1. БҮС НУТГИЙН БАРИЛГА УГСРАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГЫН
ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮ ,ТЭЭМЖ ТҮҮНД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС
Ө.Рэнцэндорж БИАС Барилгын менежмент 3р курс Tristen.Cliford@yahoo.com
Г.Өлзийсайхан БИАС Барилгын менежмент 3р курсUlzii2210@yahoo.com
Б.Сугармаа БИАС Барилгын менежмент 3р курсSugarmaa_23@yahoo.com
Удирдсан багш : Б. Оюунчимэг / Ph.D/
:Хураангуй
Монгол улсын бүс нутгуудын барилга угсралтын байгууллагын хүчин чадалд нөлөөлж
буй хөдөлмөрийн бүтээмжийг судалж түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлсүүдийг судалснаар
хөдөлмөрийн бүтээмжид хэрхэн нөлөөлж байгааг E-views7.1 программыг ашиглаж
шинжилгээ хийсэн ба цаашид хэрэгжүүлэх шинэлэг санаа, сэдлийг дэвшүүлэв.
Түлхүүр үг: Барилга, бүс нутаг, Кластер, итгэлцүүр
:Оршил
Монгол улсад барилгын салбар нь сүүлийн жилүүдэд хурдацтай хөгжиж байгаа билээ.
Гэвч бүс нутгуудад барилга угсралтын байгууллагын хүчин чадал нь тэнцвэрт бус
байдгаас хамааран монгол улсын барилгын салбарын хөгжил бүс нутгуудад ялгаатай нь
харагдаж байна. Эндээс бүс нутгийн барилга угсралтын байгууллагын хүчин чадалд
нөлөөлж буй хөдөлмөрийн бүтээмж болон түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлийн шинжилгээг
хийх шаардлага гарсан.

2. :Агуулга
Нэгдүгээр бү .лэг
Монгол улсын бүсчилсэн хөгжилийн үзэл баримтлал, БУБ-ын бүтээмжийн өнөөгийн
байдал
1.1Монгол улсын бүсчилсэн хөгжилийн үзэл баримтлал
1.2 Монгол Улсын эдийн засгийн бүс бүрд хамаарах аймгууд
1.3 Барилгын салбар дахь хөрөнгө оруулалт
Хоёрдугаар бүлэг
Бүс нутгийн БУБ ын хөдөлмөрийн бүтээмжид нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн судалгаа
2.1 Барилгын үйлдвэрлэлийн бүс нутгийн нөхцөлийг тусгасан итгэлцүүрийг тогтоох
Гуравдугаар бүлэг
Бүс нутгийн барилга угсралтын байгууллагын хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх арга
зам
3.1Бүс нутгийнБУБ-г кластерын түвшинд зохион байгуулах
Дүгнэлт
,Ашигласан ном хэвлэл
Хавсралт

3. НЭГ ДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Монгол улсын бүсчилсэн хөгжилийн үзэл баримтлал, БУБ-ын бүтээмжийн өнөөгийн
байдал.
1.1. Монгол улсын бүсчилсэн хөгжилийн үзэл баримтлал
Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал нь тус улсын хүн ам, үйлдвэрлэлийн өнөөгийн
зохисгүй бөөгнөрлийг задалж, хот, хөдөөгийн хөгжлийн ялгаа, аймаг, бүс нутаг
хоорондын тэгш бус, тэнцвэргүй байдлыг багасгаж хөгжлийн түвшинг ойртуулах,
үндэсний эдийн засаг, нийгмийн дэвшлийг түргэтгэх дотоод, гадаад таатай орчныг
бүрдүүлэхэд оршино.
Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд улсын хэмжээнд,
эдийн засгийн бүс, бүс нутаг, хот-хөдөөгийн хөгжлийн харилцан уялдсан нэгдмэл
тогтолцоо, эдийн засгийн бүсүүдийн хэмжээнд, бүс нутаг, хот-хөдөөгийн хөгжлийн
харьцангуй бие даасан тогтолцоог бүрдүүлэх шаардлагатай бөгөөд энэ үйл явцыг төрөөс
нэгдсэн болон нутаг дэвсгэрийн ялгавартай бодлогоор дэмжин зохицуулна.
1.2 Монгол Улсын эдийн засгийн бүс бүрд хамаарах аймгууд:
Баруун бүсэд: Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан, Увс, Ховд;
Хангайн бү :сэд Архангай, Баянхонгор, Булган, Орхон, Өвөрхангай, Хөвсгөл;
Төвийн бү :сэд Говь-Сүмбэр, Дархан-Уул, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Сэлэнгэ,
Төв;
Зүүн бү :сэд Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий.
Улаанбаатарын бү :сэд нийслэл хот, түүний дүүргүүдийн нутаг дэвсгэр, хот
орчмын бүсийн дагуул хотууд тус тус орно.

4. 1.3 БУБ-ын зах зээлийн орчин.
Барилгын салбарын хөрөнгө оруулалт:
Монгол улсын нийт хөрөнгө оруулалтыг эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбараар нь авч
үзвэл 2009, 2010 онуудад нийт хөрөнгө оруулалт болох 5.991.9 тэрбум төгрөгөөс барилгын
салбар 411.2 тэрбум төг буюу нийт хөрөнгө оруулалтын 6.8%-ийг эзэлж байсан бол 2011,
2012 онуудад нийт хөрөнгө оруулалт болох 16.982.0 тэрбум төгрөгөөс барилгын салбар
2.000.9 тэрбум төг буюу 11.7% -ийг эзэлж байсан байна.
Энэ нь эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбаруудын хувьд уул уурхайн салбарын дараа
орох үзүүлэлт бөгөөд 2009 онтой харьцуулахад барилгын салбар 2012 оны сүүлийн
статистик мэдээгээр 2009 онд 148.4 тэрбум төг байснаас 2012 онд 1010.2 тэрбум төг болж
6.8 дахин өссөн байна. Иймээс бүтээмж нь аливаа улс орон, салбар, байгууллагын хөрөнгө
оруулалтын өгөөжийг хөтлөгч бөгөөд эргээд тухайн улс орон, салбар, байгууллагын
өсөлтийг тодорхойлдог. Монгол Улсын эдийн засгийн зарим салбаруудын бүтээмжийн
үзүүлэлтүүдийн харьцуулсан судалгааг Монгол Улсын статистикийн
мэдээлэлдтулгуурлан хийлээ.
Эдийн засгийн зарим салбаруудын бүтээмжийн үзүүлэлтүүд

5. 0,000
5,000
10,000
15,000
20,000
25,000
Уул Уурхай
олборлолт
Боловсруулах
үйлдвэрлэл
Цахилгаан,
хий, уур
Усан
хангамж,
бохир ус
Барилга
Үндсэн хүчин зүйлсийн
бүтээмж
Хөдөлмөрийн бүтээмж
Үндсэн капиталын
бүтээмж
Үндсэн түүхий эд,
материалын бүтээмж
Эрчим хүчний бүтээмж
Судлагааны үр дүнгээс харахад дээрх салбаруудын дундаж үзүүлэлтээс барилгын
салбарын үндсэн хүчин зүйлсийн бүтээмж 20% доогуур, үндсэн капиталын бүтээмж 20.3%
дээгүүр, үндсэн түүхий эд, материалын бүтээмж 92.3% доогуур, эрчим хүчний бүтээмж
7.04% дээгүүр, хөдөлмөрийн бүтээмж 79% доогуур байна.
Хоёрдугаар бүлэг
Бүс нутгын БУБ-ын хүчин чадалд нөлөөлж буй хөдөлмөрийн бүтээмжийн хүчин
зүйлсийн судалгаа
2.1 барилгын үйлдвэрлэлийн бүс нутгийн нөхцөлийг тусгасан итгэлцүүрийг тогтоох:
Бүс нутгын онцлогын улмаас янз бүрийн барилгын байгууллагуудын үйлдвэрлэл-аж ахуйн
үйл ажиллагаа нь ялгаатай (тэнцүү бус) нөхцөлд ордгоос, энэ нь мндээжээр үйл
ажиллагааны эцсийн үр дүнд нэг байгууллагын хувьд сөрөг, бусдын хувьд эерэгээр
нөлөөлдөг тухай тэмдэглэсэн билээ. ОХУ-ын судлаачид барилгын байгууллагын үйл
ажиллагааны нутаг дэвсгэрын нөхцөлын үнэлгээгүйгээр барилгын удирдлага зохион
байгуулалтын хэлбэрийг боловсронгуй болгох улмаар үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг
дээшлүүлэх зорилтыг шийдвэрлэх боломжгүйг онцлон тэмдэглэсэн байдаг. Барилгын
байгууллагын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх асуудлыг тодорхой бүс нутгын боломж, нөхцөлд
тулгуурласан судалгаа-шинжилгээний гүнзгий боловсруулалтын үр дүнгээр шийдвэрлэх
нь ойлгомжтой.
Иймд барилгын бүс нутгийн нөхцөлийг тусгасан итгэлцүүрийг тогтоох замаар тодорхой
зорилтыг шийдвэрлэх оролдлогыг хийв.
Олон хүчин зүйлийн регрессийн загвар нь энэхүү итгэлцүүрийн тооцооны үндэс болно.
Барилгын бүс нутгийн эдийн засаг- газар зүйн болон байгаль-цаг уурын нөхцөлийг
тусгасан итгэлцүүрийг тодорхойлохын тулд
(Kрусj) томьёг санал болгож байна.

6. (Kрусj) = I
I
j
y
y~
(2.1)
Kруcj –бүс нутгийн нөхцөлийг тусгасан итгэлцүүр
II
j y,y~
- функцын тооцооны ба дундаж утга;
j- бүс нутгийн дугаар j= m,1 (m=21)
I
jy~
-ийн хэмжээ нь:
I
jy~
=f(x1jj,….,xij,…,xrj) томьёогоор тодорхойлогдоно.
õ1j, xij, xrj – j-дугаар бүс нутгийн барилгын эдийн засаг-газар зүйн болон байгаль-цаг уурын
нөхцөлийг тодорхойлж буй хүчин зүйлсийн тоон утгууд
Хүчин зүйлсийн дугаар i=
-функцын дундаж утгыг олохын тулд ,…., ,…., хүчин зүйлсийн дундаж утгыг
(2.1) томъёонд орлуулж тавина.
Барилгын бүс нутгийн нөхцөлийг тодорхойлох зорилготой нийцүүлэн тооцох функц нь
хөдөлмөрийн бүтээмжийн үзүүлэлт юм.
Барилгын үйлдвэрлэлийн бүс нутгийн нөхцөлийг тодорхойлж буй хүчин зүйлсийн ,
зэргэлдээх эгнээнүүдийг харьцуулж үзэхэд зарим хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр нэг
ажилчний хөдөлмөрийн бүтээмжийн өөрчлөлтийн зүй тогтол илрэхгүй байна. Энэ нь
регрессийн загвараас сүүлчийн хүчин зүйлийг хасах шалтгаан болно. Ийм маягаар хүчин
зүйлсийн логик-үнэний шинжилшээний дараа олон хүчин зүйлийн загварт дараа олон
хүчин зүйлийн загварт дараахь хувьсагчууд оруулсан.
-нэг ажилчны жилийн хөдөлмөрийн бүтээмж, сая төгрөгөөр
Байгаль эдийн засаг-газар зүйн нөхцөлийг тодорхойлж буй хүчин зүйлс
X1j-р бүс нутгийн БУА-н нутаг дэвсгэрийн нягтрал
X2j -бүс нутаг дахь БУА-н 1 сая төгрөгт ногдох барилгын материалын үйлдвэрлэлийн
хэмжээ, төгрөгөөр
X3j -Хүн амын нягтрал
X5j -Барилгын удирдах байгууллагаас барилгынх талбай хүртэлх үйл ажиллагааны
жигнэгдсэн дундаж радиус , км
X6j -Далайн төвшнөөс дээшхи өндөр(замын нөхцөлд) ,км;
Байгаль- цаг уурын хүчин зүйлс
X4j -Хүчтэй салхитай өдрүүдийн жилийн дундаж тоо , өдөрөөр;
X7j -Салхины жилийн дундаж хурд, ;
X8j -Жилийн дундаж температур, t0
c;
X9j -Температур -10C0
-аас доош өдрүүдийн жилийн дундаж тоо , өдөрөөр;
X10j -Хоногийг дундаж хур тунадас ,мм.
Олон хүчин зүйлийн регрессийн шинжилгээг дараах чиглэлээр гүйцэтгэсэн.
1. Загварт оруулсан хувьсагчуудын тархалтын цувааны тоон үзүүлэлтийг
тодорхойлох

7. 2. Судалж буй хувьсагчуулын тархалтын цувааны хэвийн байдлыг шалгахын тулд
тоон үнэлгээг бодож гаргах
3. Загварын параметрүүдийн хоорондын хамаарлыг тодорхойлж буй тэгшитгэлийн
хамаарлын хэлбэрийг сонгох
4. Хувьсагчуудын корреляцийн хосын коэффицент t-шалгуур түүний мөн чанарыг
бодож гаргах
5. Удирдан хувьсагч [хүчин зүйлийн шинж тэмдэг] дагалдан хувьсагч [үр дүнгийн
шинж тэмдэг]ийн хоорондын регрессийн хосын хамаарлыг илрүүлэх
6. Логик үнэний шинжилгээнд зөрчилдэхгүйгээр тохирсон чиглэл шинж чанартай
эдийн засаг газар зүйн ба байгаль цаг уурын үндсэн бүх хүчин зүйлүүдээр регрессийн
тэгшитгэлийг гаргаж авах ÷àíàðòàé ýäèéí çàñàã-ãàçàð ç¿éí áà áàéãàëü-öàã óóðûí ¿íäñýí á¿õ
õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýð ðåãðåññèéí òýãøèòãýëèéã ãàðãàæ àâàõ;
1) Ãàðãàæ àâñàí ðåãðåññèéí òýãøèòãýëèéí çîõèöëûí íàéäâàðòàé áàéäàë, ò¿¿íèé ñòàòèñòèê
¿ç¿¿ëýëò¿¿ä:
Îëîí õ¿÷èí ç¿éëèéí äåòåðìèíàöè áà êîððåëÿöèéí êîýôôèöèåò;
Ðåãðåññèéí òýãøèòãýëèéí àïïðîêñèìàöèéí õàðüöàíãóé àëäààíû F-øàëãóóð çýðãýýð
òîäîðõîéëîõ;
2) Õ¿÷èí ç¿éëñèéí øèíæ òýìäãèéí íºëººãººð ¿ð ä¿íãèéí øèíæ òýìäýãèéí
ººð÷ëºëòèéí ìýäðýìæ áà äåòåðìèíàöèéí òóõàéëñàí (õóâü) êîýôôèöèåíòûã îëîõ.
Ñóäàëæ áóé ºãºãäë¿¿äèéí íýã òºðºë áàéäëûã õàíãàõûí òóëä ¿íäñýí ýõ îëîíëîãèéí øèíæ ÷àíàðò
òîõèðîõã¿é îíöãîé õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººãººð áóé áîëñîí õàçàéëòòàé àæèãëàëòûã õàñàæ òîîöñîí.
Áàðèëãûí ¿éëäâýðëýëèéí á¿ñ íóòãèéí íºõöºëèéã òîäîðõîéëæ áóé á¿õ õ¿÷èí ç¿éëñèéí ºãºãäë¿¿äèéã
ÿíç á¿ðèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ öóãëóóëæ, ò¿¿íèé õýìæýýã á¿ñ íóòãààð á¿õýëä íü äóíäжилж àâñàí
áîëíî.
ЭКОНОМЕТРИК СУДАЛГААНЫ ЗАГВАР
Бид судалгаандаа 21 аймгийн 2004 оноос 2012 оны панел тоон өгөгдөл дээр шинжилгээ
хийж эконометрикийн FIXED EFFECT загварыг ашиглан шинжилгээ хийсэн болно.
Панел тоон өгөгдөл дээрх шинжилгээ нь хугацааны автокорреляци болон ижил цаг
хугацааны хамаарлуудыг арилгадаг онцлогтой бөгөөд бид CROSS SUR аргыг ашиглан
үнэлсэн болно.
Эконометрикийн загвар

8. LNV = C(1)*SER02 + C(2)*SER03 + C(3)*SER04 + C(4)*SER05 + C(5)*SER06 +
C(6)*SER07 + C(7)*SER08 + C(8)*SER09 + C(9)*SER10 + C(10)*SER01 + C(11) + [CX=F]
• SER11- Барилгын байгууллагуудын хөдөлмөрийн бүтээмжийн үзүүлэлтүүд B
• SER01-j дугаар бүс нутаг дахь БУА-ын нутаг дэвсгэрийн нягтрал (төг/км2), X1j
• SER02-Хүн амын нягтрал (хүн/км2), X3j
• SER03-Хүчтэй салхитай өдрүүдийн жилийн дундаж тоо (өдөр), X4j
• SER04-Барилгын удирдах байгууллагаас барилгын талбай хүртлэх жигнэгдсэн
дундаж нийт радиус (км), X5j
• SER05-Далайн төвшингөөс дээшхи өндөр (замын нөхцөл), (км), X6j
• SER06-Салхны жилийн дундаж хурд (м/с), X7j
• SER07-Жилийн дундаж температур (tc), X8j
• SER08- -10 С-ээс доош температуртай өдрийн тоо (өдөр), Х9j
• SER09- Хоногийн дундаж хур тунадас (мм), X10j
• SER10- Барилга угсралтын ажлын хэмжээ (мян.төг) Ui
Хувьсагч коэффици
ент
Стандарт
алдаа
-Т
статистик
Итгэх
магадлаSER11-хөдөлмөрийн
бүтээмжийн өсөлт
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
SER02 0.218679 0.125940 1.736381 0.0890
SER03 -0.115782 0.083363 -1.388892 0.1714
SER04 0.000344 0.000445 0.774147 0.4427
SER05 -0.004407 0.003163 -1.393261 0.1701
SER06 0.383019 0.452111 0.847179 0.4012
SER07 -0.185768 0.166342 -1.116785 0.2698
SER08 0.054199 0.007803 6.946165 0.0000
SER09 -0.282866 0.120276 -2.351804 0.0229
SER10 0.000545 0.000139 3.926422 0.0003
SER01 -0.000470 5.23E-05 -8.985592 0.0000
C 14.17219 5.941312 2.385363 0.0211
R2 = 84.89, Cross SUR ижил цаг хугацааны хамаарлыг арилгав.
Судалгааны үр дүнгээс дараах зүйлсийг дү .гнэж болно

9. • Барилга угсралтын ажлын хэмжээ их байх нь хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлтөд
эерэгээр нөлөөлдөг байна.
• Хоногын дундаж хур тунадас мм нь их байх тусам барилгын ажлын бүтээмжийн
өсөлтөд сөрөгөөр нөлөөлнө.
• -10 C-ээс доош температуртай өдрийн тоо ихсэх тусам барилгын ажлын бүтээмжид
эерэг нөлөөлж байна.
• Хүн амын нягтрал их байх тусам хүн ажиллах хүч их байгаа учраас барилгын
ажлын бүтээмжид эерэгээр нөлөөлж байна.
Авторегресс нь статистик дэх шинж тэмдэгүүдийн хооронд байх хамаарлыг мэдэгдэм
хэмжээгээр гажуудуулдаг. Бид дээр үзүүлснийг анхаарч үзээд судалж буй эх олонлогийг
2004-2012 оны үзүүлэлтүүдээр сонгосон. Энд автокорреляци (автокорреляци үнэхээр
корреляцийн коэффициентын квадрат дундаж алдааг гажуудуулахад хүргэдэг) байгаа
эсэхийг Durbin-Watson-ны шалгуураар үзэхэд Dе= 2.6 (Хавсралт 1) онолын утга
холбогдолын дээд хязгаараас дотогш байгаа нь анхны динамик эгнээнд автокорреляци
агуулагдаагүйг харуулж байна.
2
t
2
t1t
e
y
)yy(
D
Σ
−Σ
= −
, (2.2)
De- Durbin-Watson-ны тооцооны шалгуур утга
yt-1 áà yt - динамик эгнээний холбогдох төвшин.
Хамгийн бага квадратын аргаар төрөл бүрийн хүчин зүйлсийн хослолын янз бүрийн
хамаарлын хэлбэртэй регрессийн загварыг E-views7.1 программаар бодуулсан. Хамгийн
бага квадратын аргын гол утга санаа нь жинхэнэ тоо материал тэгшитгэсэн тоо
материалаас хэлбэлзэх хэлбэлзлийн квадратын нийлбэр хамгийн бага байхад оршино.
Тооцооны үзүүлэлтийг 2.1-дүгээр зургаар харууллаа.

10. -3
-2
-1
0
1
2
10
12
14
16
18
20
1-04
1-07
2-06
3-05
4-04
4-07
5-06
7-05
8-04
8-07
9-06
10-05
11-04
11-07
13-04
13-07
14-06
15-05
16-05
17-04
17-07
18-06
19-05
20-04
20-07
21-06
Residual Actual Fitted
2.1 д¿ãýýð çóðàã. Òîîöîîíû ¿ç¿¿ëýëò
Áèåý äààñàí õ¿÷èí ç¿éëñèéí õóâüä ñóäàëæ áóé ¿éë ÿâöûí äèíàìèê äàõü ò¿¿íèé íºëººëëèéí åðºíõèé
ýäèéí çàñãèéí òºñººë뺺ðõ ðåãðåññèéí êîýôôèöèåíòóóäûí õàðüöàíãóé õýìæýý, ò¿¿íèé òýìäýãèéí
òîõèðîìæ, êîëëèíåàðíîñòü áà ìóëüòèêîëëèíåàðíîñòü áàéõã¿é áàéõ, ðåãðåññèéí ñòàíäàðò áà áîäèò
õýìæýýãýýðõ êîýôôèöèåíòóóä, Ñòüþäåíòûí-t áà Ôèøåðûí-F ¿íýëãýýíèé øàëãóóð, îëîí õ¿÷èí ç¿éëèéí
äåòåðìèíàöèéí êîýôôèöèåíò çýðýã íü õóâèëáàðûí ñîíãîëòûí ¿íäýñ áîëäîã.
Ýêîíîìåòðèê (E-views7.1) øèíæèëãýýíä òóëãóóðëàí áàðèëãûí áàéãóóëëàãûí íýã àæèë÷íû
õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ á¿ñ íóòãààð ÿëãààòàé áàéäàã ýñýõèéã ÷àíàðûí õóâüñàã÷ (dammy) àøèãëàí
õàðüöàíãóé áàãà á¿òýýìæòýé баянхонгор àéìãèéã ñóóðü áîëãîí øèíæèëæ ¿çýõýä èõýíõ á¿ñ íóòàãò
ÿëãààòàé ãýñýí ¿íýëãýý ãàð÷ áàéíà.Òóõàéëáàë, Ховд àéìàã (ñóóðü)-ò õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ
äóíäæààð 32.4 сая Ховд áàéõàä àéìàãò Баянхонгор àéìãààñ äóíäæààð 22.3 сая төг.-өөð
èë¿¿ áàéäàã íü íîòëîãäîæ áàéíà.
Дамми хувьсагчаар үнэлсэн загвар
SER01 = C(1)*SER02 + C(2)*SER03 + C(3)*SER04 + C(4)*SER05 + C(5)*SER06 +
C(6)*SER07 + C(7)*SER08 + C(8)*SER09 + C(9)*SER10 + C(10)*SER11 + C(11)*SER12 +

11. C(12)*SER13 + C(13)*SER14 + C(14)*SER15 + C(15)*SER16 + C(16)*SER17 +
C(17)*SER18 + C(18)*SER19 + C(19) + [CX=F]
Â-Хөдөлмөрийнбүтээмж;
C –Бүс нутаг бүрийн хөдөлмөрийн бүтээмжийн үнэлэгдсэн коэффициент;
¯¿íä: C1-Баян-Өлгий, C2-Увс,C3Ховд,C4-Архангай,C5- Баянхонгор,C6-
Булган,C7-Орхон,C8-Өвөрхангай,C9-Хөвсгөл,C10- Говьсү , C11мбэр
-Дархан,C12-Дорноговь,C13-Дундговь,C14 -Өмнөговь,C15- Сэлэнгэ,C16-
Төв,C17 -Дорнод,C18-Сүхбаатар, C19- Хэнтий
Дээрх шинжилгээнээс харахад Өвөрхангай, Булган зэрэг аймгуудад хөдөлмөрийн
бүтээмж Баянхонгор аймагтай ойролцоо буюу бүс нутгийн хүчтэй нөлөө ба ялгаа
ажиглагдахгүй байна.
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
SER02 1148.119 2359.584 0.486577 0.6274
SER03 1116.997 2349.722 0.475374 0.6353
SER04-ХОВД 231.8341 72.70429 3.188726 0.0018
SER05-АРХАНГАЙ 85.07852 28.51897 2.983226 0.0034
SER06-БАЯНХОНГОР 60.65393 19.60904 3.093162 0.0024
SER07 1159.329 2360.685 0.491099 0.6242
SER08 1131.263 2355.132 0.480340 0.6318
SER09 1121.577 2351.564 0.476949 0.6342
SER10-ХӨВСГӨЛ 220.6983 60.87849 3.625226 0.0004
SER11-ГОМЬСҮМБЭР 128.9319 54.33948 2.372711 0.0192
SER12-ДАРХАН 26.81282 13.10955 2.045289 0.0429
SER13 1092.724 2351.781 0.464637 0.6430
SER14 603.2101 972.7210 0.620126 0.5363
SER15-ӨМНӨГОВЬ 256.9034 80.92376 3.174635 0.0019
SER16-СЭЛЭНГЭ 237.2945 74.90220 3.168058 0.0019
SER17-ТӨВ 118.8409 51.53150 2.306180 0.0227
SER18-ДОРНОД 103.9623 37.85837 2.746086 0.0069
SER19-СҮХБААТАР 102.2363 31.73757 3.221301 0.0016
SER20-ХЭНТИЙ 254.6833 79.57594 3.200507 0.0017
SER21 112.4098 50.40489 2.230137 0.0275
C -387.5335 726.6286 -0.533331 0.5947

12. Áàðèëãûí ¿éëäâýðëýëèéí á¿ñ íóòãèéí íºõöºëèéã òóñãàñàí èòãýëö¿¿ðèéí óòãûí åðºíõèé õàíäëàãà íü
ãîâèéí á¿ñýä ýåðýã, òàë õýýðèéí á¿ñýä õýâèéí, îéò õýýð, òàéãûí á¿ñýä ñºðºã íºëººëºë ¿ç¿¿ëýõýýð
õàðàãäàæ áàéãàà þì. Áàðèëãûí ¿éëäâýðëýëèéí á¿ñ íóòãèéí íºõö뺺ð ÿëãàâàðòàé ãàðñàí ýäãýýð
èòãýëö¿¿ð íü áàðèëãà áàðèãäàõ ãàçàð îðíû íºõöºëä ¿ç¿¿ëæ áóé áàéãàëèéí íºëººëëèéí åðºíõèé
õàíäëàãà, ç¿é òîãòëóóä èëýðч áóéã ãýðчèëæ áàéíà. Òýãýõëýýð èòãýëö¿¿ðèéí óòãóóä ýíý
õýìæýýãýýðýý ÁÓÀ-ûí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèä íºëººëæ, òýð õýðýýðýý ¿éëäâýðëýëèéí õ¿ч чàäëûã
ººðчèëíº ãýæ ¿çýæ áàéãàà þì.
Ãóðàâäóãààð á¿ëýã.
3.1Бү -с нутгийн БУБ г кластерын тү :вшинд зохион байгуулах
Өнөөдөр үйлдвэрлэлийн кластер буюу хоорондоо харилцан уялдаа бүхий компаниудын
газар зүйн төвлөрөл нь ялангуяа хөгжилтэй орнуудад эдийн засгийн шинэ давалгаа болж
байна. Өрсөлдөөнтэй уялдан өсөн нэмэгдэж буй мэдлэгт суурилсан динамик цогц эдийн
засгийн нөхцөлд компаниудын бүтээмжийг өсгөх, инновацийг өдөөх, бизнесийн шинэ
чиглэлийг бий болгоход кластерийн ач холбогдол улам өсч байна.
Манай эдийн засагт кластер эхлэлийн төдий, бүхэлдээ түүхий эд, тоног төхөөрөмж,
материалын хувьд гаднаас хэт хамааралтай байна. Өөрөөр хэлбэл эрсдэл ихтэй, нэг зах

13. зээлээс хэт хараат, дотоод уялдаа сул, эдийн засагт технологийн зардлын норм өндөр, аж
ахуйн нэгжүүдийн хуримтлал бий болгох, технологт хөрөнгө оруулах чадвар сул байна.
Салбарын эдийн засгийн өсөлтийг авч үзвэл сүүлийн 5 жилийн дунджаар жилд 350
тэрбум төгрөгийн БУА гүйцэтгэх болсон нь ДНБ-ний 2.21%-ийг эзэлж, жилийн цэвэр
өсөлт нь 15.6%-д хүрсэн нь цаашдын өсөлтийн хэтийн төлөвийг харуулж байна. Салбарын
үйл ажиллагааны бүтцийг үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагуудын тоогоор нь авч
үзье

Улаанбаатар хотод, барилгын зураг төсвийн нийт 260 байгууллагын 96%, барилгын
материалын 691үйлдвэрийн 70%, барилга угсралтын 2134 байгууллагын 76% нь оршиж,
нийт барилга угсралтын ажлын 72%-ийг гүйцэтгэж байна. Мөн бүс нутагуудад хоорондоо
харилцан уялдаа бүхий компаниудын газар зүйн төвлөрөл зохих түвшинд байна.
Эндээс барилгын кластерийг байршлын хувьд ойролцоо оршдог толгой компани
болон түүнийг дагасан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээрээ төрөлжсөн барилга угсралтын,
барилгын үндсэн нэрийн материалын, зураг төслийн компаниуд болон хөрөнгө
оруулалтын санхүүжилтын банк, мэргэжлийн их дээд болон тусгай мэргэжлийн сургууль,
эрдэм шинжилгээний байгууллагуудын нэгдэл хэлбэрээр зохион байгуулах боломжтой нь
харагдаж байна.

14. Дүгнэлт
Судалгааны ажлын үр дүнгээс дараах дүгнэлтийг гаргалаа:
• БУБ нь инновацийн хөгжлийн бодлогыг баримтлахдаа бүтээмж дээшлүүлэх чиг
хандлагатай уялдуулан хүний хөгжилд тулгуурласан технологийн бус инновацийг
хэрэгжүүлэх нь салбарын технологийн инновацийн хөгжлийн таатай орчин бүрдэх
үндэс болно.
• Байршлийн давуу байдал нь бусдад үл гүйцэгдэх өрсөлдөх давуу тал болохын учир
барилгын үйлдвэрлэлийг кластерийн түвшинд зохион байгуулж, барилгын
компаниудын судалгааны болон инновацийн чадавхи, бүтээмж, өрсөлдөх чадварыг
дээшлүүлэх боломжтой юм.
Ашигласан ном материал
1. Б. Оюунчимэг “Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дэээшлүүлэх арга
зам”
2. Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2006-2010
3. Цаг уур, геофизикийн үзүүлэлт-БНбД 23-01-09