1. This document discusses key concepts related to commercial banking systems. It covers topics like types of bank deposits, the money multiplier effect, required reserve ratios, and the relationship between central banks and commercial banks. 2. The main points are that commercial banks can lend more than the deposits they hold due to reserve requirements, and that the money supply expands through the money multiplier effect as commercial banks make loans. 3. Commercial bank lending and the money multiplier work together to increase the money supply, while central banks regulate reserve ratios and interest rates to influence economic activity.

1. БАНКНЫ СИСТЕМ
I. Үнэн / Худал
Доорх асуудлуудын үнэн, худлыг нягтлан тунгааж, хариулт өг
1. Хүн амын банкинд хадгаламжтай байх хүсэлтэй харьцуулахад бэлэн мөнгөтэй байх хүсэл нь бага байх
тусам банкны мөнгө бүтээх боломж нь бас багасдаг. Х
2. Заавал байх нөөцийн хэмжээний үндсэн үүрэг нь банкны хөрвөх чадварыг хангахад оршдог. Ү
3. Мөнгөний үржүүлэгчийн үйлдэл нь 2 урьдчилсан нөхцөл дээр үндэслэгддэг. Үүнд: Бүх мөнгө банкны
дансанд үлдэх ба илүүдэл нөөцгүй байна. Ү
4. Арилжааны банкууд нь нь зээл нөхөн төлөх замаар мөнгийг бүтээдэг. Х
5. Арилжааны банкны жинхэнэ нөөц нь заавал байх нөөц дээр илүүдэл нөөцийг нэмсэнтэй тэнцүү. Ү
6. Төв банкин дахь арилжааны банкуудын нөөц нь Төв банкны актив болдог. Х
7. Арилжааны банкууд Засгийн газрын бондыг худалдсан тохиолдолд мөнгөний нийлүүлэлт ихэснэ. Х
8. Заавал байх нөөцийн норм 100% үед мөнөгний үржүүлэгч 1 байна. Энэ нь банкны тогтолцоо мөнгө
бүтээж чадахгүй гэсэн үг юм. Ү
9. Банкны сeйфэнд хадгалагдаж байгаа бэлэн мөнгө нь банкны нөөцөнд тооцогдоно. Ү
10. Мөнгөний үржүүлэгч нь шинэ хадгаламжийн хэмжээг нөөцийн өсөлтийн хэмжээнд харьцуулсан
харьцаа юм. Ү
11. Төв банкны үндсэн үүрэг нь мөнгөний хэмжээнд нөлөөлдөг банкны нөөцийг хянах явдал мөн Ү
12. Арилжааны банкны нөөц бол арилжааны банкны актив ба төв банкны өр төлбөр мөн Ү
13.Төв банкнаас мөнгөний нийлүүлэлтийг хянах хамгийн чухал арга нь нээлтгэй зах зээл дээрх
ажилбар юм. Ү
14.Эдийн засаг нь бүрэн ажил эрхлэлтийн үедээ хүрсэн байхад мөнгөний нийлүүлэлтийг ихэсгэх
явдал нь инфляцийг бий болгодог. Ү
15.Төв банк нь улсын үнэт цаасыг нээлттэй зах зээл дээр худалдсанаар нийт эрэлт ихэсдэг Х
II.Тест
Зөв хариултын өмнөх үсгийг дугуйлна уу
1. Зайлшгүй байх нөхцлийн норм нь:
а. Юуны өмнө мөнгөний хэмжээг хязгаарлах хэрэгсэл болдог.
б. Хадгаламжийн хорогдолтоос урьдчилан сэргийлэх хэрэгсэл болдог.
в. Хүн амын хэрэгцээг хангахад зайлшгүй шаардагдах мөнгөний дундаж хэмжээг
харуулдаг.
г. Одоо ашигладаггүй. д. Дээрх бүх хариулт буруу.
2. Арилжааны бүх банкууд харилцан данс нээж мөнгийг зээлээр олгоно. Үүний үр дүнд мөнгөний
хэмжээ:
а. Бэлэн мөнгө ба хадгаламжийн хэмжээ буурна.
б. Өсөх ч үгүй, буурах ч үгүй в. Хадгаламжийн хэмжээнээс бага хэмжээгээр өснө.
г. Хадгаламжийн хэмжээтэй тэнцүү хэмжээгээр өснө.
д. Хадгаламжийн хэмжээнээс их хэмжээгээр өснө.
3. Арилжааны банкууд ямар үйл ажиллагаа явуулсан үед мөнгөний нийт хэмжээ өсөх вэ?
а. Төв банкин дах өөрийн хадгаламжаа нэмэгдүүлвэл
б. Хүн амд олгож буй зээлийнхээ хэмжээг нэмэгдүүлвэл
в. Хүн амаас хадгаламж хэлбэрээр бэлэн ба бэлэн бус мөнгө авч харилцах дансан дахь
өр төлбөрөө өсгөвөл.
г. Төв банкан дахь өөрийнхөө хадгаламжийн нэг хэсгийг татаж авбал.
д. Хадгалмжийг бэлэн ба бэлэн бусаар төлж, урсгал дансны өрөө хорогдуулна.
4. Арилжааны банкны илүүдэл нөөц нь:
а. Мөнгө биш ч шаардлага гарвал мөнгө болж хувирах нь амархан активууд

2. б. Банкинд хадгалагдаж байгаа банкны нийт хадгаламжаас давсан мөнгөн ба бараг
мөнгөн активууд
в. Тухайн үеийн хэрэгцээт шаардлагаас бус хууль хэрэгжүүлэх шаардлагаар банкинд
байх ёстой мөнгө
г. Нийт байгаа нөөцийн хэмжээ болон заавал байх ёстой нөөцийн хэмжээ хоёрын
зөрүү
д. Харилцах дансанд байгаа автивын хэмжээ болон хадгаламжийн дүн хоёрын зөрүү
зэргээс бүрдэнэ.
5. Хугацаагүй хадгаламжийн хамгийн их боломжит өсөлт нь:
а. Жинхэнэ байгаа нөөцөөс илүүдэл нөөцийг хассантай
б. Төлбөр ба өөрийн хөрөнгийг хассан активтай
в. Мөнгөний мультипликаторын хэмжээгээр үржүүлсэн илүүдэл нөөцтэй
г. Мөнгөний мультипликаторын хэмжээнд хуваасан илүүдэл нөөцтэй
д. Зайлшгүй нөөцтэй тус тус тэнцэнэ.
6. Дараах баталгаануудын аль нь буруу вэ?
а. Арилжааны банкны жинхэнэ байгаа нөөц нь илүүдэл нөөц дээр зайлшгүй нөөцийг нэмсэнтэй
тэнцэнэ.
б. Банкны актив болон өөрийн хөрөнгийн нийлбэр нь нийт төлбөртэй тэнцэнэ.
в. Зарим арилжааны банк өөрийн илүүдэл нөөцтэй тэнцэх хэмжээний зээллэг олгож болдог.
г. Мөнгө зээлдэгч бнкинд зээлээ эргүүлж өгөхөд мөнгөний нийлүүлэлт багасна.
д. Өөрийн хөрөнгө нь нийт актив ба төлбөр хоёрын хоорондох ялгавартай тэнцэнэ.
7. Дараах тэнцвэрүүдийн аль нь тэнцлийн тайлангийн суурь үзүүлэлт болох вэ?
а. Өөрийн хөрөнгө ба актив хоёрын нийлбэр нь төлбөртэй тэнцэнэ.
б. Актив ба төлбөрийн нийлбэр нь өөрийн хөрөнгөтэй тэнцэнэ.
в. Төлбөр, өөрийн хөрөнгийн нийлбэр нь активтай тэнцэнэ.
г. Актив ба нөөцийн нийлбэр нь өөрийн хөрөнгөтэй тэнцүү.
д. Олгосон зээл ба хугацаагүй хадгаламжийн нийлбэр нь активтай тэнцүү.
8. Дор дурдсанаас аль нь банкны актив болох вэ?
а. Хугацаагүй хадгаламж, хувьцаа, нөөц.
б. Бэлэн мөнгө, өмч, нөөц.
в. Бэлэн мөнгө, өмч, хувьцаа.
г. Бэлэн мөнгө, хувьцаа, хугацаагүй хадгаламж.
д. Нөөц, зээллэг, хувьцаа.
9. Хугацаагүй хадгалмжийн дээд хэмжээг – D, илүүдэл нөөцийн хэмжээг – E, мөнгөний
мультипликаторыг – m үсгээр тэмдэглье. Тэгвэл дараах илэрхийллийн аль нь зөв бэ?
а. m = E : D б. D = E x m в. D = E – 1
г. D = m : E д. D = E – m
10. Хэрэв зайлшгүй нөөцийн норм 100 % бол мөнгөний мультипликаторын хэмжээ хэдтэй тэнцүү байх
вэ?
а. 0 б. 1 в. 10 г. 100 д. -1
11. “Нээлттэй зах зээлийн ажиллагаа” гэдэг нь:
а.Арилжааны банкуудаас хүн ам, пүүсүүдэд зээл олгох үйл ажиллагаа
б.Төв банкнаас арилжааны банкуудад зээл олгох үйл ажиллагаа
в.Арилжааны банкуудаас олгож буй нийт зээлийн өөрчлөлтийн зээлийн хүүгийн
төвшинд нөлөөлөх нөлөөлөл
г.Арилжааны банкуудын харилцах дансанд байгаа хөрөнгийн хэмжээг өсгөх буюу бууруулах
зорилгоор явуулж буй төв банкны үйл ажиллагаа
д.Улсын үнэт цаасыг худалдан авах буюу худалдах төв банкны үйл ажиллагаа
12. Хэрэв төв банк зээлийнхээ хүүг өсгөсөн гэвэл энэ нь мөнгөний бодлогын нэг хэсэг болох
бөгөөд юунд чиглэгдсэн арга хэмжээ вэ?
а.Арилжааны банкуудын нөөцийн нийт хэмжээг бууруулахад
б.Хүн амын хадгаламжийн хэмжээг өсгөхөд
в.Төв банкнаас арилжааны банкуудад олгож буй зээлийн хэмжээг өсгөхөд
г.Арилжааны банкуудын нөөцийн нийт хэмжээг өсгөхөд

3. д .Бусад зориулалтыг хэрэгжүүлэхэд
13. Зээлийн хүүгийн төвшин дэх өөрчлөлт нь ҮНБ-ний дурьдсан бүрдэл хэсгүүдийн алиных нь
хэмжээнд илүү их нөлөөлөх вэ?
а. Хэрэглэгчийн зардал б. Хөрөнгө оруулалт в.Улсын зардал г. Экспорт д.Импорт
14. Дараах арга хэмжээнүүдээс аль нь өөр хоорондоо тохирох вэ?
а.Нийт мөнгөний хэмжээ болон улсын зардлын өсөлт
б.Нийт мөнгөний хэмжээ болон орлогын татварын бууралт
в.Шилжих хөтөлбөрийн өсөлт, нийт мөнгөний хэмжээний бууралт
г.Нийт мөнгөний хэмжээ болон ашгийн татварын өсөлт
д.Нийт мөнгөний хэмжээ болон шилжих хөтөлбөрийн өсөлт
15. Мөнгөний хэмжээний өсөлт нь үнийн төвшинд огт нөлөө үзүүлэхгүй буюу маш сул нөлөөлнө
а.Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй нь Кейнсийн хэрчим дээр
б.Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй нь завсрын хэрчим дээр
в.Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй нь сонгодог хэрчим дээр
г.Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй нь завсарын ба сонгодог хэрчимүүд дээр
д.Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй нь бүх хэрчим дээр
III. Бодлого
1. Арилжааны банкны тэнцлийн тайлан дараах байдалтай байна. (сая долл)
Активууд: Төлбөр, өөрийн какитал
Нөөц 30 Хугацаагүй хадгаламж 80
Зээллэг, үнэт цаас 70 Хувьцаа 20
a. Байх ёстой нөөцийн норм 15% гэж бодъё. Хэрэв банк хамгийн дээд бололцоогоор зээл олговол (бас
хэрэв зээлээр авсан бүх мөнгө нь бусад банкны дансанд орвол) түүний тэнцлийн тайлан дээр ямар байхыг
үзүүл.
b. Байх ёстой нөөцийн норм 20% гэж бодъё. Тэгвэл банкны тэнцлийн тайлан пункт а) – д дурьдагдсан
нөхцөлд ямар байхыг үзүүл
Бодолт :
a.
Зайлшгүй нөөцийн норм =
Зайлшгүй нөөцийн хэмжээ
Хугацаагүй хадгаламжийн хэмжээ
× 100%
Зайлшгүй нөөцийн хэмжээ =
Зайлшгүй нөөцийн норм ∙ Хугацаагүй хадгаламжийн хэмжээ
100 хувь
Зайлшгүй нөөцийн хэмжээ =
15% ∙ 80сая долл
100 %
= 12 сая долл
Нийт (байгаа) нөөц = Зайлшгүй байх нөөц + Илүүдэл нөөц
Илүүдэл нөөц = Нийт (байгаа) нөөц - Зайлшгүй байх нөөц
Илүүдэл нөөц = 30 -12 =18
Активууд (сая доллар) Төлбөр ба өөрийн какитал ( сая доллар)
Нөөц 12 Хугацаагүй хадгаламж 80

4. Зээллэг, үнэт цаас 88 Хувьцаа 20
b.
Зайлшгүй нөөцийн норм =
Зайлшгүй нөөцийн хэмжээ
Хугацаагүй хадгаламжийн хэмжээ
× 100%
Зайлшгүй нөөцийн хэмжээ =
Зайлшгүй нөөцийн норм ∙ Хугацаагүй хадгаламжийн хэмжээ
100 %
Зайлшгүй нөөцийн хэмжээ =
20% ∙ 80сая долл
100 %
= 16 сая долл
Нийт (байгаа) нөөц = Зайлшгүй байх нөөц + Илүүдэл нөөц
Илүүдэл нөөц = Нийт (байгаа) нөөц - Зайлшгүй байх нөөц
Илүүдэл нөөц = 30 - 16 = 14
Активууд (сая доллар) Төлбөр ба өөрийн какитал ( сая доллар)
Нөөц 16 Хугацаагүй хадгаламж 80
Зээллэг, үнэт цаас 84 Хувьцаа 20
2. Хүснэгтэд арилжааны банкны хялбарчилсан тэнцлийн тайланг харуулав.
А Б В Г
Активууд:
Бэлэн мөнгө 100 _____ _____ _____ _____
Нөөц 200 _____ _____ _____ _____
Зээл 500 _____ _____ _____ _____
Үнэт цаас 200 _____ _____ _____ _____
Төлбөр ба өөрийн Хөрөнгө:
Хугацаагүй хадгаламж 900 _____ _____ _____ _____
хувьцаа 100 _____ _____ _____ _____
___________________________________________________________________________
Банкнаас явуулж буй дор дурьдсан үйл ажиллагаа бүрийн дараах тэнцлийн тайланг зохио (А Б В Г). Энд
эхний тэнцлийн тайлан дараагийн үйл ажиллагаа бүрийн урьдач болохыг анхаар.
а) Банкны аль нэг хадгалуулагчийг хадгаламжаас 50 долларын чек өөр хүнд өгөгдсөн бөгөөд тэр
нь түүнийг өөр банкинд хийжээ.
б) Хадгалуулагч өөрийнхөө данснаас 50 долларыг бэлнээр авсан. Банк өөрийнхөө бэлэн мөнгийг
төв банкнаас 50 доллар авч сэргээсэн.
в) Өөр банкнаас 60 долларын чек энэ банкинд орсон.
г) Банк 100 долларын үнэтэй засгийн газрын бондыг төв банкинд худалдсан.

5. Бодолт:
А Б В Г
Активууд:
Бэлэн мөнгө 100 100 100 100 100
Нөөц 200 150 150 260 300
Зээл 500 500 500 500 500
Үнэт цаас 200 200 200 200 100
Төлбөр ба өөрийн Хөрөнгө:
Хугацаагүй хадгаламж 900 850 850 960 900
хувьцаа 100 100 100 100 100
___________________________________________________________________________
3.Арилжааны банкны хувьд хугацаагүй хадгаламж 7100$, хувьцаа1400$, олгосон зээл 6200$,
хугацаатай хадгаламж 3600$, нөөц 5900$ бол энэ банкны тайлан тэнцэлийг зохио.
Бодолт
Актив Пассив
Нөөц $ 5900 Хугацаагүй хадгаламж $ 7100
Зээл $ 6200 Хугацаатай хадгаламж $ 3600
Хувьцаа $ 1400
Дүн $ 12100 Дүн $ 12100
4. Хүснэгтийг бөглө.
Нөөцийн
норм (%)
Мөнгөний
мультипликатор
Илүүдэл нөөцийн доллар бүрт ноогдох зээлийн өсөлтийн
дээд хэмжээ
Банк тус бүрээр Банкны системээр
12 1
2
⁄
16 2
3
⁄
20
25
30
33 1
3
⁄
Нөөцийн
норм (%)
Мөнгөний
мультипликатор
Илүүдэл нөөцийн доллар бүрт ноогдох зээлийн өсөлтийн
дээд хэмжээ
Банк тус бүрээр Банкны системээр
12 1
2
⁄ 8 1 8

6. 16 2
3
⁄ 6 1 6
20 5 1 5
25 4 1 4
30 3 1
3
⁄ 1 3 1
3
⁄
33 1
3
⁄ 3 1 3
Бодолт:
M =
1
𝑅
∙ 100%
М - Мөнгөний мультипликатор (Мөнгөний үржүүлэгч)
R - Заавал байх нөөцийн норм
M =
1
12 1
2
⁄
∙ 100% = 8
M =
1
16 2
3
⁄
∙ 100% = 6
M =
1
20
∙ 100% = 5
M =
1
25
∙ 100% = 4
M =
1
30
∙ 100% = 3 1
3
⁄
M =
1
33 1
3
⁄
∙ 100% = 3
D = E ∗ m
D - шинэ мөнгөний дээд хэмжээ
E - илүүдэл нөөц
m - мөнгөний үржүүлэгч
D = 1∗ 8 = 8
D = 1∗ 6 = 6
D = 1∗ 5 = 5
D = 1∗ 4 = 4
D = 1∗ 3 1
3
⁄ = 3 1
3
⁄
D = 1∗ 3 = 3
5. Дор өгөгдсөн үзүүлэлтүүдийг ашиглаж төв банкны тэнцлийн тайланг зохио. (млрд.долл)

7. Алтан сертификат 10
Өөрийн хөрөнгө, бусад төлбөрүүд 5
Үнэт цаас 100
Гүйлгээнд гаргасан банкнотууд 90
Арилжааны банкны нөөц 30
Бусад активууд 10
Хадгаламж 5
Арилжааны банкинд олгосон зээл 10
Бодолт:
Активууд (тэрбум доллар) Төлбөр ба өөрийн какитал ( тэрбум доллар)
Алтан сертификат 10 Гүйлгээнд гаргасан банкнотууд 90
Үнэт цаас 100 Арилжааны банкуудын нөөц 30
Арилжааны банкинд
олгосон зээл
10 Засгийн газрын хадгаламж 5
Бусад активууд 10 Өөрийн хөрөнгө, бусад төлбөрүүд 5
ДҮН 130 ДҮН 130