Download luận án tiến sĩ ngành sinh học với đề tài: Nguồn lợi cá trong các hệ sinh thái ở vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng, cho các bạn làm luận văn tham khảo Nhận viết luận văn đại học, thạc sĩ trọn gói, chất lượng, LH ZALO=>0909232620 Tham khảo dịch vụ, bảng giá tại: https://baocaothuctap.net

1. i
LỜI CÁM ƠN
Để hoàn thành luận án này tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của Ban
lãnh đạo Viện Hải dương học.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn tận tình của hai thầy PGS.TS. Võ Sĩ
Tuấn và TS. Nguyễn Văn Long, đã định hướng nghiên cứu, giúp đỡ hết sức tận tâm
trong thời học tập và luôn động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Xin cám ơn lãnh đạo Sở Khoa học và Công nghệ Thành phố Đà Nẵng, lãnh đạo
Đại học Đà Nẵng đã cấp kinh phí cho tôi thực hiện các đề tài hỗ trợ cho quá trình thực
hiện luận án này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới GS.TS Nguyễn Ngọc Lâm đã tạo mọi điều kiện và
luôn động viên để tôi hoàn thành chương trình nghiên cứu sinh.
Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Võ Văn Quang chủ nhiệm đề tài VAST06.05/14-
15 đã tạo điều kiện để tôi tham gia nội dung điều tra nguồn giống cá mú ở Quảng Nam
và Đà Nẵng, Tiến sĩ Jean-Dominique Durand, Centre pour la biodiversité marine, l’
exploitation et la conservation (MARBEC)-France, đã giúp đỡ tôi giải mã trình tự gen
của cá Dìa và TS. Nguyễn Thị Thu Thủy đã hướng dẫn tôi phân tích kết quả giải mã
trình tự gen.
Hoàn thành công trình này tôi xin chân thành cảm ơn KS. Hứa Thái Tuyến, Thạc
sĩ Phạm Bá Trung, Thạc sĩ Lê Thị Thu Thảo và các đồng nghiệp trong phòng Nguồn
lợi Thủy sinh vật biển, phòng Động vật có xương sống biển, phòng Sinh vật phù du
biển và các phòng chuyên môn thuộc Viện Hải dương học đã đóng góp ý kiến, giúp đỡ
nhiệt tình trong quá trình thực hiện luận án.
Cảm ơn gia đình đã động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận án này.
Nha Trang, tháng 9 năm 2017
Nguyễn Thị Tƣờng Vi

2. ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng để bảo vệ ở
bất kỳ học vị nào. Công trình này là kết quả nghiên cứu của tác giả đã trực tiếp tham
gia thực hiện với sự cộng tác của các đồng nghiệp và được sự đồng ý cho phép sử
dụng trong luận án.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám
ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả
Nguyễn Thị Tƣờng Vi

3. iv
MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT......................................................................................vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ..........................................................................................vii
DANH MỤC CÁC HÌNH ............................................................................................. x
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1
ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN........................................................................................ 6
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU...................................................................... 7
1.1. Tình hình nghiên cứu nguồn lợi cá...................................................................... 7
1.1.1. Trên thế giới ...................................................................................................................7
1.1.1.1. Nguồn lợi và hiện trạng khai thác............................................... 7
1.1.1.2. Liên kết sinh thái ....................................................................... 11
1.1.2. Ở Việt Nam...................................................................................................................15
+ Biển Cù Lao Chàm ............................................................................. 19
+ Cửa sông Thu Bồn .............................................................................. 20
+ Biển Đà Nẵng .................................................................................... 22
1.2. Đặc điểm khí hậu, thủy văn, địa hình và trầm tích vùng biển ven bờ Quảng
Nam và Đà Nẵng......................................................................................................... 23
1.2.1. Khí hậu..........................................................................................................................23
1.2.2. Đặc điểm thủy văn .......................................................................................................24
1.2.3. Đặc điểm địa hình và trầm tích biển..........................................................................25
1.2.3.1. Đặc điểm địa hình đáy biển ...................................................... 25
1.2.3.2. Đặc điểm trầm tích tầng mặt đáy biển...................................... 26
CHƢƠNG 2. TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................. 29
2.1. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU........................... 29
2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu ..................................................................................................29
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................................29
2.1.3. Thời gian thực hiện......................................................................................................30
2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................................................... 30
2.2.1. Nghiên cứu đặc trƣng cơ bản của các hệ sinh thái và nguồn lợi cá liên quan........30

4. v
2.2.1.1. Đặc điểm sinh cư (habitat)........................................................ 30
2.2.1.2. Thành phần loài cá.................................................................... 31
2.2.1.3. Đặc trưng nguồn lợi cá ............................................................. 34
2.2.2. Phân tích và so sánh đặc trƣng nguồn lợi cá giữa các hệ sinh thái .........................39
2.2.2.1. Phân tích chỉ số đa dạng sinh học ............................................ 39
2.2.2.2. Phân tích đặc tính sinh thái ...................................................... 40
2.2.2.3. Đặc trưng nguồn lợi.................................................................. 41
2.2.3. Nghiên cứu liên kết sinh thái ......................................................................................42
2.2.3.1. Thu mẫu nghiên cứu cấu trúc kích thước cá Dìa công (Siganus
guttatus)........................................................................................................................ 42
2.2.3.2. Thu mẫu phân tích ADN............................................................ 44
2.2.4. Tài liệu về hiện trạng khai thác.................................................... 46
Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ...................................... 47
3.1. ĐẶC TRƢNG CƠ BẢN CỦA CÁC HỆ SINH THÁI VÀ NGUỒN LỢI CÁ
LIÊN QUAN ............................................................................................................... 47
3.1.1. Đà Nẵng .......................................................................................................................47
3.1.1.1. Đặc điểm sinh cư....................................................................... 47
3.1.1.2. Thành phần loài cá.................................................................... 48
3.1.1.3. Đặc trưng nguồn lợi cá ............................................................. 51
3.1.2. Cù Lao Chàm ...............................................................................................................57
3.1.2.1. Đặc điểm sinh cư....................................................................... 57
3.1.2.2. Thành phần loài cá.................................................................... 60
3.1.2.3. Đặc trưng nguồn lợi cá ............................................................. 61
3.1.3. Cửa sông Thu Bồn .......................................................................................................65
3.1.3.1. Đặc điểm sinh cư....................................................................... 65
3.1.3.2. Thành phần loài cá.................................................................... 67
3.1.3.3. Đặc trưng nguồn lợi cá ............................................................. 70
3.2. PHÂN TÍCH VÀ SO SÁNH ĐẶC TRƢNG NGUỒN LỢI CÁ GIỮA CÁC HỆ
SINH THÁI................................................................................................................. 75
3.2.1. Tính chất thành phần loài...........................................................................................75
3.2.1.1. Thành phần loài cá giữa ba khu vực........................................ 75
3.2.1.2. Đặc trưng thành phần và độ giàu có loài giữa 3 khu vực ....... 77

5. vi
3.2.1.3. Đặc tính thích nghi theo độ mặn và môi trường sống............... 79
3.2.2. Đặc trƣng nguồn lợi.....................................................................................................82
3.2.2.1. Thành phần nguồn lợi chính ..................................................... 82
3.2.2.2. Nguồn giống nguồn lợi.............................................................. 84
3.2.2.3. Kích thước khai thác một số nguồn lợi cá liên quan đến các sinh
cư ven bờ ...................................................................................................................... 86
3.3. LIÊN KẾT SINH THÁI CỦA QUẦN THỂ CÁ DÌA CÔNG (Siganus
guttatus) TRONG CÁC SINH CƢ VEN BỜ........................................................... 89
3.3.1. Cấu trúc kích thƣớc.....................................................................................................89
3.3.2. Quan hệ di truyền của quần thể cá Dìa công giữa các hệ sinh thái.........................94
3.3.3. Liên kết sinh thái của cá Dìa công trong các sinh cƣ ven bờ ...................................97
3.4. PHÂN TÍCH CÁC TÁC ĐỘNG VÀ BẤT CẬP TRONG KHAI THÁC VÀ
QUẢN LÝ NGHỀ CÁ HIỆN NAY......................................................................... 101
3.4.1. Hiện trạng khai thác nguồn lợi cá ............................................................................101
3.4.1.1. Năng lực tàu thuyền và cơ cấu ngành nghề khai thác ............ 101
3.4.1.2. Xu thế thay đổi sản lượng thủy sản trong những năm gần đây103
3.4.2. Các tác động đối với nguồn lợi .................................................................................105
3.4.3. Các bất cập trong công tác quản lý nghề cá............................................................106
3.4.3.1. Những kết quả đạt được của công tác quản lý nghề cá .......... 106
3.4.3.2. Các bất cập trong hoạt động khai thác và quản lý nghề cá hiện
nay.............................................................................................................................. 108
3.5. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG HỢP LÝ NGUỒN
LỢI CÁ LIÊN QUAN ĐẾN CÁC HỆ SINH THÁI .............................................. 110
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................115
KẾT LUẬN............................................................................................................... 115
KIẾN NGHỊ.............................................................................................................. 116
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN..............................................................................117
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................118

6. vii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
ADN (hay ADN) : Axit đêoxyribonucleic.
CLC : Cù Lao Chàm
COI : Vùng 5’ của cytochrome oxidase I (COI) là vị
trí tiêu chuẩn của mã di truyền.
CSTB
cs.
: Cửa sông Thu Bồn
: Cộng sự
FL (Fork length) : Chiều dài thân từ mút đầu tới chẻ đuôi.
KBTB : Khu bảo tồn biển
Nxb. : Nhà xuất bản
NTB : Nam Trung Bộ
NE (North East) : Đông Bắc
NCS : Nghiên cứu sinh
NSTB : Năng suất trung bình
PCA : Phân tích thành phần chính (Principal
component analysis).
TL (Total length) : Chiều dài toàn thân (từ mút đầu đến hết chiều
dài đuôi).
SW (South West) : Tây Nam
Taxon : Đơn vị phân loại
VĐN : Vịnh Đà Nẵng
Ecological Connectivity: Liên kết sinh thái.

7. viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Công trình nghiên cứu của các tác giả về đặc điểm sinh cư vùng
biển ven bờ Đà Nẵng, Cù Lao Chàm và cửa sông Thu Bồn từ năm 2004-2009 30
Bảng 2.2. Công trình nghiên cứu về thành phần loài cá ở vùng biển Đà
Nẵng, Cù Lao Chàm từ năm 1997-2010............................................................. 31
Bảng 2.3. Thời gian và địa điểm thu mẫu bổ sung danh lục thành phần
loài cá .................................................................................................................. 33
Bảng 2.4. Địa điểm và thời gian tổ chức tham vấn cộng đồng ................ 36
Bảng 2.5. Địa điểm và thời gian tổ chức các đợt khảo sát thu mẫu nguồn
lợi......................................................................................................................... 39
Bảng 2.6. Số lượng cá thể cá Dìa công (Siganus guttatus) thu mẫu nghiên
cứu cấu trúc kích thước....................................................................................... 43
Bảng 2.7. Địa điểm, số trạm, số mẫu và thời gian tổ chức thực hiện các
hoạt động thu mẫu............................................................................................... 45
Bảng 2.8. Nguồn số liệu về ngành nghề khai thác hải sản và sản lượng
hàng năm từ các cơ quan quản lý chuyên ngành tại địa phương........................ 46
Bảng 3.1. Cấu trúc theo các bậc taxon cá vùng biển Đà Nẵng................. 49
Bảng 3.2. Thành phần nguồn lợi chính ở vùng biển ven bờ Đà Nẵng..... 52
Bảng 3.3. Ước tính sản lượng và doanh thu của nguồn lợi chính vùng biển
ven bờ ĐN năm 2011 .......................................................................................... 53
Bảng 3.4. Danh sách thành phần loài cá con liên quan rạn san hô được bắt
gặp vùng ven bờ Đà Nẵng................................................................................... 56
Bảng 3.5. Thành phần loài cá giống được khai thác ven bờ Đà Nẵng..... 56
Bảng 3.6. Diện tích phân bố các sinh cư vùng biển Đà Nẵng và Cù Lao
Chàm. .................................................................................................................. 59
Bảng 3.7. Cấu trúc theo các bậc taxon cá vùng biển Cù Lao Chàm ........ 60
Bảng 3.8. Thành phần nguồn lợi chính vùng biển Cù Lao Chàm............ 63

8. ix
Bảng 3.9. Mùa vụ, ước tính sản lượng và doanh thu của nguồn lợi chính
vùng biển CLC năm 2011 ................................................................................... 63
Bảng 3.10. Cấu trúc theo các bậc taxon cá vùng cửa sông Thu Bồn ....... 69
Bảng 3.11. Thành phần nguồn lợi chính vùng cửa sông Thu Bồn........... 71
Bảng 3.12. Các loại nghề và năng suất, mùa vụ khai thác nguồn lợi chính
vùng cửa sông Thu Bồn năm 2011 ..................................................................... 71
Bảng 3.13. Thành phần nguồn lợi cá giống được khai thác vùng cửa sông
Thu Bồn............................................................................................................... 73
Bảng 3.14. Sản lượng, doanh thu, mùa vụ khai thác nguồn lợi giống cửa
sông Thu Bồn ...................................................................................................... 73
Bảng 3.15: Cấu trúc theo các bậc taxon thành phần loài cá ở 3 khu vực
nghiên cứu........................................................................................................... 76
Bảng 3.16. Các họ cá rạn san hô có số lượng chiếm ưu thế ở 3 khu vực
nghiên cứu........................................................................................................... 78
Bảng 3.17. Độ giàu có loài theo bậc bộ và họ của 3 khu vực. ................. 78
Bảng 3.18. Số lượng loài cá chung và riêng cho các khu vực.................. 79
Bảng 3.19. Các nhóm nguồn lợi chính ở 3 khu vực nghiên cứu .............. 82
Bảng 3.20. Thành phần, sản lượng và doanh thu nguồn giống cá ở vùng
biển Đà Nẵng và cửa sông Thu Bồn ................................................................... 84
Bảng 3.21. Tỉ lệ % các loài cá Mú khai thác ở ba khu vực nghiên cứu... 87
Bảng 3.22. Tóm tắt kích thước của đàn cá Dìa công (Siganus guttatus) ở
ba khu vực nghiên cứu từ tháng 07/2014 đến tháng 06/2015............................. 90
Bảng 3.23. Tần số các kiểu gien COI ở ba địa điểm thu mẫu và các tham
số đa dạng nucleotide, số kiểu gien, đa dạng kiểu gien và số nucleotide thay đổi
trong từng quần đàn............................................................................................. 95
Bảng 3.24. Mức độ khác nhau giữa các quần đàn dựa trên tần số kiểu gien
của gien COI (Số trong ngoặc là P-value của “exact test”)................................ 96
Bảng 3.25. Khoảng cách di truyền giữa các kiểu gien COI tìm thấy ở các
mẫu thu được trong nghiên cứu này.................................................................... 96

9. x
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Bản đồ địa hình đáy biển từ Đà Nẵng-Thăng Bình (Quảng Nam)
(Nguồn: Đề tài KH06.08-Lê Phước Trình, 2002)............................................... 27
Hình 1.2. Sơ đồ phân bố trầm tích tầng mặt từ Đà Nẵng-Thăng Bình
(Nguồn: Đề tài KH06.08-Lê Phước Trình, 2002)............................................... 28
Hình 2.1. Sơ đồ phạm vi vùng biển nghiên cứu....................................... 29
Hình 2.2. Vị trí các điểm thu mẫu cá phân tích tính đa dạng loài vùng cửa
sông Thu Bồn ...................................................................................................... 32
Hình 2.3. Trạm vị thu mẫu cá giống vùng biển Đà Nẵng ........................ 37
Hình 2.4. Sơ đồ trạm vị khảo sát, thu mẫu nguồn giống cá .................... 38
Hình 2.5. Sơ đồ trạm vị khảo sát, thu mẫu cá Dìa công vùng cửa sông TB
............................................................................................................................. 42
Hình 3.1. Kích thước trung bình của cá Hố hột Trichiurus lepturus khai
thác bằng nghề giã cào và lưới rùng tại Đà Nẵng............................................... 54
Hình 3.2. Kích thước cá Dìa cana khai thác bằng nghề lưới bén ở vùng
biển Đà Nẵng....................................................................................................... 54
Hình 3.3. Chiều dài thân trung bình (mm) của con giống các loài cá liên
quan đến rạn san hô vùng biển Đà Nẵng ............................................................ 57
Hình 3.4. Kích thước một số loài cá liên quan rạn san hô khai thác vùng
biển CLC ............................................................................................................. 64
Hình 3.5. Sơ đồ vùng phân bố chính của các sinh cư quan trọng vùng biển
ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng.............................................................................. 68
Hình 3.7. Tính thích nghi độ mặn của các nhóm cá ở 3 khu vực............. 80
Hình 3.8. Tính thích nghi theo môi trường sống của các nhóm cá thuộc 3
khu vực................................................................................................................ 81
Hình 3.9. Sơ đồ vùng phân bố nguồn giống cá mú, cá Dìa công và cá
hồng hạ lưu sông Thu Bồn theo kết quả tham vấn cộng đồng............................ 85

10. xi
Hình 3.10. Phân bố bãi giống cá Dìa công (S. guttatus) trong thảm cỏ biển
Gò Hí................................................................................................................... 86
Hình 3.11. Chiều dài toàn thân trung bình của một số loài thuộc họ cá Mú
ở ba khu vực nghiên cứu..................................................................................... 88
Hình 3.12. Kích thước trung bình theo tháng của cá Dìa công S. guttatus ở
3 khu vực............................................................................................................. 91
Hình 3.13. Cấu trúc các nhóm kích thước theo tháng của cá Dìa công khai
thác ở ba vùng biển: Cù Lao Chàm, cửa sông Thu Bồn và Đà Nẵng................. 93
Hình 3.14. Quan hệ tiến hóa giữa các loài thuộc giống Siganus dựa trên
chuỗi ADN của một phần gien COI (có tham khảo chuỗi COI ở các khu vực
khác để xây dựng quan hệ tiến hóa).................................................................... 98
Hình 3.15. Số lượng tàu cá qua các năm 2012-2015 tại ba khu vực...... 101
Hình 3.16. Cơ cấu ngành nghề khai thác cá tại 3 khu vực ..................... 102
Hình 3.17. Sản lượng khai thác thủy sản từ năm 2010-2015 của 3 khu vực
nghiên cứu......................................................................................................... 104
Hình 3.18. Khu duy trì nguồn giống cá Dìa công vùng cửa sông Thu Bồn
........................................................................................................................... 114

11. 1
MỞ ĐẦU
Vùng biển ven bờ là nơi có năng suất sinh học vượt trội, được ước tính chỉ
chiếm 10% diện tích đại dương nhưng chứa đến 90% số loài sinh vật biển. Đây là nơi
phân bố nhiều kiểu sinh cư, đa dạng về loài và phong phú về nguồn gen, tuy nhiên
cũng là nơi dễ bị tổn thương nhất dưới tác động của tự nhiên và con người [87].
Thống kê của FAO (2013) cho thấy sản lượng cá biển của nghề cá ven bờ trên thế
giới trước những năm 1950 gia tăng liên tục trung bình 6%/năm, sau đó tỉ lệ gia tăng
suy giảm còn 1,5% và từ năm 1995-1996 đến nay giảm dưới 0,6%/năm mặc dù số
lượng tàu thuyền tăng và kỹ thuật khai thác ngày càng cải tiến, trong đó nguyên nhân
được cho là do sức ép khai thác quá mức, sử dụng các nghề đánh bắt mang tính hủy
diệt và sự mất mát các sinh cảnh ven bờ (FAO, 2013). Ở vùng biển nhiệt đới, các rạn
san hô, rừng ngập mặn và thảm cỏ biển là các sinh cư ven bờ đặc trưng có năng suất
sinh học cao, là nơi hội tụ chất dinh dưỡng giàu có của đại dương, cho nên sinh vật ở
đây chiếm ưu thế bậc nhất về trữ lượng và đa dạng về chủng loại. Vì vai trò quan
trọng đối với nghề cá thế giới mà nguồn lợi cá trong các hệ sinh thái ven bờ cho đến
nay đã được nhiều nước quan tâm, đặc biệt là cá rạn, do đặc thù vòng đời và tương
tác sinh thái mà nguồn lợi cá rạn rất dễ bị tổn thương dưới tác động khai thác quá
mức của con người [117]. Trên thế giới công tác quản lý nghề cá ngày càng tập trung
vào việc bảo vệ các hệ sinh thái cũng như các nhóm nguồn lợi cá riêng rẽ [150, 156,
170]. Ý tưởng đầu tiên về quản lý nghề cá dựa vào hệ sinh thái được đề cập trong
tuyên bố Stockholm từ năm 1972, nhưng mãi đến năm 2003, FAO mới chính thức
xuất bản ấn phẩm có nội dung về cách tiếp cận hệ sinh thái trong quản lý nghề cá
(Ecosystem Approach to Fisheries-EAF) hay quản lý nghề cá dựa vào hệ sinh thái
(Ecosystem-Based Fishery Management-EBFM) [184]. Đây là phương thức quản lý
mới và hiệu quả. Một trong những khái niệm được đưa vào sử dụng là liên kết sinh
thái. Sheaves (2009) [180] định nghĩa liên kết sinh thái là hiện tượng di chuyển của
sinh vật từ sinh cư này đến sinh cư khác theo mùa vụ để hoàn thành vòng đời của
chúng. Với cách tiếp cận quản lý nghề cá dựa trên hệ sinh thái thì hiểu biết về liên kết
sinh thái của các đối tượng nguồn lợi sẽ tăng cường khả năng quản lý các hệ sinh

12. 2
thái, vì dữ liệu này chỉ ra rằng để công tác bảo tồn có hiệu quả thì trong một khu bảo
tồn biển nhất thiết phải bao gồm nhiều sinh cư [83],[121].
Vùng ven bờ Việt Nam có sự phân bố của các hệ sinh thái đặc thù của vùng
nhiệt đới như rạn san hô, rừng ngập mặn và thảm cỏ biển. Tương tự như nhiều quốc
gia khác trên thế giới, tình trạng suy thoái các hệ sinh thái và giảm sút nguồn lợi ven
bờ đã và đang diễn ra với tốc độ nhanh ở nhiều nơi trong vài thập kỷ trở lại đây.
Nguyên nhân là do hoạt động khai thác quá mức cùng với sự thiếu hiểu biết về các hệ
sinh thái biển cũng như chỉ quan tâm đến lợi ích trước mắt mà không chú ý đến hậu
quả sinh thái lớn về lâu dài. Đã có nhiều nghiên cứu về nguồn lợi cá trong các hệ sinh
thái ven bờ làm cơ sở đề xuất các giải pháp quản lý, tuy nhiên các nghiên cứu thường
tập trung đánh giá cơ cấu ngành nghề khai thác, năng suất, sản lượng, các nhóm loài
nguồn lợi chính và sự thay đổi nguồn lợi dưới tác động của con người. Trong những
năm gần đây cũng đã có một số vùng biển áp dụng cách tiếp cận quản lý nghề cá dựa
vào hệ sinh thái như Phú Quốc hay một số sinh cư ven bờ ở Biển Đông [192], tuy
nhiên cách tiếp cận này vẫn chưa phổ biến do vẫn còn thiếu cơ sở khoa học, đặc biệt
là các dữ liệu về mối liên kết sinh thái hay di truyền quần thể của các đối tượng
nguồn lợi. Có thể nói cho đến nay tại Việt Nam chưa có giải pháp quản lý nguồn lợi
nào dựa trên cơ sở khoa học là các dữ liệu về liên kết sinh thái. Chính vì vậy mà
nhiều văn bản quản lý nghề cá hiện nay chủ yếu là qui định kích thước cá khai thác,
kích thước mắc lưới hay mùa vụ khai thác (không trùng với mùa vụ sinh sản), cấm
khải thác bằng các nghề hủy diệt chứ hầu như chưa có các qui định rõ ràng, cụ thể về
việc bảo vệ các bãi đẻ, bãi ương dưỡng hay các sinh cư đóng vai trò quan trọng trong
vòng đời của những đối tượng nguồn lợi quan trọng.
Vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng có sự phân bố đa đạng của các hệ sinh
thái biển đặc thù như vùng đáy mềm, thảm cỏ biển, rạn san hô, cửa sông, rừng ngập
mặn.... tuy nhiên hiện nay các hệ sinh thái này cũng đang chịu áp lực lớn từ hoạt động
khai thác nguồn lợi quá mức và khai thác bằng các ngư cụ mang tính hủy diệt của con
người [8],[26]. Việc bảo vệ và quản lý nguồn lợi vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà
Nẵng ở phạm vi từng hệ sinh thái riêng rẽ đã và đang gặp nhiều khó khăn do việc phân

13. 3
chia ranh giới quản lý trên biển chỉ dựa vào các đặc điểm địa lý, hành chính hơn là các
đặc điểm sinh thái, sinh học, hơn nữa việc xác định ranh giới giữa các vùng biển hiện
nay vẫn chưa thật rõ ràng. Do đó, nghiên cứu về đặc trưng nguồn lợi cá và liên kết
sinh thái của các đối tượng nguồn lợi trong vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng là
cơ sở khoa học vững chắc để đề xuất các giải pháp quản lý nghề cá dựa trên hệ sinh
thái tại vùng biển này, chính vì vậy chúng tôi thực hiện luận án: “Nguồn lợi cá trong
các hệ sinh thái ở vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng”.
Mục tiêu luận án
- Mục tiêu chung
Cung cấp bộ tư liệu tương đối đầy đủ về hiện trạng khai thác và đặc trưng nguồn
lợi cá cũng như mối liên quan về nguồn lợi giữa các hệ sinh thái, làm cơ sở đề xuất các
giải pháp quản lý nghề cá trong vùng biển ven bờ Quảng Nam – Đà Nẵng.
- Mục tiêu cụ thể
Cung cấp bộ tư liệu tương đối đầy đủ về:
 Đặc trưng cơ bản của nguồn lợi cá (thành phần loài, sản lượng) trong mối
quan hệ với các hệ sinh thái ven bờ ờ vùng biển Quảng Nam – Đà Nẵng, chú
trọng đến các loài cá kinh tế quan trọng.
 Mối liên quan về nguồn lợi cá kinh tế quan trọng (cá Dìa công (Siganus
guttatus)) giữa các hệ sinh thái (liên kết sinh thái).
Nguồn tư liệu này được kết hợp với kết quả phân tích hiện trạng khai thác nguồn
lợi làm cơ sở đề xuất các giải pháp quản lý nghề cá dựa trên hệ sinh thái trong vùng
biển ven bờ Quảng Nam – Đà Nẵng.
Nội dung nghiên cứu của luận án
1 - Đặc trưng cơ bản của các hệ sinh thái và nguồn lợi cá liên quan.
2 - Phân tích và so sánh đặc trưng nguồn lợi cá giữa các hệ sinh thái.
3 - Liên kết sinh thái của quần thể cá Dìa công Siganus guttatus trong các sinh cư
ven bờ.

14. 4
4 - Phân tích các tác động và bất cập trong khai thác và quản lý nghề cá hiện nay.
5 - Đề xuất các giải pháp quản lý và sử dụng hợp lý nguồn lợi cá liên quan đến
các hệ sinh thái.
Ý nghĩa của luận án
- Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu của đề tài cung cấp đầy đủ các dẫn liệu
về nguồn lợi và tình hình sử dụng nguồn lợi cá trong các hệ sinh thái ở vùng biển ven
bờ Quảng Nam-Đà Nẵng.
- Ý nghĩa thực tiễn: Trên cơ sở các kết quả nghiên cứu, luận án đề xuất được
các nhóm giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng bền vững nguồn lợi cá
ở trong các hệ sinh thái vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng.

15. 5
NGUỒN LỢI CÁ TRONG CÁC HỆ
SINH THÁI Ở VÙNG BIỂN VEN BỜ
QUẢNG NAM – ĐÀ NẴNG.
Đặc trƣng cơ bản của các hệ sinh thái và
nguồn lợi cá liên quan:
Các chỉ tiêu thể hiện đặc trưng của hệ sinh thái
và nguồn lợi cá bao gồm:
1. Đặc điểm sinh cư.
2. Thành phần loài cá
3. Đặc trưng nguồn lợi cá
Phân tích và so sánh đặc trƣng nguồn lợi
cá giữa các hệ sinh thái :
Phân tích và so sánh 2 chỉ tiêu thể hiện đặc trưng
nguồn lợi cá giữa các hệ sinh thái, gồm có:
1. Tính chất thành phần loài (thành phần loài, độ
giàu có, tính thích nghi theo độ mặn và môi trường
sống)
2. Đặc trưng nguồn lợi (nguồn lợi chính, nguồn
giống, kích thước khai thác).
Từ đặc trưng của các nhóm nguồn lợi trong các hệ
sinh thái chọn ra một loài có ý nghĩa kinh tế để tìm hiểu
sự phát triển vòng đời của loài này có liên hệ như thế
nào với cả 3 hệ sinh thái trên (gọi là liên kết sinh thái ).
Liên kết sinh thái của quần thể cá Dìa
công (Siganus guttatus) trong các sinh cƣ ven bờ:
Các chỉ tiêu thể hiện mối liên kết sinh thái của
quần thể trong các sinh cư gồm:
1. Liên kết về cấu trúc kích thước
2. Quan hệ di truyền quần thể.
Phân tích
các tác động và
bất cập trong
khai thác và quản
lý nghề cá hiện
nay.
Phân tích các nội
dung:
1.Hiện trạng khai
thác nguồn lợi cá.
2. Các tác động đối
với nguồn lợi.
3. Các bất cập trong
công tác quản lý
nghề cá.
Đề xuất các giải pháp quản lý và sử dụng hợp lý
nguồn lợi cá liên quan đến các hệ sinh thái.
Sơ đồ khối nội dung nghiên cứu

16. 6
ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN
1. Luận án được xem là công trình đầu tiên tổng hợp và phân tích đầy đủ nhất về các
đặc trưng hệ sinh thái, tính đa dạng loài và hiện trạng khai thác nguồn lợi cá liên
quan đến các hệ sinh thái ở vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng.
2. Đáng chú ý, luận án là công trình đầu tiên và duy nhất đến thời điểm này nghiên
cứu và phát hiện có sự liên kết quần thể của nguồn lợi cá Dìa công (Siganus
guttatus) giữa các hệ sinh thái thông qua phát thảo vòng đời của loài cá này từ con
non đến con trưởng thành, trong đó nguồn lợi con giống ở vùng cửa sông Thu Bồn
và các cá thể trưởng thành trên rạn san hô ở Đà Nẵng và Cù Lao Chàm là cùng một
quần thể. Đây chính là cơ sở khoa học để đề xuất giải pháp quản lý nghề cá dựa vào
hệ sinh thái.
3. Là công trình đầu tiên đề xuất các giải pháp quản lý nghề cá dựa vào hệ sinh thái
cho vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng.

17. 7
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tình hình nghiên cứu nguồn lợi cá
1.1.1. Trên thế giới
1.1.1.1. Nguồn lợi và hiện trạng khai thác
Nguồn lợi thủy sản biển đóng vai trò quan trọng đối với các quốc gia. Tổng sản
lượng đánh bắt thủy sản (biển và nội địa) năm 2012 là 91.336.230 tấn, trong đó thủy
sản biển là 79.705.910 tấn, các nhóm cá chiếm hơn 50% sản lượng [110]. Hoạt động
đánh bắt cá nói riêng và nghề cá nói chung diễn ra từ rất sớm, hơn 4.000 năm trước
Công nguyên, đánh bắt cá là hình thức săn bắn với mục đích phục vụ nhu cầu thức ăn
của con người. Hoạt động của nhà khoa học về ngư loại học thời đó là học cách làm
thế nào để đánh bắt được nhiều cá và các loài hải sản khác [178, 181]. Nhu cầu về số
lượng và chất lượng thực phẩm tăng cao cùng với sự phát triển của công nghệ khai
thác, trong khi năng lực quản lý chưa theo kịp đã làm cho sản lượng cá trên thế giới có
giai đoạn phát triển rất chậm hoặc không tăng, thậm chí bị suy giảm, đặc biệt từ năm
1996 đến nay [110, 166].
Trong tiến trình phát triển lịch sử loài người, việc nghiên cứu về nguồn lợi cá và
các loài thủy sản được quan tâm, nhằm hiểu biết các quy luật để phục vụ nhu cầu con
người. Tại Na Uy vào những năm đầu của thế kỷ XVIII (1714s) và giữa thế kỷ XIX
(1850s), khi chính phủ Na Uy muốn biết tại sao việc đánh bắt cá tuyết và cá trích hàng
năm lại thay đổi thất thường [124, 173]. Tại Châu Âu, Bắc Mỹ thời gian này cũng đã
có những chuyến khảo sát để thăm dò và đánh giá nguồn lợi [80]. Đến năm 1900, hầu
hết các nước phát triển đều có những nhà khoa học nghiên cứu về nghề cá nhưng phải
đến những năm 1960 thì khoa học nghề cá trên thế giới mới thật sự tiến bộ. Các nghiên
cứu nguồn lợi cá trên thế giới trong giai đoạn này chủ yếu tập trung vào hiện trạng
khai thác, gồm có các hướng chính sau: (1) Thống kê sản lượng, ước tính trữ lượng và
biến động nguồn lợi cá biển từng khu vực, (2) Các nhóm loài nguồn lợi chính, (3) Sinh
học các đối tượng nguồn lợi và (4) Quản lý nghề cá [177, 178].

18. 8
Trong các hướng nghiên cứu trên, thống kê sản lượng và ước tính trữ lượng là
một trong những hướng nghiên cứu nguồn lợi cá chủ đạo, được thực hiện để đánh giá
hiện trạng khai thác nguồn lợi cá biển từng khu vực để từ đó đưa ra các so sánh hay dự
báo, cảnh báo xu hướng nghề cá thế giới nhằm đảm bảo nguồn lợi được khai thác hợp
lý. Các phương pháp thường được sử dụng trong nghiên cứu trữ lượng là phương pháp
thủy âm, phương pháp diện tích kéo lưới, phương pháp qui đổi năng suất đánh bắt
hoặc phương pháp thiết lập mối quan hệ giữa sản lượng và năng suất sinh học [100,
105]. Có thể kể một số nghiên cứu ở vùng biển Đông Nam Á của Dalzell và Pauly
(1990) [101], trong nghiên cứu này nhóm tác giả đã thiết lập mối quan hệ giữa sản
lượng và năng suất sinh học để đánh giá nguồn lợi cá vùng biển Đông Nam Á, kết quả
cho thấy trữ lượng nguồn lợi cá nổi nhỏ vùng vịnh Papua (Papua New Guinea) là 2,75
tấn/km2
nhưng sản lượng khai thác chỉ khoảng 0,38 tấn/km2
. Nguyên nhân được cho là
do dân số ít và việc kinh doanh cá trên thị trường tại đây chưa phát triển, trong khi các
vùng biển khác ở Đông Nam Á (Sulu, vịnh Thái Lan, vùng biển đông Indonexia)
nguồn lợi cá nổi nhỏ đang được khai thác ở mức đáng cảnh báo. Những nơi không thể
sử dụng lưới kéo đáy để tính trữ lượng có thể tính bằng các ngư cụ khai thác khác.
Yasook (2008) [198] khi đánh giá trữ lượng nguồn lợi cá đáy ở các vùng biển Đông
Nam Á từ năm 2004-2007 bằng nghề câu vàng thẳng đứng tầng đáy, cho rằng trữ
lượng nguồn lợi cá đáy có giá trị kinh tế cao ở những vùng nước không thể khai thác
bằng lưới kéo đáy còn rất phong phú, nguyên nhân được cho rằng tại đây các công
nghệ khai thác hiện đại vẫn còn chưa phát triển.
Có thể nói các nghiên cứu thống kê sản lượng và ước tính trữ lượng nguồn lợi cá
tại các vùng biển trên thế giới hiện nay đã được công bố rất nhiều, đặc biệt trong các
ấn phẩm của FAO. Thống kê sản lượng khai thác trung bình giai đoạn 2005-2009 cho
thấy khu vực có năng suất khai thác cao nhất là vùng Tây Bắc Thái Bình Dương với
sản lượng cá nổi đóng góp 25% sản lượng cá toàn cầu, tiếp theo là khu vực Đông
Nam Thái Bình Dương (16%), Trung Thái Bình Dương (14%), Đông Bắc Đại Tây
Dương (11%) và Đông Ấn Độ Dương (7%) (FAO, 2011). Thống kê mới nhất của FAO
năm 2014 về sản lượng cá biển khai thác trên thế giới cho thấy nghề cá toàn cầu đã
phát triển mạnh mẽ trong 60 năm qua, thể hiện bằng sự gia tăng lớn của sản lượng cá

19. 9
đánh bắt với chỉ 16,7 triệu tấn vào năm 1950 lên mức đỉnh điểm 87,7 triệu tấn vào
năm 1996, và sau đó giảm ổn định ở mức khoảng 79,6 triệu tấn trong năm 2009 đến
năm 2012 (FAO, 2014). Các nghiên cứu cho rằng có sự tăng vọt sản lượng như vậy là
nhờ mở rộng đóng tàu sau chiến tranh vào những năm 1950, ứng dụng các công nghệ
mới như máy hơi nước và động cơ tàu thuyền đánh cá trong những năm 1960 và nhờ
mở rộng vùng đặc quyền kinh tế 12-200 hải lý cho hầu hết các nước ven biển [106,
176]. Xu thế sản lượng thủy sản khai thác toàn cầu duy trì và không tăng từ trước năm
1990 đến nay [110].
Bên cạnh hướng nghiên cứu Thống kê sản lượng, ước tính trữ lượng và biến
động nguồn lợi cá, hướng nghiên cứu Các nhóm loài nguồn lợi chính cũng nhận được
sự quan tâm của nhiều nhà khoa học. Công bố của FAO (2011) [109] về sản lượng các
nhóm loài nguồn lợi chính cho thấy nhóm cá nổi nhỏ như cá trích, cá mòi, cá cơm,…
chiếm sản lượng cao nhất trong tổng sản lượng khai thác toàn cầu, đóng góp 22%
(19,9 triệu tấn) vào tổng sản lượng năm 2009, nhóm cá nổi lớn như họ cá Thu Ngừ
(Scombridae), cá Kiếm (Xiphiidae) và cá tạp khác chiếm 19% (16,6 triệu tấn). Nhóm
cá đáy như cá Bơn cát, cá Lưỡi Trâu, cá thu, cá tuyết, cá Tuyết chấm đen và cá tạp
khác chiếm 12%. Sản lượng nhóm cá tạp ven bờ có xu hướng gia tăng nhẹ từ 7-8%
năm 2009. Thành phần sản lượng các loài cá trong các nhóm loài nguồn lợi cũng có sự
khác biệt lớn, trong 221 loài cá nổi nhỏ được ghi nhận, 10 loài là nguồn lợi chính với
sản lượng đánh bắt thường cao nhất là cá trỏng, cá Trích Đại Tây Dương, cá thu, cá
Ngừ Chù, cá Cơm Chile, cá Mòi Nhật Bản (Japanese pilchard), cá Mòi Nam Mỹ
(South American pilchard), cá Capelin, cá Ngừ California, cá Mòi Châu Âu và cá Cơm
Nhật Bản, 10 loài cá này chiếm 50% tổng sản lượng cá nổi nhỏ năm 2009 và 22,5%
tổng sản lượng toàn cầu, tuy nhiên 10 loài cá này cũng đã từng trải qua thời kỳ suy
giảm sản lượng nghiêm trọng (ngoại trừ cá Cơm Chile), riêng cá Ngừ sọc dưa là loài
duy nhất có sự gia tăng sản lượng liên tục từ năm 1950-2009 [109]. Khai thác thủy sản
quá mức đã trở nên phổ biến ở các vùng biển châu Á-Thái Bình Dương, từ năm 1998,
đã có những cảnh báo về sự suy giảm của sản lượng khai thác thủy sản và tác động
đến bậc dinh dưỡng của hệ sinh thái biển [165]. Các nghiên cứu đã chỉ ra tình trạng
khai thác quá mức nguồn lợi thủy sản ở các vùng biển và các nhóm loài có giá trị kinh

20. 10
tế cao [119, 123, 175], trong đó nguồn lợi thủy sản Biển Đông đã suy giảm nhanh
chóng [95].
Các nghiên cứu Thống kê sản lượng, ước tính trữ lượng và biến động nguồn lợi
cá và Các nhóm loài nguồn lợi chính được thực hiện nhằm đưa ra các chính sách Quản
lý nghề cá sao cho khai thác hợp lý, đảm bảo nguồn lợi được phát triển bền vững. Các
nghiên cứu về quản lý và các chính sách của nghề cá đã cho thấy mặc dù có sự khác
nhau giữa các nước phát triển và đang phát triển nhưng tất cả đều có cùng một mục
tiêu quản lý tương tự nhau, các nước phát triển thường phải đối mặt với hiện trạng khai
thác tới hạn hoặc khai thác quá mức, vì vậy mục tiêu quản lý tập trung vào phục hồi lại
các quần đàn cá bị khai thác quá mức. Mục tiêu cấp bách nhất hiện nay là quy mô và
cơ cấu của đội tàu khai thác để phù hợp với khai thác bền vững nguồn lợi, công tác
quản lý cũng ngày càng nhận ra sự cần thiết của một chính sách quản lý vùng ven
biển. Ngược lại, các nước đang phát triển có xu hướng tập trung vào các đối tượng
nguồn lợi và công nghệ mới. Mặc dù thừa nhận rằng một số quần đàn bị đánh bắt quá
mức, nhưng mục tiêu của công tác quản lý ở những nước đang phát triển không phải
là phục hồi những quần đàn cá bị suy giảm do khai thác mà vẫn tập trung vào việc
tăng cường và đa dạng hóa nguồn lợi thủy sản. Đây có thể là do mối quan tâm cơ bản
của nhiều quốc gia đang phát triển là nguồn lợi thủy sản đóng vai trò quan trọng trong
việc làm và an ninh lương thực cho phần lớn cộng đồng cư dân nghèo ven biển. Mục
tiêu cụ thể bao gồm xây dựng cơ sở hạ tầng, giảm xung đột xã hội, không chỉ giữa các
nhóm nguồn lợi khác nhau mà còn giữa ngành thủy sản và các ngành nghề khác. Sự
suy giảm sản lượng đánh bắt thủy sản đã được phân tích bởi Pauly và cộng sự (2008)
[165] với bằng chứng về tác động của khai thác thủy sản đến bậc dinh dưỡng (trophic
level) của các hệ sinh thái biển. Các nghiên cứu đã chỉ ra tình trạng khai thác quá mức
nguồn lợi thủy sản đang diễn ra ở nhiều vùng biển trên thế giới [166, 195]. Hiện nay,
công tác quản lý ngày càng tập trung vào việc bảo vệ các hệ sinh thái cũng như các
nhóm nguồn lợi cá riêng rẽ [150, 156, 170].

21. 11
1.1.1.2. Liên kết sinh thái
Cho đến nay, ngoài những kết quả nghiên cứu về hiện trạng khai thác nguồn lợi
thể hiện sự lo ngại về mức độ suy giảm nguồn lợi cá của nhiều vùng biển trên thế giới,
ngày càng có nhiều sự quan tâm đến các hệ sinh thái và tác động của việc đánh bắt cá
đến cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái, đặt biệt là hệ sinh thái trong vùng ven bờ.
Ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, sự hiện diện của các vùng đất ngập nước, rừng
ngập mặn, thảm cỏ biển, cửa sông và rạn san hô đã góp phần tạo sự đa dạng và phong
phú khu hệ sinh vật trong vùng ven bờ, có vai trò quan trọng bậc nhất trong việc bảo
tồn và phát triển nguồn lợi sinh vật biển. Tuy nhiên, nghiên cứu về nguồn lợi cá trong
các hệ sinh thái biển ven bờ chỉ mới được quan tâm trong vài thập niên gần đây, khi
con người nhận thấy được vai trò và tầm quan trọng của nguồn lợi mà nó đem lại đối
với sự phát triển kinh tế của thế giới [78, 119, 128, 151]. Nguồn lợi cá trong các hệ
sinh thái trong vùng ven bờ đã cung cấp cho xã hội những lợi ích khổng lồ, từ nguồn
thu nhập, thực phẩm cho đến nghề nghiệp, nhưng ngược lại hoạt động của nghề cá
trong vùng nước này thường không bền vững và đe dọa môi trường. Trong gần 50 năm
qua, nhiều hệ sinh thái trong vùng biển ven bờ quan trọng như rừng ngập mặn, rạn san
hô và thảm cỏ biển được xem là những nơi ương dưỡng nguồn giống của các nhóm
nguồn lợi sinh vật biển đang dần biến mất ở mức đáng báo động. Diện tích rừng ngập
mặn trên thế giới tùy từng khu vực đã giảm từ 5-80%, cùng với áp lực khai thác quá
mức, khai thác bằng các công cụ không hợp lý không chỉ làm cạn kiệt nguồn lợi thủy
sản, trong đó một số loài cá có sản lượng khai thác giảm mạnh, một số loài biến mất, tỉ
lệ cá có kích thước nhỏ, ít có giá trị kinh tế tăng rõ rệt mà còn làm thay đổi tính chất
thành phần loài nguồn lợi và biến đổi cấu trúc sinh học của các hệ sinh thái trong vùng
biển [113].
Từ hiện trạng trên, ý tưởng quản nghề cá dựa trên hệ sinh thái đã có từ những
năm 1972 nhưng mãi đến năm 2003 FAO mới chính thức xuất bản cách tiếp cận hệ
sinh thái trong quản lý nghề cá. Một trong những nguồn dữ liệu quan trọng làm cơ sở
cho cách tiếp cận này chính là hiểu biết về mối liên hệ vòng đời của các đối tượng
nguồn lợi trong các hệ sinh thái-liên kết sinh thái (Ecological connectivity) [111]. Khi
xác định các thành phần cấu trúc nên một khu bảo tồn biển thì sự hiểu biết về mối liên

22. 12
hệ sinh thái của các loài nguồn lợi có ý nghĩa vô cùng quan trọng, sự hiểu biết này cho
ta thấy rằng để công tác bảo tồn thật sự hiệu quả thì trong một khu bảo tồn biển nhất
thiết phải có nhiều sinh cư [121].
Ở vùng biển ven bờ nhiệt đới và cận nhiệt đới, cửa sông là nơi chịu tác động của
nguồn nước đổ ra từ sông và lên xuống của thủy triều được xem là một trong những hệ
sinh thái có năng suất sơ cấp cao nhất, đa dạng và phong phú nhưng cũng nhạy cảm và
dễ tổn thương nhất [120], đây được ghi nhận như là bãi ương dưỡng của các loài thủy
sinh vật [140, 186]. Ở mức độ sinh thái, có thể xem rạn san hô và rừng ngập mặn vùng
cửa sông là một phức hợp sinh cư mà trong đó rừng ngập mặn đóng vai trò quan trọng,
ngoài những khu vực mà san hô chiếm ưu thế, còn lại là các vùng đáy cát, đáy bùn,
đáy đá, thảm cỏ biển, thảm rong biển,… đã cùng tạo nên sức sản xuất lớn cho rạn,
trong đó đầu ra là hướng biển của rạn, năng lượng được nhận từ đầu vào chính là rừng
ngập mặn vùng cửa sông, rừng ngập mặn là cái bẫy trầm tích và nguồn chất dinh
dưỡng làm tăng cường sự giàu có nguồn vật chất hữu cơ và đưa nơi này trở thành
vườn ươm sinh vật biển then chốt, không chỉ làm giàu cho chính mình mà còn làm
giàu và duy trì sự ổn định đối với rạn san hô, từ đó cho nghề cá và nguồn lợi biển xa
bờ [117]. Trong phức hệ sinh thái này nhiều loài cá sử dụng các sinh cư khác nhau
trong vòng đời của chúng [88, 96, 119, 147, 151, 153]. Nghiên cứu sự di cư của các
loài cá có vòng đời liên quan đến các sinh cư ven bờ như rạn san hô, thảm cỏ biển và
rừng ngập mặn,… có ý nghĩa rất quan trọng trong việc tìm ra môi trường sống cần
thiết của cá cũng như sự liên kết sinh thái của các đối tượng nguồn lợi [151]. Vai trò
của rạn san hô, thảm cỏ biển và rừng ngập mặn khác nhau theo từng giai đoạn phát
triển cá thể trong vòng đời của chúng. Vài loài cá liên quan đến rạn san hô di cư đến
bãi đẻ vùng ven bờ, nơi chúng phát tán trứng vào môi trường nước, thường thì phía
đầu ra của rạn (phía hướng biển) sau đó trứng và ấu trùng trôi nổi vào vùng nước nông
định cư trên thảm cỏ biển, các lạch nước trong rừng ngập mặn [125]. Nghiên cứu liên
kết sinh thái giữa rạn san hô và thảm cỏ biển ở khu bảo tồn biển Karimunjawa
(Indonesia) [89] cho biết có 66/212 loài cá chia làm 4 nhóm sinh thái: cá thảm cỏ biển,
cá ương dưỡng, cá phân bố rộng và cá rạn san hô. Cá rạn san hô và cá ương dưỡng
được tìm thấy trên rạn san hô và có sự chuyển đổi giữa hai sinh cư rạn san hô và thảm

23. 13
cỏ biển. Cá phân bố rộng có mật độ giảm dần từ rạn san hô đến thảm cỏ biển. Honda
và cs. (2013) [121] nghiên cứu liên kết sinh thái của các loài cá trong các hệ sinh thái
ven bờ ở Phillipine từ năm 2010-2012 cho thấy, có đến 85,6% số loài cá sử dụng 2
sinh cư trong vòng đời, vài loài sử dụng nhiều sinh cư như cá Hồng (Lutjanus
monostigma) hay cá Phèn hồng (Parupeneus barberinus) sử dụng cả 3 sinh cư rạn san
hô, thảm cỏ biển và rừng ngập mặn trong vòng đời của chúng.
Việc di cư kiếm ăn, trong đó cá có vai trò vận chuyển các chất hữu cơ và chất
dinh dưỡng có vai trò rất quan trọng trong các hệ sinh thái [97, 143, 144]. Nhiều loài
cá sống trong các rạn san hô ở vùng nhiệt đới thường có quan hệ mật thiết với các môi
trường khác nhau thông qua việc di cư kiếm mồi vào ban đêm đến các vùng lân cận.
Myer và cộng sự (1983) [144] cho rằng có ít nhất 15 họ cá khác nhau rời rạn san hô để
kiếm ăn ở các vùng xung quanh. Cá Sạo (Haemulidae) và cá Hồng (Lutjanidae) ở vùng
biển Caribê thường rời nơi sinh sống ban ngày là rạn san hô và rừng ngập mặn vào
buổi chiều tối để di chuyển đến các thảm cỏ biển hoặc vùng đáy cát để kiếm ăn rồi trở
về nơi cư trú trước khi trời sáng [118, 145, 152, 162, 174]. Các thảm cỏ biển là nơi có
nhiều thức ăn cho cá và cũng là nơi trú ngụ thích hợp trong điều kiện ít ánh sáng, vì
vậy nó có chức năng hỗ trợ cho các loài sống trong nhiều môi trường khác nhau [167,
168, 169]. Vinagre (2011) nghiên cứu liên kết sinh thái trong bãi ương dưỡng nguồn
lợi cá Bơn Solea senegalensis vùng cửa sông thông qua lưới thức ăn và dòng chảy của
sông Tagus (Thổ Nhĩ Kỳ) cho thấy giai đoạn con non cá có thể di cư với khoảng cách
16-21 km theo dòng chảy vào mùa mưa từ bãi ương dưỡng này đến đến bãi ương
dưỡng khác để tìm thức ăn. Nhiều loài cá sống ở một khu vực với điều kiện môi
trường phù hợp cho sự phát triển của chúng, trong khi đó ở một giai đoạn nào đó trong
vòng đời chúng lại di cư đến một môi trường khác để kiếm ăn hoặc sinh sản.
Berkström và cộng sự (2013) nghiên cứu liên kết sinh thái của hai loài cá Hồng
Lutjanus fulviflamma và L. ehrenbergii trong các sinh cư ven bờ là rừng ngập mặn,
rạn san hô và thảm cỏ biển tại đảo Mafia (Tanzania) dựa trên mẫu thức ăn trong dạ
dày, tác giả cho thấy có sự di cư giữa rừng ngập mặn, rạn san hô và thảm cỏ biển của
hai loài cá này. Di cư của cá là đường dẫn của các chất vô cơ và hữu cơ giữa rạn san
hô, rừng ngập mặn và các vùng xung quanh [143, 164, 179]. Đây là vấn đề cần nghiên

24. 14
cứu vì cá chứa nguồn carbon hữu cơ và chất dinh dưỡng quan trọng trong các hệ sinh
thái biển nhiệt đới [87, 163].
Trong nghiên cứu liên kết sinh thái thì di truyền quần thể là công cụ thường được
sử dụng để xác định mối liên kết quần thể. Trong vài thập kỷ trở lại đây, sự tiến bộ
trong nghiên cứu di truyền phân tử đã có ảnh hưởng không nhỏ đến nghiên cứu di
truyền quần thể, góp phần giải quyết vấn đề về quản lý nguồn lợi. Trước khi có các kỹ
thuật giải mã ADN thế hệ mới (next generation sequencing), các nghiên cứu về di
truyền quần thể thường sử dụng các chỉ thị (markers) trung tính, nghĩa là các chỉ thị
không bị ảnh hưởng bởi quá trình chọn lọc. Có rất nhiều loại chỉ thị, thông dụng nhất
là chuỗi ADN của một số vùng gien của ADN ty thể (mitochondrial ADN) và
microsatellites của ADN trong chromosomes [85]. Trong quản lý nghề cá, di truyền
quần thể có rất nhiều ứng dụng, một trong những ứng dụng quan trọng là chỉ thị phân
tử (ADN markers) có thể giúp phân biệt các quần đàn (đơn vị tiến hóa và đơn vị quản
lý) mà việc dùng các chỉ tiêu hình thái đơn thuần không phân biệt được. Thông tin về
cấu trúc quần đàn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng chiến lược quản lý bền
vững nguồn lợi biển [194]. Hiện nay có rất nhiều nghiên cứu sử dụng di truyền phân tử
để tìm hiểu cấu trúc quần đàn để giúp đưa ra chính sách bảo vệ nguồn lợi. Theo sự
phát triển của công nghệ di truyền phân tử, trong thập kỷ 1950s cấu trúc quần đàn
được xác định dựa trên sự khác biệt về proteins (allozymes), và dần sau đó khi Kary
Mullis phát minh phản ứng chuỗi polymerase (polymerase chain reaction) và thành
công trong việc giải trình tự chuỗi ADN thì hàng loạt các nghiên cứu tập trung vào
việc tìm cấu trúc quần thể dùng chuỗi ADN của các gien thuộc ty thể [149]. Dẫn đầu
trong các nghiên cứu ứng dụng di truyền quần thể để tìm hiều cấu trúc quần đàn rồi
đưa ra chính sách quản lý và bảo tồn cho các loài thủy sản là các nghiên cứu về nhóm
cá hồi Salmonidae [86, 133, 146].
Ablan và cs. (1999) [74] nghiên cứu đơn vị phân vùng quản lý nguồn lợi cá rạn
san hô vùng biển Đông Nam Á bằng cách dùng điện di protein của quần thể cá Thia ba
chấm (Dascyllus trimaculatus), kết quả đã phân chia ra 4 khu vực quản lý các quần thể
cá: (1) Nhóm cá Tây Thái Bình Dương đến Đông Philippine và Đông Nam Đài Loan;

25. 15
(2) Nhóm Trung Bắc kết hợp với Tây Bắc Đài Loan, Bắc Việt Nam và Tây Bắc
Philippine; (3) Nhóm Tây Nam bao gồm Nam Việt Nam và vùng ven bờ Đông dãy núi
Malaysia; (4) Nhóm miền Nam gồm Nam và Trung Philippine, Đông Malaysia và
miền Trung Indonesia. Chen và cộng sự (2004) [94] cũng đã phát hiện cấu trúc quần
thể và sự biến đổi về mặt di truyền của cá Bàng Chài (Thalassoma hardwicke) vùng
Bắc Biển Đông dựa trên trình tự của vùng D-loop của ADN ty thể (mitochondrial
ADN) và phân chia về mặt địa lý thành 3 nhóm cá chính: Nhóm Trung Bắc gồm Tây
Bắc Đài Loan và Bắc Việt Nam; (2) Nhóm Tây Nam bao gồm Nam Việt Nam và
Nhóm Nam là miền Trung Philippine. So và cộng sự (2006) [182] khi phân tích kiểu
gien của 567 cá thể cá Tra (Pangasianodonhy pophthalmus) thu từ 10 khu vực địa lý
khác nhau trên sông Mê Kông bằng cách dùng 7 microsatellite markers đã tìm thấy các
cá thể cá Tra này đến từ 3 quần đàn hay đơn vị sinh sản khác nhau. Nguyen và cộng sự
(2006) [159] giải mã chuỗi ADN ty thể vùng 16S rRNA để so sánh hai loài cá nước
ngọt ở Malaysia, Tor tambroides và Tor douronensis và so sánh giữa các quần đàn
trong mỗi loài ghi nhận cá ở các hệ thống sông khác nhau thuộc các quần đàn khác
nhau và như vậy cần quản lý riêng rẽ, tránh thả cá cho sinh sản từ cá bố mẹ thuộc sông
này vào sông khác để bảo tồn đa dạng di truyền. Nguyen (2008) [158] tiếp tục nghiên
cứu các quần đàn của loài cá T. douronensis dùng 7 microsatellite markers đã củng cố
kết quả của Nguyen và cộng sự (2006) [159]. Các kết quả này đã giúp đưa ra các biện
pháp quản lý hai loài cá này ngoài tự nhiên cũng như cá bố mẹ trong nuôi trồng thủy
sản.
1.1.2. Ở Việt Nam
Ở Việt Nam, những nghiên cứu đầu tiên về nguồn lợi cá biển ở vùng Đông
Dương được thực hiện bởi tác giả Pellegrin (1905) [206], nghiên cứu về nguồn lợi cá
biển vịnh Bắc Bộ và đã ghi nhận 103 loài. Sau đó là các chuyến khảo sát của tàu “De
lanessan” thực hiện từ vịnh Bắc Bộ đến vịnh Thái Lan vào tháng 4 năm 1925. Các kết
quả được công bố trong các báo cáo khoa học và kỹ thuật của Viện Hải dương học
[199, 200, 201, 202, 203, 204, 205]. Thống kê những công trình nghiên cứu về nguồn
lợi cá biển ở Việt Nam có thể chia thành các giai đoạn sau:

26. 16
Trước năm 1975: Các nghiên cứu trong giai đoạn này chủ yếu là các chương
trình hợp tác của Chính phủ Việt Nam với các nước bạn (Nhật, Đức, Liên Xô cũ,
Trung Quốc,…) với mục tiêu tìm hiểu ngư trường, bãi đẻ, đặc điểm sinh học và sản
lượng đánh bắt một số loài cá kinh tế tại vịnh Bắc Bộ, vịnh Thái Lan, vùng biển
Trường Sa, Hoàng Sa hoặc trong toàn vùng biển Việt Nam. Các kết quả cũng đã đánh
giá được trữ lượng và sự đa dạng của khu hệ cá vịnh Bắc Bộ và xác định các loài cá
kinh tế [11, 20, 29, 40].
Từ 1975 đến nay: Việc nghiên cứu nguồn lợi cá biển đã được chú trọng hơn. Có
thể thấy rằng giai đoạn này có các hướng nghiên cứu sau:
- Tìm hiểu ngư trường, xác định năng suất, sản lượng, trữ lượng và khả năng khai
thác bằng các phương pháp như: thủy âm đối với cá nổi nhỏ, diện tích kéo lưới (được
sử dụng rộng rãi nhất) và qui đổi năng suất đánh bắt,… [3, 6, 7, 10, 13, 15, 66, 157].
- Phân bố và biến động số lượng cá trong mối quan hệ với một số đặc trưng môi
trường [30, 31], biến động về năng suất và thành phần loài cá đánh bắt được [5, 39].
- Sinh học các loài cá kinh tế và cơ sở khoa học khai thác hợp lý [17, 36, 38, 41].
- Đánh giá hiện trạng nguồn lợi cá dưới tác động của tự nhiên và con người [61,
71].
- Đánh giá tổng hợp về nguồn lợi, tình hình khai thác cá ở các thủy vực khác
nhau và đưa ra danh sách thành phần loài cá thuộc vùng biển Việt Nam [4].
Một số tác giả đã công bố các công trình nghiên cứu liên quan đến nguồn lợi
nhưng bước đầu chỉ mới thống kê số lượng loài, thành phần loài cá kinh tế trong một
vùng biển mà chưa nghiên cứu sản lượng cũng như phân bố hay mùa vụ của các đối
tượng nguồn lợi [12, 19, 21, 22, 42, 43, 44, 47, 48, 49, 50, 53].
Khi hướng nghiên cứu nguồn lợi cá ngày càng được quan tâm, các nghiên cứu về
sự phân bố, mùa vụ và sản lượng hoặc xác định trữ lượng nguồn lợi cá trên một đối
tượng nguồn lợi cá cũng đã được tiến hành ở Việt Nam. Nguyễn Phi Đính (1991) [9],
Nguyễn Phi Đính và Nguyễn Lâm Anh (1998) [10] nghiên cứu về sự phân bố và di cư,
xác định trữ lượng và dự báo sản lượng cá Nục sò (Decapterus maruadsi) ở vùng biển
Việt Nam dựa trên năng suất, sản lượng, kích cỡ cá khai thác của lưới kéo đáy;

27. 17
Nguyễn Bá Thông (2006) [66], Nguyễn Bá Thông và Mai Công Nhuận (2006) [67]
nghiên cứu về biến động nguồn lợi của cá Phèn khoai (Upeneus bensasi) và cá Trác
vây đuôi ngắn (Priacanthus macracanthus) ở biển Đông Nam Bộ; Vũ Việt Hà và cộng
sự (2006) [14] nghiên cứu về hiện trạng nguồn lợi cá nóc ở biển Việt Nam. Các nghiên
cứu này chủ yếu đánh giá trữ lượng, nghiên cứu phân bố của nguồn lợi cá (chủ yếu là
cá nổi nhỏ) và năng suất, sản lượng cá trong toàn vùng biển.
Từ các thống kê về tình hình nghiên cứu nguồn lợi cá biển ở Việt Nam như đã
nêu trên có thể thấy phần lớn các kết quả chỉ tập trung đánh giá chung về các loại
nguồn lợi, một số công trình nghiên cứu nguồn lợi nhưng hầu như chỉ mới liệt kê
thành phần loài và nêu một vài nhận xét về các loại nguồn lợi chung. Mặc dù cũng có
một số nghiên cứu đã được tiến hành cho từng đối tượng nguồn lợi riêng rẽ, tuy nhiên
các kết quả này chủ yếu tập trung vào việc đánh giá năng suất và sản lượng khai thác
của các đối tượng cá nổi nhỏ trong toàn vùng biển.
Nghiên cứu về các hệ sinh thái biển ở Việt Nam được quan tâm muộn hơn so với
các nghiên cứu về nguồn lợi và chỉ thực sự được điều tra, nghiên cứu từ sau ngày miền
Bắc hoàn toàn giải phóng (1954). Sau khi nhận thức được vai trò quan trọng của các
hệ sinh thái, đặt biệt là các hệ sinh thái ven bờ như rừng ngập mặn, rạn san hô và thảm
cỏ biển thì các nghiên cứu về nguồn lợi cá trong các hệ sinh thái cũng được quan tâm.
Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến nguồn lợi cá rạn san hô.
Những nghiên cứu đầu tiên đề cập đến nguồn lợi cá trong rạn san hô cũng chỉ mới có
từ những năm 1990, có thể kể đến Nguyễn Hữu Phụng (1989,1991) sơ bộ nghiên cứu
cá rạn ở quần đảo Trường sa, Nguyễn Văn Long (1997) [52], Nguyễn Hữu Phụng
(1997b) [27] nghiên cứu về thành phần loài, nguồn lợi và một số đặc điểm sinh học
của quần xã cá rạn san hô ở vùng biển Cù Lao Chàm (Quảng Nam) và Cù Lao Cau
(Bình Thuận), kết quả khảo sát đã ghi nhận thành phần loài cá ở vùng biển nghiên cứu
và các nhận xét chung về mức độ phong phú của loài. Đỗ Văn Khương và cộng sự
(2006) [25], Nguyễn Quang Hùng và cs. (2007) [16] nghiên cứu nguồn lợi cá rạn tại 8
vị trí thiết lập khu bảo tồn biển đã thống kê được tổng số khoảng 340 loài thuộc 115
giống, 47 họ phân bố tại 8 vùng dự kiến thiết lập KBTB, trong đó số lượng cá thể của

28. 18
các loài cá kinh tế (15%) chiếm tỷ lệ thấp hơn so với nhóm cá cảnh (75%) và các
nhóm cá khác (10%), trong đó Bạch Long Vĩ có trữ lượng lớn nhất (248,6 tấn), trữ
lượng cá rạn thấp nhất tại Cô Tô (11,1 tấn) và Cù Lao Chàm (11,1 tấn). Nguyễn Văn
Quân (2010) [57] nghiên cứu nguồn lợi cá trong rạn san hô Hải Vân-Sơn Chà (Thừa
Thiên-Huế) hay Nguyễn Văn Quân (2013) [58] nghiên cứu nguồn lợi cá trong rạn san
hô Bạch Long Vĩ (Hải Phòng) đã ghi nhận 58 loài cá thuộc 2 nhóm nguồn lợi: nhóm
nguồn lợi cá thương phầm và cá cảnh, tác giả cũng đánh giá hiện trạng khai thác và sử
dụng nguồn lợi cá trong hệ sinh thái này. Có thể nói, những nghiên cứu nguồn lợi cá
trong rạn san hô trước đây chủ yếu chỉ là thống kê thành phần loài và nêu một số đặc
điểm sinh học, sinh thái cơ bản của một số loài có giá trị kinh tế
[51],[52],[45],[57],[58],[27],[26],[28].
Ngoài khá nhiều công trình nghiên cứu nguồn lợi cá trong rạn san hô còn có một
số nghiên cứu nguồn lợi cá trong các đầm phá, rừng ngập mặn hay thảm cỏ biển, như
Nguyễn Văn Quân (2009) [56] bước đầu nghiên cứu nguồn lợi cá trong thảm cỏ biển
Cửa Đại và đảo Phú Quí, đã xác định được 72 loài cá thuộc 55 giống và 41 họ có trong
thảm cỏ biển tại hai nơi, hoặc Nguyễn Văn Quân (2014) [59] nghiên cứu biến động
nguồn lợi cá khai thác vùng rừng ngập mặn Phù Long, Cát Hải (Hải Phòng), kết quả
đã thống kê được 63 loài cá thuộc 42 giống và 25 họ, và đánh giá sự biến động nguồn
lợi cá dựa trên sản lượng khai thác qua các năm. Nguyễn Văn Lục (2003) [33] cập
nhật về nguồn lợi cá Chình (Anguillidae) ở một số đầm phá ven biển tỉnh Bình Định,
kết quả cũng ghi nhận thành phần loài, sản lượng đánh bắt họ cá này ở đầm Trà Ổ và
một số nhận định về xu hướng suy giảm nguồn lợi qua các năm.
Có thể thấy rằng các nghiên cứu về nguồn lợi cá có từ năm 1905, nhưng các
nghiên cứu về nguồn lợi liên quan đến các hệ sinh thái trong vùng biển ven bờ ở Việt
Nam chỉ mới được quan tâm trong vài chục năm gần đây và hiện cũng có rất ít. Các
nghiên cứu này chủ yếu là ghi nhận sự có mặt của một số đối tượng cá kinh tế, phân
tích tính đa dạng loài, thời gian gần đây bắt đầu đề cập đến hiện trạng khai thác và
đánh giá mức độ suy giảm nguồn lợi [34, 43] và những giải pháp để sử dụng bền vững
[35, 54, 55, 62, 185], chưa thấy các nghiên cứu đầy đủ về nguồn lợi cá (các đối tượng

29. 19
nguồn lợi chính, sản lượng, năng suất đánh bắt, mùa vụ khai thác, phân bố,…) trong
các hệ sinh thái. Đặc biệt cho đến nay hầu như chưa thấy công trình nghiên cứu nào đề
cập đến liên kết sinh thái (Ecological connectivity) của nguồn lợi cá trong các sinh cư
ven bờ tại Việt Nam.
Ngoài các kết quả nghiên cứu về đặc điểm sinh học, sinh thái học và hiện trạng
khai thác nguồn lợi được sử dụng làm cơ sở khoa học trong công tác quản lý nghề cá,
trên thế giới sự tiến bộ trong nghiên cứu di truyền phân tử trong vài thập kỷ gần đây đã
bắt đầu ảnh hưởng đến Việt Nam. Đặng Thúy Bình (2014) [2] nghiên cứu cấu trúc
quần thể của cá Trích Sardinella gibbosa tại vùng biển Việt Nam đã cho thấy có sự kết
nối rõ ràng giữa các quần thể ở vùng biển phía Bắc (Cát Bà, Đà Nẵng), miền Trung
(Khánh Hòa), nhưng có sự phân tách của quần thể ở phía Nam (đảo Phú Quốc). Tuy
nhiên việc ứng dụng di truyền phân tử trong các nghiên cứu quần thể ở Việt Nam hiện
nay đang còn khá mới mẻ và rất hạn chế.
- Vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng
+ Biển Cù Lao Chàm
Quần đảo Cù Lao Chàm thuộc xã đảo Tân Hiệp, thành phố Hội An, Quảng Nam
gồm 8 đảo nằm cách cửa sông Thu Bồn 15 km. Vùng nước nông xung quanh các đảo
có sự phân bố của các sinh cư (habitats) nhiệt đới điển hình như rạn san hô, thảm cỏ
biển, thảm rong biển, bãi triều cát và bờ đá với khoảng 311,2 ha rạn san hô phân bố
thành từng mảng xung quanh hầu hết các đảo chính [161]. Nghiên cứu đầu tiên về
nguồn lợi cá vùng biển Cù Lao Chàm là của Nguyễn Hữu Phụng và Nguyễn Văn
Long (1997) [52] về thành phần loài, nguồn lợi và một số đặc điểm sinh học của quần
xã cá rạn. Đến năm 2004, công trình nghiên cứu đầy đủ và toàn diện nhất về hệ sinh
thái và nguồn lợi vùng biển Cù Lao Chàm là đề tài: Điều tra nghiên cứu các hệ sinh
thái và tài nguyên biển của khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm, Tình Quảng Nam, Việt
Nam của Viện Hải dương học thực hiện dưới sự tài trợ của Dự án Hỗ trợ Mạng lưới
Khu bảo tồn biển Việt Nam DANIDA [72], kết quả nghiên cứu này ghi nhận sự có
mặt của một số loài cá có giá trị thực phẩm, bao gồm 9 loài cá Dìa (Siganus
argenteus, S. canaliculatus, S. corallinus, S. fulvus, S. guttatus, S. sp, S. spinus và S.

30. 20
virgatus), 8 loài cá Mú (Aethoperca rogaa, Cephalopholis argus, C. boenak, C.
bifasciatus, Diploprion coralicola, Epinephelus fasciatus, E. merra, E. maculatus), 5
loài cá Hồng (Lutjanusar gentimaculatus, L. fulviflamma, L. fulvus, L. lemniscatus, L.
sp), 2 loài cá Hè (Gáy), 1 loài cá Kẽm. Bước đầu cũng nhận định xu hướng suy giảm
của một số đối tượng nguồn lợi của các loài thuộc họ cá Mú (Serranidae), cá Hồng
(Lutjanidae), cá Hè (Lethrinidae), cá Mó (Scaridae) và cá Dìa (Siganidae). Năm
2008, Nguyễn Văn Long và cs. (2008) [28] tiếp tục khảo sát hiện trạng và xu hướng
thay đổi chất lượng nước và tài nguyên đa dạng sinh học vùng biển Cù Lao Chàm so
với năm 2004, trong đó có tính mật độ một số đối tượng cá kinh tế và nhận định
nguồn lợi cá của các họ thuộc nhóm cá thực phẩm có xu thế tăng nhẹ theo thời gian.
Bên cạnh nghiên cứu về đa dạng sinh học, Đỗ Văn Khương và cs. (2006) [25],
Nguyễn Quang Hùng và cs. (2007) [16] cũng đánh giá trữ lượng cá rạn san hô tại 10
trạm rạn Cù Lao Chàm dao động từ 2,58-7,30kg/500m2
, trữ lượng tức thời là 11,1
tấn.
Có thể thấy rằng từ khi chuẩn bị thiết lập khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm cho đến
nay vùng biển này đã được quan tâm nghiên cứu nhưng chủ yếu tập trung vào khía
cạnh đa dạng sinh học, trong khi đó các nghiên cứu về nguồn lợi chỉ mới dừng lại ở
việc ghi nhận sự có mặt của các nhóm nguồn lợi cá, mật độ một số đối tượng nguồn lợi
và nhận định chung về xu thế biến động, chưa có nghiên cứu đầy đủ nào về nguồn lợi
cá, đặc biệt nghiên cứu về đặc trưng nguồn lợi cá trong các hệ sinh thái hay liên hệ
sinh thái của nguồn lợi cá với các sinh cư lân cận thì hầu như vẫn còn là một khoảng
trống cần lấp đầy để hoàn thành bức tranh cân đối về sinh thái và nguồn lợi ở quần đảo
xinh đẹp này.
+ Cửa sông Thu Bồn
Hạ lưu sông Thu Bồn tiếp giáp với vùng biển Cù Lao Chàm ở phía Đông Bắc, là
vùng đất ngập nước rộng lớn, nhất là khu vực xã Cẩm Thanh, Cẩm Kim và vùng lân
cận với hơn 500 ha diện tích mặt nước [68]. Các nhánh sông Ba Chươm, sông Cổ Cò,
sông Đình, sông Đò, nối với sông Thu Bồn tạo ra nhiều cồn, gò như Thuận Tình, cồn
Tiến, cồn Ba Xã, gò Hí, gò Già,… có sự hiện diện của rừng ngập mặn và thảm cỏ biển.

31. 21
Trong đó, đáng chú ý là rừng dừa nước dọc bờ các kênh rạch, quanh năm xanh tốt, tạo
cho khu vực đất ngập nước hạ lưu sông Thu Bồn có cảnh quan rất đặc biệt mà điều
này chỉ có thể tìm gặp ở miền Tây Nam Bộ [8]. Công trình nghiên cứu đầu tiên liên
quan đến nguồn lợi cá vùng cửa sông Thu Bồn và vùng đất ngập nước ven biển Quảng
Nam là đề tài “Đánh giá hiện trạng tài nguyên đất ngập nước (chủ yếu là dừa nước) ở
hạ lưu sông Thu Bồn (Quảng Nam) và các giải pháp quản lý, bảo vệ, phục hồi” của
Nguyễn Hữu Đại, tác giả đưa ra danh mục các đối tượng cá kinh tế gồm 18 loài trong
9 họ được đánh bắt chủ yếu ở vùng cửa sông Thu Bồn gồm các họ cá Đối (Mugilidae),
cá Dìa (Siganidae), cá Liệt (Leiognathidae), cá Căng (Terapontidae), cá Bống trắng
(Gobiidae), cá Hồng (Lutjanidae), cá Mú (Serranidae), cá Rô Phi (Cichlidae), cá Kìm
(Hemirhamphidae), trong đó nguồn lợi cá Đối quan trọng nhất, sau đó đến cá Dìa và
cá Liệt,...[8]. Nguồn lợi con giống cũng được đề cập đến, trong đó tác giả ghi nhận
nguồn giống chính được khai thác vùng hạ lưu sông Thu Bồn là cá mú, cá dìa và cá
hồng. Nguyễn Văn Quân (2009) nghiên cứu nguồn lợi cá trong thảm cỏ biển Cửa Đại
và đảo Phú Quí đã ghi nhận có 51 loài cá trong thảm cỏ biển Cửa Đại với sự phân bố
của các nhóm cá có kích thước nhỏ như cá Căng bốn sọc Pelates quadrilineatus và các
đàn cá Dìa trơn Siganus fuscescens. Cũng liên quan đến nguồn lợi cá vùng cửa sông
Thu Bồn là đề tài Khảo sát, đánh giá và đề xuất các giải pháp bảo vệ, phục hồi các hệ
sinh thái đất ngập nước ven biển tỉnh Quảng Nam của Phạm Viết Tích (2009) [68].
Cho đến nay đây là đề tài toàn diện và đầy đủ nhất về sinh thái và tài nguyên sinh vật
đất ngập nước vùng biển này, kết quả khảo sát nguồn lợi cá đã đưa ra cơ cấu, thu nhập
của ngành nghề khai thác thủy sản và danh mục thành phần loài cá vùng đất ngập nước
tỉnh Quảng Nam (trong đó có cửa sông Thu Bồn) gồm có 128 loài thuộc 91 giống, 54
họ, 15 bộ.
Trở lại nghiên cứu liên quan đến nguồn lợi cá vùng hạ lưu sông Thu Bồn của
Nguyễn Hữu Đại và Macintosh (2008) [8], tác giả nhận định: có những mối quan hệ
nhất định và gắn kết về nguồn lợi vùng hạ lưu sông Thu Bồn với vùng biển Cù Lao
Chàm, vùng hạ lưu sông Thu Bồn được xem như vùng đệm của khu bảo tồn biển. Các
thảm cỏ biển vùng hạ lưu sông Thu Bồn là vườn ươm và cung cấp giống cho vùng
biển Cù Lao Chàm. Sự suy giảm của hệ sinh thái vùng cửa sông Thu Bồn có ảnh

32. 22
hưởng đến sự suy giảm các hệ sinh thái xung quanh khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm
[8]. Đây là nhận định rất đáng quan tâm, tuy nhiên chưa có những tư liệu hoặc kết quả
nghiên cứu nào minh họa và củng cố cho nhận định này. Có thể thấy, cho đến nay các
nghiên cứu liên quan đến nguồn lợi cá tại vùng biển này chỉ dừng lại ở mức độ đưa ra
danh mục các đối tượng cá kinh tế và cơ cấu ngành nghề khai thác, chưa có các nghiên
cứu về đặc trưng nguồn lợi cá trong các hệ sinh thái hay liên hệ sinh thái của nguồn lợi
cá giữa các sinh cư trong khu vực.
Từ năm 2009 Cù Lao Chàm-Hội An được UNESSCO công nhận là khu dự trữ
sinh quyển thế giới, trong đó vùng lõi diện tích 11.560 ha và vùng đệm là 32.220 ha
(theo QĐ 04/2015/QĐ-UBND thành phố Hội An ngày 25/5/2015), vùng đệm bao gồm
vùng cửa sông Thu Bồn và dọc theo sông Thu Bồn đến đô thị cổ Hội An. Việc nghiên
cứu liên kết sinh thái của nguồn lợi cá giữa các sinh cư của khu dự trữ sinh quyển có ý
nghĩa vô cùng quan trọng, cho thấy rằng, trong một khu bảo tồn hay khu dự trữ sinh
quyển thì cần phải có đa dạng các sinh cư.
+ Biển Đà Nẵng
Vùng biển Đà Nẵng có chiều dài bờ biển 89 km, tiếp giáp với phía Bắc quần đảo
Cù Lao Chàm (Võ Sĩ Tuấn, 2006). Các hoạt động khai thác thủy sản là sinh kế của đa
phần người dân ven biển nơi đây, với vùng khai thác chính là vịnh Đà Nẵng và Nam
bán đảo Sơn Trà. Không như Cù Lao Chàm và cửa sông Thu Bồn, các nghiên cứu về
sinh thái và nguồn lợi ở vùng biển Đà Nẵng tương đối ít. Công trình nghiên cứu về
nguồn lợi đầu tiên ở vùng biển này là của Võ Sĩ Tuấn (2002) [69], kết quả đã thống kê
được một số nguồn lợi chính vùng vịnh Đà Nẵng, các nghề khai thác và xu hướng suy
giảm nguồn lợi. Công trình nghiên cứu đầy đủ nhất về hệ sinh thái và nguồn lợi vùng
biển ven bờ Đà Nẵng là đề tài của Nguyễn Văn Long (2006) [26] về Điều tra nghiên
cứu rạn san hô và các hệ sinh thái liên quan vùng biển từ Hòn Chảo đến Nam đèo Hải
Vân và bán đảo Sơn Trà. Trong đó nhóm tác giả đã đánh giá khá đầy đủ các hoạt động
nghề cá và ghi nhận tại đây có thành phần loài cá khá đa dạng, riêng vùng biển phía
Nam bán đảo Sơn Trà đã xác định 164 loài [1]. Có thể nói rằng nguồn lợi cá vùng biển

33. 23
ven bờ Đà Nẵng-sinh kế cho đa phần các hộ dân ven biển cho đến nay vẫn chưa được
điều tra nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện.
Từ các thống kê và phân tích tình hình nghiên cứu liên quan đến nguồn lợi cá tại
vùng biển Quảng Nam-Đà Nẵng như trên, có thể thấy rằng các nghiên cứu chỉ dừng lại
ở mức đánh giá hiện trạng khai thác và liệt kê các nhóm loài nguồn lợi chính ở từng
khu vực Cù Lao Chàm, cửa sông Thu Bồn và vùng biển Đà Nẵng. Thực tế hiện nay,
việc phân chia ranh giới đối với các vùng biển ven bờ chủ yếu dựa vào các yếu tố vật
lý và hành chính nhiều hơn là yếu tố sinh học, trong khi đó trong môi trường biển các
ranh giới tồn tại không thật sự rõ ràng giữa các hệ sinh thái. Do đó, việc nghiên cứu
đặc trưng nguồn lợi và liên hệ sinh thái trong vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng
sẽ phác họa được một bức tranh đầy đủ hơn về nguồn lợi cá, góp phần nâng cao hiệu
quả quản lý các hệ sinh thái và nguồn lợi liên quan, đặc biệt nhấn mạnh tầm quan
trọng trong việc khoanh vùng những khu bảo tồn phải bao gồm nhiều sinh cư.
1.2. Đặc điểm khí hậu, thủy văn, địa hình và trầm tích vùng biển ven bờ Quảng
Nam và Đà Nẵng
1.2.1. Khí hậu
Khu vực Đà Nẵng-Quảng Nam có khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ cao và ít
biến động, là khu vực chuyển tiếp của khí hậu miền Bắc và khí hậu miền Nam. Nhiệt
độ trung bình năm 25-26,9ºC, mùa đông nhiệt độ vùng đồng bằng có thể xuống dưới
20o
C, mùa hè có thể trên 30o
C. Độ ẩm trung bình khoảng 83,4-84%. Mỗi năm có 2
mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 8 đến tháng 12 và mùa khô từ tháng 1 đến tháng 7.
- Chế độ mưa: Sự khác biệt về chế độ mưa không chỉ thể hiện ở lượng mưa mà
còn cả ở sự phân bố lượng mưa trong năm. Mưa chỉ tăng bắt đầu từ tháng 8 và đạt mức
cực đại vào đầu mùa đông tức là vào các tháng 10-11 kéo dài đến tháng 12 có khi đến
tháng 1 năm sau. Lượng mưa phân bố không đều theo thời gian và không gian, mưa ở
miền núi nhiều hơn đồng bằng, mưa tập trung vào các tháng 9-12, chiếm 80% lượng
mưa cả năm; mùa mưa trùng với mùa bão. Đặc điểm nổi bật của khí hậu ở đây là sự
chuyển dịch mưa lớn sang cuối Thu, đầu mùa Đông. Lượng mưa trung bình năm

34. 24
khoảng 2800-3000 mm/năm; lượng mưa cao nhất vào các tháng 10, 11 trung bình 550-
1000 mm/tháng; thấp nhất vào các tháng 1, 2, 3, 4 trung bình từ 20-40 mm/tháng.
- Chế độ gió: Chế độ gió vùng ven biển Việt Nam không nằm ngoài chế độ gió
mùa Đông Nam Á và chịu ảnh hưởng mạnh của yếu tố địa hình khu vực. Nhìn chung,
gió mùa đông bắc chiếm ưu thế hơn gió mùa tây nam cả về cường độ và hướng. Gió
cũng có sự biến động cả hướng và tốc độ đối với vùng ngoài biển và vùng bờ. Thống
kê chuỗi số liệu gió tại trạm khí tượng thủy văn Đà Nẵng (1977-1997) cho thấy đặc
điểm chế độ gió tại khu vực ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng như sau: Vùng biển Đà
Nẵng-Quảng Nam chịu sự chi phối của 2 hệ thống gió mùa đông bắc (NE) và gió mùa
tây nam (SW). Gió mùa NE hoạt động trong khu vực này từ tháng 10 đến tháng 5 năm
sau, gió mùa SW chỉ hoạt động trong khoảng tháng 7, tháng 8. Chế độ gió tại khu vực
Quảng Nam biến đổi cả về hướng và tốc độ theo thời gian. Mùa gió NE, tốc độ gió lớn
hơn đáng kể so với mùa gió SW. Thời gian thịnh hành của gió mùa NE trong khu vực
dài hơn nhiều so với thời gian thịnh hành của gió mùa SW. Gió mùa NE mạnh nhất từ
tháng 11 đến tháng 3 năm sau.
1.2.2. Đặc điểm thủy văn
Dòng chảy: Vùng biển ven bờ Quảng Nam nằm trong khu vực NTB, do vậy, các
đặc trưng hoàn lưu qui mô lớn (hoàn lưu ven bờ Tây Biển Đông) đại diện cho cả dải
ven bờ NTB trong đó có vùng biển Đà Nẵng-Quảng Nam. Dòng chảy bị chi phối bởi
gió mùa và đặc điểm địa hình. Từ tháng 1-4 và từ tháng 10-12 dòng chảy có hướng tây
nam, từ tháng 5-9 dòng chảy có hướng đông bắc với tốc độ 25-75 cm/s. Tốc độ dòng
chảy mặt mùa gió tây nam thấp (v=10-25 cm/s), vào mùa gió đông bắc đạt 50-70 cm/s.
Dòng tầng mặt: Theo sự biến đổi không gian, khu vực phía bắc Quy Nhơn - Đà
Nẵng, tốc độ dòng chảy thường nhỏ hơn khu vực phía nam. Vào mùa gió đông bắc,
hướng dòng chảy tầng mặt trong khu vực này thường có hướng theo hướng gió tức có
xu thế chảy từ bắc xuống nam. Vào mùa gió tây nam, do khu vực phía bắc Quy Nhơn
ít chịu ảnh hưởng của gió tây nam, đặc biệt là khu vực gần bờ, nên hướng dòng chảy ở
khu vực này có thể có hướng đông nam hoặc đông.

35. 25
Dòng chảy tầng sâu: dòng chảy có tốc độ cực đại trong khu vực Đà Nẵng-Quảng
Ngãi là 61,6 cm/s, trung bình 23 cm/s vào thời kỳ gió mùa đông bắc. Thời kỳ gió mùa
tây nam, tốc độ dòng chảy cực đại là 52 cm/s, trung bình là 27,8 cm/s. Tại khu vực Đà
Nẵng-Quảng Nam, dòng chảy các tầng sâu có hướng chủ yếu là tây bắc và bắc tây bắc
trong mùa gió tây nam (chiếm gần 47%); hướng đông nam và nam đông nam trong
mùa gió đông bắc (chiếm hơn 49%). Tốc độ dòng chảy chủ yếu tập trung trong khoảng
dưới 30 cm/s.
1.2.3. Đặc điểm địa hình và trầm tích biển
1.2.3.1. Đặc điểm địa hình đáy biển
Địa hình có tính phân dị rõ nhất là theo hướng Tây-Đông. Theo hướng này, địa
hình phân bậc, xen kẽ giữa phần dốc và phần thoải tạo thành các bậc thềm và vách dốc
đan xen với nhau trãi dài theo hướng Nam-Bắc. Địa hình có sự phân bậc như sau: 0-30
m, 30-60 m, 70-100 m (Hình 1.1).
+ Bậc thềm 0-30m: Bậc thềm này được giới hạn là đường bờ chạy dài theo
hướng Đông Nam-Tây Bắc từ Thăng Bình tới Đà Nẵng, vịnh Đà Nẵng tương đối thoải
với thành phần vật liệu chủ yếu là cát bùn, độ sâu trung bình 10-17 m được bao bọc
bởi Hải Vân, còn khu vực từ bán đảo Sơn Trà-Thăng Bình địa hình đáy tương đối
thoải, có nhiều khối địa hình dương nhô lên, trong đó có những khối vượt qua mức
nước biển tạo thành các đảo: đảo Cù Lao Chàm, Hòn Lá, Hòn Cụ, Hòn Khô, Hoàn
Dài, Hòn Mồ, Hòn Tai, Hòn Ông. Các đảo Cù Lao Chàm,… là dạng địa hình bóc mòn,
ngoài ra các bãi cạn tập trung ở khu vực Cửa Đại Hội An, có độ sâu 2-4 m, 4-6 m, và
bãi cạn ở phía Đông Nam Hòn Mồ, có diện tích khoảng 10-12 km2
, độ sâu trung bình
12-15 m, rãnh sâu từ 25-30 m ở một số nơi có địa hình dốc như bán đảo Sơn Trà (0-30
m), khu vực đảo Cù Lao Chàm, Hòn Ông (0-60 m).
+ Bậc thềm 30-60 m: Bậc thềm này được giới hạn là đường bờ chạy song song
dài theo hướng Đông Nam-Tây Bắc từ Thăng Bình tới Đà Nẵng địa hình tương đối
dốc, ở phần phía nam từ hòn Tai đến Thăng Bình và phần phía bắc từ Hòn Lá đến bán
đảo Sơn Trà bề rộng của bậc thềm khoảng 10-12 km với thành phần vật liệu chủ yếu là

36. 26
bùn cát, và phần hẹp nhất của bậc thềm này là ở phần đông nam-tây bắc của đảo Cù
Lao Chàm, có chiều dài 2-3 km địa hình rất dốc.
+ Bậc thềm 70-100 m: Bậc thềm này có hướng đông nam-tây bắc chạy song song
bờ, địa hình tương đối thoải đều so với bậc thềm 30-60 m, chiều rộng trung bình của
bậc thềm 15-20 km, nơi rộng nhất ở phía tây bắc bán đảo Sơn Trà có chiều rộng
khoảng 40 km,với thành phần vật liệu chủ yếu là cát bùn.
1.2.3.2. Đặc điểm trầm tích tầng mặt đáy biển
Trầm tích trong vùng được phủ bởi chủ yếu các loại trầm tích thô hạt: Cát, cát
chứa bùn sét, bùn sét chứa cát và bùn sét. Diện phân bố của chúng được thể hiện ở
(Hình 1.2). Trên hình 1.2, cho thấy kiểu trầm tích chiếm ưu thế về diện tích phân bố ở
đây là kiểu trầm tích bùn cát, cát bùn là chính, còn các kiểu trầm tích khác như: cát, cát
chứa bùn sét, graven chứa cát chiếm một diện tích nhỏ ở trong khu vực nghiên cứu.
Các kiểu trầm tích cát chỉ phân bố ở phần sát bờ ra tới độ sâu 10-12 m, cũng có nơi tới
20-30 m, hay phân bố thành dạng vệt, dạng gò sót ở các độ sâu khác nhau.
Kiểu trầm tích cát chứa bùn sét, bùn sét chứa cát: là kiểu trầm tích có diện tích
phân bố chiếm ưu thế trong vùng nghiên cứu, chủ yếu ở phía đông Cù Lao Chàm kéo
dài xuống đến đảo Lý Sơn.
Kiểu trầm tích bùn sét phân bố ở giữa lạch Cù Lao Chàm và Cửa Đại (độ sâu 20-
40 m). Bùn sét thường có màu xám xanh, độ ướt và độ dính cao.
Kiểu trầm tích cát phân bố dọc bờ từ Đà Nẵng đến Quãng Ngãi ra đến độ sâu
khoảng 20 m. Trầm tích cát thường có màu vàng, màu trắng.

37. 27
Hình 1.1. Bản đồ địa hình đáy biển từ Đà Nẵng-Thăng Bình (Quảng Nam) (Nguồn: Đề tài KH06.08-Lê Phước Trình, 2002)

38. 28
Hình 1.2. Sơ đồ phân bố trầm tích tầng mặt từ Đà Nẵng-Thăng Bình (Nguồn: Đề tài KH06.08-Lê Phước Trình, 2002)

39. 29
CHƢƠNG 2. TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Nguồn lợi cá và tình hình quản lý, khai thác sử dụng.
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án tập trung vào 3 hệ sinh thái chính trong vùng
biển ven bờ từ Đà Nẵng đến Quảng Nam, khoảng cách theo hướng từ biển đến bờ
được xác định theo Chương trình Quản lý tổng hợp vùng bờ của địa phương. Ranh
giới phía Bắc giáp với vùng biển Thừa Thiên-Huế từ Hòn Chảo (Nam Hải Vân) kéo
dài về phía nam hết vùng biển Duy Xuyên tiếp giáp với huyện Thăng Bình, bao
gồm cả phần hạ lưu sông Thu Bồn. Ba hệ sinh thái chính là: vùng ven bờ Đà Nẵng
(bao gồm bán đảo Sơn Trà và vịnh Đà Nẵng), quần đảo Cù Lao Chàm và cửa sông
Thu Bồn (Hội An và Duy Xuyên). Luận án thực hiện với các nội dung về nguồn lợi
cá nhưng không đánh giá trữ lượng cá vì kinh phí và nguồn lực để thực hiện luận án
còn hạn chế, hơn nữa trữ lượng không phải là nội dung trọng tâm của luận án.
Hình 2.1. Sơ đồ phạm vi vùng biển nghiên cứu
Biển Đà Nẵng
Hạ lưu sông
Thu Bồn
Biển Cù Lao Chàm

40. 30
2.1.3. Thời gian thực hiện
Luận án được thực hiện từ tháng 02/2011 đến tháng 9/2016.
2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.2.1. Nghiên cứu đặc trƣng cơ bản của các hệ sinh thái và nguồn lợi cá liên
quan.
2.2.1.1. Đặc điểm sinh cư (habitat)
Đặc điểm sinh cư tại vùng biển nghiên cứu được tổng hợp từ các nghiên cứu
của các tác giả. Có thể nói rằng các nghiên cứu về các hệ sinh thái ven bờ trong dải
ven biển Nam Trung Bộ mới chỉ được quan tâm từ những năm 1993 cho đến nay.
Vì vậy, nguồn tài liệu sử dụng trong luận án chủ yếu được tập hợp và tổng quan từ
các công trình công bố và kết quả của các chuyến điều tra, nghiên cứu của các đề
tài, dự án chủ yếu được tiến hành tại các khu vực trong những năm gần đây. Tại
vùng biển ven bờ Quảng Nam-Đà Nẵng, luận án sử dụng nguồn tài liệu của các đề
tài và công trình công bố của các tác giả về sinh thái các vùng biển Cù Lao Chàm,
sông Thu Bồn và Đà Nẵng từ năm 2004-2009 (Bảng 2.1) để phân tích đặc điểm sinh
cư và đặc trưng các hệ sinh thái.
Bảng 2.1. Công trình nghiên cứu của các tác giả về đặc điểm sinh cư vùng biển ven bờ
Đà Nẵng, Cù Lao Chàm và cửa sông Thu Bồn từ năm 2004-2009
TT Tên đề tài Ngƣời chủ trì Nội dung phân tích
1
Điều tra nghiên cứu các hệ sinh thái và
tài nguyên biển của khu bảo tồn biển
Cù Lao Chàm, tỉnh Quảng Nam, Việt
Nam.
Võ Sĩ Tuấn, 2004
Rạn san hô, thảm cỏ biển,
thảm rong biển, vùng
triều vùng biển CLC.
2
Điều tra, nghiên cứu rạn san hô và các
hệ sinh thái liên quan vùng biển từ Hòn
Chảo đến nam đèo Hai Vân và bán đảo
Sơn Trà
Nguyễn Văn
Long, 2006
Rạn san hô, thảm cỏ biển,
thảm rong biển, vùng
triều vùng biển Đà Nẵng.
3
Đánh giá hiện trạng tài nguyên đất ngập
nước (chủ yếu là dừa nước) ở hạ lưu
sông Thu Bồn (Quảng Nam) và các
giải pháp quản lý, bảo vệ, phục hồi.
Nguyễn Hữu Đại,
2007
Rừng ngập mặn và thảm
cỏ biển hạ lưu sông Thu
Bồn.
4
Đa dạng sinh học và chất lượng môi
trường khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm:
2004-2008.
Nguyễn Văn
Long, 2008
Rạn san hô, thảm cỏ biển,
thảm rong biển, vùng
triều vùng biển CLC.
5
Khảo sát, đánh giá và đề xuất các giải
pháp bảo vệ, phục hồi các hệ sinh thái
đất ngập nước ven biển Quảng Nam.
Phạm Viết Tích,
2009
Rừng ngập mặn và thảm
cỏ biển vùng hạ lưu sông
Thu Bồn.

41. 31
2.2.1.2. Thành phần loài cá
Xây dựng danh lục thành phần loài cá tại vùng biển nghiên cứu từ hai nguồn:
từ nguồn tài liệu thứ cấp và từ kết quả khảo sát nghiên cứu bổ sung thành phần loài
cá của chính tác giả.
- Nguồn tài liệu thứ cấp
Kế thừa nguồn tài liệu của các tác giả đã công bố về thành phần loài cá thuộc
vùng biển Đà Nẵng và Cù Lao Chàm từ năm 1997-2015 (Bảng 2.2).
Bảng 2.2. Công trình nghiên cứu về thành phần loài cá ở vùng biển Đà Nẵng, Cù Lao
Chàm từ năm 1997-2010
TT Nội dung và thời gian nghiên cứu Nguồn
1
Thành phần loài cá rạn san hô vùng biển Cù
Lao Chàm, 1997 (187 loài, 77 giống, 31 họ).
Nguyễn Hữu Phụng, Nguyễn
Văn Long (1997)
2
Thành phần loài cá vùng biển Đà Nẵng,
2001 (43 loài, 33 giống).
Osman M., Mansor M. I., Chu
Tien Vinh, Mohd T. M. N. &
Azanan Z., (2001)
3
Thành phần loài cá rạn san hô vùng biển Cù
Lao Chàm, 2004 (197 loài, 85 giống, 40 họ).
Nguyễn Hữu Phụng (2004)
4
Thành phần loài cá rạn san hô vùng biển Cù
Lao Chàm, 2005 (308 loài).
Nguyễn Nhật Thi, Nguyễn
Văn Quân (2005)
5
Thành phần loài cá vùng ven bờ Đà Nẵng,
2004-2006 (194 loài, 70 họ).
Nguyễn Văn Long (2006)
6
Thành phần loài cá rạn san hô vùng biển Cù
Lao Chàm, 2008 (270 loài).
Nguyễn Văn Long (2008)
7
Thành phần loài cá vùng biển Nam bán đảo
Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng, 2009 (164 loài,
111 giống, 65 họ và 14 bộ).
Đinh Thị Phương Anh, Phan
Thị Hoa (2010)
8
Dẫn liệu về thành phần loài cá ở hệ thống
sông Thu Bồn-Vu Gia tỉnh Quảng Nam (197
loài, 121 giống, 48 họ và 15 bộ).
Vũ Thị Phương Anh, Võ Văn
Phú (2010)
9
Thành phần loài động vật khai thác ở vùng
hạ lưu sông Thu Bồn, tỉnh Quảng Nam, 2015
(114 loài, 121 giống, 48 họ vạ bộ).
Võ Văn Phú, Lưu Thị Mỹ
Huyền (2015)
Ngoài ra còn một công bố về thành phần loài cá của của Nguyễn Thành
Nam và cộng sự (2012): “ Composition of fish species at Cua Dai estuary, Vu Gia