MICRO L5.2022-2023o

1. ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
1. Бизнесийн зохион байгуулалтын хэлбэрүүд
2.Үйлдвэрлэлийн функц ба үйлдвэрлэлийн хугацаа.
3.Үйлдвэрлэл богино хугацаанд
4.Үйлдвэрлэл урт хугацаанд

4. 1. Бизнесийн зохион байгуулалтын хэлбэрүүд
Бизнес гэдэг нь busy буюу завгүй, чөлөөгүй гэсэн
Америк үгнээс гаралтай, ажил хэрэгч гэсэн утгатай үг
юм.
Бизнесийн эдийн засгийн утга агуулга нь нийгэм,
эдийн засаг, хүмүүсийн хэрэгцээг хангах
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нийлүүлэх замаар ашиг олох
үйл ажиллагаа эрхэлж буй бие хүн, байгууллага юм.
Аливаа бизнесийн эцсийн зорилго нь ашиг олох
явдал юм.

5. Аж ахуйн нэгжийн зохион байгуулалт нь тэдний үйл
ажиллагаанд нөлөөлж байдаг тохиолдол олон гардаг.
Үйлдвэрлэлийн явцад гарч болох янз бүрийн
эрсдлийг хариуцах, санхүүгийн асуудал шийдвэрлэх
зэрэг нь зохион байгуулалтын хэлбэрээс хамаарч
харилцан адилгүй байна

6. Бизнесийн зохион байгуулалтын дараах хэлбэрүүд
оршин байдаг. Үүнд:
1. Хувиараа эрхлэх аж ахуй
2. Нөхөрлөл
3. Корпораци
Эдгээр 3 хэлбэр нь тодорхой хүчин зүйлүүдээр
ялгардаг.
Тухайлбал: татвар ногдолт, эзэмшигчдийн хяналт,
шийдвэрүүдэд нөлөөлөх боломж, эзэмшигчдийн
хариуцлага, өмчлөх эрхийг хялбар шилжүүлэх
сонирхол, хөрөнгийг өсгөж арвижуулах чадавхи,
бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах хугацаа гэх мэт
зүйлсээр ялгагдана.

7. 1. Хувиараа эрхлэх аж ахуй
Хамгийн энгийн бөгөөд нийтлэг бизнесийн аж ахуйн
нэгжийн хэлбэр бол хувиараа эрхлэх аж ахуй юм.
Энэ нь бизнесийн үйл ажиллагааг нэг хүн эзэмшин
удирдан явуулдаг хэлбэр.
Бизнесийн үйл ажиллагаанаас олох бүр орлогыг эзэн
өөрөө авч захиран зарцуулах бөгөөд тэрхүү ашгаараа
дахин хөрөнгө оруулалт хийх эсвэл хувийн
хэрэглээндээ зарцуулж ашиглах эсэхээ эзэн дангаар
шийдвэрлэх боломжтой.

8. Энэ хэлбэр нь хэд хэдэн давуу болон сул талтай.
Давуу тал гэвэл:
• Бизнесийн шийдвэр гаргагч нь зөвхөн эзэн өөрөө
байна.
• Эзэн өөрөө бизнесийн үйл ажиллагаанаас олох бүх
орлогыг авдаг.
• Бизнесийн үйл ажиллагаанд нэг л удаа татвар
ногдоно.
• Бизнесийн үйл ажиллагааг эхлүүлэхэд харьцангуй
хялбар байна.

9. Сул тал гэвэл:
• Бизнесийн үйл ажиллагааны бүх өр төлбөрийн төлөө
эзэн өөрөө хариуцлага хүлээнэ. /Хязгааргүй
хариуцлагатай/
• Үйл ажиллагаа явуулах хугацаа хязгаарлагдмал /ихэнх
нь улирлын шинж чанартай байна./
• Нэмэлт хөрөнгө дайчлах явдал хязгаарлагдмал
/зээлдэх чадвар сул/
• Хөрөнгийн өсөлт удаан /бүтээмж багатай/

10. 2.Нөхөрлөл
Бизнесийн үйл ажиллагаа явуулахаар хоёр эсвэл
түүнээс дээш хүмүүсийн хоорондын гэрээний үндсэн
дээр бизнесийн үйл ажиллагаа явуулж буй хэлбэр юм.
Нөхөрлөлийн хувьд ашиг алдагдлаа хэрхэн
тодорхойлж оролцогчдын үүрэг хариуцлагыг гэрээндээ
дэлгэрэнгүй тусгаж өгдөг.

11. Бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах нөхөрлөл
хэлбэртэй зохион байгуулалтын бүтэц нь дараах
давуу талуудыг олгодог.
• Оролцогч нь нөхөрлөлийн гэрээнд заасан
нөхцөлийн дагуу орлого авна.
• Оролцогчийн хувийн орлоготой адил бизнесээс олох
орлогод нэг удаа татвар ногдоно.
• Шийдвэр гаргалт нь бүр оролцогчдоос шалтгаална.

12. Мөн хэд хэдэн сул талтай.
• Оролцогч бүх нөхөрлөлийн өр төлбөрийн төлөө
хариуцлага хүлээдэг.
• Нөхөрлөлийн үйл ажиллагаа явуулах хугацаа
гэрээгээр тодорхойлогдоно эсвэл хэн нэгэн оролцогч
нь нас барах зэргээр эрсдэл тохиолдож болно.
• Бизнест нэмэлт хөрөнгө дайчлах явдал
хязгаарлагдмал./үнэт цаас гаргах боломжгүй/

13. 3.Корпораци
Корпораци нь өмчлөх эрх болон удирдлага тусдаа,
хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан бизнесийн
нэгжийн зохион байгуулалтын нэг хэлбэр юм.
Энэ нь нэг эсвэл олон хүн, нэгжээс үүсгэн
байгуулсан бизнесийн нэгж бөгөөд хамгийн
боловсронгуй бүтэцтэй, ач холбогдол өндөртэй
бизнесийн зохион байгуулалтын хэлбэр юм.

14. Корпораци нь ихэвчлэн хувьцаат компани хэлбэртэй
байх бөгөөд хувьцаа эзэмшигчдийн хурал нь
захирлуудын зөвлөлийг сонгож, сонгогдсон
захирлуудын зөвлөл нь удирдлагын багаа сонгож,
хөлслөж ажиллуулна.
Харин компанийн гүйцэтгэх удирдлага нь
захирлуудын зөвлөлд бизнесийн үйл ажиллагааны үр
дүнгийн тайлангаа тавьдаг бол, захирлуудын зөвлөл
нь хувьцаа эзэмшигчдэд жилийн тайлангаа тавина.

15. Корпораци нь бизнесийн аж ахуйн нэгжийн хамгийн
боловсронгуй бүтэц бөгөөд хувиараа эрхлэх аж ахуй
болон нөхөрлөлтэй харьцуулахад олон давуу талтай.
Үүнд:
• Бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах хугацаа хязгааргүй
• Корпорацийн өр төлбөрийг эзэмшигч нь хариуцах
ёсгүй.
• Шинээр хувьцаа, бонд гаргаж хөрөнгөө өсгөж болдог.
• Өмчлөх эрхийн хувь хэмжээгээр орлого
хувиарлагддаг.
• Мэргэшсэн боловсон хүчин, ажиллагсадаар багаа
бүрдүүлэх боломжтой.

16. Сул тал:
• Давхар татвар төлдөг. Корпорацийн орлогын албан
татвар төлсний дараа ногдол ашгийг татвар мөн
төлнө.
• Өмчлөх эрх ба удирдлага нь тусдаа байдаг.
• Корпорацийг үүсгэн байгуулахад төвөгтэй,
шийдвэрлэх асуудал өргөн, татварын хэмжээ өндөр,
өмчлөгчөөс шууд хяналт тавихад бэрхшээлтэй

18. 1.Үйлдвэрлэлийн функцба үйлдвэрлэлийн
хугацаа
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ОНОЛЫН ҮНДСЭН АСУУДАЛ
→
→
ЮУ
ҮЙЛДВЭРЛЭХ
ВЭ
ЯАЖ
ҮЙЛДВЭРЛЭХ
ВЭ
ХИЧНЭЭН
ХЭМЖЭЭТЭЙ
ҮЙЛДВЭРЛЭХ ВЭ
ҮЙЛДВЭРЛЭХ
БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ
ТӨРӨЛ ХАРЬЦАА
(𝑸𝟏, 𝑸𝟐,
𝑸𝟑,…………,𝑸𝑵 )
ҮЙЛДВЭРЛЭЛД
ХЭРЭГЛЭХ
ОРЦЫН
ОНОВЧТОЙ
ХЭМЖЭЭ(х∗
)
ҮЙЛДВЭРЛЭХ
БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ
ОНОВЧТОЙ ХЭМЖЭЭ
(𝑄∗
)
→ →
→
→
↓ ↓ ↓
2.Үйдвэрлэлийн функц ба үйлвэрлэлийн хугацаа

29. Үйлдвэрлэлийн хугацаа
Эдийн засгийн онолын шинжлэх ухаанд
үйлдвэрлэлийн хугацааг богино ба урт хугацаа гэж
ангилдаг.
Үйлдвэрлэлд ашиглагдаж буй эдийн засгийн
нөөцүүдийн ядаж нэг нь тогтмол байх хугацааг
үйлдвэрлэлийн богино хугацаа гэдэг.

30. Үйлдвэрлэлд хөдөлмөр, капитал гэсэн хоёр төрлийн
нөөц ашигладаг гэвэл богино хугацаанд капитал нь
тогтмол, хөдөлмөр нь хувьсах орц болдог.
Үйлдвэрлийн газрын хувьд капиталыг өөрчлөх нь
хөдөлмөртэй харьцуулахад цаг хугацаа болон хөрөнгө
мөнгө нэлээд шаардагдах тул үйлдвэрлэлийн богино
хугацаанд тогтмол байдаг.

31. Харин хөдөлмөрийн нөөцийг өөрчлөх нь
капиталтай харьцуулахад харьцангуй хялбар тул
үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд өөрчлөх боломжтой
байдаг.
Өөрөөр хэлбэл, үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд
капиталыг тогтмол, хөдөлмөрийг хувьсах хүчин зүйл
гэж нэрлэдэг.

35. Үйлдвэрлэлд ашиглагдаж буй бүх төрлийн орцууд
буюу эдийн засгийн нөөцүүдийг өөрчлөх боломжтой
хугацааг үйлдвэрлэлийн урт хугацаа гэдэг.
Үйлдвэрлэлд хөдөлмөр, капитал гэсэн хоёр
төрлийн эдийн засгийн нөөц ашигладаг гэвэл
үйлдвэрлэлийн газар урт хугацаанд хөдөлмөр,
капитал, технологио аль алийг нь өөрчлөх боломжтой
байдаг.

36. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд
хөдөлмөр хувьсах орц болдог бол урт хугацаанд
хөдөлмөр, капитал хоёулаа хувьсах орц болно.
Иймээс үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь урт хугацаанд
хөдөлмөр, капиталаас зэрэг хамаарна.
Урт хугацааны үйлдвэрлэлийн функц :
TP = f( K, L)
Дээрх функцээр өгөгдсөн үйлдвэрлэлийн функцийг
графикаар дүрсэлж харуулбал:

38. Дээрх зурагт урт хугацааны үйлдвэрлэлийн
функцийн график нь урт хугацаанд хөдөлмөрийн
нөөцийг тогтмол байхад үйлдвэрлэлийн техник,
технологийг шинэчилж, нэмэгдүүлэх замаар
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн хэмжээг
хэрхэн нэмэгдүүлж болохыг харуулж байна.

41. 3.Үйлдвэрлэл богино хугацаанд
Дундаж ба ахиу бүтээгдэхүүнийг тооцох нь
Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн
хэмжээг өөрчлөх зорилгоор үйлдвэрлэлд ашиглагдаж
буй хувьсах хүчин зүйлсийг өөрчлөхийн тулд
тэдгээрийн үр ашиг, бүтээмжийг тооцох
шаардлагатай байдаг

44. Хэрвээ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэл
хөдөлмөр , капитал гэсэн хоёр хүчин зүйлсээс
хамаардаг бол үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд
хөдөлмөрийн хувьд дундаж бүтээгдэхүүнийг
тооцдог.
Хөдөлмөрийн дундаж бүтээгдэхүүн нь нэг нэгж
хөдөлмөр буюу нэг ажилчин дунджаар хичнээн
хэмжээний бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэж
байгааг харуулна.

65. Нийт бүтээгдэхүүн, дундаж
бүтээгдэхүүн, ахиу бүтээгдэхүүний хамаарал
1. MP > 0 , TP өснө
2. MP = 0, TP max
3. MP < 0, TP буурна
4. MP > AP , AP өснө
5. MP = AP , AP max
6. MP < AP, AP буурна.

68. Үр өгөөж буурах хууль
Q = f (𝒙𝟏, 𝒙𝟐, 𝒙𝟑, . . . . 𝒙𝒏 )
𝒙𝟏 – хувьсах орц
𝒙𝟐, 𝒙𝟑, . . . . 𝒙𝒏 – тогтмол
орцууд
Тогтмол орцуудтай хослон
хэрэглэгддэг хувьсах орцын хэмжээг
нэмэгдүүлээд байхад үйлдвэрлэлийн
үр дүн түүнийг дагаад өсч байснаа
тодорхой түвшинд хүрээд буурах зүй
тогтол

73. 4.Үйлдвэрлэл урт хугацаанд
Үйлдвэрлэлийн урт хугацаанд үйлдвэрлэлийн
бүхий л нөөцүүдийг өөрчлөх боломжтой тул тогтмол
хүчин зүйл гэж ойлголт байдаггүй.
Өргөжилтийн үр өгөөж нь бүх хүчин зүйлсийн
хэмжээ нэгэн зэрэг, нэг чиглэлд өөрчлөгдөхөд
үйлдвэрлэлийн хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдөхийг харуулна

74. Өргөжилтийн үр өгөөж нь үйлдвэрлэлийн хүчин
зүйлийн өсөлт нь гарц буюу бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн хэмжээг илүү их
хувиаар өсгөж байна уу? үгүй юу? гэдгийг харуулна
Пүүсийн өргөжилтийн үр дүнд үйлдвэрлэлд
ашиглагдаж буй хүчин зүйлсийн хувиас илүү их
хувиар гарц нэмэгдэж байвал өргөжилтийн өсөх үр
өгөөжтэй байна гэдэг.

75. Өөрөөр хэлбэл өргөжилтийн өсөх үр өгөөж гэдэг нь
үйлдвэрлэлийн орцын хэмжээг 1 хувиар
нэмэгдүүлэхэд гарц 1 –ээс илүү хувиар нэмэгдэхийг
хэлдэг.
Өргөжилтийн өсч буй үр өгөөжтэй :
mQ > f (mK , mL)

76. Харин пүүсийн өргөжилтийн үр дүнд үйлдвэрлэлд
ашиглагдаж буй хүчин зүйлсийн өсөлтийн хувиас бага
хувиар гарц нэмэгдэж байвал өргөжилтийн буурах үр
өгөөжтэй байна гэдэг.
Өөрөөр хэлбэл өргөжилтийн буурах үр өгөөж гэдэг
нь үйлдвэрлэлийн орцын хэмжээг 1 хувиар
нэмэгдүүлэхэд гарц 1 –ээс бага хувиар нэмэгдэхийг
хэлдэг.
Өргөжилтийн буурч буй үр өгөөжтэй :
mQ < f (mK , mL)

77. Мөн пүүсийн өргөжилтийн үр дүнд үйлдвэрлэлд
ашиглагдаж буй хүчин зүйлийн өсөлтийн хувьтай
тэнцүү хувиар гарц нэмэгдэж байвал өргөжилтийн
тогтмол үр өгөөжтэй байна гэдэг.
Өөрөөр хэлбэл өргөжилтийн тогтмол үр өгөөж гэдэг
нь үйлдвэрлэлийн орцын хэмжээг 1 хувиар
нэмэгдүүлэхэд гарцын хэмжээ бас 1 хувиар
нэмэгдэхийг хэлдэг.
Өргөжилтийн тогтмол үр өгөөжтэй:
mQ = f (mK , mL)

82. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА