ความรู้พื้นฐานและบ่อเกิดพุทธศาสนามหายาน
•
2 likes•19,706 views
ดาวน์โหลดไฟล์นี้ได้ที่ www.philosophychicchic.com บทที่ ๑ ความรู้พื้นฐานและบ่อเกิดพระพุทธศาสนามหายาน ขอบข่ายเนื้อหา ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับมหายาน บ่อเกิดนิกายมหายาน แนวคิดสำคัญของมหายาน
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
Similar to ความรู้พื้นฐานและบ่อเกิดพุทธศาสนามหายาน
Similar to ความรู้พื้นฐานและบ่อเกิดพุทธศาสนามหายาน (20)
More from Padvee Academy
More from Padvee Academy (20)
ความรู้พื้นฐานและบ่อเกิดพุทธศาสนามหายาน
- 2. ๑. ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับมหายาน ๒. บ่อเกิดนิกายมหายาน ๓. แนวคิดสาคัญของมหายาน ขอบข่ายเนื้อหา
- 3. ความสาคัญของนิกายทั้งสอง นิกายทั้งสองเจริญควบคู่กันมา เหมือนปีกทั้งสองของนก นาพานก คือ พระพุทธศาสนาโผบินไปในโลกกว้าง “Two wings of Buddhism”
- 5. ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับมหายาน •มหายาน คือ ยานขนาดใหญ่ที่สามารถจะขนสรรพสัตว์ให้ ข้ามพ้นสังสารวัฏได้ทีละมากๆ •หินยาน คือ ยานเล็กๆ ขนสัตว์ได้จานวนน้อยๆ • คาว่า มหายาน จึงเป็ นคาเรียกเพื่อเปรียบเทียบกับ หินยาน
- 6. • หินยาน มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่าเถรวาท เหตุที่เรียกว่า เถรวาท (วาทะของพระเถระผู้ใหญ่) เพราะพระในนิกายนี้ถือปฏิบัติตามหลัก คาสอนที่สืบต่อกันมาโดยพระเถระตั้งแต่ครั้งที่ทาปฐมสังคายนา (สังคายนาครั้งที่ ๑) • มหายาน มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า อาจริยวาท (วาทะของพระ อาจารย์) เพราะพระในนิกายนี้ถือปฏิบัติตามคาสอนของอาจารย์ใน แต่ละสานักเป็ นหลักและแก้ไขพระวินัยให้สอดคล้องกับสภาพ ท้องถิ่นเหตุการณ์และตามความประสงค์ของตนเองได้ ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับมหายาน
- 8. เป็ นไวพจน์ของคาว่า “โพธิสัตวยาน” คือยานของพระโพธิสัตว์ ซึ่งได้แก่ผู้มีน้าใจกว้างขวางประกอบด้วย มหากรุณาในสรรพสัตว์ ไม่ต้องการอรหัตภูมิ ปัจเจกภูมิ แต่ปรารถนา พุทธภูมิ เพื่อโปรดสัตว์ได้กว้างขวางและเป็ นผู้รู้แจ้งในศูนยตาธรรม คัมภีร์ที่ปรากฏคาว่า มหายาน ปรากฏมีคาว่า “มหายานและหินยาน” ขึ้นใน “สัทธัมมปุณฑริกสูตร” ประมาณคริสตศตวรรษที่ ๒ ความหมายของคาว่า “มหายาน”
- 13. มุขปาฐะ • ในสมัยพุทธกาลการถ่ายทอดหลัก คาสอน จากคนหนึ่งไปยังอีกคน หนึ่งใช้วิธีบอกด้วยวาจาแล้วให้ จดจา เป็นธรรมดาของการจดจา ย่อมมีการหลงลืม • เมื่อพระองค์ทราบข่าวความ ผิดเพี้ยนของคาสอน พระพุทธองค์ จะทรงทาหน้าที่ชาระสะสางความ เข้าใจผิดด้วยตัวพระองค์เอง
- 15. ให้ยึดพระธรรมวินัยเป็ นศาสดาแทน “อานนท์ บางทีพวกเธอ อาจจะคิดว่าปาพจน์ มีพระศาสดา ล่วงลับไปแล้ว พวกเราจะไม่มีพระ ศาสดา ข้อนี้พวกเธอไม่พึงเห็นอย่าง นั้น ธรรมและวินัยที่เราแสดงแล้ว บัญญัติแล้วแก่เธอทั้งหลาย จะเป็ นศาสดาของเธอทั้งหลาย หลังจากเราล่วงลับไป” (ที.ม. ๑๐/๒๑๖/๑๖๔) เหตุการณ์ก่อนพุทธปรินิพพาน
- 17. พระกายของพระพุทธเจ้า “บัดนี้ เราเป็ นผู้ชรา แก่ เฒ่า ล่วงกาลมานาน ผ่านวัยมามาก เรามีวัย ๘๐ ปี ร่างกายของตถาคตประหนึ่ง แซมด้วยไม้ไผ่ ยังเป็ นไปได้ ก็เหมือนเกวียนเก่าที่ซ่อมแซม ด้วยไม้ไผ่ฉะนั้น” (ที.ม. ๑๐/๑๖๕/๑๑๐) เหตุการณ์ก่อนพุทธปรินิพพาน
- 18. “ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้เราขอเตือนท่านทั้งหลายว่า สังขารทั้งหลายมีความเสื่อมไป สิ้นไปเป็นธรรมดา ขอท่านทั้งหลาย จงมีชีตอยู่ด้วยความไม่ประมาทเถิด” ปัจฉิมโอวาท
- 19. พุทธปรินิพพาน
- 32. เหตุการณ์หลังพุทธปรินิพพาน • ท่าทีของกลุ่มพระปุราณะ ต่อการสังคายนา “พระธรรมวินัยที่ท่านทั้งหลาย ได้ทาไปนั้น เป็ นการดีแล้ว ส่วนข้าพเจ้าเคยได้ฟัง ได้รู้จากสานักของ พระบรมศาสดามาอย่างไร ก็จักรักษาไว้อย่างนั้น”
- 33. • ประเด็นที่กลุ่มพระปุราณะไม่เห็นด้วย คือ มติที่ว่า ๑. เก็บตุน (ของฉัน) ไว้ในที่อยู่อาศัยไม่ได้ ๒. ให้คนปรุงให้ฉันในที่อยู่อาศัยไม่ได้ ๓. ปรุงฉันเองไม่ได้ ๔. หยิบเอาเองโดยไม่ได้รับประเคนไม่ได้ ๕. หยิบติดมาจากที่รับนิมนต์ไม่ได้ ๖. รับประเคนไว้ก่อนเวลาภัตตาหารไม่ได้ ๗. หยิบของสิ่งที่อยู่ในป่ าไม่ได้ ๘. หยิบของที่มีอยู่ในสระน้าไม่ได้ เหตุการณ์หลังพุทธปรินิพพาน
- 34. กลุ่มพระปุราณะเห็นว่า ทั้ง ๘ ข้อนี้ พระพุทธเจ้าทรง อนุญาตให้ทาได้ แต่คณะสงฆ์ที่ทาสังคายนาครั้งที่ ๑ เห็นว่าทาได้เฉพาะเวลาเกิดทุพภิกขภัยเท่านั้น
- 35. เหตุการณ์หลังพุทธปรินิพพาน (สังคายนาครั้งที่ ๒) พ.ศ. ๑๐๐ • สาเหตุของการทาสังคายนาครั้งที่ ๒ เกิดจากทัศนะที่ขัดแย้งกันของ ภิกษุชาววัชชี เช่น • สะสมเกลือไว้ในกลักเขาสัตว์ได้ (๑) • ฉันอาหารในเวลาบ่ายไปแล้ว ๒ องคุลีได้ (๒) • ฉันอาหารในวัดแล้วเข้าไปฉันในบ้านอีกได้ (๓) • ข้อปฏิบัติที่ประพฤติตามครูอาจารย์ต่อๆมา แม้ผิดวินัย ก็ถือว่าใช้ได้ (๖) • ภิกษุฉันเหล้าอ่อน ๆ ที่ยังไม่ได้เป็ นสุราได้ (๘) • ภิกษุรับเงินและทองได้ (๑๐)
- 36. คณะสงฆ์แตกเป็ น ๑๘ นิกาย • หลังสังคายนาครั้งที่ ๒ คณะสงฆ์แตกออกเป็ น ๑๘ นิกาย โดยมี ๒ กลุ่มใหญ่ ดังนี้ สังคายนา ครั้งที่ ๒ กลุ่มมหาสังฆิกะ (ไม่ยึดมติสังคายนาครั้งที่ ๑) กลุ่มเถรวาท (ยึดตามมติสังคายนาครั้งที่ ๑) พัฒนามาเป็น นิกายมหายาน นิกายเถรวาท ในปัจจุบัน
- 40. ๑.ความไม่เสมอกันทางศีล (ความประพฤติ) • สิกขาบทเล็กน้อยมีอะไรบ้าง ? • ภิกษุชาววัชชีละเมิดสิกขาบท ๑๐ ข้อ ฯลฯ
- 42. ผู้นาศาสนาพรามหณ์ปฏิรูปศาสนาของตนเอง มีการแต่ง มหากาพย์ ขึ ้นมา ๒ เรื่อง มีสานวนและเนื ้อหาเป็ นที่ ประทับใจ ทาให้ศาสนาพราหมณ์แพร่เข้าสู่มวลชนได้อย่าง รวดเร็ว ๓. แรงกดดันจากศาสนาพรามหณ์
- 44. คณาจารย์ฝ่ายพระพุทธศาสนา จึงสร้างบุคคลในอุดมคติขึ้น ซึ่งเป็นคนมีปัญญาเฉียบแหลม มีเมตตา มีกรุณา ยิ่งใหญ่ มีอภินิหาร สามารถที่จะเป็น ทุกอย่างตามที่ผู้ประสงค์ อ้อนวอนขอไว้ เรียกว่า “พระโพธิสัตว์”
- 45. • พระพุทธองค์ทรงบาเพ็ญ พระบารมีมานานเป็ นแสนกัป ไฉนเมื่อตรัสรู้แล้วมีพระชนม์ ต่อมาอีก ๔๕ พรรษา ก็นิพพานดับหายไปเลย ดูไม่สมควรแก่เหตุ ๔.บุคลิกภาพเกี่ยวกับพระพุทธเจ้า
- 48. การเข้าถึงนิพพานมีกี่วิธี ? ๑. เพียรพยายามหาหนด้วยตนเอง ๒. ดาเนินตามทางที่ท่านผู้รู้ได้ ดาเนินไปก่อนแล้ว วิธีไหนยากง่ายกว่ากัน ? ผลลัพธ์เหมือนหรือต่างกัน ?
- 51. ๑.ความเชื่อเรื่องตรียาน ๑) สาวกยาน ๒) ปัจเจกยาน ๓) โพธิสัตวยาน มุ่งเพียงอรหันตภูมิเท่านั้น รู้แจ้งเห็นธรรมด้วยตนเอง แต่ไม่อาจสั่งสอนสัตว์อื่นได้ มุ่งพุทธิภูมิเป็นจุดหมาย เพื่อโปรดสัตว์ได้กว้างขวาง
- 52. ๒. ความเชื่อเรื่องตรีกาย ๑) นิรมาณกาย ๒) สัมโภคกาย ๓)ธรรมกาย กายเนื้อ มีการเกิด แก่ เจ็บ ตาย กายทิพย์ ประทับอยู่ ณ พุทธเกษตร องค์แท้ของพระพุทธเจ้า ไม่ดับสูญ เป็นนิรันดร์
- 58. เปรียบเทียบกับแนวคิดฮินดู ปรมาตมัน พระวิษณุ พระพรหม พระอิศวร มนุษย์ มนุษย์ มนุษย์
- 61. • จิตที่ปรารถนาจะบรรลุ พระสัมมาสัมโพธิญาณ เป็ นพระพุทธเจ้า เพื่อประโยชน์สูงสุดของ สัตว์ทั้งหลาย เป็ นจิตของโพธิสัตว์ ๓. แนวคิดเรื่องโพธิจิต
- 64. หมายถึง แหล่งกาเนิด หรือ เชื้อแห่งความเป็ พระพุทธเจ้า ที่มีอยู่ภายใจของสัตว์ทั้งหลาย ซึ่งถูกหุ้มห่อหุ้มปกปิ ดไว้ด้วย กิเลสทั้งหลาย เมื่อได้ทาลายกิเลสทั้งหลายไห้ ห ม ด สิ ้น ไ ป สัต ว์นั ้น ย่อ ม มี สถานะเป็ นพระพุทธเจ้าอย่าง สมบูรณ์ ๔. แนวคิดเรื่องตถาคตครรภ์
- 65. • เป็ นแหล่งกาเนิดของสรรพสิ่ง ทั้งจิตใจและร่างกาย • เป็ นภาวะที่จิตเราบริสุทธิ์ถึงที่สุดหมดสิ้นซึ่งกิเลสอาสวะ • ถ้าพูดถึงในฐานะ “ความมีอยู่” (ontology) หมายถึง “ภาวะของความเป็ นอย่างนั้น” ทาให้เกิดเหตุผลของความเป็ นพุทธะ • ตถาคตเหมือนแก้วมณีล้าค่าซุกซ่อนอยู่ในกระท่อมคนจน พระพุทธเจ้าเสด็จอุบัติขึ้นในโลก เพื่อให้ประชาชนค้นพบ คุณสมบัติแห่งพุทธภาวะที่รับรู้ไม่ได้ซึ่งอยู่ “ภายในบ้านคือจิตใจ” ตถาคตครรภ์ในนัยต่างๆ
- 66. มหายานเชื่อว่า สัตว์ทั้งหลาย สามารถเป็ นพระพุทธเจ้าได้ ทั้งหมด และพระพุทธเจ้าก็มี มากมายกว่าเม็ดทรายในแม่น้า คงคา
- 70. ต้องบาเพ็ญบารมี ๖ ตามแนวโพธิสัตว์ให้ครบสมบูรณ์ วิธีการเข้าถึงตถาคตครรภ์ ๑. ทาน ๒. ศีล ๓. ขันติ ๔. วิริยะ ๕. สมาธิ ๖. ปัญญา
- 71. คาถามชวนคิด มีคนอยู่สิบคน สิบคนนี้เป็นศาสนิก ของฝ่ายมหายาน ทั้งหมดจึงตั้งจิต ปรารถนาพุทธภูมิ หลักจากบาเพ็ญบารมี ทุกคนก็ได้บรรลุถึงที่หมาย ในกรณีนี้ความเป็น พระพุทธเจ้ามี ประโยชน์อย่างไร?
- 73. พระโพธิสัตว์ หมายถึง ผู้มุ่งมั่นปรารถนาบรรลุภูมิ คือ ตั้งจิตเป็ นประพุทธเจ้า ต่อไปในอนาคต การเกิดเป็ นพระพุทธเจ้า เท่านั้นจึงจะสามารถ ช่วยเหลือสรรพสัตว์ได้อย่าง แท้จริงและไม่จากัด ความหมาย
- 74. ๑. เราจะละกิเลสทั้งหลายให้หมด ๒. เราจะศึกษาธรรมทั้งหลาย ให้เจนจบ ๓. เราจักโปรดสัตว์ทั้งหลายให้สิ้น ๔. เราจะต้องบรรลุพุทธภูมิ ปณิธานของพระโพธิสัตว์
- 75. อุดมการณ์โพธิสัตว์เกิดจากการที่พระมหาเทวะแสดงทรรศนะในเชิง ลดคุณค่าแห่งความเป็ นอรหันต์ ดังนี้ ๑. พระอรหันต์อาจถูกมารยั่วยวนในความฝันได้ ๒. บุคคลจะรู้ว่าตนเป็ นพระอรหันต์ก็ด้วยอาศัยคาพยากรณ์ของผู้อื่น ๓. พระอรหันต์ยังมีความสงสัยในคาสอนของพระพุทธเจ้า ๔. บุคคลจะบรรลุอรหันต์โดยไม่มีอาจารย์ไม่ได้ ๕. บุคคลจะบรรลุอรหันต์ได้ โดยเปล่งอุทานว่า “ทุกข์หนอๆ” ข้อมูลจากคัมภีร์ “เภทธรรมติจักรศาสตร์” แต่งโดยท่านวสุมิตร กาเนิดและพัฒนาการ จุดนี้เองทาให้สถานะของพระอรหันต์ ถูกประเมินจากสังคมต่าลง
- 77. คุณสมบัติของพระโพธิสัตว์ ๑) มหาปัญญา ๒) มหากรุณา ๓) มหาอุบาย ปัญญาเห็นแจ้งในสัจธรรม มีจิตกรุณาต่อสัตว์ทั้งหลาย อย่างไรขอบเขต มีวิธีการชาญฉลาดในการสั่ง สอนสัตว์ให้เข้าถึงสัจธรรม
- 79. มีนิพพิทากล้าต่อสังสารวัฏ แต่หันหน้าเข้าหาสังสารวัฏ มีศรัทธาปสาทะต่อนิพพาน แต่หันหลังให้แก่นิพพาน กลัวสรรพกิเลส แต่ไม่ควรละกิเลส มีอัตตา แต่ไม่ยึดถืออัตตา มัจักษุรอบด้าน แต่มองสรรพสิ่งเป็ นหนึ่งเดียว
- 80. มองสรรพสิ่งเป็ นหนึ่งเดียว แต่แบ่งแยกบาเพ็ญประโยชน์ แบกภาระเต็มบ่า แต่เบาเหมือนปุยนุ่น คิดฟุ้ งซ่าน แต่จุดประสงค์เดียว ไม่เคยให้สัญญา แต่รักษาสัญญา คิดโดยไม่คิด พูดโดยไม่พูด ทาโดยไม่ทา
- 82. ขั้นที่ ๑ ประพฤติกุศลกรรมบถ ขั้นที่ ๒ ตั้งมหาปณิธาน ขั้นที่ ๓ บาเพ็ญบารมี ขั้นที่ ๔ บรรลุโพธิสัตว์ทศภูมิ
- 86. เอกสารอ้างอิง ประพจน์ อัศววิรุฬหการ. โพธิสัตวจรรยา: มรรคาเพื่อมหาชน. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๔๖. พระมหาสมจินต์ สมฺมาปญฺโญ. พระพุทธศาสนามหายานในอินเดีย พัฒนาการ และสารัตถธรรม. กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๓. สมภาร พรมทา. พุทธศาสนามหายาน. กรุงเทพฯ:มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๔. สุมาลี มหณรงค์ชัย. พุทธศาสนามหายาน. กรุงเทพฯ : ศยาม, ๒๕๕๐.
Editor's Notes
- มหายาน มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า อาจริยวาท (วาทะของพระอาจารย์) เพราะพระในนิกายนี้ถือปฏิบัติตามคำสอนของอาจารย์ในแต่ละสำนักเป็นหลักและแก้ไขพระวินัยให้สอดคล้องกับสภาพท้องถิ่นเหตุการณ์และตามความประสงค์ของตนเองได้ โดยยึดถือพระดำรัสของพระพุทธเจ้าที่ตรัสไว้เมื่อครั้งใกล้จะเสด็จดับขันธปรินิพพานว่า “หากสงฆ์ประสงค์จะถอนสิกขาบทเล็กน้อยก็ให้ถอนได้” เพราะฉะนั้น ในนิกายนี้จึงมีการแก้ไขพระวินัยหลายข้อด้วยกัน และบางสาขาในนิกายนี้แก้ไขพระวินัยถึงขนาดที่ว่า พระมีครอบครัวได้
- พระพุทธองค์ทรงบำเพ็ญ พระบารมีมานานเป็นแสนกัป ไฉนเมื่อตรัสรู้แล้วมีพระชนม์ต่อมาอีก ๔๕ พรรษา ก็นิพพานดับหายไปเลย ดูไม่สมควรแก่เหตุ ฉะนั้น มหายานจึงถือว่าพระพุทธเจ้า ทรงมีพระชนม์ชีพถาวร อยู่ในแดนพุทธเกษตร
- พระพุทธศาสนาเถรวาทกล่าวถึงพระโพธิ์สัตว์ในแง่ของย้อนกลับไปกล่าวถึงการสร้างบารมีในอดีตชาติของพระพุทธเจ้า เพื่อสร้างความเลื่อมใสศรัทธาและให้เห็นแบบอย่างในการทำความดีของมหาบุรุษ แต่ไม่ถึงกลับต้องยึดถือเป็นอุดมการณ์ของชีวิตที่จะต้องเป็นพระพุทธเจ้าให้ได้เหมือนพระองค์
- เนื้อหาจากการสรุปจากหนังสือ โพธิสัตว์จรรยา ของ อ.ประพจน์ หน้า ๑๑๔
- ๒. ขั้นตอนการเป็นโพธิ์สัตว์ ตอบ ๑) ประพฤติกุศลกรรมบถ ๑๐ - กายกรรม ๓ คือ ไม่ฆ่าสัตว์, ไม่ลักทรัพย์, ไม่ประพฤติผิดในกาม - วจีกรรม ๔ คือ ไม่พูดเท็จ, คำหยาบ, เพ้อเจ้อ, ส่อเสียด - มโนกรรม ๓ คือ ไม่โลภอยากได้ของเขา ไม่พยาบาทปองร้าย เห็นชอบตามคลองธรรม (สัมมาทิฐิ) ๒) มหาปณิธาน ของพระโพธิสัตว์มี ๔ อย่างคือ ๑. ช่วยเหลือสรรพสัตว์ทั้งหลายให้พ้นทุกข์ ๒. ทำลายกิเลสตัณหาทั้งหลายให้หมดสิ้นไป ๓. เข้าถึงสัจจะและสั่งสอนธรรมนั้นให้แก่คนทั้งหลายเหล่าอื่น ๔. นำสัตว์ทั้งหลายให้เข้าสู่พุทธภาวะ ๓) บำเพ็ญบารมี ๖ คู่ปรับโลภะ คู่ปรับโทสะ คู่ปรับโมหะ ๑. ทาน การให้เป็นสิ่งที่ควรให้ ๒. ศีล การประพฤติในทางที่ชอบ ๓. ขันติ ความอดทนอดกลั้น ๔. วิริยะ ความขยันหมั่นเพียร ๕. ฌาน การเพ่งพิจารณาให้เห็นตามความเป็นจริง ๖. ปรัชญา (ปัญญา) ความมีปัญญารอบรู้ ๔) ผลของการบำเพ็ญโพธิสัตว์ คือ ภูมิ ๑๐ ๑. ประมุทิตาภูมิ พระโพธิสัตว์มีความยินดีในความไร้ทุกข์ของสัตว์ (ภูมินี้บำเพ็ญหนักในทานบารมี) ๒. วิมลาภูมิ (ปราศจากมลทิน) พระโพธิสัตว์ละมิจฉาจริยาได้เด็ดขาด ปฏิบัติแต่ในสัมมาจริยา (ภูมินี้มีศีลบารมีเป็นใหญ่) ๓. ประภากรีภูมิ (มีความสว่าง) พระโพธิสัตว์ทำลายอวิชาได้เด็ดขาด มีความอดทนทุกประการ (ภูมินี้มีขันติบารมีเป็นใหญ่) ๔. อรรถจีษมตีภูมิ (รุ่งเรือง) พระโพธิสัตว์มีความเพียรในการบำเพ็ญธรรม (ภูมินี้มีวิริยะบารมีเป็นใหญ่) ๕. สทุรชยาภูมิ (ชนะได้ยาก) พระโพธิสัตว์ละสภาวะสาวกญาณ กับปัจเจกโพธิญาณ ซึ่งเป็นธรรมเครื่องกั้นพุทธภูมิ (ภูมินี้มีญาณบารมีเป็นใหญ่) ๖. อภิมุขีภูมิ (มุ่งหน้าต่อทางนิพพาน) พระโพธิสัตว์บำเพ็ญยิ่งในปัญญาบารมี เพื่อรู้แจ้งเห็นชัดในปฏิจจสมุปบาท (ภูมินี้มีปัญญาบารมีเป็นใหญ่) ๗. ทูรังคมาภูมิ (ไปไกล) พระโพธิสัตว์มีอุบายอันฉลาดแม้บำเพ็ญกุศลน้อย แต่ได้ผลแก่สรรพสัตว์มาก สามารถตัดกิเลสออกจากทั้ง ๓ ภพได้ (ภูมินี้มีอุบายบารมีเป็นใหญ่) ๘. อจลาภูมิ (ไม่คลอนแคลน มั่นคง) พระโพธิสัตว์บำเพ็ญหนักในปณิธานบารมี ฝึกภาวนาด้วยภาวนาศูนยตา เลยขั้นอรหันต์และปัจเจกพุทธเจ้า ๙. สาธุบดีภูมิ พระโพธิสัตว์แตกฉานในอภิญญา และปฏิสัมภิทาญาณ ภูมินี้บำเพ็ญหนักในพลบารมี (ขั้นที่ไม่มีการเคลื่อนไหว) ๑๐. ธรรมเมฆาภูมิ พระโพธิสัตว์บำเพ็ญหนักในญาณบารมีมีจิตอิสระ ไม่ติดในรูปธรรม นามธรรม (บำเพ็ญหนักญาณบารมี) มีสติปัญญาเยี่ยมยอด สามารถพูดอบรมสั่งสอนผู้อื่นให้บรรลุธรรมได้ด้วยความง่ายดาย เมื่อพระโพธิสัตว์บำเพ็ญทศภูมิเต็มบริบูรณ์แล้ว ย่อมมีลักษระของธรรมกายที่สมบูรณ์