1. Эртний Эдийн засагын сэтгэлгээний үүссэн түүх
ХАА-н бүтээгдэхүүний хэмжээ, түүний үйлдвэрлэгчдийн давж илүүдлээ солилцох болсон
үеэс буюу НТӨ 8-10 мянган жилийн тэртээ зах зээлийн эдийн засгийн харилцаа үүссэн
гэж үздэг. Энэ үеэс эхлэн хүн төрөлхтөн аж ахуйгаа үр өгөөжтэйгээр эрхэлэн явуулахын
тулд аж ахуй, эдийн засгийн харилцааны зүй тогтолыг танин мэдэж ашиглахыг зорьж
иржээ. Эдийн засгийн сэтгэлгээний түүхэнд томоохон байр суурь эзлэдэг гол урсгалууд нь
меркантализм, физиократизм, сонгодог эдийн засгийн ухаан, шинэ сонгодог сургаал,
кейнсизм, монетаризм үзэл баримтлал юм.
Меркантализм. Эдийн засгийн үзэгдэл, хууль зүйн тогтолыг танин мэдэх гэсэн анхны
системтэй ородлого меркантализм /худалдаачин гэсэн утгатай латин үг/ эдийн засгийн
харилцааны олон талын нэг болох арилжаа гүйлгээний хүрээн дэхь гүнзгийрүүлэн судлаж
улс орны баялаг гүйлгээгий хүрээнд бий болдог бөгөөд үндэсний баялаг нь мөнгө юм гэж
үзээд гадаад худалдааны ашигтай баланстай улс гүрэн баян чинээлэг, хүчирхэг байдаг гэж
тайлбарлаж байв. Мерканталистууд гадаад худалдааны бодлогын онолын үндэслэлийг
боловсруулж, дотоод зах зээлээ хамгаалах, экспортыг урамшуулахын ач холбогдолыг
тодорхойлсон явдал өнөөг хүртэл ач холбогдолоо алдаагүй байна.
Физиократизм. /байгалийг эх баригч гэсэн утгатай грек үг/. Тэд мерканталистуудыг
шүүмжлэн худалдаа арилжаа нь ямар ч баялагийг бүтээдэггүй тэнд ашиг бий болдоггүйг
нотлож улс орны баялаг зөвхөн ХАА, газар тариаланд л бүтээгддэг, тариаланчдын
хөдөлмөр л бүтээлч хөдөлмөр гэж үзэж байв. Тэрчлэн засгийн газар эдийн засгийн
амьдралд аль болохоор бага оролцох ѐстой гэж үзсэн. Хийх зүйлийг нь зөвшөөр гэх үзэл
нь өнөөг хүртэл хэрэглэгдэж байна.
Сонгодог эдийн засгийн ухаан. Эдийн засгийн суурь ухааны үндэсийг тавьж өгсөн.
Хөдөлмөрийн хуваарийн нөхцөлд хүмүүс зөвхөн хувийн ашиг хонжоог хайж аж ахуйн
харилцаанд ордог. Хүн болгоны ийм ашиг хогжоо хайсан үйл ажиллагаа нь эцсийн дүндээ
нийгмийн баялагыг бүтээж аривжуулдаг гэж тайлбарласан.Хүмүүсийн ашиг хонжоо олох
гэсэн аж ахуйн үйл ажиллагаа нь тэднээс үл шалтгаалах бодит хуулиар зохицуулагдаж
байдаг ба үүнийгээ үл үзэгдэгч гар-ыг зохицуулалт гэж нэрлэжээ. Үүн дээрээ үндэслэн
эдийн засгийг аль болох чөлөөтэй байлгах, зах зээлийн чөлөөт өрсөлдөөн, чөлөөт үнийн
механизмд ямар нэгэн хязгаарлалтыг засаг төрийн зүгээс хийхгүй байх ѐстой, төр нь эдийн
засгийн амьдралд зөвхөн чөлөөт өрсөлдөөнийг л дэмжих үүрэгтэй гээд хэрэв ингэж чадвал
эдийн засгийг жам ѐсных нь журманд оруулж, үр өгөөжтэй болгоно гэдгийг анхааруулж
байв.



2. Шинэ сонгодог онол. Эдийн засгийн сонгодог сургаалиас
 Эдийн засгийн сонгодог сургаалийн чиглэл
 Шинэ сонгодог чиглэл гэсэн үндсэн салбар салаалан гарчээ.
К.Маркс сонгодог онолчдын бий болгосон өртгийн хөдөлмөрийн онолын үндсэн санааг
үргэлжлүүлэн таваар үйлдвэрлэгчийн хөдөлмөр нь хоѐрдмол шинжтэй болох тухай
асуудлыг дэвшүүлэн тавьсан юм. Хувийн өмчийг устгахын тулд /орон бүхний пролетари
нар нэгдэн, социалист хувьсгалыг явуулах ѐстой,/ гэх энэхүү үзэл нь коммунист үзэл
суртлын тулгын чулуу нь болсон юм.
Кейнсизм. Эдийн засгийн хямрал болон ажилгүйдлийг зах зээл аяндаа өөрөө үгүй хийж
чадахгүй гээд төрийн зохицуулалтаар эдийн засгийн үр өгөөжтэй хөгжлийг хангаж болно
гэсэн зарчмын шинэ санааг /ажил эрхлэлт, хүү мөнгөний ерөнхий онол 1936/ алдарт
бүтээлдээ үндэслэн тавьсан.