Ποια η σχέση μεταξύ της βυζαντινής καθημερινής πρακτικής και της σημερινής πραγματικότητας. Μια ενδιαφέρουσα σύγκριση.

1. Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΚΑΙ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ

2. Με την επικράτηση του χριστιανισμού και την εδραίωση της
χριστιανικής αυτοκρατορικής εξουσίας στη βυζαντινή αυτοκρατορία, η
βυζαντινή τέχνη έγινε το κατεξοχήν μέσο για την οπτικοποίηση του
υπερβατικού κόσμου και τη διάδοση των μηνυμάτων της νέας
θρησκείας και της νέας κονωνικοπολιτικής ιδεολογίας
ΤΕΧΝΗ

3.  Κλειδί για την προσέγγιση της βυζαντινής τέχνης σήμερα είναι η κατανόηση
των συνθηκών δημιουργίας της, που είναι βέβαια πολύ διαφορετικές από
τις συνθήκες της νεότερης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τα έργα της
βυζαντινής τέχνης δεν φτιάχτηκαν απλώς για να τα θαυμάζουν. Οι
«ζωγραφιές που καταγοητεύουν τα μάτια» θεωρούνταν μάλιστα ανήθικες
και απαγορεύτηκαν από την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο

4.  Τα έργα της βυζαντινής τέχνης φτιάχτηκαν για να καλύψουν ένα ευρύ
φάσμα πρακτικών αναγκών (λατρευτικών, διδακτικών, κοινωνικοπολιτικών
και ιδιωτικών). Η επιδίωξη καλλιτεχνικής αρτιότητας δεν ήταν απλό παιχνίδι
με τις φόρμες που αποσκοπούσε στην αισθητική απόλαυση αλλά μέσο για
να καταστήσει τις εικόνες αποτελεσματικές στη χρηστική λειτουργία που
υπηρετούσαν. Με αυτή την έννοια, η βυζαντινή τέχνη είναι «στρατευμένη»[

5. ΣΗΜΕΡΑ
 Με τον όρο Τέχνες εννοείται η ανθρώπινη δραστηριότητα ή δημιουργία που
είναι σημαντική εξαιτίας της έλξης που προκαλεί στις ανθρώπινες
αισθήσεις, διεγείροντας τον νου ή και το συναίσθημα. Είναι η δημιουργική
έκφραση που μέσα στο έργο αποτυπώνει την ψυχική κατάσταση, τα
συναισθήματα, τις ιδέες, την αίσθηση ή τον οραματισμό του καλλιτέχνη. Η
τέχνη κάποιες φορές εφαρμόζεται και σε πρακτικά αντικείμενα καθημερινής
χρήσης, όπως ένα πήλινο μπολ μέσα στο οποίο τοποθετούνται αντικείμενα.
Η τέχνη βασίζεται στην εμπειρία και στο ταλέντο. Πολλοί διαφωνούν για το
τι ακριβώς είναι τέχνη και έτσι ο ακριβής ορισμός της είναι ιδιαίτερα
δύσκολος.

7. Το βυζάντιο διαμόρφωσε το δικό του ενδυματολογικό χαρακτήρα, συνεχίζοντας
τη ρωμαϊκή παράδοση και αφομοιώνοντας στοιχεία από την ανατολή και την
περσία. Μέσω της ενδυμασίας γινόταν η διάκριση των ανθρώπων όσον αφορά
την κοινωνική τους θέση. Οι αριστοκράτες εμφανίζονταν με μακριά ενδύματα,
σε αντίθεση με τους αγρότες και τους τεχνίτες, που φορούσαν συνήθως έναν
κοντό απλό χιτώνα.
Για τον απλό βυζαντινό η ενδυμασία είχε τον καθαρά χρηστικό της
χαρακτήρα. Ενδιαφερόταν για τα απλά καθημερινά ρούχα που θα τον
προστάτευαν από τα καιρικά φαινόμενα κα θα του πρόσφεραν μια άνεση στις
καθημερινές του εργασίες στο χωράφι, στο βοσκοτόπι, στο λιμάνι, στο
εργαστήρι, στην αγορά. Bασικό ένδυμα για όλους στο βυζάντιο ήταν ο χιτώνας
σε σχήμα t, που διέφερε στο μήκος και τα μανίκια και συνήθως έδενε στη
μέση με ζώνη. Ο μακρύς μoνόχρωμoς χιτώνας ήταν η τυπική καθημερινή φoρεσιά
τoυ λαoύ σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου.
ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ

8.  Ο κοντός χιτώνας με κoντά μανίκια, απεικονίζεται συχνά
σε ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Είναι το ένδυμα των
φτωχών αγροτών αλλά και των παιδιών. Το χειμώνα
έριχναν στην πλάτη τους μια κάπα, τη μηλωτή, ρούχο
φτιαγμένο από δέρμα προβάτου, ή άλλου ζώου. Εξαίρεση
στα καθημερινά και τετριμμένα τους ρούχα, σίγουρα θα
αποτελούσε η ενδυμασία με την οποία θα προσέρχονταν
στο ναό για την εκπλήρωση των θρησκευτικών τους
καθηκόντων, η οποία θα ήταν πιο περιποιημένη και
καθαρή.

9. ΣΗΜΕΡΑ
 Και η γυναίκα και ο άνδρας έχει το δικαίωμα να επιλέγει όποια ενδυμασία
επιθυμεί.Είναι ελέυθεροι να τα φορέσουν με όποιον τρόπο τους
εξυπηρετεί.Με τα χρόνια έχει συνειδητοποιηθεί ότι τα ρόυχα μπορούν να
προδώσουν την προσωπικότητα και ακόμα τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου
αφού όλοι είναι διαφορετικοί.

10. ΦΑΓΗΤΟ
 Η οικογένεια της βυζαντινής περιόδου, όταν καθόταν για φαγητό γύρω από
το στρωμένο με το μενσάλι τραπέζι, είχε μπροστά της διάφορα σκεύη για
τις τροφές και τα ποτά. Γύρω γύρω, στα πόδια των συνδαιτημόνων,
ακουμπούσε το μανδήλι, ένα ενιαίο και μακρύ ύφασμα που χρησίμευε για
το σκούπισμα των χεριών.
 Στη διατροφή των Βυζαντινών βασικό ρόλο είχαν το ψωμί, τα λαχανικά, τα
όσπρια και τα δημητριακά, που τα μαγείρευαν με διάφορους τρόπους. Ο
πιο συνηθισμένος τρόπος μαγειρείας ήταν το βράσιμο, όπως ειρωνικά μας
αφήνει να καταλάβουμε και η βυζαντινή παροιμία "αργώ μαγείρω πάντα
έκζεστα", δηλαδή "ο τεμπέλης μάγειρας όλα τα μαγειρεύει βραστά".

11.  Το αρνί ήταν προσιτό μόνο στα πιο ευκατάστατα νοικοκυριά. Σπανιότερα
έτρωγαν οι Βυζαντινοί τα βοοειδή, μια και τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για την
καλλιέργεια των χωραφιών. Αγαπούσαν επίσης τα κάθε λογής ψάρια, φρέσκα ή
παστά, και τα θαλασσινά.
 Τα διάφορα κρασιά, για τα οποία φημιζόταν η Μακεδονία, καθώς και τα
φρούτα, συνόδευαν τα τραπεζώματά τους μαζί με μελωμένα και σιροπιαστά
γλυκά.
 Τα γεύματα μπορούσαν να είναι απλά αλλά και εξαιρετικά πολύπλοκα και
πλούσια, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση κάθε οικογένειας. Εξάλλου,
όπως και οι ίδιοι έλεγαν, καταλαβαίνει κανείς "από του γεύματος τον πίθον".

12.  Οι Βυζαντινοί έτρωγαν επίσης πουλερικά, που υπήρχαν σχεδόν σε κάθε
σπίτι, καθώς και αυγά, με τα οποία έφτιαχναν τα περίφημα σφουγγάτα, τις
γνωστές μας ομελέττες, που αναφέρονται και από τον Θεόδωρο Πρόδρομο.
Από το γάλα έφτιαχναν τυριά όπως το ανθότυρο, το βλάχικο και το
κεφαλίτζιν.

13.  Κρέας εξασφάλιζαν και με το κυνήγι, αγαπημένη απασχόληση των ανδρών
που τους παρείχε συνάμα ευκαιρίες για προσωπική διάκριση. Κυνηγούσαν
με σκυλιά και γεράκια. Δεν περιφρονούσαν όμως και άλλες μεθόδους όπως
τις παγίδες, τα δίχτυα και τις ιξόβεργες.

14. ΣΗΜΕΡΑ
 Η διατροφή των ανθρώπων δεν έχει αλλάξει πολύ.Υπάρχουν τροφές που
έτρωγαν και τρώνε.

15. ΕΡΓΑΣΙΑ
 Στα χρόνια του Βυζαντίου τα χειρωνακτικά επαγγέλματα συνέχισαν ν’
αντιμετωπίζονται υποτιμητικά. Σ’ αυτά όμως τώρα προστέθηκε και το
εμπόριο, καθώς η χριστιανική ηθική θεωρούσε εμπόδιο για τη σωτηρία της
ψυχής το ψέμα το οποίο ούτως ή άλλως χρησιμοποιούν οι έμποροι. Γι’ αυτό
εξάλλου και ο Θεοδόσιος με διάταγμά του απαγόρευε στους ευγενείς να
εμπορεύονται.
 Χαρακτηριστικά παραδείγματα ευτελών επαγγελμάτων-εκτός των
σχετιζόμενων με το εμπόριο-, ήταν αυτά του βυρσοδέψη, του επεξεργαστή
δηλαδή δερμάτων, του αλλαντοποιού αλλά και του ψαρά.

16.  Στα ευγενή επαγγέλματα συγκαταλέγονται κι αυτά του
αργυροπράτη και του χρυσοχόου. Αυτοί διατηρούσαν
εργαστήρια στα οποία πουλούσαν αντίστοιχα διάφορα
αργυρά ή χρυσά σκεύη αλλά και πολύτιμους λίθους
 στις μεγάλες πόλεις εξαιτίας της ύπαρξης ξένων
εμπόρων και νομισμάτων δημιουργήθηκε η ανάγκη
ύπαρξης ενός άλλου επαγέλματος που απολάμβανε
της εκτίμησης των βυζαντινών, αυτό των
αργυραμοιβών, που ήταν γνωστοί – μεταξύ άλλων-και
ως τραπεζίτες ή σαράφηδες. Αυτοί αντάλλασσαν
βυζαντινά με ξένα νομίσματα.

17.  Η ζωή της γυναίκας στο Βυζάντιο ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη. Ενδεικτική του
περιορισμού αυτού ήταν και η αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν έπρεπε να ασκούν
επαγγέλματα εκτός του σπιτιού τους και να συναλλάσσονται με άνδρες. Έτσι
λοιπόν η πιο συνηθισμένη ασχολία τους ήταν η ύφανση. Στον 11ο αιώνα,
μάλιστα, σύμφωνα με το Μιχαήλ Ψελλό, υπήρχε συντεχνία υφαντριών-
πλεκτριών που έπαιρνε μέρος στο πανηγύρι της Αγάθης που γινόταν στην
Κωνσταντινούπολη
 Ωστόσο, η φτώχεια ήταν τόσο μεγάλη, που ανάγκαζε πολλές γυναίκες να
μεταβαίνουν στην αγορά και ν’ ασκούν διάφορα μικροεπαγγέλματα που
προσιδίαζαν και στο φύλο τους. Επίσης γυναίκες ασχολούνταν με την παραγωγή
και την πώληση τροφίμων (αρτοπώλιδες, χορταρίνες, πορικοπώλισσες).

18.  Πέρα απ’ αυτά, υπήρχαν γυναίκες «καπήλισσες», γυναίκες δηλαδή που
διεύθυναν καπηλειά ή δούλευαν σε καπηλειά. Άλλες πάλι εργάζονταν ως
«κούρισσες» και φρόντιζαν την κόμμωση των γυναικών. Μαρτυρούνται
περιπτώσεις γυναικών που ασκούσαν επαγγέλματα, όπως ιατρός (για το
γυναικείο μόνο πληθυσμό), μαία, καλλιγράφισσα ακόμη και ναυκλήρισσα.
Στα γυναικεία επαγγέλματα συγκαταλέγεται κι αυτό της χορεύτριας, η οποία
χόρευε επί σκηνής ή σε συμπόσια πλουσίων. Άλλες, οι λεγόμενες κοινές,
ζούσαν στα μιμαρεία και στα καπηλειά.
 Πάντως, τις μεγαλύτερες δυνατότητες συμμετοχής στην οικονομική ζωή
είχαν οι χήρες, που διατηρούσαν το δικαίωμα της διαχείρισης της
οικογενειακής περιουσίας.
 Κλείνοντας, θα πρέπει να πούμε ότι οι γυναίκες της υπαίθρου δούλευαν
στα χωράφια και βοηθούσαν τους άνδρες τους στην κτηνοτροφία.

20. ΣΗΜΕΡΑ
 Η διαφορά ανάμεσα στα επαγγέλματα είναι ότι πολλά απο τα παλιά έχουν
σταματήσει και ότι πολλά νέα έχουν δημουργηθεί.Κάποια απο τα σημερινά
επαγγέλματα είναι ...
......που έχουν μείνει ίδια.

21. Η ΓΥΝΑΙΚΑ
 Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της
στο σπίτι.Οι έξοδοι, πάντα με συνοδεία, για την εκκλησία, τα πανηγύρια και το
λουτρό, καθώς και οι επισκέψεις σε συγγενικά πρόσωπα, ήταν οι μόνες
κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες της γυναίκας έξω από το σπίτι.
 Επίσης, δεν ήταν ευπρεπές να κάθεται στο ίδιο τραπέζι με τους άνδρες, παρά
μόνο αν ήταν πολύ στενά συγγενικά της πρόσωπα, όπως για παράδειγμα ο
πατέρας, ο σύζυγος και οι αδελφοί. Συχνά έτρωγε σε χωριστή αίθουσα, όπως σε
χωριστά δωμάτια από τους άντρες περνούσε την ημέρα της. Από πολύ μικρή
μάθαινε "τα του οίκου", ενώ οι γραμματικές γνώσεις της περιορίζονταν
συνήθως σε γραφή και ανάγνωση. Κάποιες γυναίκες, αναλογικά ελάχιστες,
αποκτούσαν και ευρύτερη μόρφωση.

22.  Οι έξοδοι, πάντα με συνοδεία, για την εκκλησία, τα πανηγύρια και το
λουτρό, καθώς και οι επισκέψεις σε συγγενικά πρόσωπα, ήταν οι μόνες
κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες της γυναίκας έξω από το σπίτι.
 H κόρη μπορούσε να παντρευτεί από τα 12-13 χρόνια της. Για το γάμο της
φρόντιζαν οι γονείς. Συχνά μάλιστα βοηθούσαν στην επιλογή του συζύγου
οι προξενήτρες, που είχαν ως αμοιβή ποσοστά από την προίκα. Η θέση της
συζύγου ήταν άσχημη. Οι χριστιανικές αρχές που καθόριζαν τις λειτουργίες
της βυζαντινής κοινωνίας εξασφάλιζαν μία αξιοπρεπή ζωή στην παντρεμένη
γυναίκα. Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο διάστημα
της ζωής της στο σπίτι.
 Στον επαγγελματικό τομέα ο ρόλος της γυναίκας ήταν μικρός. Οι γυναίκες
των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων δούλευαν στα χωράφια και στα
εργαστήρια της οικογένειάς τους. Λίγες γυναίκες, μορφωμένες, ήταν ιατροί
που θεράπευαν το γυναικείο πληθυσμό. Άλλες, οι λεγόμενες κοινές, ζούσαν
στα μιμαρεία και στα καπηλειά.

23. ΣΗΜΕΡΑ
 Τα τελευταία χρόνια τα πράγματα έχουν μεταβληθεί και η θέση της
γυναίκας έχει αλλάξει πάνω στην κοινωνική σκακιέρα. Η γυναίκα πλέον
εργάζεται, βγάζει τα δικά της χρήματα και δεν διστάζει να διεκδικήσει όλα
όσα θέλει. Οι αλλαγές αυτές αποτυπώνονται καλύτερα στο θέμα του γάμου,
και πιο συγκεκριμένα στο γεγονός ότι οι γυναίκες τα τελευταία χρόνια
παντρεύονται σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία. Προτεραιότητα γι’ αυτές δεν
αποτελεί πάντα η οικογένεια , αλλά η επαγγελματική καταξίωση και η
οικονομική ανεξαρτησία.

24.  Ένα ακόμη παράδειγμα όπου δείχνει την αλλαγή που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια,
αποτελεί το γεγονός ότι η γυναίκα αποφασίζει πολύ πιο εύκολα για το διαζύγιο σε σχέση με το
παρελθόν. Είναι πλέον οικονομικά ανεξάρτητη και δε διστάζει να ρισκάρει παρά το κόστος.
Αντιλαμβάνεται όμως ότι μπορεί να συνεχίσει τη συναισθηματική και σεξουαλική της ζωή και να
σταθεί και πάλι στα πόδια της.
 Η σύγχρονη γυναίκα καλείται να ανταποκριθεί σε πολλαπλούς ρόλους, σε αυτό της συζύγου, της
μητέρας, της εργαζόμενης γυναίκας, της καλής νοικοκυράς κ.ο.κ. Στην προσπάθειά της να
ανταποκριθεί σε όλα αυτά και να είναι «σωστή», όπως προστάζει η κοινωνία, συχνά πιέζεται,
αγχώνεται και εξαντλείται. Η ανάγκη που προβάλλεται, είναι η γυναίκα να κρατήσει τις λεπτές
ισορροπίες που απαιτούνται ανάμεσα στις υποχρεώσεις της ως μητέρας και νοικοκυράς, από τη μία
και ως εργαζόμενης, από την άλλη. Παράλληλα, δε θα πρέπει ποτέ να ξεχνάει και το ρόλο της ως
γυναίκας. Θα πρέπει να φροντίζει τον εαυτό της, την εμφάνισή της, έτσι ώστε να εκπέμπει τη
σεξουαλικότητα που απαιτείται. Δε θα πρέπει να απορροφάται από τις ποικίλες υποχρεώσεις στη
δουλειά και στο σπίτι (φροντίδα των παιδιών, καθάρισμα, μαγείρεμα κ.α.) και να ξεχνά ότι είναι και
γυναίκα- σύζυγος και ότι θα πρέπει να αφιερώνει και τον απαιτούμενο χρόνο και γι’ αυτό το
κομμάτι του εαυτού της. Καθοριστικό ρόλο βέβαια σε κάθε περίπτωση διαδραματίζει και ο σύζυγος,
ο οποίος θα πρέπει να τη βοηθά, να τη στηρίζει και να μην πάψει ποτέ να την κάνει να αισθάνεται
ότι είναι σημαντική γι’ αυτόν.

25. ΚΑΛΥΒΑ ΚΥΡΙΑΚΗ