εισήγηση της Κατερίνας Προκοπίου στη διημερίδα που διοργανώνουν οι Σχολικοί Σύμβουλοι Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκης με θέμα: «Διδακτικές παρεμβάσεις και πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών» την Παρασκευή 20 και το Σάββατο 21 Μαρτίου 2015.

1. Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΩΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Η μορφή της γιαγιάς
στη Νεοελληνική Λογοτεχνία
Αικατερίνη Προκοπίου, Φιλόλογος
Επιβλέπουσα: Κωστούλη Τριανταφυλλιά

2. (McNiff, 1995)
«Η έρευνα δράσης είναι ένας πρακτικός
τρόπος να εξετάσει κάποιος την πρακτική
του με στόχο να ελέγξει αν είναι όπως θα
ήθελε και στη συνέχεια να τη βελτιώσει»

3. Οι εκπαιδευτικοί ερευνητές συμμετέχουν σε όλες τις φάσεις
της ερευνητικής διαδικασίας, από τον αρχικό σχεδιασμό ως
την αξιολόγηση και τον επανασχεδιασμό σε μια πορεία
συνεχών επάλληλων ερευνητικών κύκλων.
Ο εκπαιδευτικός σε μια
εκπαιδευτική έρευνα
δράσης είναι
διδάσκων και ερευνητής
ταυτόχρονα

4. Στόχος των εκπαιδευτικών ερευνητών είναι :
• να κατανοήσουν την εκπαιδευτική πραγματικότητα στην οποία
συμμετέχουν
• να ερμηνεύσουν τις δυσλειτουργίες της
• να διαγνώσουν προβλήματα και
• να διερευνήσουν τις προοπτικές επίλυσής τους.

5. Χαρακτηριστικά της
εκπαιδευτικής έρευνας δράσης
Ο εκπαιδευτικός είναι:
• διδάσκων και ερευνητής
• υποκείμενο με συνείδηση και ευθύνη
• συντελεστής της αλλαγής και της βελτίωσης
Συνεργάζεται με όλα τα μέλη της σχολικής και της
ευρύτερης εκπαιδευτικής κοινότητας
1. Ο συμμετοχικός και συνεργατικός της χαρακτήρας

6. 2. Η ενοποίηση διδασκαλίας και έρευνας και η
διασύνδεση θεωρίας και πράξης
οι εκπαιδευτικοί δεν καλούνται να εφαρμόσουν
επιστημονικές θεωρίες.
Δοκιμάζουν τρόπους δουλειάς που στη συνέχεια
υπόκεινται σε:
παρατήρηση Κριτικό
στοχασμό
αλλαγή
διερευνούν διαλεκτικά τη θεωρία και την πράξη

7. 3. Η ανοικτή κυκλική – σπειροειδής διαδικασία : οι
συμμετέχοντες δρουν και στοχάζονται
με σκοπό την κατανόηση, την αλλαγή και τη βελτίωση.
Η έρευνα δράσης αναπτύσσεται μέσα
από τη σπείρα αυτό–στοχασμού :
έναν έλικα από κύκλους
• σχεδιασμού
• δράσης
• παρατήρησης
• αναστοχασμού ...
Και μετά επανα–σχεδιασμού ,
περαιτέρω υλοποίησης, παρατήρησης
και στοχασμού ...
Αποτελεί ουσιαστικά μια αλυσίδα
επάλληλων κύκλων χωρίς τέλος .

8. 4. Η στοχαστική και αναστοχαστική διάσταση
Οι εκπαιδευτικοί στοχάζονται προσπαθούν να ερμηνεύσουν ό,τι
συμβαίνει στην τάξη τους και αναπτύσσουν εκπαιδευτικές θεωρίες
τις οποίες δοκιμάζουν και πάλι στην πράξη
5. Η σύνδεσή με την επαγγελματική ανάπτυξη του
εκπαιδευτικού
Οι εκπαιδευτικοί δίνουν έμφαση:
• στην κατανόηση και στην αναμόρφωση της πρακτικής τους
• στη διερεύνηση των κινήτρων δράσης τους και
• στην επιδίωξή τους να πραγματώσουν τις αξίες τους που ήδη
έχουν θέσει υπό διερεύνηση στο πλαίσιο της ερευνητικής ομάδας.

9. Μια προβληματική κατάσταση , ένα ζήτημα που
απασχολεί τους εκπαιδευτικούς και χρειάζεται
βελτιωτικές παρεμβάσεις.
• εκπαιδευτικοί
• διευκολυντής (facilitator)
• κριτικός φίλος (critical friend)
• ημερολόγιο εκπαιδευτικών ή μαθητών
• ηχογραφήσεις και μαγνητοσκοπήσεις διδακτικών
διαδικασιών
• ερωτηματολόγιο
• συνέντευξη

10. Η έρευνα δράσης πραγματοποιήθηκε στην Α2 τάξη
του 1ου Γυμνασίου Τούμπας Θεσσαλονίκης
Σχολείο με ιδιαίτερα προβλήματα καθώς προήλθε από τη συνένωση του 1ου
με το 3ο Γυμνάσιο Τούμπας και βρίσκεται σε διαδικασία προσαρμογής χωρίς
να έχει ληφθεί καμία ιδιαίτερη μέριμνα γι αυτό.
Σύνθεση τμήματος:
27 μαθητές/τριες
• τρεις αλλοεθνείς (από Καζακστάν, Βουλγαρία, Πολωνία)
• ένας ελληνικής καταγωγής γεννήθηκε και φοίτησε τις πρώτες
τάξεις του δημοτικού στη Γερμανία
• μία μαθήτρια έχει διάγνωση για μαθησιακές δυσκολίες
• μία μαθήτρια φοιτά για τέταρτη χρονιά στην Α΄ Γυμνασίου
• δύο μαθήτριες μετεγγράφηκαν κατά το β΄ τρίμηνο από άλλο
σχολείο της Θεσσαλονίκης
Τμήμα ιδιαίτερα ανήσυχο και άτακτο κατά τους δύο πρώτους μήνες
της σχολικής χρονιάς.

11. ερευνητικό ερώτημα :
● Πώς μπορώ να αλλάζω τις παιδαγωγικές μου πρακτικές, ώστε το
μάθημα να αποκτά ενδιαφέρον για τα παιδιά που δε συμμετέχουν;
● Πώς μπορεί μέσα από τη διαδικασία αυτή να καλλιεργηθεί ο
προφορικός και ο γραπτός λόγος των παιδιών και κυρίως αυτών των
μαθητών και μαθητριών που αντιμετωπίζουν προβλήματα στη χρήση
λεξιλογίου, σύνταξης και κειμενικής οργάνωσης των πληροφοριών,
όταν καλούνται να μιλήσουν για ένα θέμα;
Στόχος : να βελτιώσω την ποιότητα της διδασκαλίας και της μάθησης
Αφετηρία έρευνας δράσης :
1. Σχεδιασμός έρευνας

12. τεχνικές συλλογής δεδομένων
1. Ημερολόγιο έρευνας
• προσωρινή ανάλυση των ημερολογιακών εγγραφών
Κατέγραφα :
• σημειώσεις από ανοργάνωτες παρατηρήσεις στην τάξη
• την εξέλιξη των ιδεών μου στα διάφορα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας
• τις καθημερινές επιτυχίες ή αποτυχίες μου, με σκοπό να τις επανεξετάσω και
να τις αναλύσω αργότερα
• τα συναισθήματα μου κατά τη διδασκαλία τα οποία μου δημιουργούσε η συγκίνηση
ή η αδιαφορία των μαθητών
• ερμηνείες
• σκέψεις για τις προκαταλήψεις, τα πρότυπά μου και τις αντιλήψεις,
που επικρατούν στο σχολείο μου
• σημειώσεις σχεδιασμού για εναλλακτικές μεθόδους δράσης
που θα εφάρμοζα στη συνέχεια της παρέμβασης

13. 2. Παρατήρηση και καταγραφή καταστάσεων :
τεχνικές συλλογής δεδομένων
• με σχέδιο παρατήρησης
με προκαθορισμένες κατηγορίες
• με καταγραφή μετά την παρατήρηση :
(περίληψη δεδομένων για σχεδιασμό δράσης)

14. 5. Δημιουργία φακέλων με τις εργασίες των ομάδων
4. Χρησιμοποίηση άλλων ως παρατηρητών
3. Αξιοποίηση κριτικών σχολιαστών :
ομάδα κριτικών φίλων που δρα υποστηρικτικά κατά τα πρώτα βήματα
της έρευνας δράσης – αλληλοβοήθεια στη διαδικασία του αναστοχασμού
τεχνικές συλλογής δεδομένων

15. 6. Συνέντευξη :
• Ποιος κατά τη γνώμη σου ήταν ο στόχος του
καθηγητή κατά την παρέμβαση;
• Υπήρχαν μέρη της παρέμβασης που σου άρεσαν;
• Υπήρχαν μέρη που βαρέθηκες;
τεχνικές συλλογής δεδομένων
7. Γραπτό ερωτηματολόγιο

16. τα δεδομένα
1. Από τους μαθητές:
• αναφορές εμπειρίας: ερωτηματολόγιο
• σχολικές δημιουργίες: φύλλα εργασίας, κείμενα, ζωγραφιές
μαθητών/τριων,
φάκελος ομάδων, χρονογραμμή (timeline), εννοιολογικός χάρτης
• έκφραση γνώμης: συζήτηση, απόψεις και συμπεριφορές μαθητών/τριων
• παρατήρηση της δραστηριότητας: φωτογραφίες
2. Από τον ερευνητή - εκπαιδευτικό:
• ημερολόγιο
• διδακτικά υλικά : λογισμικά, ιστοδελίδες,
κινηματογραφικά /θεατρικά έργα, κόμικς
• έκφραση γνώμης:
καταγραφή μιας μεταβολής γνώμης
που μπορεί να ερμηνευθεί αυτοστοχαστικά

17. Η παρέμβαση με θέμα
«Η μορφή της γιαγιάς στη Νεοελληνική λογοτεχνία»
• πραγματοποιήθηκε κατά τον Μάρτιο – Απρίλιο 2013
• διήρκεσε 24 διδακτικές ώρες.
• ακολουθήθηκε η αρχή της «συνειδητής συναίνεσης»
• το θέμα και οι διαστάσεις του συνοικοδομήθηκαν σταδιακά με
τους/τις μαθητές/τριες
2. Δράση και 3. Παρατήρηση της δράσης

18. Τα κείμενα :
• «Το στερνό παραμύθι» του Λάμπρου Πορφύρα
http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A107/391/2583,10065/unit=345
https://www.youtube.com/watch?v=HvlqDGotYdw
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=TXLDUBW3q3g
(αναγνωσμένο από τον Γιάννη Βαρβέρη)
• «Η γιαγιά» της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου,
http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A107/391/2583,10065/unit=345
http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.gr/ (το διδακτικό υλικό)

19. • «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον» του Γεωργίου Βιζυηνού
http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=307&author_id=74 (κείμενο)
http://www.youtube.com/watch?v=4O54UOXGiZM (κινηματογραφική διασκευή)
http://www.youtube.com/watch?v=RiT_KmUUbBk (θεατρική διασκευή)
http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.gr/ (το διδακτικό υλικό)

20. • «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
http://www.mikrosapoplous.gr/extracts/fragogiannou.html
http://h-fonissa.blogspot.gr/2009/02/blog-post_28.html (Η Φόνισσα διασκευή σε κόμικς)
http://www.youtube.com/watch?v=Oy7RVcqH4xg (ανάγνωση Κατίνας Παξινού)
http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.gr/ (το διδακτικό υλικό)

21. • «Το μοιρολόγι της φώκιας» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
http://www.youtube.com/watch?v=_pJDAUa7P98&list=WLAFDF84BBC6FC11E6&feature=mh_lolz
Οπτικοποίηση:
Κ.Προκοπίου

22. • «Αιολική Γη» του Ηλία Βενέζη
http://el.scribd.com/doc/24512270/%CE%91%CE%99%CE%9F%CE%9B%CE%99%CE%9A%CE%97-%CE%93%CE%97-
%CE%97%CE%9B%CE%99%CE%91%CE%A3-%CE%92%CE%95%CE%9D%CE%95%CE%96%CE%97%CE%A3 (κείμενο)
http://www.youtube.com/watch?v=onbqTN8Qptg (κινηματογραφική διασκευή)
http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.gr/ (το διδακτικό υλικό)

23. • «Μέσα στις φλόγες» της Διδώς Σωτηρίου
• «Λεώνη» της Μαρίας Πυλιώτου,
http://www.slideshare.net/katerina60/ss-13032652
(σενάριο μαθήματος)
http://www.slideshare.net/katerina60/ss-12150807
(διασκευή σε φωτοκόμικ)
http://www.slideshare.net/katerina60/mindmap-11910987
(εννοιολογικός χάρτης)
http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.gr/search/label/literature
(το διδακτικό υλικό)
• «Παίξε το ανάποδα» του Βαγγέλη Ηλιόπουλου

24. • «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» της Άλκης Ζέη
http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.gr/ (το διδακτικό υλικό)

25. • σε συνδυασμό με έργα ζωγραφικής του Γιώργου Ιακωβίδη.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%
CE%99%CE%B1%CE%BA%CF%89%CE%B2%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82

26. Επιδίωξα οι μαθητές/τριες:
• να αναπτύξουν την κριτική και δημιουργική σκέψη τους
• να συγκρίνουν κείμενα και να διερευνήσουν ένα θέμα στη διαχρονία του
• να εξοικειωθούν με διαφορετικά γλωσσικά, κειμενικά και υφολογικά
περιβάλλοντα.
• να καλλιεργήσουν τον προφορικό και το γραπτό τους λόγο και να αυξήσουν την
αυτοπεποίθησή τους
• να καλλιεργήσουν τον οπτικό, γλωσσικό και νέο γραμματισμό (αξιοποίηση
τεχνολογιών)
• να παράγουν το δικό τους έργο, το οποίο θα εκφράζει την ευαισθητοποίησή
τους και τον προβληματισμό τους από τα κείμενα
• να γνωρίσουν διασκευές λογοτεχνικών κειμένων σε κόμικς, κινηματογραφικό και
θεατρικό έργο
• να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργασίας σε ομάδες

27. χρησιμοποίησα:
● ομαδοσυνεργατική διδασκαλία
● ερευνητική εργασία (project),
● διαθεματική προσέγγιση – διδακτική αξιοποίηση της εικόνας :
- παραγωγή έργων ζωγραφικής
- διδασκαλία λογοτεχνικού κειμένου διασκευασμένου
σε κόμικς, σε κινηματογραφικό και σε θεατρικό έργο

28. χρησιμοποίησα:
● δημιουργική γραφή (γραφή επιστολής προς τον πρωταγωνιστή, εσωτερικού
μονόλογου του πρωταγωνιστή)
● χρήση νέων τεχνολογιών (δημιουργία χρονογραμμής, εννοιολογικού χάρτη,
δημιουργία τελικής παρουσίασης για ανάρτηση σε blog, προβολή βίντεο).
http://www.timerime.com/en/page/my_timeri
me/739/?loginTry=1
χρονογραμμή
http://www.spiderscribe.net/app/
?75d8f9f5880f612cfb763d11c92c3
abd
εννοιολογικός χάρτης

29. Προβλήματα – Σπείρα αυτοστοχασμού

30. Πρόβλημα 1 :
 κειμενική οργάνωση των πληροφοριών
1. Φύλλα εργασίας
2. Αντιγραφή και όχι
κειμενική οργάνωση
πληροφοριών
3. Σύγκριση ευρημάτων
μου με θεωρήσεις άλλων
4. τα πρότυπά μου
δεν ταιριάζουν με τις
προθέσεις μου
5. Απόκτηση επιπλέον
γνώσης:
δημιουργική γραφή:
συγγραφή επιστολής,
εσωτερικού μονόλογου
6. κειμενική οργάνωση πληροφοριών
7. Οι μαθητές/τριες περνούν
από την αντιγραφή στην
κειμενική οργάνωση
πληροφοριών

32. Πρόβλημα 2 :
 φασαρία κατά την εργασία σε ομάδες
1. εργασία σε ομάδες
2. φασαρία
3. Αποσαφήνιση
κατάστασης
5. Πρόκληση συζήτησης
6. Συζήτηση για τη σωστή
συνεργασία των ομάδων
7. •Ανάπτυξη
εσωτερικής πειθαρχίας και
αυτονομίας
• Σεβασμός στην ατομική
και συλλογική ελευθερία
4. Συνειδητοποίηση
λανθάνουσας άποψης
εκπαιδευτικού

33. Πρόβλημα 3 :
 συμμετοχή μαθητών/τριων που παρουσιάζουν αδυναμία στο γραπτό λόγο
1. Φύλλα εργασίας:
• συσχέτιση έργων ζωγραφικής με
λογοτεχνικά κείμενα
• οπτικοποίηση σκηνών λογοτεχνικού
έργου
2. Ανταπόκριση μαθητή
3. Προσπάθεια
δραστηριοποίησης
συγκεκριμένου μαθητή
4. Ανάθεση σε μαθητή να
φωτογραφίσει τις ομάδες
σε ώρα εργασίας
5. Ανταπόκριση μαθητή
6. Ανάδειξη δεξιοτήτων –
ενίσχυση αυτοπεποίθησης
μαθητή

35. 4. Στοχασμός
Με την έρευνα δράσης :
• ανέπτυξα κριτική στάση απέναντι στο εκπαιδευτικό μου έργο και στην πρακτική μου
• ενίσχυσα τα θετικά σημεία, εντόπισα και βελτίωσα τις αδυναμίες μου
• απέφυγα πρακτικές ρουτίνας στην επίλυση των προβλημάτων κατά τη διδασκαλία
• όξυνα την επινοητικότητα και τη συνδυαστική ικανότητά μου, καινοτόμησα και κυρίως
• αφουγκράστηκα τις ανάγκες των μαθητών/τριων μου.
• ενισχύθηκε η αυτοπεποίθησή μου

36. Οι μαθητές/τριες:
• έδειξαν ιδιαίτερη προθυμία να αναλάβουν εργασίες,
να αναζητήσουν βιβλία σε βιβλιοθήκες και
να τα παρουσιάσουν
• ανέδειξαν δεξιότητες που δεν αναδεικνύονται στην παραδοσιακή διδασκαλία
• ανέπτυξαν κριτική και δημιουργική σκέψη
• καλλιέργησαν τον οπτικό, γλωσσικό και νέο γραμματισμό (αξιοποίηση
τεχνολογιών)
• παρήγαγαν το δικό τους έργο σε συνομιλία με τα λογοτεχνικά κείμενα
• ανέπτυξαν δεξιότητες συνεργασίας

38. Βιβλιογραφία:
Altrichter, H. - Posch, P. - Somekh, B. (2001). Οι εκπαιδευτικοί ερευνούν το έργο τους.
(Δεληγιάννη, Μ. μτφ). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κατσαρού, Ε. - Τσαφός, Β. (2003). Από την έρευνα στη διδασκαλία. Αθήνα: Σαββάλας
Ματσαγγούρας, Η. (2000). Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση. Αθήνα: Γρηγόρη.
Ταρατόρη-Τσαλκατίδου, Ε. (2002). Η μέθοδος project. Στη θεωρία και στην πράξη.
Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη
Αποστολίδου, Β. – Καπλάνη, Β. – Χοντολίδου, Ε. (2004). Διαβάζοντας λογοτεχνία στο
σχολείο. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Παρίσης, Ι. – Παρίσης, Ν. Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, Αθήνα: ΟΕΔΒ

39. Σας ευχαριστώ
Κατερίνα Προκοπίου
http://3gymnasio-toumpas-
thessalonikis.blogspot.gr/
http://www.slideshare.net/katerina60