1. Лекц № 13-14
Монгол утга зохиолын хэл, түүний хэм хэмжээ,
хэлний хөгжлийн түвшин, харилцааны соёл
зөв бичих хэм хэмжээ,
зөв бичих дүрэм

2. Үндэстний óòãà çîõèîëûí õýë,
Зөв бичих хэм хэмжээ
Àëèâàà óëñ ¿íäýñòíèé áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
á¿õèé ë ò¿âøèíä õýì òýãø ¿éë÷èëäýã, çºâ áè÷èõ, äóóäàõ,
íàéðóóëàõ áîëîí ¿ãèéí ñàíãèéí õýì õýìæýý á¿õèé àìàí áà
áè÷ãèéí õýëáýðòýé, õàðüöàíãóé áîëîâñîð÷ òîãòâîðæñîí
õýëèéã үндэстний óòãà çîõèîëûí õýë ãýíý. Óòãà çîõèîëûí
õýëíèéõýý áè÷ãèéí õýëèéã á¿õ íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõ
íýãäìýë ä¿ðýìòýé áîëîõ áóþó çºâ áè÷èõ õýì õýìæýýã
òîãòîîõûí òóëä àëиваа óëñ ¿íäýñòýí çºâ áè÷èõ ä¿ðìèéã
çîõèîí õýðýãëýäýã.

3. Өнөө үед
Тºðèéí áè÷èã àëü íü áàéõ, õýðýãëýæ áóé áè÷èã ¿ñãýý
ñîëèõ, çºâ áè÷èõ ä¿ðìèéã ººð÷ëºõ ýñýõ çýðýã íü ýõ
õýëíèéõýý òºëºº ãýñýí ýðäýìòýí ìýðãýä, ард иргэдèéí
çàéëøã¿é ñàíàà òàâèõ àñóóäàë ìºí.
Ãýâ÷ ýíý òàëààð ÿðèõààñàà ºìíº, îäîî õýðýãëýæ áàéãàà,
òºðººñ áàòàëñàí, îð÷èí öàãèéí õýëýõ¿éòýé õàðüöàíãóé
îéðõîí êèðèë áè÷èã, ò¿¿íèé çºâ áè÷èõ ä¿ðìèéã á¿õ íèéòýýð
ýçýìøèí, óòãà çîõèîëûí õýëíèéõýý çºâ áè÷èõ õýì õýìæýýã
ç¿é ¸ñîîð áàðèìòëàõ òóõàé õýëýëöýõ íü þó þóíààñ ÷óõàë
áàéíà.

4. Эгшиг ба гийгүүлэгч:
Эгшиг
гийгүүлэгчийг амилуулж, хөг ая
оруулснаар хэлийг сонсголонтой,
зөөлөн, уянгалаг болгогч эгшиглүүлэгч
Гийгүүлэгч
үгийн утгыг гийгүүлэн
тодруулагч гол тулгуур
Үгийн араг яс, тулгуур, суурь нь гийгүүлэгч,
амилуулан зөөллөх махбод, суурин дээр боссон хана
тэргүүтэн нь эгшиг юм.

5. Нэг. Эгшиг авианд холбогдох дү рэм
Анх Сажа бандида Гунгаажалцан XIII
зууны тэртээ “Зү рхэн толти” хэмээх
монгол хэлний анхны хэлзүйн бичигтээ
эгшиг авиаг эр, эм гэж ангилсан.

6. Эр ү гэнд ы, эм ү гэнд ий залгана.
Хэлэхүйн цуваанд эгшиг зохицох ёс.
хаврын
өвлийн
газрыг
үндэстний
суртахууны
үдэшлэгийн
ундаргыг
мэндэлсний
дурсгалын
жүжигчний
учрыг
хөгжүүлсний
жуулчдын
нөхдийнхөө
морины
хүндлэхийн
сурталчилгааны
өргөмжлөлийг

7. “ж, ч, ш, ь, и, г” –ээр тө гссө н
эр ү гэнд –ий залгана.
“ж, ч, ш” зөө лө н гийгүү лэгч.
багажийг
дунджийг
багтаамжийн
сургамжийн
удирдамжийг
хадгаламжийн
халамжийн
дурсамжийн
завжийг
шавжийг
жолоочийн
багшийн
сурагчийг
оношийг
байцаагчийн
аашийг
халхавчийг
ханшийг
дасгалжуулагчийн
хайлшийг
тайлбарлагчийг
нухшийг
хангагчийг
маргаашийн
хянагчийг
тагшийг
захирагчийн
булшийг
хамтрагчийг
баншийг

8. “ж, ч, ш, ь, и, г” –ээр тө гссө н
эр ү гэнд –ий залгана.
“ь, и” бү хий зөө лө рсө н гийгүү лэгч.
байгаль – байгалийн
бодгаль – бодгалийн
хавь – хавийн
завь – завийг
хуваарь – хуваарийг
зовуурь – зовуурийг
сонгууль – сонгуулийн
сургууль – сургуулийн
дуурь – дуурийн
арав дахь – арав дахийг
салхи – салхийг
горхи – горхийг
анги – ангийн
тархи – тархийг
архи – архийг
гархи – гархийг
банди – бандийн
тамхи – тамхийг
хулхи – хулхийг
савхи – савхийг

9. “ж, ч, ш, ь, и, г” –ээр тө гссө н
эр ү гэнд –ий залгана.
“н” гийгүү лэгчээр тусгаарласан
тохиолдолд дээрх дү рэм хэрэгжихгү й.
салхины,
тамхины,
горхины,
тархины,
урхины,
архины

10. “ж, ч, ш, ь, и, г” –ээр тө гссө н
эр ү гэнд –ий залгана.
таваг – тавгийг
гараг – гарагийн
бадаг – бадгийг
аймаг – аймгийн
цахилдаг – цахилдгийг адаг – адгийн
цагираг – цагиргийг
нутаг – нутгийн
сархинаг – сархинагийг шалбааг – шалбаагийг
сарьдаг – сарьдгийг
баатарлаг – баатарлагийн
тангараг – тангаргийн
баг – багийн
баясгалан – баясгалангийн
гуниг – гунигийн
чулуулаг – чулуулгийг
домог – домгийн

11. “ж, ч, ш, ь, и, г” –ээр тө гссө н
эр ү гэнд –ий залгана.
Батаагийн,
Хараагийн,
Баяраагийн,
Нараагийн,
Хандаагийн
Сайханаагийн
байшин – байшингийн хун – хунгийн
саван – савангийн
шаазан – шаазангийн
гандан – гандангийн
тавцан – тавцангийн
шон – шонгийн
яндан – яндангийн
лууван – лууюангийн
шуудан – шуудангийн
гурвалжин – гурвалжингийн

12. “ж, ч, ш, ь, и, г” –ээр тө гссө н
эр ү гэнд –ий залгана.
бага – багын найз
хутга – хутгыг ирлэх
арга – аргыг олох
халбага – халбагыг
дарга – даргын
тооллого – тооллогын
хундага – хундагыг
аварга – аваргын
ундарга – ундаргыг
баг – багийн тамирчин
хутаг – хутгийг ерөөх
араг – аргийг үүрэг

13. Эр, эм эгшиг залгах дү рэм
эр ү г + ы
эм ү г + ий
ж, ч, ш, ь, и, г + ий

14. Гээгдэх эгшгийн дүрэм
Г + ЭЭ = Э Г
намар +ын=намрын
өвөл+ийн=өвлийн
сурагчид+ын=сурагчдын
дагавар+ын=дагаврын
учирсан+аас=учирснаас
заавар+аар=заавраар
мэндэлсэн+ий=мэндэлсний учир+ыг=учрыг
шүүмжилсэн+ээс=шүүмжилснээс сайхан+ы=сайхны
илэрхийлдэг+ийг=илэрхийлдгийг
ажил+ын=ажлын
төрөлхтөн+ий=төрөлхтний
эрхтэн+ий=эрхтний

15. Гээгдэх эгшгийн дүрэм
Э + ЭЭ = Э
унага+ыг=унагыг
домбо+ыг=домбыг
ботго+ыг=ботгыг
сана+уул=сануул
аварга+ын=аваргын
ундарга+ын=ундаргын
эрдэнэ+ийн=эрдэнийн
хана+ын=ханын
шударга+ыг=шударгыг
хурга+ыг=хургыг
хана+ын=ханын
азарга+ыг=азаргыг
янзага+ыг=янзагыг
багана+ын=баганын

16. Гээгдэх эгшгийн дүрэм
Г + Г = ЭГЭГ
боловсор+л=боловсрол
нөхөд+д=нөхдөд+өө
нөхдөдөө
сурагчид+д=сурагчдад
сурагчдадаа
дуучид+д=дуучдад
дуучдадаа
ажилчид+д=ажилчдад
ажилчдадаа
ажиллагсад+д=ажиллагсдад ажиллагсдадаа
зорчигчид+д=зорчигчдод
зорчигчдодоо
Эрхэм хүндэт үзэгчид ээ! Манай телевиз байнгын
үзэгчдэдээ зориулан дараах нэвтрүүлгүүдийг бэлтгэж
байна.

17. II. Гээгдэх эгшгийн дүрэм:
• Г + ЭЭ = Э Г
сурагчид+ын=сурагчдын, дагавар+ын=дагаврын,
учирсан+аас=учирснаас, шүүмжилснээс гэх мэт.
•Э + ЭЭ = Э
унага+ыг=унагыг, хана+ын=ханын, домбо+ыг
=домбыг, шударга+ыг=шударгыг гэх мэт.
•Г + Г = ЭГЭГ
боловсор+л-боловсрол, нөхөд+д-нөхдөд+өө=нөхдөдөө,
сурагчид+д-сурагчдад түрээсэл+х=түрээслэх
гэх мэт.
түрээсэл нэ түрээсэлнэ

18. III. Гээгдэхгү й эгшгийн дү рэм
 Оноосон нэрийн эгшгийг гээхгү й.
Улаанбаатарын, Баян-Өндөрөөс, “Өнөөдөр” сонинд,
“Инфо”-той, Төмөрийн
 Харь ү гийн эгшгийг гээхгү й.
физикийн, менежерээр, Америкийн, математикийн
 Ү йлт нэрийн ‘’х’’-ийн ө мнө х эгшиг гээхгү й.
үзүүлэхээс, таниулахын, авчрахаар, харахын,
хавахаар, хэлчихээс нь, анхааруулахын, явахыг

19. Гээгдэхгү й эгшгийн дү рэм
 “ж,ч,ш” -ээс бусад гийгүү лэгчийн дараа орсон
зөө лрүү лэх үү рэгтэй “и” эгшгийг гээхгү й.
тамирын, амины, тахирыг, бохироос, ховилыг,
ажлын, учрыг, учраас, ажилчнаас, хашрыг, халшраад
 Түү хэн уламжлалыг харгалзан бичдэг ү гсийн
эгшгийг гээхгү й.
тэнхимийн, гарагийн, галавын, төлөвийг
 Ялгах эгшгийг гээхгү й.
аргалын, хоногийг, үнэрээс, ургацын, тунараад

20. Гээгдэхгү й эгшгийн дү рэм
Эгшигт гийгүү лэгч эгшиггү йдэхэд хү рвэл
гээхгү й.
самбарын, хөдөлмөрөөр, үзүүлбэрээс гэх мэт.
Дараалсан 2 заримдаг гийгүү лэгч арын
эгшиг гээхгү й.
нөхцөлийн, мэдсэний, бодогдсоноор гэх мэт.
Нэг ү гээс хоёр эгшиг гээхгү й.
эрдэнийн, янзагаар, ганзагын гэх мэт.

21. Ялгах эгшгийн дү рэм:
хэлний үзүүрийн: ана, хана, үнэ, хоно, сөнө
үнэр+ийг=үнэрийг, ханар+аад=ханараад
Н
бүх эгшиг
хэлний угийн: ан, хан, хүн, хон, сөн
хоолойн: бага, тарга, торго,
хагал+аад=хагалаад, хоргол+оор=хорголоор
Г
эр эгшиг
хэлний: баг, тараг, торог, мөнгө, мэнгэ

22. Хоёр. Гийгүү лэгч авианд холбогдох дү рэм
Эгшигт гийгүүлэгч: МоНГоЛ БааВаР
Зөрчих нь: Саранг дуудаарай. Дүнг тавина.
Ах нь ирлээ. Ах л ирсэн.
Заримдаг гийгүүлэгч
ЦооЖоо ЗаСааД ТуШааЧиХ
Э
Э
хэл+ж=хэлж
хэлсэн+ий=хэлсний
үз+ж=үзэж
үзсэн+ий=үзсэний

23. С, Х-ийн дараах Т, Ч-ийн дүрэм:
С, Х + Т, Ч = эгшиггүй
усч, түүхч, хүсч, мөстсөн
төрөлхтөн+ий=төрөлхтний
эрхтэн+ийг=эрхтнийг
дархтан+аас=дархтнаас
шархтан+ы=шархтны

24. Ү йл ү г үү сгэх -л дагаврын дү рэм:
Эгшигт 7+л=лЭ
(МоНГоЛ БааВаР)
үглэ, үзүүрлэ, хайрла, номло, эмээллэ, ажилла,
хэрэглэ, баярлалаа, ажиллалаа, хооллолоо
Заримдаг 9+л=Эл
(ЦооЖоо ЗаСааД ТуШааЧиХ)
хошуучил, доромжил, эхэл, дээдэл, хагасал,
түрээсэл, түрээсэлнэ, эхэлье, адисал,
оношилгоо

25. Ү йл ү г үү сгэх -л дагаврын дү рэм:
2 заримдаг+л=лЭ
(Үгийн үндэс эвдрэх тул)
хувцасла, хавтасла, холтосло, үндэслэ, гадасла
(хавтасал
хавтсал
ts
хавцал)
 Ь+л=Ил
морил, ханил
Э+л=шууд
унагал, тоол гэх мэт.

26. -я -е -ё нө хцө л залгах дү рэм :
Гийгүү лэгчээр тө гссө н эр ү г + я,ё
ъ
авъя, хуваалцъя, явъя, бодъё, хандъя, суръя,
Гийгүү лэгчээр тө гссө н эм ү г + е
ь
дэвшүү лье, өгүүлье, үгүйлье, хэлье, мэдье,
хүсье
Эгшгээр тө гссө н ү г + я,е,ё
шууд
хү ргэе, зааварлая, ажиллая, саная, залгая,
хийе, таая

27. Язгууртаа Ь-тэй ү гс
Zeb
авьяас, гавьяа, завьяа, EjI
харьяа, томьёо, овьёос Gebi
IT
шавж
febiy
 Ц.Дамдинсүрэн, Б.Осор. “Монгол үсгийн дүрмийн
esO
толь”, Уб., 1984
 Д.Төмөртогоо нарын хамтын бүтээл. “Монгол хэлний
зөв бичих дүрмийн журамласан толь”, Уб.,

28. ь и болох ба болохгү й дү рэм
барь+уу=бариу
харь+х=харих
сахь+лаа=сахилаа
сахь+даг=сахидаг
тавь+лаа=тавилаа
тавь+даг=тавьдаг
харь+я=харья
хийморь+гүй=хийморьгүй
9+7=и
7+7=и
9+9=и
7+9=Ь

29. Õàðü õýëíèé ¿ãèéã çºâ áè÷èõ ä¿ðýì
Гарал үүслийг харгалзан бичнэ.
èíæåíåð, ìåíåæåð, êîìïàíè, áðîêåð, êëóá, ðåñòîðàí
Тухайн үгэнд эр, эм эгшиг холилдон орсон байвал
эр эгшиг байгаа тохиолдолд эр эгшгийг дагаж
залгавар залгана.
анкетыг, äèïëîìîîñ, профессорын
компьютерийн

30. Õàðü õýëíèé ¿ãèéã çºâ áè÷èõ ä¿ðýì
Харь хэлний онцгой авиаг эх хэлний зохих
авиатай дүйлгэнэ.
êóðñèéí, êëóáèéí, ìàòåìàòèêèéí, áîðùèéã,
(орос хэлний “у” = монгол хэлний “ү”)
Õàðü õýëíèé ¿ãèéí áàëàðõàé ýãøãèéã ãýýõã¿é.
ìåíåæåðèéí, ôèçèêèéí, ïðîôåññîðîîñ, àãåíòëàãèéí
Эöñèéí ãèéã¿¿ëýã÷èéã хасах ¸ñ áàéíà.
ôîðìà, ìàøèíà, áðþêè ãýäãèéã ôîðì, ìàøèí, áðþê
ñòàíöèÿ, ëåêöèÿ, Àçèÿ, àðìèÿ
ãýäãèéã
станц, лекц, Ази, арми

31. Зө в сайхан ярьж хэвшицгээе!
нэлээдгү й их ...
Хийморьтой тугандаа мөргөх өглөө
Хэзээ мө дгү й ойртсоор байна.
....-ж хэлмээр байна.
яриан дундаа зогсоц хийх
зарим авиаг буруу хэлэх (р, ж, ч)

32. Эх орон – Эх хэл
Эх оронч сэтгэлгээ ширхэг цаасыг
хогийн саванд хаяхаас эхэлнэ.
Эх хэлээ хайрлах хайр ганц авиаг
зө в дуудаж, ганц ү гийг монголоороо
хэлэхээс эхэлнэ.

33. Үг, бүтээвэртэй холбоотой зөв.б.дүрэм
хоёр+уул=хоёул хîþóë, бод+зно=бодозноáîäçîíî
эм+нэ+лэг=эмнэлэг эìëýã, шавж
Àäèë äóóäàãäàâ÷ ººðººð áè÷äýã õýëç¿éí õýëáýð¿¿ä:
Мэнд õ¿ðгэ – хүрвэл хүрэг, хоол болго – болбол болог
“-á, -â” залгах дүрэм:
л, м, н, в + бал4 õýëáýë, íýìáýë, õàìáàë, àâáàë,
òàâèáàë, хэн бэ? ýíý õýíèé íîì áý?
бусад + вал4 õèéñâýë, òàéëáàðëàâàë, þó âý, õèð âý

34. Үргэлжлэл
“-ëàãà, -ëîãî, -ëýã, -ëºã”, “-ëãà, -ëãî, -ëãý, -ë㺔 îðëîãî,
ãàðëàãà, ¿çëýã, ºãëºã, õàðäëàãà, ñýðäëýã, à÷ëàãà,
óíàëãà, áóóëãà, ñàõèëãà, çîðèëãî
¯¿íýýñ ãàäíà “-ãà4, -ãàà4” ãýäýã äàãàâàð áàñ áèé.
ñàíàà+÷èë+ãà = ñàíàà÷èëãà,
ñóðâàëæ+ë+ãà=ñóðâàëæèëãà, íîø+ë+ãîî=îíîøèëãîî
“-õóóí, -õ¿¿í” äàãàâàð
øàòàõóóí, ñóäëàãäàõóóí, танин мэдэхүй

35. Үргэлжлэл
Îðîí öàãèéí íýð, òºëººíèé ¿ãèéí ¿íäñýíä çàëãàæ íýðø¿¿ëýõ
óòãàòàé “-õ” íºõöºëèéã ÿìàð ÷ ¿ãýíä øóóä çàëãàíà.
Æèøýý íü: äàðààõ, äîîðõ, äýýðõ, ìàíàéõ, ºìíºõ ãýõ ìýò.
Äýñ òîîíû íýð ¿¿ñãýõäýý, ýì ¿ãýíä “äýõ”, ýð ¿ãýíä
“äàõü” çàëãàíà. Æèøýý íü: íýã äýõ, õî¸ð äàõü, ãóðàâ
äàõü, äºðºâ äýõ ãýõ ìýò.
¯éëýýñ íýð ¿ã ¿¿ñãýõ “-âõ” äàãàâàð íü ìîíãîë áè÷иãт “áõè” áîëîâ÷ îð÷èí öàãт “è” ýãøèã íü 纺ëð¿¿ëýõ ¿¿ðýã
áàéõã¿é ó÷ðààñ ãýýãäýæ, èäýâõ, ÷àäàâõ ãýæ áè÷íý.

36. Зарим тийн ялгалын нөхцөл зөв.б.дүрэм
“-û, -èé” ; “-ûí, -èéí” нөхцөлийг ялгах:
òîðãîíû, òîîíû, ìîäíû, õàäíû, õàäààñíû,
óãèéí, àæëûí, õàíà-õàíûí, õàðãàíà-õàðãàíûí
çàðèì ¿ãèéí ¿íäñýíä “í” ãèéã¿¿ëýã÷ íýìýãääýã: öàãèéí
äàðàà, õîãèéí (ìóó) ìàøèí – хийсвэр утга
öàãíû îîñîð, õîãíû (õîã à÷äàã) ìàøèí – бодит утга
“-ðóó2“ нөхцөлийг залгаж бичнэ:
çàõðóó, òºâð¿¿, íîìðóó, гýðë¿¿ãýý, àæèëðóó

37. “чих”
¯éë ¿ã öàãààð òîäîòãîí õîëáîõ íºõöºë (ºíãºðñºí öàã -ñàí4,
îäîî öàã -àà4, èðýýä¿é öàã -õ, áàéíãà öàã -äàã4)
àâñíûõàà äàðàà íýðèéí òîî, òèéí ÿëãàë, õàìààòóóëàõ
íºõöºë àâ÷ áîëäîã. ¯¿íèéã “¿éëò íýð” õýìýýí òóñãàéëàí
íýðëýäýã.
¿ç¿¿ë÷èõèéã = ¿ç+¿¿ë+÷+õ+èéã
¿ç¿¿ë÷õýýä = ¿ç+¿¿ë+÷èõ+ýэд

38. Зарим маргаантай ү гс:
áýëýã äóðñãàë, áèëýã îþóí, áýëãý òýìäýã
àìàð òºâ òºâøèí, ò¿âøèí хэмжээ
ýðãýõ ¿éë, ýðýã øóðàã, èðýã õîíü
гàâüÿà, õàðüÿà, çàâüÿà, òîìü¸î, áèíäýðüÿà
 øàâæ

39. Ү еэр зө в таслах
ó-ñàë, ºì-ñºõ, ºìñ-ãºë, òº-ðºëõò-íèé
áàðüÿ = áàðü-ÿ, õàðúÿ = õàðú-ÿ

40. Оноосон нэрийг зө в бичих:
Îíîîñîí íýðèéã åðèéí íýðýýñ ÿëãàõ, ìºí õ¿íäýòãýõ
çîðèëãîîð òîì ¿ñãýýð áè÷äýã. Ìîíãîë óëñ, Óëààíáààòàð
õîò, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Îòãîíòýíãýð óóë, Õºâñãºë
àéìàã, “Èõ õóâü çàÿà” ðîìàí, “Ýð¿¿ë ìýíä” ñýòã¿¿ë,
“залуучууд” зочид буудал
Õî¸ð ¿ãýýñ á¿òñýí îíîîñîí íýðèéí ñ¿¿ëèéí ¿ã íü ýãøãýýð
ýõýëñýí áîë çóðààñ òàòàæ, òîì ¿ñãýýð ýõëýí áè÷íý.
Æèøýý íü: Ãîâü-Àëòàé, Õýðëýíáàÿí-Óëààí, Äàðõàí-Óóë,
Энх-Àìãàëàí, Ñóâä-Ýðäýíý
Оноосон нэрийн эгшгийг гээхгүй.
Төмөрийн, Цэцэгээ, Уранаа

41. Оноосон нэрийг зө в бичих:
Îíîîñîí íýðèéã åðèéí íýðýýñ ÿëãàõ, ìºí õ¿íäýòãýõ
çîðèëãîîð òîì ¿ñãýýð áè÷äýã. Ìîíãîë óëñ, Óëààíáààòàð
õîò, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Îòãîíòýíãýð óóë, Õºâñãºë
àéìàã, “Èõ õóâü çàÿà” ðîìàí, “Ýð¿¿ë ìýíä” ñýòã¿¿ë,
“залуучууд” зочид буудал
 Õî¸ð ¿ãýýñ á¿òñýí îíîîñîí íýðèéí ñ¿¿ëèéí ¿ã íü ýãøãýýð ýõýëñýí
áîë çóðààñ òàòàæ, òîì ¿ñãýýð ýõëýí áè÷íý, өргөлтийг нь дагана:
Ãîâü-Àëòàé,Õýðëýíáàÿí-Óëààí, Äàðõàí-Óóë,Áàò-Àìãàëàí,ÑóâäÝðäýíý, санхүүжилтийн
Оноосон нэрийн эгшгийг гээхгүй.
Төмөрийн, Цэцэгээ, Уранаа

42. Цэг тэмдгийн дү рэм:
Õ¿éòýí ºäºð áàéíà. Äóëààí õóâöàñëààðàé. Ã.ÁàòЭрдэнэ 1. ( 3-ð ñàðûí 10 III àíãèéí ñóðàã÷ )
 Асуултын тэмдэг: ªã뺺 ýðò èðýâ ¿¿?
 Цэг:
 Анхаарлын тэмдэг: Çàëóóñ àà, èðýýä¿éãýý çºâ ñîíãîãòóí!
Æèøýýëáýë:
 Цуваа цэг: ”... Èíýýìñýãëýë áîë ÿäðàõàä õ¿÷, ñàíäðàõàä
òàéâøðàë, ºâäºæ çîâîõîä ýì òàí ...”
Áè ÷àìä ... ìàø èõ ... õàéðòàé
 Таслал: Õîíü, ÿìààã áîã ìàë; ¿õýð, àäóó, òýìýýã áîä ìàë;
ãàõàé, òàõèà, ãàëóóã òóñëàõ àæ àõóé ãýíý.
 Тодорхойлох цэг:

43. Цэг тэмдгийн дү рэм:
Хашилт: “Òýð õ¿í èðñýí áîëîâ óó, õýðýâ èðñýí áîë
“Íýãäýë÷èí” çî÷èä áóóäàëä ë áóóñàí áàéõ ¸ñòîé, ººð
òàíèõ àéë áàéõã¿é ø¿¿ äýý” ãýæ îõèí òààìàãëàí áîäîâ.
Ìàíàéõ õ¿¿òýé áîëñîí, “òîì õ¿í” –èéã ìààíü
Æàâõëàíòºãºëäºð ãýäýã.
Од: Ìîðèíû óÿàã áóðèàä ìîíãîë÷óóä ñýðãý* ãýæ
íýðëýäýã.

44. Цэг тэмдгийн дү рэм :
Урт зураас: ªã뺺íèé 8,00 – 10,00 öàãò,
Óëààíáààòàð – Õºõ õîòûí ãàëò òýðýã
Áàãø òà – õ¿¿õýä øóóãüñàí èõ ºð㺺íèé ýçýí áèëýý
Áàãø òà – õ¿ñýë äîëãèëñîí èðýýä¿é çàìûí ýõ áèëýý
Богино зураас:
Àìãàëàí-Ýíõèéí Òºãºëäºð íÿ-áî -ãèéí àíãèä ñóðäàã.
Туслах үг:
Òýãýõýä ìºí ÷ ñàéõàí ºäºð áàéñàí ñàí. Îäîî ÷ îëîí æèë
ºíãºð÷ äýý.

45. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
Та бүхэнд амжилт хүсье.