SlideShare a Scribd company logo
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

БАРУУН БҮСИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН МАКРО ТҮВШНИЙ ШИНЖИЛГЭЭ
Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын эрхэм зорилго нь газар, түүний
баялаг, газар тариалан, мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн нөөц, чадавхийг
байгаль орчны даацад зохицуулан оновчтой ашиглах үндсэн дээр хүн ам,
үйлдвэрлэлийн өнөөгийн зохисгүй бөөгнөрлийг задалж, хот хөдөөгийн хөгжлийн
ялгаа, аймаг, бүс нутаг хоорондын тэгш бус, тэнцвэргүй байдлыг багасгаж,
хөгжлийн түвшинг ойртуулах, үндэсний эдийн засаг-нийгмийн дэвшлийг түргэтгэх,
эдийн засгийн дотоод, гадаад таатай орчныг бүрдүүлэхэд оршино. Бүсчлэн
хөгжихийн мөн чанар нь аймаг, сум, суурин газруудын хооронд аж ахуйн холбоо
үүсч, нэг амьд организм хэлбэрээр бие биенийгээ дэмжин хөгжихийг хэлнэ.
Одоогийн байдлаар Баруун бүс нь эдийн засаг-нийгмийн хөгжлийн
түвшнээрээ бусад бүсээс ихээхэн хоцрогдож байна. Үүнээс шалтгаалж Баруун
бүсээс Төврүү тэмүүлсэн нүүдэл хамгийн их байгаа юм.
Сүүлийн үед дэлхийн хөгжилтэй орнуудын эдийн засагчид макро эдийн
засгийн шинжилгээ, төлөвлөлтөд симуляцын загварчлалын (CGE-computable
general equilibrium-загвар) аргыг өргөн хэрэглэх боллоо. CGE загварыг ашиглан
АНУ-ын хэсэг эрдэмтэд Калифорн муж Улсын хөгжлийн төлөвлөгөөг (2003 онд),
ОХУ-ын СЯ-ны дэргэдэх “Прогноз” төвийн эрдэмтэд улсынхаа эдийн засагнийгмийн хөгжлийг 12 тойргоор (округ) задалж боловсруулсан нь (2006 онд) сайн үр
дүн өгсөн байна. Баруун бүсийн хөгжлийн төлөвлөлтөд энэ загварыг ашиглаж буй
бидний оролдлого нь анх удаа болно.
Засаг захиргааны хошууны хэлбэрт шилжихтэй холбогдож үйлдвэрлэлийн
төвлөрөлд өөрчлөлт орж, хошуудын эдийн засгийн хөгжлийн түвшинг ойртуулах
шаардлагатай тул CGE загварт нэмэлт хувьсагч, нөхцлүүд орно.
БҮС БА САЛБАР ХООРОНДЫН
УЯЛДААНЫ СИМУЛЯЦЫН CGE ЗАГВАР
CGE загварын ерөнхий бүтэц, математик тэмдэглэгээ
СИМУЛЯЦЫН
ЗАГВАРТ ОРОХ
ТЭГШИТГЭЛИЙН
ТӨРӨЛ

УЛСЫН ДҮНГЭЭР ТООЦОХ
ТЭГШИТГЭЛ

БАРУУН БҮС БА ХОШУУГ САЛГАЖ
ТООЦОХ ТЭГШИТГЭЛ

Yt = Yt , w + Yt , 4 = CN t ,w + CN t , 4 + I t , w + I t , w + Gt + NEXPt

Yt −t оны улсын дүнгээрх ДНБ, тэрбум төг
Yt , w −t оны баруун бүсийн нийт орлого, тэрбум төг
Дотоодын нийт
бүтээгдэхүүний
үндсэн тэгшитгэл

Yt , 4 −t оны бусад 4 бүсийн нийт орлого, тэрбум төг
CN t , w −t оны баруун бүсийн нийт хэрэглээ, тэрбум төг
CN t , 4 −t оны бусад 4 бүсийн нийт хэрэглээ, тэрбум төг
I t , w −t оны баруун бүсийн хөрөнгө оруулалт, тэрбум төг
I t , 4 −t оны бусад 4 бүсийн хөрөнгө оруулалт, тэрбум төг

Gt − t оны төвлөрсөн төсвийн зарцуулалт, тэрбум төг
NEXP − t оны улсын дүнгээрх цэвэр экспорт, тэрбум төг
t
Нийгмийн нийлмэл
хэрэглээний
тэгшитгэл
(баруун бүс ба
бусад бүсүүдийг

CN t , 4 = c1 + c2Yt , 4 − c3 Pt index − c4 RS t , 4 CN t ,w = c1 + c2Yt ,w − c3 Pt index − c4 RS t ,w
,4
,w
Pt index − t оны улсын дүнгээрх
,4

Pt index − t оны баруун бүсийн
,w

хэрэглээний үнийн индекс
RS t , 4 −t оны хадгаламжийн жилийн

хэрэглээний үнийн индекс
RS t , w −t оны хадгаламжийн жилийн
1
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

салгаж тооцно)

хүүгийн улсын дундаж, %
c1 , c2 , c3 , c4 −тэгшитгэлийн тоон
коэффициентүүд

хүүгийн баруун бүсийн дундаж, %
c1 , c2 , c3 , c4 −тэгшитгэлийн тоон
коэффициентүүд
αt ,w ⋅RLt , w ⋅t

αt , 4 ⋅RLt , 4 ⋅t

I t , 4 = I 0, 4 ⋅ e
Хөрөнгө
оруулалтын
тэгшитгэлүүдДОМАРЫН
ТЭГШИТГЭЛ
(баруун бүс ба
бусад бүсүүдийг
салгаж тооцно)

Улсын төсвийн
зарцуулалтын
тэгшитгэл
Улсын дүнгээрх
цэвэр экспортын
тэгшитгэл
Хэрэглээний үнийн
индексийн
өөрчлөлтийн
тэгшитгэл
Хадгаламжийн
дундаж хүүгийн
өөрчлөлтийн
тэгшитгэл
Капиталын
өгөөжийн
өөрчлөлтийн
тэгшитгэл
Боловсрол,
шинжлэх ухаанд
зарцуулах
хөрөнгийн тогтмол,
улсын дүнгээр
Техник,
технологийн
шинэчилэлд
зарцуулах
хөрөнгийн тогтмол,
улсын дүнгээр
Суурин газрын
тохижилтод
зарцуулах
хөрөнгийн тогтмол
Байгаль орчныг
хамгаалах арга
хэмжээнд
зарцуулах
хөрөнгийн тогтмол
Мөнгөний
нийлүүлэлтийн
тэгшитгэл
Зорилгын функц
(улсын дүнгээр ба

I t , w = I 0, w ⋅ e

I t , 4 −t онд бусад 4 бүсэд оруулах
хөрөнгө, тэрбум төг
I 0 , 4 − судалж байгаа динамикийн
эхний онд бусад 4 бүсэд оруулах
хөрөнгө, тэрбум төг
α , 4 −t оны бусад 4 бүсийн
t
капиталын өгөөж, төг
RLt , 4 −t оны зээлийн жилийн
хүүгийн бусад 4 бүсийн дундаж, %

I t , w −t онд баруун бүсэд оруулах
хөрөнгө, тэрбум төг
I 0 , w − судалж байгаа динамикийн
эхний онд баруун бүсэд оруулах
хөрөнгө, тэрбум төг
α , w −t оны баруун бүсийн
t
капиталын өгөөж, төг
RLt , w −t оны зээлийн жилийн
хүүгийн баруун бүсийн дундаж, %

Gt = c + @ trend − төвлөрсөн төсвийн өөрчлөлтийн хандлага
NEXPt = c + @ trend − цэвэр экспортын өөрчлөлтийн хандлага
P = c8 + @ trend
t

хэрэглээний үнийн индексийн өөрчөлтийн хандлага

Rt = c9 + @ trend хадгаламжийн дундаж хүүгийн өөрчлөлтийн хандлага

αt = c10 + @ trend капиталын өгөөжийн өөрчлөлтийн хандлага
KNOWLEDGEt = c11 ⋅ Yt
хөрөнгийн
хэмжээг
нэмэгдүүлнэ

зарцуулах
байнга
өсөн

RENEWATION t = c12 ⋅ Yt

зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг байнга өсөн

нэмэгдүүлнэ

URBAN t = c13 ⋅ Yt

зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг байнга өсөн нэмэгдүүлж

авна

ENVRMTt = c13 ⋅ Yt

зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг байнга өсөн нэмэгдүүлж

авна
M 0 ,t = c15 + c16 ⋅ Yt

M 0,t −зах

зээл

нийлүүлэх M 0
тэрбум төгрөг

дээр
мөнгөний

t

онд

хэмжээ,

min( Z ) = CN t − ∑S t ,h ⋅ Pt , h
h

2
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

баруун бүсэд
симуляцын алхам
бүрт эрэлт,
нийлүүлэлт
тэнцвэржиж байх
ёстой)

S t , h −t онд h бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх хэмжээ
Pt , h −t онд нийлүүлэх h бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнэ

Дээрх загварын схемд Баруун бүсийн хөгжлийн хэтийн төлөвийг гаргахдаа
улсын хөгжлийн хандлагатай нарийн уялдуулах шаардлагатай болох нь харагдаж
байна. Ялангуяа бүсээр тооцох салбаруудын хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэл маш
зөв гарсан байх ёстой. Баруун бүс нь эдийн засгийн хөгжлийн түвшин бусад бүсээс
хоцорч байгааг харгалзан салбаруудад оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээг улсын
дундажаас илүү байх бодлогыг барих, мөн техник, технологийн шинэчлэлд
зарцуулах хөрөнгийн тогтмол, суурин газрын тохижилтод зарцуулах хөрөнгийн
тогтмол, байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээнд зарцуулах хөрөнгийн тогтмолыг
баруун бүсэд улсын дундажаас илүү тавьж өгөх шаардлагатай.
Эдийн засгийн ямар арга хэмжээг яаж төлөвлөхийг авч ярихын өмнө
загварын гол тэгшитгэлүүдийг Eviews программ ашиглан тооцсон жишгийг
тайлбарлая. Төлөвлөлтийн явцад илүү нарийвчлалтай, нөлөөллийг дэлгэрэнгүй
тусгасан тэгшитгэлүүдийг тооцно.
Тэгшитгэлүүдийн тооцоог гаргахын өмнө 2002-2007 оны улсын хэмжээгээрх
ДНБ ба баруун бүсийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээг үнийн дефлятор
хэрэглэн 2005 оны зэрэгцүүлэх үнэд шилжүүлнэ.
Тооцоонд ашиглагдах зарим үзүүлэлтүүд

Он

Үнийн
дефлятор

2002
2003
2004
2005
2006
2007

0.617801
0.695503
0.825541
1.000000
1.231192
1.374190

Ам.
долларын
ханш, төг/
$
1110.40
1146.50
1185.20
1205.30
1179.50
1169.97

Зээлийн
дундаж
хүү, %
29.20
26.92
22.76
22.49
18.99
16.00

Хэрэглээний үнийн
индекс
1990=1
112.91
118.22
131.20
143.62
152.19
175.17

Тэгшитгэлийн тооцоонд ашиглах зарим үзүүлэлтүүд,
улсын дүнгээр, 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр, тэрбум төг

Он

2002
2003
2004
2005
2006
2007

Yt
ДНБ
2008.4
2127.5
2356.8
2524.3
3017.4
3316.5

It

Gt

Нийт
хэрэглээ

Нийт
хөрөнгө
оруулалт

Улсын
төсвийн
зарлага

Цэвэр
экспорт

810.6
716.3
887.2
1136.1
1234.3
1393.0

604.6
860.8
857.9
861.9
814.0
925.8

816.4
806.2
827.9
699.8
887.8
1272.9

-223.2
-255.8
-216.3
-173.5
81.3
-275.2

CN t

NEXTt

M0
Зах зээл
дээрх
бэлэн
мөнгө
134.6
152.8
168.5
191.7
245.1
364.1

3
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

 Нийт хэрэглээний тэгшитгэл:
index
CN t , 4 = 3275.8 + 0.7356 ⋅Yt , 4 − 8.8506 ⋅ Pt,4 − 441.8404 ⋅ RS t,4

Баруун бүсээс бусад 4 бүсэд орлого 1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэхэд нийгмийн
нийлмэл хэрэглээ 735.6 сая төгрөгөөр нэмэгдэж байна. Харин хэрэглээний үнийн
индекс 1 пунктээр өсөхөд хэрэглээ 8.85 тэрбум төгрөгөөр буурах нөлөөлөл үзүүлдэг
байна. Түүнчлэн хадгаламжийн дундаж хүү 1 хувиар дээшлэхэд хүмүүсийн мөнгө
хадгалуулах сонирхол дээшилж, хэрэглээ эрс буурах нөлөөлөл үзүүлж байна.
Тэгшитгэлийн детерминацын коэффициент 0.97 гарсан нь хамаарал нэн
хүчтэй ( R = 0.97 =0.98 байгааг харуулж байна. Дарбин-Уотсоны шалгуур 2.42
байгаа нь автокорреляц үгүй болохыг илэрхийлж байна.
Бусад 4 бүсийн нийлмэл хэрэглээний тэгшитгэлийн тооцоо, EViews
Dependent Variable: CN4
Method: Least Squares
Date: 02/03/09 Time: 11:49
Sample: 2002 2007
Included observations: 6
Variable
Coefficient
Y4
0.735575
P4
-8.850639
RS4
-441.8404
C
3275.849
R-squared
0.972479
Adjusted R-squared
0.931198
S.E. of regression
69.55355
Sum squared resid
9675.394
Log likelihood
-30.67038
Durbin-Watson stat
2.425062

Std. Error
t-Statistic
0.356206
2.065026
10.49828 -0.843056
121.0539 -3.649948
916.4021
3.574685
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)

Prob.
0.1749
0.4880
0.0675
0.0701
1010.315
265.1671
11.55679
11.41797
23.55753
0.040996

CN t , w = 0.59 + 0.5644 ⋅ Yt , w + 0.4405 ⋅ Pt,index + 0.2447 ⋅ RS t, w
w

Баруун бүсэд орлого 1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэхэд нийгмийн нийлмэл
хэрэглээ 564.5 сая төгрөгөөр нэмэгдэж байгаа нь төвийн ба бусад бүсээс доогуур
байна. Харин хэрэглээний үнийн индекс 1 пунктээр өсөхөд хэрэглээ 0.44 тэрбум
төгрөгөөр өсөх нөлөөлөл үзүүлж байгаа нь үнэ нэмэгдэхэд холын аймгуудын
хэрэглээ илүү мэдрэмжтэй байгааг харуулж байна. Түүнчлэн хадгаламжийн дундаж
хүү 1 хувиар дээшлэхэд холын аймгийн хүмүүсийн мөнгө хадгалуулах сонирхолд
нөлөөлөлхгүй байна. Учир нь орлого бага байгаа нөхцөлд хэрэглээ илүү нэмэгдэж,
хуримтлал бий болох нөхцөл бүрэлдэхгүй байна.
Тэгшитгэлийн детерминацын коэффициент 0.98 гарсан нь хамаарал нэн
хүчтэй ( R = 0.98 =0.99 байгааг харуулж байна. Дарбин-Уотсоны шалгуур 2.28
байгаа нь автокорреляц үгүй болохыг илэрхийлж байна.
Баруун бүсийн нийлмэл хэрэглээний тэгшитгэлийн тооцоо, EViews
Dependent Variable: CNW
Method: Least Squares
Date: 02/03/09 Time: 12:05
Sample: 2002 2007
Included observations: 6
Variable
Coefficient

Std. Error

t-Statistic

Prob.

4
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

YW
PW
RSW
C
R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood
Durbin-Watson stat

0.564497
0.440524
0.244651
0.585233
0.980134
0.950334
6.905037
95.35906
-16.81130
2.286099

0.262306
2.152053
0.381651
1.154258
4.100611
0.059662
49.12335
0.011914
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)

0.1643
0.3677
0.9579
0.9916
159.4207
30.98396
6.937100
6.798273
32.89092
0.029651

 Хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэлийг Домарын өсөлтийн онолыг хэрэглэсэн
болно. Домарын өсөлтийн онолоор үйлдвэрлэлийн өсөлт нь хөрөнгө оруулалтаас
шууд шалтгаалах бөгөөд түүнээс гадна одоо ашиглаж байгаа капиталын өгөөжөөс
нэн их хамаарна гэж үздэг. Иймээс хөрөнгө оруулалт нь зээлийн хүү ба капиталын
өгөөжөөс хамаарна.
I t , 4 = 6.9850 ⋅ e

(0.0113 α t,4 - 0.0252⋅RLt , 4 )

Бусад 4 бүсийн хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэлийн тооцоо, EViews
Dependent Variable: LOG(I4)
Method: Least Squares
Date: 02/03/09 Time: 12:34
Sample: 2002 2007
Included observations: 6
Variable
Coefficient
RL4
-0.025222
ALFA
0.011265
C
6.984997
R-squared
0.967277
Adjusted R-squared
0.945461
S.E. of regression
0.037570
Sum squared resid
0.004234
Log likelihood
13.25519
Durbin-Watson stat
1.861834

Std. Error
t-Statistic
0.006853 -3.680699
0.010583
1.064395
0.308965
22.60773
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)

Prob.
0.0347
0.3652
0.0002
6.456972
0.160873
-3.418395
-3.522516
44.33906
0.005919

Баруун бүсээс бусад 4 бүсэд тухайн жилд капиталын бүтээмж 1 пунктээр
дээшлэхэд хөрөнгө оруулалт 1.1 хувь, зээлийн жилийн хүү 1 хувь буурахад хөрөнгө
оруулалт 2.52 хувь өсдөг байна.
Детерминацын коэффициент 0.96 гарсан нь хамаарал хүчтэй, ДарбинУотсоны шалгуур 1.86 байгаа нь автокорреляц байхгүй болохыг илэрхийлж байна.
I t ,w = 2.5439 ⋅ e

(0.0542 α t, w - 0.0159⋅RLt , w )

Баруун бүсийн хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэлийн тооцоо, Eviews
Dependent Variable: LOG(IW)
Method: Least Squares
Date: 02/03/09 Time: 12:48
Sample: 2002 2007
Included observations: 6
Variable
Coefficient
RLW
0.015867
ALFA
0.054175
C
2.543933
R-squared
0.518836
Adjusted R-squared
0.198061

Std. Error
t-Statistic
Prob.
0.015420
1.028965
0.3792
0.030178
1.795140
0.1705
0.793813
3.204701
0.0492
Mean dependent var
3.743398
S.D. dependent var
0.190301

5
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood
Durbin-Watson stat

0.170417
0.087126
4.182860
2.295805

Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)

-0.394287
-0.498407
1.617443
0.333764

Баруун бүсэд тухайн жилд капиталын бүтээмж 1 пунктээр дээшлэхэд хөрөнгө
оруулалт 5.4 хувь, зээлийн жилийн хүү 1 хувь буурахад хөрөнгө оруулалт 1.6 хувь
өсдөг байна. Детерминацын коэффициент 0.51 ( R = 0.51 =0.72 гарсан нь
хамаарал хүчтэй, Дарбин-Уотсоны шалгуур 2.29 байгаа нь автокорреляц байхгүй
болохыг илэрхийлж байна.
• Төвлөрсөн төсвийн тэгшитгэл:
Gt = 802.0 + 61.01 ⋅ t

Улсын дүнгээрх төсвийн тэгшитгэлийн тооцоо, Eviews
Dependent Variable: G
Method: Least Squares
Date: 02/03/09 Time: 13:05
Sample: 2002 2007
Included observations: 6
Variable
Coefficient
C
801.9817
@TREND
61.01583
R-squared
0.431452
Adjusted R-squared
0.289315
S.E. of regression
146.5038
Sum squared resid
85853.40
Log likelihood
-37.21954
Durbin-Watson stat
1.438444

Std. Error
t-Statistic
106.0316
7.563608
35.02110
1.742259
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)

Prob.
0.0016
0.1564
954.5213
173.7842
13.07318
13.00377
3.035468
0.156424

Төсвийн зарцуулалтын прогнозыг энгийн шугаман тэгшитгэлээр бодох нь
тохиромжтой байдаг. Учир нь жил бүр төсвийн хэлэлцүүлэг УИХ-аар орж,
хууьчлагдаж байдаг тул энэ хувьсагч эндоген шинжтэй байдаг.
Манай Улсын төвлөрсөн төсөв жил бүр 61.0 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж
иржээ. Детерминацын коэффициент 0.43 гарсан нь ( R = 0.43 =0.68) хамаарал
сайн, Дарбин- Уотсоны шалгуур 1.43 автокорреляц байхгүй байгааг илэрхийлж
байна.
• Цэвэр экспортын тэгшитгэл:
Gt = 802.0 + 61.01 ⋅ t

Улсын дүнгээрх төсвийн тэгшитгэлийн тооцоо, Eviews
Dependent Variable: G
Method: Least Squares
Date: 02/03/09 Time: 13:05
Sample: 2002 2007
Included observations: 6
Variable
Coefficient
C
801.9817
@TREND
61.01583
R-squared
0.431452
Adjusted R-squared
0.289315
S.E. of regression
146.5038
Sum squared resid
85853.40
Log likelihood
-37.21954

Std. Error
t-Statistic
106.0316
7.563608
35.02110
1.742259
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic

Prob.
0.0016
0.1564
954.5213
173.7842
13.07318
13.00377
3.035468

6
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

Durbin-Watson stat

1.438444

Prob(F-statistic)

0.156424

Төсвийн зарцуулалтын прогнозыг энгийн шугаман тэгшитгэлээр бодох нь
тохиромжтой байдаг. Учир нь жил бүр төсвийн хэлэлцүүлэг УИХ-аар орж,
хууьчлагдаж байдаг тул энэ хувьсагч эндоген шинжтэй байдаг.
Манай Улсын төвлөрсөн төсөв жил бүр 61.0 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж
иржээ. Детерминацын коэффициент 0.43 гарсан нь ( R = 0.43 =0.68) хамаарал
сайн, Дарбин- Уотсоны шалгуур 1.43 автокорреляц байхгүй байгааг илэрхийлж
байна.
savings
, Pt index , αt
Загварыг бодож, прогноз гаргахын өмнө экзогенийн Rt
хувьсагчуудын 2008-2010 он хүртэлх хандлагыг гаргах шаардлагатай. Хандлагын
тэгшитгэл гаргахад олон арга хэрэглэдэг бөгөөд EViews программд юуны өмнө
авторегрессийн хамаарал, түүний алдааны үнэлэмж дээр тулгуурласан ARMA,
ARIMA аргуудыг өргөн хэрэглэдэг. Хандлагын тэгшитгэлийн тооцоог нэг ба олон
шатат хамгийн бага квадратын аргыг ашигладаг бөгөөд тэгшитгэл дотор
авторегрессийн 1-р эрэмбийн шалгуур ar(1), 2-р эрэмбийн шалгуур ar(2) гэх мэтээр
4-р эрэмбэ хүртэл шалгуур тооцож оруулж болно.
Ийнхүү хандлагыг тооцоход:
 Цэвэр экспорт- NEXT = -233.8505015 + 22.69937048*(@TREND)
savings
= 29.7893e - 0.1161828177⋅t
 Хадгаламжийн дундаж хүү- R t

index
=108.4854207 +12.16036289 ⋅ t
 Хэрэглээний үнийн индекс- Pt

 Капиталын бүтээмж- αt = 8.63154 ⋅ e
гарав.
Загвар бодсон урьдчилсан дүнМонгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний
өөрчлөлтийн хандлага, 2005 оны үнээр, тэрбум төгрөг
0.1333084063⋅t

CN t
Он

2008
2009
2010

It

Нийт
хэрэглээ

Нийт
хөрөнгө
оруулалт

1540.2
1710.2
1886.9

968.6
1006.4
1042.4

Gt
Улсын
төсвий
н
зарлага
1575.1
1671.0
1767.0

NEXTt

Yt

Цэвэр
экспорт

ДНБний дүн

-97.7
-75.0
-52.3

3986.2
4312.6
4644.1

Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өөрчлөлтийн хандлага,
2005 оны үнээр, тэрбум төгрөг

7
ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль

5000.0
4500.0
4000.0
3500.0
3000.0
2500.0
2000.0
1500.0
1000.0
500.0
0.0
2002

2003

2004

2005

2006

CN

I

2007

2008

2009

2010

G

Дээрхийн нэгэн адилаар Баруун бүсийн дүнгээр тооцоо хийж, харьцуулахад
дараах байдалтай байна. Тооцооны урьдчилсан дүнгээс харахад Баруун бүсийн
эдийн засгийн хөгжлийн хоцрогдол байсаар л байна. 2007 онтой харьцуулахад 2010
онд улсын хэмжээгээр ДНБ 40.0 хувиар өсөхөөр тооцоо гарч байхад Баруун бүсийн
дүнгээр дөнгөж 24.0 хувиар өсөхөөр байгаа нь хангалтгүй юм.
Загвар бодсон үр дүн- Монгол Улсын ба Баруун бүсийн
дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өөрчлөлтийн хандлага,
2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр

Он

2007
2008
2009
2010

УЛСЫН ДҮН
2007
онтой
харьДНБ
цуулсан
өсөлтийн
хувь
3316.5
100.0
3986.2
120.2
4312.6
130.0
4644.1
140.0

БАРУУН БҮС
2007
онтой
харьДНБ
цуулсан
өсөлтийн
хувь
233.5
100.0
261.3
111.9
269.5
115.4
289.6
124.0

Улсын
дүнд
эзлэх
хувь
7.04
6.56
6.25
6.24

Иймээс улсын дундажаас илүү хурдацтай хөгжих хувилбарыг симуляцын
загвараар тодорхойлж, түүнд тохирсон эдийн засаг-нийгмийг хөгжүүлэх төлөвлөгөө
салбар тус бүрээр дэлгэрэнгүй боловсруулах шаардлагатай нь нотлогдож байна.
Эдгээрээс гадна энэхүү шинжилгээг нийт 5 бүсээр задалж хийж болно.

8

More Related Content

What's hot

ДНБ, GDP-2015,
ДНБ, GDP-2015, ДНБ, GDP-2015,
Macro economics diagram
Macro economics diagramMacro economics diagram
Macro economics diagram
Baterdene Batchuluun
 
Лекц 11
Лекц 11Лекц 11
Лекц 11Etugen
 
Микро эдийн засаг-2
Микро эдийн засаг-2Микро эдийн засаг-2
Микро эдийн засаг-2
Ikhzasag SEZS
 
Сангийн бодлого
Сангийн бодлогоСангийн бодлого
Сангийн бодлого
Adilbishiin Gelegjamts
 
Lekts 6
Lekts 6Lekts 6
Э. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛ
Э. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛЭ. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛ
Э. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛbatnasanb
 
Lecture 9
Lecture 9Lecture 9
Lecture 9
battulga0123
 
Г.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломж
Г.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломжГ.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломж
Г.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломжbatnasanb
 
Б.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индекс
Б.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индексБ.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индекс
Б.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индексbatnasanb
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systemsJust Burnee
 
Санхүү үндэс Лекц 10
Санхүү үндэс Лекц 10Санхүү үндэс Лекц 10
Санхүү үндэс Лекц 10
Gunjargal
 
макро эдийн засгийн бие даалтын бодлого
макро эдийн засгийн бие даалтын бодлогомакро эдийн засгийн бие даалтын бодлого
макро эдийн засгийн бие даалтын бодлогоOnobold Odgerel
 
Лекц 6
Лекц 6Лекц 6
Лекц 6Etugen
 
Б.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЭРЧИМЖҮҮЛЭХ
Б.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ  ЭРЧИМЖҮҮЛЭХБ.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ  ЭРЧИМЖҮҮЛЭХ
Б.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЭРЧИМЖҮҮЛЭХbatnasanb
 
сангийн бодлого
сангийн бодлогосангийн бодлого
сангийн бодлогоTuru Turuu
 
дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
дотоодын нийт бүтээгдэхүүндотоодын нийт бүтээгдэхүүн
дотоодын нийт бүтээгдэхүүнtulgaa14
 
2 the components of macroeconomics
2 the components of macroeconomics2 the components of macroeconomics
2 the components of macroeconomicsBaterdene Batchuluun
 
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнДотоодын нийт бүтээгдэхүүн
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
NYAM-OCHIR BOLD
 

What's hot (20)

ДНБ, GDP-2015,
ДНБ, GDP-2015, ДНБ, GDP-2015,
ДНБ, GDP-2015,
 
Macro economics diagram
Macro economics diagramMacro economics diagram
Macro economics diagram
 
Лекц 11
Лекц 11Лекц 11
Лекц 11
 
Микро эдийн засаг-2
Микро эдийн засаг-2Микро эдийн засаг-2
Микро эдийн засаг-2
 
Сангийн бодлого
Сангийн бодлогоСангийн бодлого
Сангийн бодлого
 
Lekts 6
Lekts 6Lekts 6
Lekts 6
 
Э. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛ
Э. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛЭ. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛ
Э. Чанцалдулам - БҮС НУТАГТ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛ
 
Lecture 9
Lecture 9Lecture 9
Lecture 9
 
Г.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломж
Г.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломжГ.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломж
Г.Цэвэлмаа - Чөлөөт бүсийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх боломж
 
Б.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индекс
Б.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индексБ.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индекс
Б.Цэрэнчунт - Монгол улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн индекс
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systems
 
Санхүү үндэс Лекц 10
Санхүү үндэс Лекц 10Санхүү үндэс Лекц 10
Санхүү үндэс Лекц 10
 
макро эдийн засгийн бие даалтын бодлого
макро эдийн засгийн бие даалтын бодлогомакро эдийн засгийн бие даалтын бодлого
макро эдийн засгийн бие даалтын бодлого
 
Лекц 6
Лекц 6Лекц 6
Лекц 6
 
Б.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЭРЧИМЖҮҮЛЭХ
Б.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ  ЭРЧИМЖҮҮЛЭХБ.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ  ЭРЧИМЖҮҮЛЭХ
Б.Гэрэлжаргал - МОНГОЛ УЛСЫН ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЭРЧИМЖҮҮЛЭХ
 
Lecture 15
Lecture 15Lecture 15
Lecture 15
 
сангийн бодлого
сангийн бодлогосангийн бодлого
сангийн бодлого
 
дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
дотоодын нийт бүтээгдэхүүндотоодын нийт бүтээгдэхүүн
дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
 
2 the components of macroeconomics
2 the components of macroeconomics2 the components of macroeconomics
2 the components of macroeconomics
 
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнДотоодын нийт бүтээгдэхүүн
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
 

Viewers also liked

Final copy front cover - page 1
Final copy   front cover - page 1Final copy   front cover - page 1
Final copy front cover - page 1
Anna Jordan
 
Баяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМ
Баяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМБаяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМ
Баяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМbatnasanb
 
Coral Active HTML5 Agent Desktop
Coral Active HTML5 Agent DesktopCoral Active HTML5 Agent Desktop
Coral Active HTML5 Agent Desktop
PSS Help
 
O fweek led awards 2013 annual cutting edge character
O fweek led awards 2013 annual cutting edge characterO fweek led awards 2013 annual cutting edge character
O fweek led awards 2013 annual cutting edge character
en.ofweek.com
 
Final copy front cover - page 1
Final copy   front cover - page 1Final copy   front cover - page 1
Final copy front cover - page 1
Anna Jordan
 
Business article
Business articleBusiness article
Business article
bweaver8
 
Ashton Allison's Copywriting Portfolio
Ashton Allison's Copywriting PortfolioAshton Allison's Copywriting Portfolio
Ashton Allison's Copywriting Portfolio
Ashton Allison
 
PSS Capabilities Overview 2015
PSS Capabilities Overview 2015PSS Capabilities Overview 2015
PSS Capabilities Overview 2015
PSS Help
 
Handout simulasi computer
Handout simulasi computerHandout simulasi computer
Handout simulasi computer
Syafie ALin
 
Everything
EverythingEverything
Everything
bweaver8
 
Assignment 2.3
Assignment 2.3Assignment 2.3
Assignment 2.3
berndsls
 
Д.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх нь
Д.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх ньД.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх нь
Д.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх ньbatnasanb
 
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...batnasanb
 
Open Signals Idea Book from Optimal
Open Signals Idea Book from OptimalOpen Signals Idea Book from Optimal
Open Signals Idea Book from Optimal
optimalinc
 
Manufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweek
Manufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweekManufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweek
Manufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweek
en.ofweek.com
 

Viewers also liked (16)

Final copy front cover - page 1
Final copy   front cover - page 1Final copy   front cover - page 1
Final copy front cover - page 1
 
Баяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМ
Баяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМБаяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМ
Баяртулгын Ундрал - ОНЛАЙН ЗАХИАЛГА ХҮЛЭЭН АВАХ СИСТЕМ
 
Coral Active HTML5 Agent Desktop
Coral Active HTML5 Agent DesktopCoral Active HTML5 Agent Desktop
Coral Active HTML5 Agent Desktop
 
O fweek led awards 2013 annual cutting edge character
O fweek led awards 2013 annual cutting edge characterO fweek led awards 2013 annual cutting edge character
O fweek led awards 2013 annual cutting edge character
 
Thainara fotos
Thainara fotosThainara fotos
Thainara fotos
 
Final copy front cover - page 1
Final copy   front cover - page 1Final copy   front cover - page 1
Final copy front cover - page 1
 
Business article
Business articleBusiness article
Business article
 
Ashton Allison's Copywriting Portfolio
Ashton Allison's Copywriting PortfolioAshton Allison's Copywriting Portfolio
Ashton Allison's Copywriting Portfolio
 
PSS Capabilities Overview 2015
PSS Capabilities Overview 2015PSS Capabilities Overview 2015
PSS Capabilities Overview 2015
 
Handout simulasi computer
Handout simulasi computerHandout simulasi computer
Handout simulasi computer
 
Everything
EverythingEverything
Everything
 
Assignment 2.3
Assignment 2.3Assignment 2.3
Assignment 2.3
 
Д.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх нь
Д.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх ньД.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх нь
Д.Бямбацэцэг - Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх нь
 
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
 
Open Signals Idea Book from Optimal
Open Signals Idea Book from OptimalOpen Signals Idea Book from Optimal
Open Signals Idea Book from Optimal
 
Manufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweek
Manufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweekManufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweek
Manufacturer of piercing connector, feeder clamp at ofweek
 

Similar to Цогтсайхан - БАРУУН БҮСИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН МАКРО ТҮВШНИЙ ШИНЖИЛГЭЭ

орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлалорон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
Buka King
 
Turiin sanhuu l8
Turiin sanhuu l8Turiin sanhuu l8
Turiin sanhuu l8
Энхтамир Ш
 
Overview of investment 2017
Overview of investment 2017Overview of investment 2017
Overview of investment 2017
Khatanzorig Enkhjargal
 
Econl13.2020 2021on
Econl13.2020  2021onEconl13.2020  2021on
Econl13.2020 2021on
hicheel2020
 
Turuun sanhuu L9.2019- 2020
Turuun sanhuu L9.2019- 2020Turuun sanhuu L9.2019- 2020
Turuun sanhuu L9.2019- 2020
hicheel2020
 
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээСтатистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Tuul Tuul
 
lecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdflecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdf
ssuserca5598
 
дэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDP
дэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDPдэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDP
дэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDPequinoxx equinoxx
 
П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...
П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...
П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...batnasanb
 
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
ssuserd07e59
 
Lecture 14.2019 2020
Lecture 14.2019  2020Lecture 14.2019  2020
Lecture 14.2019 2020
hicheel2020
 
Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...
Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...
Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...batnasanb
 
MacroL13.2019-2020
MacroL13.2019-2020MacroL13.2019-2020
MacroL13.2019-2020
hicheel2020
 
Hevlel baga hural_2015.06.15-last
Hevlel baga hural_2015.06.15-lastHevlel baga hural_2015.06.15-last
Hevlel baga hural_2015.06.15-last
munhzaya sarangerel
 
Imf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежмент
Imf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежментImf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежмент
Imf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежментSharkhuu Munkhbat
 
Accounting and economic growth
Accounting and economic growthAccounting and economic growth
Accounting and economic growthNomun Bukh-Ochir
 
Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022
ssuserca5598
 
бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2Uka Shuree
 
Turuun sanhuu L11.2019- 2020
Turuun sanhuu L11.2019- 2020Turuun sanhuu L11.2019- 2020
Turuun sanhuu L11.2019- 2020
hicheel2020
 

Similar to Цогтсайхан - БАРУУН БҮСИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН МАКРО ТҮВШНИЙ ШИНЖИЛГЭЭ (20)

орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлалорон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
 
Turiin sanhuu l8
Turiin sanhuu l8Turiin sanhuu l8
Turiin sanhuu l8
 
Overview of investment 2017
Overview of investment 2017Overview of investment 2017
Overview of investment 2017
 
Econl13.2020 2021on
Econl13.2020  2021onEconl13.2020  2021on
Econl13.2020 2021on
 
Turuun sanhuu L9.2019- 2020
Turuun sanhuu L9.2019- 2020Turuun sanhuu L9.2019- 2020
Turuun sanhuu L9.2019- 2020
 
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээСтатистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
 
лекц №7
лекц №7лекц №7
лекц №7
 
lecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdflecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdf
 
дэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDP
дэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDPдэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDP
дэлхийн эдийн засгийн өсөлт World GDP
 
П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...
П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...
П.Мөнхтулга - Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах б...
 
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
2.5.ОНХС-ийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төслүүдийн жагсаалт бэлтгэх
 
Lecture 14.2019 2020
Lecture 14.2019  2020Lecture 14.2019  2020
Lecture 14.2019 2020
 
Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...
Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...
Ө.Рэнцэндорж Г.Өлзийсайхан Б.Сугармаа - БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛ...
 
MacroL13.2019-2020
MacroL13.2019-2020MacroL13.2019-2020
MacroL13.2019-2020
 
Hevlel baga hural_2015.06.15-last
Hevlel baga hural_2015.06.15-lastHevlel baga hural_2015.06.15-last
Hevlel baga hural_2015.06.15-last
 
Imf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежмент
Imf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежментImf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежмент
Imf ашигт малтмал_олборлож_буй_орнуудын_улсынсангийн_менежмент
 
Accounting and economic growth
Accounting and economic growthAccounting and economic growth
Accounting and economic growth
 
Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022
 
бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2
 
Turuun sanhuu L11.2019- 2020
Turuun sanhuu L11.2019- 2020Turuun sanhuu L11.2019- 2020
Turuun sanhuu L11.2019- 2020
 

More from batnasanb

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentation
batnasanb
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
batnasanb
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Bros
batnasanb
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asia
batnasanb
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
batnasanb
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2
batnasanb
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Television
batnasanb
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rightsbatnasanb
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industrybatnasanb
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologies
batnasanb
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital era
batnasanb
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтbatnasanb
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдbatnasanb
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаbatnasanb
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...batnasanb
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭbatnasanb
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...batnasanb
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...batnasanb
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...batnasanb
 
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛbatnasanb
 

More from batnasanb (20)

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentation
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Bros
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asia
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Television
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologies
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital era
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
 
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
 

Цогтсайхан - БАРУУН БҮСИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН МАКРО ТҮВШНИЙ ШИНЖИЛГЭЭ

  • 1. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль БАРУУН БҮСИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН МАКРО ТҮВШНИЙ ШИНЖИЛГЭЭ Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын эрхэм зорилго нь газар, түүний баялаг, газар тариалан, мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн нөөц, чадавхийг байгаль орчны даацад зохицуулан оновчтой ашиглах үндсэн дээр хүн ам, үйлдвэрлэлийн өнөөгийн зохисгүй бөөгнөрлийг задалж, хот хөдөөгийн хөгжлийн ялгаа, аймаг, бүс нутаг хоорондын тэгш бус, тэнцвэргүй байдлыг багасгаж, хөгжлийн түвшинг ойртуулах, үндэсний эдийн засаг-нийгмийн дэвшлийг түргэтгэх, эдийн засгийн дотоод, гадаад таатай орчныг бүрдүүлэхэд оршино. Бүсчлэн хөгжихийн мөн чанар нь аймаг, сум, суурин газруудын хооронд аж ахуйн холбоо үүсч, нэг амьд организм хэлбэрээр бие биенийгээ дэмжин хөгжихийг хэлнэ. Одоогийн байдлаар Баруун бүс нь эдийн засаг-нийгмийн хөгжлийн түвшнээрээ бусад бүсээс ихээхэн хоцрогдож байна. Үүнээс шалтгаалж Баруун бүсээс Төврүү тэмүүлсэн нүүдэл хамгийн их байгаа юм. Сүүлийн үед дэлхийн хөгжилтэй орнуудын эдийн засагчид макро эдийн засгийн шинжилгээ, төлөвлөлтөд симуляцын загварчлалын (CGE-computable general equilibrium-загвар) аргыг өргөн хэрэглэх боллоо. CGE загварыг ашиглан АНУ-ын хэсэг эрдэмтэд Калифорн муж Улсын хөгжлийн төлөвлөгөөг (2003 онд), ОХУ-ын СЯ-ны дэргэдэх “Прогноз” төвийн эрдэмтэд улсынхаа эдийн засагнийгмийн хөгжлийг 12 тойргоор (округ) задалж боловсруулсан нь (2006 онд) сайн үр дүн өгсөн байна. Баруун бүсийн хөгжлийн төлөвлөлтөд энэ загварыг ашиглаж буй бидний оролдлого нь анх удаа болно. Засаг захиргааны хошууны хэлбэрт шилжихтэй холбогдож үйлдвэрлэлийн төвлөрөлд өөрчлөлт орж, хошуудын эдийн засгийн хөгжлийн түвшинг ойртуулах шаардлагатай тул CGE загварт нэмэлт хувьсагч, нөхцлүүд орно. БҮС БА САЛБАР ХООРОНДЫН УЯЛДААНЫ СИМУЛЯЦЫН CGE ЗАГВАР CGE загварын ерөнхий бүтэц, математик тэмдэглэгээ СИМУЛЯЦЫН ЗАГВАРТ ОРОХ ТЭГШИТГЭЛИЙН ТӨРӨЛ УЛСЫН ДҮНГЭЭР ТООЦОХ ТЭГШИТГЭЛ БАРУУН БҮС БА ХОШУУГ САЛГАЖ ТООЦОХ ТЭГШИТГЭЛ Yt = Yt , w + Yt , 4 = CN t ,w + CN t , 4 + I t , w + I t , w + Gt + NEXPt Yt −t оны улсын дүнгээрх ДНБ, тэрбум төг Yt , w −t оны баруун бүсийн нийт орлого, тэрбум төг Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний үндсэн тэгшитгэл Yt , 4 −t оны бусад 4 бүсийн нийт орлого, тэрбум төг CN t , w −t оны баруун бүсийн нийт хэрэглээ, тэрбум төг CN t , 4 −t оны бусад 4 бүсийн нийт хэрэглээ, тэрбум төг I t , w −t оны баруун бүсийн хөрөнгө оруулалт, тэрбум төг I t , 4 −t оны бусад 4 бүсийн хөрөнгө оруулалт, тэрбум төг Gt − t оны төвлөрсөн төсвийн зарцуулалт, тэрбум төг NEXP − t оны улсын дүнгээрх цэвэр экспорт, тэрбум төг t Нийгмийн нийлмэл хэрэглээний тэгшитгэл (баруун бүс ба бусад бүсүүдийг CN t , 4 = c1 + c2Yt , 4 − c3 Pt index − c4 RS t , 4 CN t ,w = c1 + c2Yt ,w − c3 Pt index − c4 RS t ,w ,4 ,w Pt index − t оны улсын дүнгээрх ,4 Pt index − t оны баруун бүсийн ,w хэрэглээний үнийн индекс RS t , 4 −t оны хадгаламжийн жилийн хэрэглээний үнийн индекс RS t , w −t оны хадгаламжийн жилийн 1
  • 2. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль салгаж тооцно) хүүгийн улсын дундаж, % c1 , c2 , c3 , c4 −тэгшитгэлийн тоон коэффициентүүд хүүгийн баруун бүсийн дундаж, % c1 , c2 , c3 , c4 −тэгшитгэлийн тоон коэффициентүүд αt ,w ⋅RLt , w ⋅t αt , 4 ⋅RLt , 4 ⋅t I t , 4 = I 0, 4 ⋅ e Хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэлүүдДОМАРЫН ТЭГШИТГЭЛ (баруун бүс ба бусад бүсүүдийг салгаж тооцно) Улсын төсвийн зарцуулалтын тэгшитгэл Улсын дүнгээрх цэвэр экспортын тэгшитгэл Хэрэглээний үнийн индексийн өөрчлөлтийн тэгшитгэл Хадгаламжийн дундаж хүүгийн өөрчлөлтийн тэгшитгэл Капиталын өгөөжийн өөрчлөлтийн тэгшитгэл Боловсрол, шинжлэх ухаанд зарцуулах хөрөнгийн тогтмол, улсын дүнгээр Техник, технологийн шинэчилэлд зарцуулах хөрөнгийн тогтмол, улсын дүнгээр Суурин газрын тохижилтод зарцуулах хөрөнгийн тогтмол Байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээнд зарцуулах хөрөнгийн тогтмол Мөнгөний нийлүүлэлтийн тэгшитгэл Зорилгын функц (улсын дүнгээр ба I t , w = I 0, w ⋅ e I t , 4 −t онд бусад 4 бүсэд оруулах хөрөнгө, тэрбум төг I 0 , 4 − судалж байгаа динамикийн эхний онд бусад 4 бүсэд оруулах хөрөнгө, тэрбум төг α , 4 −t оны бусад 4 бүсийн t капиталын өгөөж, төг RLt , 4 −t оны зээлийн жилийн хүүгийн бусад 4 бүсийн дундаж, % I t , w −t онд баруун бүсэд оруулах хөрөнгө, тэрбум төг I 0 , w − судалж байгаа динамикийн эхний онд баруун бүсэд оруулах хөрөнгө, тэрбум төг α , w −t оны баруун бүсийн t капиталын өгөөж, төг RLt , w −t оны зээлийн жилийн хүүгийн баруун бүсийн дундаж, % Gt = c + @ trend − төвлөрсөн төсвийн өөрчлөлтийн хандлага NEXPt = c + @ trend − цэвэр экспортын өөрчлөлтийн хандлага P = c8 + @ trend t хэрэглээний үнийн индексийн өөрчөлтийн хандлага Rt = c9 + @ trend хадгаламжийн дундаж хүүгийн өөрчлөлтийн хандлага αt = c10 + @ trend капиталын өгөөжийн өөрчлөлтийн хандлага KNOWLEDGEt = c11 ⋅ Yt хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлнэ зарцуулах байнга өсөн RENEWATION t = c12 ⋅ Yt зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг байнга өсөн нэмэгдүүлнэ URBAN t = c13 ⋅ Yt зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг байнга өсөн нэмэгдүүлж авна ENVRMTt = c13 ⋅ Yt зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг байнга өсөн нэмэгдүүлж авна M 0 ,t = c15 + c16 ⋅ Yt M 0,t −зах зээл нийлүүлэх M 0 тэрбум төгрөг дээр мөнгөний t онд хэмжээ, min( Z ) = CN t − ∑S t ,h ⋅ Pt , h h 2
  • 3. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль баруун бүсэд симуляцын алхам бүрт эрэлт, нийлүүлэлт тэнцвэржиж байх ёстой) S t , h −t онд h бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх хэмжээ Pt , h −t онд нийлүүлэх h бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнэ Дээрх загварын схемд Баруун бүсийн хөгжлийн хэтийн төлөвийг гаргахдаа улсын хөгжлийн хандлагатай нарийн уялдуулах шаардлагатай болох нь харагдаж байна. Ялангуяа бүсээр тооцох салбаруудын хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэл маш зөв гарсан байх ёстой. Баруун бүс нь эдийн засгийн хөгжлийн түвшин бусад бүсээс хоцорч байгааг харгалзан салбаруудад оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээг улсын дундажаас илүү байх бодлогыг барих, мөн техник, технологийн шинэчлэлд зарцуулах хөрөнгийн тогтмол, суурин газрын тохижилтод зарцуулах хөрөнгийн тогтмол, байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээнд зарцуулах хөрөнгийн тогтмолыг баруун бүсэд улсын дундажаас илүү тавьж өгөх шаардлагатай. Эдийн засгийн ямар арга хэмжээг яаж төлөвлөхийг авч ярихын өмнө загварын гол тэгшитгэлүүдийг Eviews программ ашиглан тооцсон жишгийг тайлбарлая. Төлөвлөлтийн явцад илүү нарийвчлалтай, нөлөөллийг дэлгэрэнгүй тусгасан тэгшитгэлүүдийг тооцно. Тэгшитгэлүүдийн тооцоог гаргахын өмнө 2002-2007 оны улсын хэмжээгээрх ДНБ ба баруун бүсийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээг үнийн дефлятор хэрэглэн 2005 оны зэрэгцүүлэх үнэд шилжүүлнэ. Тооцоонд ашиглагдах зарим үзүүлэлтүүд Он Үнийн дефлятор 2002 2003 2004 2005 2006 2007 0.617801 0.695503 0.825541 1.000000 1.231192 1.374190 Ам. долларын ханш, төг/ $ 1110.40 1146.50 1185.20 1205.30 1179.50 1169.97 Зээлийн дундаж хүү, % 29.20 26.92 22.76 22.49 18.99 16.00 Хэрэглээний үнийн индекс 1990=1 112.91 118.22 131.20 143.62 152.19 175.17 Тэгшитгэлийн тооцоонд ашиглах зарим үзүүлэлтүүд, улсын дүнгээр, 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр, тэрбум төг Он 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Yt ДНБ 2008.4 2127.5 2356.8 2524.3 3017.4 3316.5 It Gt Нийт хэрэглээ Нийт хөрөнгө оруулалт Улсын төсвийн зарлага Цэвэр экспорт 810.6 716.3 887.2 1136.1 1234.3 1393.0 604.6 860.8 857.9 861.9 814.0 925.8 816.4 806.2 827.9 699.8 887.8 1272.9 -223.2 -255.8 -216.3 -173.5 81.3 -275.2 CN t NEXTt M0 Зах зээл дээрх бэлэн мөнгө 134.6 152.8 168.5 191.7 245.1 364.1 3
  • 4. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль  Нийт хэрэглээний тэгшитгэл: index CN t , 4 = 3275.8 + 0.7356 ⋅Yt , 4 − 8.8506 ⋅ Pt,4 − 441.8404 ⋅ RS t,4 Баруун бүсээс бусад 4 бүсэд орлого 1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэхэд нийгмийн нийлмэл хэрэглээ 735.6 сая төгрөгөөр нэмэгдэж байна. Харин хэрэглээний үнийн индекс 1 пунктээр өсөхөд хэрэглээ 8.85 тэрбум төгрөгөөр буурах нөлөөлөл үзүүлдэг байна. Түүнчлэн хадгаламжийн дундаж хүү 1 хувиар дээшлэхэд хүмүүсийн мөнгө хадгалуулах сонирхол дээшилж, хэрэглээ эрс буурах нөлөөлөл үзүүлж байна. Тэгшитгэлийн детерминацын коэффициент 0.97 гарсан нь хамаарал нэн хүчтэй ( R = 0.97 =0.98 байгааг харуулж байна. Дарбин-Уотсоны шалгуур 2.42 байгаа нь автокорреляц үгүй болохыг илэрхийлж байна. Бусад 4 бүсийн нийлмэл хэрэглээний тэгшитгэлийн тооцоо, EViews Dependent Variable: CN4 Method: Least Squares Date: 02/03/09 Time: 11:49 Sample: 2002 2007 Included observations: 6 Variable Coefficient Y4 0.735575 P4 -8.850639 RS4 -441.8404 C 3275.849 R-squared 0.972479 Adjusted R-squared 0.931198 S.E. of regression 69.55355 Sum squared resid 9675.394 Log likelihood -30.67038 Durbin-Watson stat 2.425062 Std. Error t-Statistic 0.356206 2.065026 10.49828 -0.843056 121.0539 -3.649948 916.4021 3.574685 Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion F-statistic Prob(F-statistic) Prob. 0.1749 0.4880 0.0675 0.0701 1010.315 265.1671 11.55679 11.41797 23.55753 0.040996 CN t , w = 0.59 + 0.5644 ⋅ Yt , w + 0.4405 ⋅ Pt,index + 0.2447 ⋅ RS t, w w Баруун бүсэд орлого 1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэхэд нийгмийн нийлмэл хэрэглээ 564.5 сая төгрөгөөр нэмэгдэж байгаа нь төвийн ба бусад бүсээс доогуур байна. Харин хэрэглээний үнийн индекс 1 пунктээр өсөхөд хэрэглээ 0.44 тэрбум төгрөгөөр өсөх нөлөөлөл үзүүлж байгаа нь үнэ нэмэгдэхэд холын аймгуудын хэрэглээ илүү мэдрэмжтэй байгааг харуулж байна. Түүнчлэн хадгаламжийн дундаж хүү 1 хувиар дээшлэхэд холын аймгийн хүмүүсийн мөнгө хадгалуулах сонирхолд нөлөөлөлхгүй байна. Учир нь орлого бага байгаа нөхцөлд хэрэглээ илүү нэмэгдэж, хуримтлал бий болох нөхцөл бүрэлдэхгүй байна. Тэгшитгэлийн детерминацын коэффициент 0.98 гарсан нь хамаарал нэн хүчтэй ( R = 0.98 =0.99 байгааг харуулж байна. Дарбин-Уотсоны шалгуур 2.28 байгаа нь автокорреляц үгүй болохыг илэрхийлж байна. Баруун бүсийн нийлмэл хэрэглээний тэгшитгэлийн тооцоо, EViews Dependent Variable: CNW Method: Least Squares Date: 02/03/09 Time: 12:05 Sample: 2002 2007 Included observations: 6 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. 4
  • 5. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль YW PW RSW C R-squared Adjusted R-squared S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood Durbin-Watson stat 0.564497 0.440524 0.244651 0.585233 0.980134 0.950334 6.905037 95.35906 -16.81130 2.286099 0.262306 2.152053 0.381651 1.154258 4.100611 0.059662 49.12335 0.011914 Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion F-statistic Prob(F-statistic) 0.1643 0.3677 0.9579 0.9916 159.4207 30.98396 6.937100 6.798273 32.89092 0.029651  Хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэлийг Домарын өсөлтийн онолыг хэрэглэсэн болно. Домарын өсөлтийн онолоор үйлдвэрлэлийн өсөлт нь хөрөнгө оруулалтаас шууд шалтгаалах бөгөөд түүнээс гадна одоо ашиглаж байгаа капиталын өгөөжөөс нэн их хамаарна гэж үздэг. Иймээс хөрөнгө оруулалт нь зээлийн хүү ба капиталын өгөөжөөс хамаарна. I t , 4 = 6.9850 ⋅ e (0.0113 α t,4 - 0.0252⋅RLt , 4 ) Бусад 4 бүсийн хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэлийн тооцоо, EViews Dependent Variable: LOG(I4) Method: Least Squares Date: 02/03/09 Time: 12:34 Sample: 2002 2007 Included observations: 6 Variable Coefficient RL4 -0.025222 ALFA 0.011265 C 6.984997 R-squared 0.967277 Adjusted R-squared 0.945461 S.E. of regression 0.037570 Sum squared resid 0.004234 Log likelihood 13.25519 Durbin-Watson stat 1.861834 Std. Error t-Statistic 0.006853 -3.680699 0.010583 1.064395 0.308965 22.60773 Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion F-statistic Prob(F-statistic) Prob. 0.0347 0.3652 0.0002 6.456972 0.160873 -3.418395 -3.522516 44.33906 0.005919 Баруун бүсээс бусад 4 бүсэд тухайн жилд капиталын бүтээмж 1 пунктээр дээшлэхэд хөрөнгө оруулалт 1.1 хувь, зээлийн жилийн хүү 1 хувь буурахад хөрөнгө оруулалт 2.52 хувь өсдөг байна. Детерминацын коэффициент 0.96 гарсан нь хамаарал хүчтэй, ДарбинУотсоны шалгуур 1.86 байгаа нь автокорреляц байхгүй болохыг илэрхийлж байна. I t ,w = 2.5439 ⋅ e (0.0542 α t, w - 0.0159⋅RLt , w ) Баруун бүсийн хөрөнгө оруулалтын тэгшитгэлийн тооцоо, Eviews Dependent Variable: LOG(IW) Method: Least Squares Date: 02/03/09 Time: 12:48 Sample: 2002 2007 Included observations: 6 Variable Coefficient RLW 0.015867 ALFA 0.054175 C 2.543933 R-squared 0.518836 Adjusted R-squared 0.198061 Std. Error t-Statistic Prob. 0.015420 1.028965 0.3792 0.030178 1.795140 0.1705 0.793813 3.204701 0.0492 Mean dependent var 3.743398 S.D. dependent var 0.190301 5
  • 6. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood Durbin-Watson stat 0.170417 0.087126 4.182860 2.295805 Akaike info criterion Schwarz criterion F-statistic Prob(F-statistic) -0.394287 -0.498407 1.617443 0.333764 Баруун бүсэд тухайн жилд капиталын бүтээмж 1 пунктээр дээшлэхэд хөрөнгө оруулалт 5.4 хувь, зээлийн жилийн хүү 1 хувь буурахад хөрөнгө оруулалт 1.6 хувь өсдөг байна. Детерминацын коэффициент 0.51 ( R = 0.51 =0.72 гарсан нь хамаарал хүчтэй, Дарбин-Уотсоны шалгуур 2.29 байгаа нь автокорреляц байхгүй болохыг илэрхийлж байна. • Төвлөрсөн төсвийн тэгшитгэл: Gt = 802.0 + 61.01 ⋅ t Улсын дүнгээрх төсвийн тэгшитгэлийн тооцоо, Eviews Dependent Variable: G Method: Least Squares Date: 02/03/09 Time: 13:05 Sample: 2002 2007 Included observations: 6 Variable Coefficient C 801.9817 @TREND 61.01583 R-squared 0.431452 Adjusted R-squared 0.289315 S.E. of regression 146.5038 Sum squared resid 85853.40 Log likelihood -37.21954 Durbin-Watson stat 1.438444 Std. Error t-Statistic 106.0316 7.563608 35.02110 1.742259 Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion F-statistic Prob(F-statistic) Prob. 0.0016 0.1564 954.5213 173.7842 13.07318 13.00377 3.035468 0.156424 Төсвийн зарцуулалтын прогнозыг энгийн шугаман тэгшитгэлээр бодох нь тохиромжтой байдаг. Учир нь жил бүр төсвийн хэлэлцүүлэг УИХ-аар орж, хууьчлагдаж байдаг тул энэ хувьсагч эндоген шинжтэй байдаг. Манай Улсын төвлөрсөн төсөв жил бүр 61.0 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж иржээ. Детерминацын коэффициент 0.43 гарсан нь ( R = 0.43 =0.68) хамаарал сайн, Дарбин- Уотсоны шалгуур 1.43 автокорреляц байхгүй байгааг илэрхийлж байна. • Цэвэр экспортын тэгшитгэл: Gt = 802.0 + 61.01 ⋅ t Улсын дүнгээрх төсвийн тэгшитгэлийн тооцоо, Eviews Dependent Variable: G Method: Least Squares Date: 02/03/09 Time: 13:05 Sample: 2002 2007 Included observations: 6 Variable Coefficient C 801.9817 @TREND 61.01583 R-squared 0.431452 Adjusted R-squared 0.289315 S.E. of regression 146.5038 Sum squared resid 85853.40 Log likelihood -37.21954 Std. Error t-Statistic 106.0316 7.563608 35.02110 1.742259 Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion F-statistic Prob. 0.0016 0.1564 954.5213 173.7842 13.07318 13.00377 3.035468 6
  • 7. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль Durbin-Watson stat 1.438444 Prob(F-statistic) 0.156424 Төсвийн зарцуулалтын прогнозыг энгийн шугаман тэгшитгэлээр бодох нь тохиромжтой байдаг. Учир нь жил бүр төсвийн хэлэлцүүлэг УИХ-аар орж, хууьчлагдаж байдаг тул энэ хувьсагч эндоген шинжтэй байдаг. Манай Улсын төвлөрсөн төсөв жил бүр 61.0 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж иржээ. Детерминацын коэффициент 0.43 гарсан нь ( R = 0.43 =0.68) хамаарал сайн, Дарбин- Уотсоны шалгуур 1.43 автокорреляц байхгүй байгааг илэрхийлж байна. savings , Pt index , αt Загварыг бодож, прогноз гаргахын өмнө экзогенийн Rt хувьсагчуудын 2008-2010 он хүртэлх хандлагыг гаргах шаардлагатай. Хандлагын тэгшитгэл гаргахад олон арга хэрэглэдэг бөгөөд EViews программд юуны өмнө авторегрессийн хамаарал, түүний алдааны үнэлэмж дээр тулгуурласан ARMA, ARIMA аргуудыг өргөн хэрэглэдэг. Хандлагын тэгшитгэлийн тооцоог нэг ба олон шатат хамгийн бага квадратын аргыг ашигладаг бөгөөд тэгшитгэл дотор авторегрессийн 1-р эрэмбийн шалгуур ar(1), 2-р эрэмбийн шалгуур ar(2) гэх мэтээр 4-р эрэмбэ хүртэл шалгуур тооцож оруулж болно. Ийнхүү хандлагыг тооцоход:  Цэвэр экспорт- NEXT = -233.8505015 + 22.69937048*(@TREND) savings = 29.7893e - 0.1161828177⋅t  Хадгаламжийн дундаж хүү- R t index =108.4854207 +12.16036289 ⋅ t  Хэрэглээний үнийн индекс- Pt  Капиталын бүтээмж- αt = 8.63154 ⋅ e гарав. Загвар бодсон урьдчилсан дүнМонгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өөрчлөлтийн хандлага, 2005 оны үнээр, тэрбум төгрөг 0.1333084063⋅t CN t Он 2008 2009 2010 It Нийт хэрэглээ Нийт хөрөнгө оруулалт 1540.2 1710.2 1886.9 968.6 1006.4 1042.4 Gt Улсын төсвий н зарлага 1575.1 1671.0 1767.0 NEXTt Yt Цэвэр экспорт ДНБний дүн -97.7 -75.0 -52.3 3986.2 4312.6 4644.1 Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өөрчлөлтийн хандлага, 2005 оны үнээр, тэрбум төгрөг 7
  • 8. ХААИС-Эдийн Засаг Бизнесийн сургууль 5000.0 4500.0 4000.0 3500.0 3000.0 2500.0 2000.0 1500.0 1000.0 500.0 0.0 2002 2003 2004 2005 2006 CN I 2007 2008 2009 2010 G Дээрхийн нэгэн адилаар Баруун бүсийн дүнгээр тооцоо хийж, харьцуулахад дараах байдалтай байна. Тооцооны урьдчилсан дүнгээс харахад Баруун бүсийн эдийн засгийн хөгжлийн хоцрогдол байсаар л байна. 2007 онтой харьцуулахад 2010 онд улсын хэмжээгээр ДНБ 40.0 хувиар өсөхөөр тооцоо гарч байхад Баруун бүсийн дүнгээр дөнгөж 24.0 хувиар өсөхөөр байгаа нь хангалтгүй юм. Загвар бодсон үр дүн- Монгол Улсын ба Баруун бүсийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өөрчлөлтийн хандлага, 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр Он 2007 2008 2009 2010 УЛСЫН ДҮН 2007 онтой харьДНБ цуулсан өсөлтийн хувь 3316.5 100.0 3986.2 120.2 4312.6 130.0 4644.1 140.0 БАРУУН БҮС 2007 онтой харьДНБ цуулсан өсөлтийн хувь 233.5 100.0 261.3 111.9 269.5 115.4 289.6 124.0 Улсын дүнд эзлэх хувь 7.04 6.56 6.25 6.24 Иймээс улсын дундажаас илүү хурдацтай хөгжих хувилбарыг симуляцын загвараар тодорхойлж, түүнд тохирсон эдийн засаг-нийгмийг хөгжүүлэх төлөвлөгөө салбар тус бүрээр дэлгэрэнгүй боловсруулах шаардлагатай нь нотлогдож байна. Эдгээрээс гадна энэхүү шинжилгээг нийт 5 бүсээр задалж хийж болно. 8