เรื่อง กล้องจุลทรรศน์ Microscope ศึกษาเนื้อหาอื่นๆได้ที่ facebook page SUK KEE BIO

1. Microscopes
กล้ องจุลทรรศน์

2. วัตถุประสงค์
ทราบชนิดของกล้ องจุลทรรศน์
ทราบส่ วนประกอบและหน้ าที่การทางานของกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดาและ
กล้ องสเตอริโอ
สามารถเปรียบเทียบความแตกต่ างระหว่ างกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดาและ
กล้ องสเตอริโอ
ทราบวิธีการใช้ การดูแล และเก็บรักษากล้ องจุลทรรศน์
สามารถหาขนาดของวัตถุจากกล้ องจุลทรรศน์
สามารถเตรียมสไลด์ สด และย้ อมสีตวอย่ างเพื่อดูด้วยกล้ องจุลทรรศน์
ั

3. Microscopes
Simple microscope Compound microscope
ประกอบด้ วยเลนส์ เดียว เช่ น แว่ นขยาย กล้ องจุลทรรศน์ เชิงประกอบ
(กาลังขยาย 2-30 เท่ า) ใช้ ศึกษาลักษณะภายนอก ประกอบด้ วยเลนส์ ตงแต่ 2 อันขึนไป
ั้ ้
ของสิ่งมีชีวตที่มีขนาดใหญ่ เช่ น ใบไม้ แมลง

4. Compound microscopes
1. Light microscope (bright-field microscope)
◦ เป็ นกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดาหรื อใช้ แสงส่ องผ่ านวัตถุท่ ต้องการดู
ี
◦ กาลังขยาย 1000-2000 เท่ า
◦ ภาพที่ได้ จะเป็ นภาพเสมือนหัวกลับกับวัตถุ และเป็ น 2 มิติ

5. Compound microscopes
2. Stereomicroscope (dissecting microscope)
◦ แสงส่ องกระทบวัตถุสะท้ อนเข้ าตา
◦ ใช้ ส่องดูส่ ิงมีชีวิตขนาดเล็กที่ทบแสง ไม่ เห็นรายละเอียดภายในเซลล์
ึ
◦ กาลังขยาย 80-200 เท่ า
◦ ภาพที่ได้ จะเป็ นภาพเสมือนหัวตัง และเป็ น 3 มิติ
้

6. Compound microscopes
3. Phase contrast microscope
◦ มีอุปกรณ์ พเศษทาให้ วัตถุและพืนหลังมีความแตกต่ างกัน
ิ ้
◦ ใช้ ดูเซลล์ หรื อสิ่งมีชีวิตที่มีลักษณะใสโดยไม่ ย้อมสี

7. Compound microscopes
4. Polarizing microscope
◦ ใช้ ศึกษาผลึกและเส้ นใย เซลล์ กล้ ามเนือลาย
้
◦ โครงสร้ างที่เห็นจะสว่ างตัดกับพืนที่มืด
้

8. Compound microscopes
5. Dark field microscope
◦ ใช้ ศึกษาสิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก ที่อยู่ในของเหลว จะเห็นเป็ นจุดสว่ างบนพืน
้
หลังที่มืด (dark field condenser)

9. Compound microscopes
6. Fluorescence microscope
◦ ใช้ หาสารเรืองแสง ที่เรืองแสงได้ เองเช่ น วิตามิน A ไรโบเฟลวิน
คลอโรฟิ ลล์ หรือเป็ นสารเรื่องแสงจากการย้ อมด้ วยสีเรืองแสง

10. Compound microscopes
7. Ultraviolet microscope
◦ ใช้ ตรวจหากรดนิวคลีอก โดยเฉพาะ พิวรีน (purine) และ ไพริมิดีน
ิ
(pyrimidine) ของนิวคลีโอไทด์ รวมทัง กรดอะมิโนและโปรตีนบางตัว
้
เช่ น tyrosine, phenylalanine
protein crystal
UV image of cell

11. Compound microscopes
8. Electron microscope (EM)
◦ Transmission EM (TEM) (กล้ องจุลทรรศน์ อเล็กตรอนแบบ ิ
ส่ องผ่ าน)
 ใช้ ศึกษารายละเอียดส่ วนประกอบโครงสร้ างเซลล์ ท่ ไม่ สามารถเห็นได้
ี
ด้ วยกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดา โดยจะเห็นเป็ นภาพ 2 มิติ
 กาลังขยาย 1,000,000 เท่ า
◦ Scanning EM (SEM) (กล้ องจุลทรรศน์ อเล็กตรอนแบบส่ อง
ิ
กราด)
 ใช้ ศึกษาพืนผิวของเซลล์ โดยจะเห็นเป็ นภาพ 3 มิติ
้
 กาลังขยาย 800,000 เท่ า

12. Electron microscopes
TEM v. SEM
Myelinated axon
gills of a fish

13. การถือกล้ องจุลทรรศน์

14. ส่ วนประกอบของกล้ องจุลทรรศน์
1. ส่ วนที่เป็ นตัวกล้ อง
2. ส่ วนที่ทาหน้ าที่รับแสง
3. ส่ วนที่ทาหน้ าที่ปรับภาพ
4. ส่ วนที่ทาหน้ าที่ขยายภาพ

15. ส่ วนประกอบของกล้ องจุลทรรศน์
1. ส่ วนที่เป็ นตัวกล้ อง
1) Body tube บังคับแสงจากเลนส์ ใกล้ วัตถุ
เข้ าสูเลนส์ ใกล้ ตา
2) Stage แท่ นวางวัตถุ วางสไลด์ ท่ ต้องการ
ี
ศึกษา
4 1
3) Spring clip ที่หนีบสไลด์ ปั จจุบันมี
mechanical stage ซึ่งมี scale ใน
แนวตังและนอน ช่ วยให้ หาตาแหน่ งของวัตถุท่ ี
้
ต้ องการดูได้ ง่าย 3
2
4) Arm แขน ใช้ จับเวลายกกล้ อง
5) Base ฐาน เป็ นส่ วนที่รองรับนาหนักกล้ อง
้
5

16. ส่ วนประกอบของกล้ องจุลทรรศน์
2. ส่ วนที่ทาหน้ าที่รับแสง
1) กระจกเงา ทาหน้ าที่สะท้ อนแสงผ่ านวัตถุ
ปั จจุบนเป็ นแหล่ งกาเนิดแสง เช่ นหลอดไฟฟา
ั ้
2) Condenser เลนส์ รวมแสง รวมแสงเข้ า
สู่วัตถุ
3) Iris diaphragm อยู่ใต้ เลนส์ รวมแสง
ใช้ ปรับแสงให้ ผ่านเข้ าเลนส์ รวมแสงได้ มาก
หรือน้ อยตามต้ องการ
2
3
1

17. ส่ วนประกอบของกล้ องจุลทรรศน์
3. ส่ วนที่ทาหน้ าที่ปรับภาพ
1) Coarse adjustment knob ปุ่ ม
ปรับภาพหยาบ ใช้ หาระยะโฟกัสโดยการปรับ
แท่ นวางวัตถุขนลง
ึ้
2) Fine adjustment knob ปุ่ มปรับ
ภาพละเอียด ใช้ ปรับให้ ภาพคมชัดยิ่งขึน้
3) Coaxial stage control ปุ่ มเลื่อน
ตาแหน่ งของสไลด์ โดยภาพที่เห็นจากเลนส์
ใกล้ ตาจะสลับกัน เช่ น เลื่อนสไลด์ ไปทางซ้ าย
3
ภาพที่เห็นจะไปทางขวา
1
2

18. ส่ วนประกอบของกล้ องจุลทรรศน์
4. ส่ วนที่ทาหน้ าที่ขยายภาพ
1) Objective lens เลนส์ ใกล้ วัตถุ มี 3 -4 อัน 2
โดยจะติดอยู่กับแปนสวมเลนส์ ใกล้ วัตถุ
้
revolving nosepiece
 เลนส์ ใกล้ วัตถุกาลังขยายต่า มีกาลังขยาย 4 เท่ า 1
 เลนส์ ใกล้ วัตถุกาลังขยายปานกลาง มีกาลังขยาย 10
เท่ า
 เลนส์ ใกล้ วัตถุกาลังขยายสูง มีกาลังขยาย 40 เท่ า
 เลนส์ ใกล้ วัตถุหวนามัน มีกาลังขยาย 100 เท่ า เวลาให้
ั ้
ต้ องหยดนามันลงบนกระจกปิ ดสไลด์ เพื่อให้ แสงหักเห
้
ดีขนึ้
2) Ocular or eyepiece เลนส์ ใกล้ ตา ขยาย
ภาพจากเลนส์ ใกล้ วัตถุ มีกาลังขยาย 10 เท่ า ทา
ให้ เห็นเป็ นภาพเสมือนหัวกลับ
 Eye lens ด้ านใกล้ ตา
 Field lens ด้ านตรงข้ าม

19. ความสามารภในการขยายภาพของกล้ องจุลทรรศน์
 ขึนอยู่กับสิ่งสาคัญ 2 สิ่งคือ resolution & numerical
้
aperture (NA)
◦ Resolution (R) คือ ความสามารถของเลนส์ ใกล้ วัตถุของ
กล้ องในการแยกจุดสองจุดที่อยู่ใกล้ กันที่สุดให้ เห็นแยกออกเป็ น
สองจุด

20. ความสามารภในการขยายภาพของกล้ องจุลทรรศน์
 ขึนอยู่กับสิ่งสาคัญ 2 สิ่งคือ resolution & numerical
้
aperture
◦ Numerical aperture (NA) คือค่ าความสามารถของ
เลนส์ ใกล้ วัตถุในการรวมแสงที่หักเหจากวัตถุ
λ คือ ความยาวคลื่นแสง (0.55 µm)
R = 0.6 x λ
NA

21. ความสามารภในการขยายภาพของกล้ องจุลทรรศน์
 เลนส์ ใกล้ วัตถุกาลังขยายเท่ ากัน
◦ ตัวที่มีค่า R ต่ากว่ าจะมีประสิทธิภาพดีกว่ า
◦ ตัวที่มีค่า NA สูงกว่ าจะมีประสิทธิภาพดีกว่ า
กาลังขยาย
NA
ความหนาของกระจกปิ ดสไลด์
ความยาวของ mechanical tube

22. Working distance
 ระยะการทางานของเลนส์ ใกล้ วัตถุ(ทีทาให้ เห็นภาพชัด)
หรือ ระยะทางจากเลนส์ ใกล้ วัตถุจนถึงกระจกปิ ดสไลด์

23. การหากาลังขยายของภาพที่ได้ จากกล้ องจุลทรรศน์
 กาลังขยายของภาพ = กาลังขยายของเลนส์ ใกล้ ตา x กาลังขยายของ
เลนส์ ใกล้ วัตถุ
Objective lens Magnification Ocular lens Total
magnification
Low power 4x 10x 40x
Medium power 10x 10x 100x
High power 40x 10x 400x
ขอบเขตการมองเห็นภาพ field view
•กาลังขยายต่า
•ภาพขนาดเล็ก
•ขอบเขตการมองเห็นกว้ าง
•กาลังขยายสูง
•ภาพขนาดใหญ่
•ขอบเขตการมองเห็นแคบลง

24. การหาขนาดจริงของวัตถุจากกล้ องจุลทรรศน์
 Micrometer
◦ Stage micrometer
◦ Ocular micrometer

25. การหาขนาดจริงของวัตถุจากกล้ องจุลทรรศน์
 Stage micrometer
 มี 10 ช่ องใหญ่ แต่ ละช่ องห่ างกัน 0.1 มิลลิเมตร
 หรื อ 100 ช่ องเล็ก แต่ ละช่ องห่ างกัน 0.01 มิลลิเมตร

26. การหาขนาดจริงของวัตถุจากกล้ องจุลทรรศน์
 Ocular micrometer
 แบ่ งออกเป็ น 100 ช่ อง แต่ ละช่ องมีระยะห่ างเท่ าๆกัน แต่ จะมีขนาด
เท่ าใดนันขึนอยู่กับกาลังขยายของเลนส์ ใกล้ วตถุท่ใช้
้ ้ ั ี

27. การเทียบ scale micrometer ก่ อนนาไปใช้
2 ช่ อง ocular = 1 ช่ อง stage
1 ช่ อง ocular = ½ ช่ อง stage
= 0.01/2
ocular = 0.005 mm
=0.005 x 1000 µm
=5 µm
stage
4X

28. การเทียบ scale micrometer ก่ อนนาไปใช้
4 ช่ อง ocular = 1 ช่ อง stage
1 ช่ อง ocular = 1/4 ช่ อง stage
= 0.01/4
ocular = 0.0025 mm
=0.0025 x 1000 µm
=2.5 µm
stage
10X

29. การเทียบ scale micrometer ก่ อนนาไปใช้
 เลนส์ ใกล้ วัตถุกาลังขยาย 10 เท่ า โดย 4 ocular = 1 stage
สิ่งมีชีวตที่เห็นจะมีขนาดเท่ าใด
ิ
4 ช่ อง ocular = 1 ช่ อง stage
1 ช่ อง ocular = 1/4 ช่ อง stage
= 0.01/4
= 0.0025 mm
=2.5 µm
2.5 x ?

30. การประมาณขนาดของวัตถุเมื่อไม่ มี micrometer
 ขีดเส้ นบนกระดาษยาว 1 เซนติเมตร แล้ วแบ่ งช่ องละ 1 มิลลิเมตร
นาไปส่ องเทียบหาความยาวเส้ นผ่ านศูนย์ กลางของอาณาเขตที่เห็น
ในแต่ ละกาลังขยายของเลนส์ ใกล้ วัตถุ
4x
มี 8 ช่ อง
= 8000 µm
10x
มี 4.5 ช่ อง 4x
= 4500 µm
มีขนาด
Euglena
ประมาณเท่ าใด

31. Stereomicroscope
Zoom
Ocular lenses Magnification
10x adjustment
Focus
adjustment
Objective
lenses
Reflected light
source
Stage
Transmitted
Base light source

32. การเตรียมสไลด์ สาหรับดูด้วยกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดา
 สไลด์ ถาวร (permanent slide)
 สไลด์ สด (wet mount)

33. การเตรี ยมสไลด์ สดและการย้ อมสี
 วางตัวอย่ างลงบนสไลด์
 หยดนา(หรื อสีย้อม)ลงไปบนตัวอย่ าง
้
 ปิ ดด้ วยกระจกปิ ดสไลด์ อาจใช้ ปลาย
เข็มหมุดค่ อยๆวางกระจกปิ ดสไลด์
 ซับนาที่อยู่นอกกระจกปิ ดสไลด์ และใต้
้
สไลด์ แล้ วนาไปส่ องดูด้วยกล้ อง
จุลทรรศน์
 การย้ อมสี
หลังจากดู
ตัวอย่ างที่ยังไม่ ได้
ย้ อมไปแล้ ว

34. การใช้ กล้ องจุลทรรศน์

35. การใช้ กล้ องจุลทรรศน์

36. การใช้ กล้ องจุลทรรศน์

37. งานที่ต้องปฏิบัติ
 ศึกษาส่ วนประกอบต่ างๆของกล้ องจุลทรรศน์ และหน้ าที่การทางานของ
ส่ วนประกอบต่ างๆ
 ฝึ กหัดการใช้ กล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดาโดยใช้ สไลด์ ถาวร และกล้ องสเตอริโอ
โดยใช้ ตัวอย่ างสิ่งมีชีวต
ิ
 เปรี ยบเทียบความแตกต่ างของภาพที่มองเห็นจากกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดา
และกล้ องสเตอริโอ
 เขียนตัวอักษร “ก” หรื อ “ง” บนกระดาษแล้ วนาไปส่ องดูด้วยกล้ อง
จุลทรรศน์ ธรรมดาและกล้ องสเตอริโอ
 วัดเส้ นผ่ านศูนย์ กลางของอาณาเขตที่เห็นในกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดา เมื่อ
ใช้ เลนส์ ใกล้ วัตถุกาลังขยายต่า ปานกลาง และสูง
 ฝึ กหัดหาขนาดจริงของวัตถุจากกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดา
 ฝึ กหัดเตรี ยมสไลด์ สดและการย้ อมสี เพื่อศึกษาด้ วยกล้ องจุลทรรศน์
 ฝึ กหัดวิธีการเก็บกล้ องจุลทรรศน์ ธรรมดา และกล้ องสเตอริโอ