1. RYNEK KSIĄŻEK SZKOLNYCH A NIEKTÓRE
REFORMY POLSKIEJ EDUKACJI
DR ALEK TARKOWSKI
MGR JAN STRYCHARZ

2. DWIE CZĘŚCI WYSTĄPIENIA
 Kształt rynku książek szkolnych (podręczniki + pomoce dodatkowe) – opis
instytucjonalny oraz potencjalne efekty dla polskiego procesu edukacji
formalnej (Jan Strycharz)
 Otwartość jako interwencja (Alek Tarkowski)

3. RYNEK KSIĄŻEK SZKOLNYCH – INSTYTUCJA
 Dziecko jako odbiorca końcowy
 Rodzic jako zlecający – kupujący
 Nauczyciel jako agent (teoria agencji) – jednak sposób jego działania ma
konkretne konsekwencje finansowe dla zlecającego (główny decydent)
 Wydawca jako producent, dystrybutor i sprzedawca
 Ministerstwo jako audytor jakości (podstawa programowa i system
akredytacji)

4. RYNEK KSIĄŻEK SZKOLNYCH – REALNE ZACHOWANIA
 Wydawnictwa stosują bezpieczną – zachowawczą – praktykę
przygotowywania podręczników pod akredytację
 Wydawnictwa stosują wysublimowane – agresywne – strategie sprzedażowe
 Nauczyciele są skutecznie przekonywani, żeby korzystać z oferty wydawnictw
 Rodzice nie mają realnego wpływu na programy nauczania – są de facto
zleceniobiorcami nauczycieli (kupują na polecenie nauczyciela/szkoły)
>>
 Proces edukacyjny jest mało innowacyjny i mało zindywidualizowany

5. SKUTECZNOŚĆ WYDAWNICTW: PODRĘCZNIKI
LICZBA PODRĘCZNIKÓW NA JEDNEGO UCZNIA
ROŚNIE

6. SKUTECZNOŚĆ WYDAWNICTW: POMOCE DODATKOWE

7. 2/3 RYNKU KSIĄŻEK SZKOLNYCH TO NIE PODRĘCZNIKI,
TYLKO ZESZYTY ĆWICZEŃ I INNE POMOCE

8. ZACHOWANIA NAUCZYCIELI
 Korzystają z programów nauczania proponowanych przez wydawców
 Zlecają zakup i wykorzystywanie coraz większej liczby zeszytów
ćwiczeń
-----------------------------------------------------------------------------------------
 Wydawcy skutecznie wychodzą naprzeciw potrzebom nauczycieli
 Pytanie: czy potrzeby nauczycieli w tym zakresie są jednoznaczne z
potrzebami uczniów i całego procesu edukacyjnego?

9. WYBORY NAUCZYCIELA
Wybór nauczyciela
Program autorski
Wszystkie materiały
dobrane autorsko
Kompilacja
materiałów
wydawców i innych
Program wydawcy
Pomoce autorskie
Pomoce wydawcy
INNOWACYJNOŚĆ
I INDYWIDUALIZACJA
PROCESU
EDUKACYJNEGO -
MULTIMEDIALNOŚĆ
SZTAMPOWOŚĆ
REPETYTYWNOŚĆ,
UNIFORMIZACJA -
MONOMEDIALNOŚĆ

10. 83% TREŚCI EDUKACYJNYCH JEST WYTWOREM 5
WYDAWNICTW

11. INSTYTUCJA RYNKU KSIĄŻEK SZKOLNYCH W OBECNYM
KSZTAŁCIE NIE WSPIERA WIZJI ZMIANY POLSKIEJ EDUKACJI
Z Raportu Polska 2030: „Jeden model szkoły, jeden sposób nauczania dla
wszystkich powoduje, że szkoła nie jest dobra dla nikogo. Kończą się czasy
„masowego” kształcenia dzieci według jednego programu, dzieci są zbyt
cennym zasobem, żeby nie poświęcać im więcej uwagi osobiście, a nie
„klasowo”. Dobre systemy edukacyjne wprowadzają zróżnicowane programy i
ścieżki edukacyjne dla dzieci w obrębie jednej klasy czy też jednego rocznika.
Na dziś polskim szkołom w większości wciąż bardzo daleko do realizacji idei
edukacji spersonalizowanej, która sprowadza się do tego, aby szkoła podjęła
wysiłek dopasowania się do zróżnicowanych potrzeb i predyspozycji uczniów, a
nie skupiała się na dopasowaniu każdego ucznia do oferowanego modelu
nauczania”

12. KLINCZ:
 Edukatorzy nie eksperymentują z nowym programami i podejściami
 Są w tym podejściu utwierdzani przez strategie sprzedażowe wydawców (nie
wymyślajcie, my to za was zrobimy, i tak za to nie płacicie)
 Praktyki wydawców są raczej zachowawcze, raczej nie szukają innowacji,
wydawcy inwestują więcej w sprzedaż i marketing… (modele biznesowe są
sprzedażowe)
 Rośnie rola ćwiczeń w procesie edukacyjnym (???)
 Wyzwaniem jest indywidualizacja procesu edukacyjnego – multimedialność
(nie koniecznie nowe technologie) jest narzędziem.

13.  2011: program „Cyfrowa szkoła”, komponent e-podręczniki (do 2015) –
komplementarny wobec rynku
 Ocena skutków: „40%”
 2014: nowelizacja ustawy o oświacie
 2014: projekt państwowego Elementarza – zastępującego rynek
INTERWENCJA PUBLICZNA NA RYNKU PODRĘCZNIKÓW

14.  2015: komplet podstawowych podręczników (18 przedmiotów, klasy 1-12)
 Model produkcji podręczników: ORE + 4 partnerów
 Krytyka: pożądaną alternatywą byłby konkurs grantowy, nie eliminujący małych
podmiotów
 Brak analizy wpływu na rynek: „40%”; ani klarownego modelu współistnienia
oferty publicznej i rynkowej, w tym ponownego wykorzystania otwartego
podręcznika
E-PODRĘCZNIKI

15.  Luty 2014: „Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a w przypadku
podręczników do szkół artystycznych minister właściwy do spraw kultury i
ochrony dziedzictwa narodowego, może zlecić opracowanie i wydanie
podręcznika lub jego części”.
 Kwiecień / maj 2014: „Nauczyciel może zdecydować o realizacji programu
nauczania:
 1) z zastosowaniem podręcznika, materiału edukacyjnego lub materiału
ćwiczeniowego lub
 2) bez zastosowania podręcznika lub materiałów, o których mowa w pkt 1.”
NOWELIZACJA USTAWY O OŚWIACIE

16.  Skomplikowany nowy model dostarczania / zamawiania podręczników w
szkołach:
 Wybór przez zespół, a nie indywidualnego nauczyciela
 Zagwarantowany darmowy dostęp do materiałów (m.in. dzięki e-podręcznikom
oraz dofinansowaniu zakupów ze środków publicznych podręczników do języków
ćwiczeń lub podręczników (gimnazjum))
 Dotacja celowa na komplety podręczników na trzy lata.
 Przy wyborze innego podręcznika niż zapewniony przez MEN, koszty pokrywa organ
prowadzący szkołę
ELEMENTARZ I PUBLICZNE PODRĘCZNIKI

17.  Zasoby informacyjne jako kluczowe surowce dla społeczeństwa opartego na
wiedzy
 Czy rynek (i konkurencja rynkowa) faktycznie gwarantują jakość?
 Alternatywa: otwarty proces recenzji otwartych zasobów (podręcznik niczym
Wikipedia)
PODRĘCZNIKI / MATERIAŁY EDUKACYJNE JAKO DOBRO
WSPÓLNE

18.  Czy agresywna interwencja publiczna jest dopuszczalna w przypadku historii
dysfunkcyjnych dotychczasowych reform publicznego systemu edukacji?
 Czy możliwe było rozwiązanie cząstkowe? (e-podręczniki vs. Elementarz)
 Otwarty podręcznik a modernizacja modelu edukacyjnego (w stronę
personalizacji nauczania) – czy faktycznie istnieje związek?
INTERWENCJA PUBLICZNA NA RYNKU PODRĘCZNIKÓW –
KREATYWNA DESTRUKCJA?