1. Батлав: УбИС-ийн Сургалтын албаны дарга .......................... проф. Ю.Намсрай
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НАЙРУУЛГАЗҮЙ
(Дээд боловсролын суурь хичээлийн стандарт)
1. Индекс
ML105
2. Мэргэжил
Монгол Солонгос хэл судлаач,
Монгол солонгос хэлний багш, Монгол англи хэлний багш болон бүх мэргэжлийн
ангиуд
3. Судлах кредит
2.0
4. Зорилго
Даяаршлын эрин үед Эх хэл соѐлоо дээдлэн хүндэтгэдэг, монгол хэлний зөв бичих, зөв
дуудах, зөв найруулах болон үгийн сангийн хэм хэмжээг ойлгож эзэмшсэн, нийгэмд
харилцааны зохих хэмжээний соѐл, бичгийн боловсролтой, илтгэх болон эсээ бичих
чадвартай иргэн болон төлөвшихөд нь туслах үйлчилгээ үзүүлнэ.
5. Зорилт:
Эх хэлээрээ алдаагүй зөв бичиж дадах
Эх хэлээрээ зөв боловсон ярьж дадах
Эх хэлээрээ уран яруу найруулж дадах
6. Мэдлэг, чадвар, дадал
Эх хэлний зөв бичих, дуудах, найруулах болон үгийн сангийн хэм хэмжээ – дүрэм
журмын талаар онолын мэдлэг эзэмшиж, алдаагүй зөв бичих, зөв боловсон ярих, уран
яруу найруулах чадвартай болж, эх хэлний харилцааны болон бичгийн соѐл эзэмшин,
нийгэмд эх хэлээ хэрэглэх зөв дадалтай болно.
7. Агуулгын стандарт
Монгол хэлний зөв бичгийн дүрэм, ярианы соѐлд нөлөөлөх эерэг ба сөрөг хүчин зүйлс,
илтгэлийн бүтэц найруулга, уран илтгэх арга, найруулгын алдаа ба онч, эсээний бүтэц,
эсээ бичих анхан шатны шаардлага гэх мэт ухагдахууныг судална.
8. Аргазүйн стандарт
64 цаг семинар
Уг хичээлийн агуулгыг семинарийн хичээлийн хэлбэрээр олгоно..
Семинарийн хичээл нь уг хичээлийн агуулгын стандартад тусгасан, эх хэлний онолын
мэдлэгийг оюутнуудаар бүтээлгэх, түүний дасгал, дадлагын ажлуудыг хийлгэж, чадвар
суулгахад чиглэнэ. Бие даах ажлыг оюутны бие даасан бүтээлч идэвхтэй ажиллагаан
дээр үндэслэн аман болон бичгийн олон төрлийн хэлбэрээр зохион байгуулна.
9. Үнэлгээний стандарт
А. Үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтүүд:
Оюутнуудыг үнэлэхдээ сургах, суралцах ажиллагааг бодитой үнэлэх, өөрийгөө
хөгжүүлсэн байдал, суралцах арга барилыг эзэмшсэн байдлыг харгалзах, тасралтгүй
үнэлэх, ганцаарчилсан болон хэсэг бүлгээр нь үнэлэх, суралцагчдаар өөрийн үнэлгээ
хийлгэх, багш суралцагчид хамтран үнэлэх зэрэг
орчин үеийн үнэлгээний чиг
хандлагыг баримтлан “Монгол хэлний найруулгазүй” хичээлийн агуулгын хүрээ ба
агуулгын стандартад заасан үндсэн мэдлэг, чадвар, дадлыг хэрхэн эзэмшсэнийг
дараах нийтлэг шалгуур үзүүлэлтийг баримтлан үнэлнэ.
Б. Үнэлэлт дүгнэлт
1. Хичээлийн ирц: Энэ нь тухайн оюутны хичээлд биеэр суусан ба хичээлд оролцсон
байдалд үндэслэнэ.
2. Бие даалтын ажил: Суралцагчдын бие даан хийж гүйцэтгэсэн ажлын биелэлт,
гүйцэтгэсэн хугацаа зэрэг дээр тулгуурлан үнэлнэ.
3. Явцын дүн: Тухайн хичээлийн стандарт, хөтөлбөрийн дагуу зайлшгүй эзэмшвэл
зохих мэдлэг, чадварыг үнэлнэ. Үүнд: Явцын шалгалтын дүн, (тестийн болон бичгийн
ажил, тодорхой сэдвээр тавьсан илтгэл, бичсэн эсээ), хичээлийн идэвх зэрэгт үндэслэн
үнэлнэ.

2. 4. Шалгалт: Хөтөлбөр ѐсоор судалсан хичээлийн агуулгыг стандартын дагуу
боловсруулж баталгаажуулсан асуулт, тестийн дагуу амаар болон бичгийн хэлбэрээр
шалгаж дүгнэнэ.
10. Орчны стандарт
А. Багшид тавигдах шаардлага
Тухайн хичээлийг заах онол аргазүйн дэлгэр мэдлэгтэй байх,
Мэргэжлийн хичээл хоорондын интеграцийг хангахын тулд орчин цагийн монгол
хэлний авиазүй, үгзүй, өгүүлбэрзүй, найруулгазүй, монголын уран зохиол зэрэг
хичээлүүдийн өргөн мэдлэгтэй байх,
Хичээлийн сэдэв хоорондын холбоо хамаарлыг сайтар хангах,
Сургалтын уламжлалт аргуудыг хэрэглэхээс гадна орчин үеийн дэвшилтэт,
шинэлэг аргуудыг хэрэглэх,
Хичээлийг асуудал дэвшүүлэн шийдвэрлэх чадвартай байх,
Оюутнуудын мэдлэг бүтээх үйл явцыг удирдан чиглүүлэх заавар зөвлөгөө өгөх
чадвартай байх,
Сургалтын орчин үеийн техник хэрэгслийг хэрэглэх чадвартай байх
Оюутан залуучуудыг бие хүн болж төлөвших үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх
чадвартай байх
Бие даан мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх чадвартай байх
Б. Сургалтын хэрэглэгдэхүүн
Суралцагчдад сурах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх
Ном, сурах бичиг, номын сангаар хангах
Техник хэрэгсэл зэрэг сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангах

3. Батлав: УбИС-ийн Сургалтын албаны дарга .......................... проф. Ю.Намсрай
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ НАЙРУУЛГАЗҮЙ
(Дээд боловсролын суурь хичээлийн хөтөлбөр)
Хичээлийн индекс:
ML105
Судлах кредит: 2.0
Судлах улирал: дурын улирал
Мэргэжил:
Монгол – солонгос хэл судлал, Монгол – солонгос хэлний багш,
Монгол – англи хэлний багш болон бусад бүх мэргэжил
5. Хөтөлбөрийн зорилго:
Даяаршлын эрин үед Эх хэл соѐлоо дээдлэн хүндэтгэдэг, монгол хэлний зөв бичих,
зөв дуудах, зөв найруулах болон үгийн сангийн хэм хэмжээг ойлгож эзэмшсэн,
нийгэмд харилцааны зохих хэмжээний соѐл, бичгийн боловсролтой, илтгэх болон
эсээ бичих чадвартай иргэн болон төлөвшихөд нь бүх мэргэжлийн оюутнуудад
туслах үйлчилгээ үзүүлнэ.
1.
2.
3.
4.
6.
-
Хөтөлбөрийн зорилтууд:
Монгол хэлний кирил бичгийн зөв бичих дүрмийг эзэмшүүлэх
Ярианы соѐлд эерэг ба сөргөөр нөлөөлөх хүчин зүйлсийг ойлгуулах
Хөрөг найруулал, аян замын тэмдэглэл зэрэг бичгийн ярианы төрлийг найруулан
бичихэд сургах
Илтгэх урлагт сургах
Найруулгын алдаа ба ончийн тухай ойлгуулж, хэрэглэж сургах
Эсээ бичих анхан шатны чадвартай болгох
7. Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
“Монгол хэлний найруулгазүй” хичээлийн хөтөлбөрт бакалаврын түвшинд заах
цагийн хэмжээг харгалзан үзэж сэдвүүдийг хуваарилсан болно.
Сургалтын төлөвлөгөөнд дадлагын цагт багтах агуулгын хэмжээ өргөн байгаа
тул бие дааж гүйцэтгэх болон дадлагын хичээлийн цагийг илүү бүтээлч,
багтаамжтай ашиглахыг анхаарна.
Дадлага хичээлийг агуулгын стандартын дагуу сургалтын орчин үеийн бүтээлч
идэвхтэй аргаар шинжлэх ухааны өндөр түвшинд заана.
Оюутны чадвар, сонирхол, хэрэгцээнд тохируулан даалгавар, бие даалт өгч
явцын хяналт, үнэлгээг тогтмолжуулна. Улиралд уншиж, судлах ном зохиол, бие
даан гүйцэтгэх ажлын жагсаалтыг улирал бүрийн эхэнд өгч, биелэлт үр дүнг
тооцож, сургалтад багц цагийг хэрэглэнэ. Илтгэл бэлтгэх, эсээ бичих сэдвүүдийг
тухайн ангийн оюутнуудын мэргэжлийн онцлог, хэрэгцээ сонирхолд нийцүүлэн
харилцан ярилцаж сонгон, бие даасан ажил гүйцэтгүүлнэ.
Тухайн улиралд тодорхой бүлэг сэдвүүдийг үзэж дууссаны дараа улиралд 2-3
удаа сэдвийн шалгалтыг аман би бичгийн хэлбэрээр авч, үнэлгээ дүгнэлт хийн
анхаарч ажиллана.
8. Оюутны эзэмшвэл зохих мэдлэг, чадвар, дадал:
1. Кирил бичгийн зөв бичих дүрмийн ерөнхий тогтолцоо, эгшиг, гийгүүлэгч, тэмдэг
үсэгт холбогдох дүрмүүд, үгийг үелэх, мөр шилжүүлэх, үгийн үндэс, бүтээвэртэй
холбоотой дүрмүүд, том үсгээр бичих, цэг тэмдэгтэй холбоотой дүрлмүүд, чимэх үг,
аялга үгийг хэрхэн бичих зэрэг авиазүй, үгзүй, өгүүлбэрзүйн холбогдолтой бүхий л зөв
бичих дүрмийг судалж, хэрэглээ болгон алдаагүй зөв бичих
2. Ярианы соѐл, түүнд харшлах зүйлүүд, ярианы хэл, найруулгын онлог, ярианы
төрлүүд, ярианд нөлөөлөх аман бус харилцаа, дотоод яриаг гадаад яриа болгон
илэрхийлэх аргуудыг мэдэж улмаар хэлэлцүүлэг, маргаан, мэтгэлцээнд санал бодлоо
нэмэрлэх, үзэл бодлоо ам болон бичгээр цэгцтэй, зөв илэрхийлэх, мөн уншиж судалж
мэдсэн зүйлээ өөрийн гаргасан төлөвлөгөөний дагуу цэгцтэй зөв ярих

4. 3. Илтгэлийн төрөл, бүтэц, аман ярианаас ялгарах онцлог зэргийг мэдэж, илтгэл
бэлдэх аргачлалд суралцаж, улмаар сонгосон сэдвийн дагуу төлөвлөгөө зохиож, илтгэл
бичиж, хэлэлцүүлэх
4. Зөв найруулах учир холбогдлыг ойлгож, найруулгын алдаа хэрхэн үүсдэг,
тэдгээрээс хэрхэн сэргийлж, засаж залруулах аргууд, найруулгын онч, дүрслэх ур
маягийн талаар мэдлэг, чадвартай болох
5. Эсээг онцлог шинжээр нь ялган таних, эсээний бүтцэд задлал хийх, найруулгын
хэв маягаар нь ялгах, улмаар эсээ бичих арга, хэлбэрүүдээс оновчтойг сонгон, эсээг
үндсэн 5 зарчмаар төлөвлөж, зохион бичих
9. Үнэлгээний хэлбэр, аргачлал
Хөтөлбөрийн зорилгын биелэлт, мэдлэг чадвар, төлөвшлийн стандартын
хэрэгжилтийг үнэлж дүгнэхдээ “УБИС-ийн оюутныг үнэлэх журам”-ыг үндэслэн
хичээлийн ирц, бие даалтаар гүйцэтгэсэн ажил, явцын буюу бүлэг сэдвийн шалгалтын
дүн, оюутны идэвх оролцоо зэргийг харгалзан үнэлж тус бүрд харгалзах үсгэн ба тоон
үнэлгээ, голч дүнг тооцно.
1. Хичээлийн ирцийг тухайн хичээлд биечлэн сууж оролцсоныг харгалзан тооцно.
2. Бие дааж гүйцэтгэсэн даалгаврыг “УБИС-ийн оюутны бие даасан ажлыг зохион
байгуулах, дүгнэх журам”-ыг баримтлан шалгаж тооцно.
3. Хичээлийн явцын шалгалтын үнэлгээг улирлын явцад авсан хяналтын ажлын
дүнгээр тооцно.
4. Оюутны идэвх оролцоог улирлын явцад дадлага, семинар хичээлд оролцсон
байдал, даалгаврын биелэлт, идэвх санаачилга зэргийг харгалзана.
5. Үнэлгээ 100 онооны системээр нээлттэй, бодтой, хөгжүүлэх зарчим баримталж,
хөтөлбөрийн үр дүнг тооцож үзнэ.
Үнэлгээний шалгуур үзүүлэлт
Тус хичээлийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үнэлгээг гаргахдаа дараах шаардлага,
шалгуур хэмжээсийг харгалзан үзнэ. Үүнд:
1. Тухайн хөтөлбөрийн агуулгыг иж бүрэн судалж, холбогдох ном зохиолыг уншиж,
явцын болон батлах шалгалтыг маш сайн, гүйцэд өгсөн, бие даан гүйцэтгэх
ажлыг бүрэн тооцуулж 90-100 оноо авсан оюутан А үнэлгээ
2. Хичээлийн ихэнх цагт сууж, хөтөлбөрийн агуулгыг судалж, шалгалт шүүлэгт
хангалттай үнэлгээ авсан, бие даан гүйцэтгэх ажлын дийлэнх хувийг тооцуулсан
80-89 оноо авсан оюутан В үнэлгээ
3. Тухайн хөтөлбөрийн тал хувийг судалж, явцын болон батлах шалгалтыг дунд
зэрэг үнэлгээтэй өгсөн, бие даан гүйцэтгэх болон дадлага ажлын хагасыг
тооцуулсан 70-79 оноо авсан оюутан С үнэлгээ
4. Хичээлийн ихэнх цагт суугаагүй, хөтөлбөрийн агуулгыг бараг судлаагүй, явцын
болон батлах шалгалтуудыг хангалтгүй бөгөөд хагас тооцуулсан, мэдлэг, чадвар
сулавтар 60-69 оноо авсан оюутан D үнэлгээ
5. Хичээлийн цөөн цагт суусан боловч хөтөлбөрийн агуулгыг бүрэн гүйцэд
судлаагүй, шалгалт болон бие даан гүйцэтгэх ажлыг тооцуулаагүй, мэдлэг,
чадвар туйлын хангалтгүй 60-аас доош оноо авсан оюутан F үнэлгээ тус тус
тооцуулах болно.
10. Дэлгэрэнгүй судлагдахуун:
Сэдэв- 1 Удиртгал
Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг - 4 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
Кирил бичгийн зөв бичих дүрэм, найруулгын талаар ЕБДС-ийн монгол хэлний
хичээлээр үзсэн тул оюутнуудын суурь мэдлэг, чадварыг тогтоох түвшин тогтоох
шалгалтыг энгийн хэрэглээний сэдвээр авч, алдаа дутагдлыг шүүн ярилцаж, энэхүү
хичээлийн ач холбогдлыг ойлгуулан, хичээлийн сэдэв, агуулгыг танилцуулна.
Бие дааж гүйцэтгэх ажил

5. -
Түвшин тогтоох шалгалт өгч, өөрсдийн алдааг тогтоон, тэдгээр алдаануудынхаа
учир холбогдлыг ойлгож авах, цаашид алдахгүй болохын төлөө суралцах, эх хэлний
зохих мэдлэг чадвартай, харилцааны болон бичгийн соѐлтой иргэн болох
ухамсартай, хичээлд идэвхтэй суралцах бэлтгэлтэй болно.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Түвшин тогтоох шалгалтыг 90 минутын турш зөв бичих, найруулах, алдаа засах, дүрэм
журмыг бичих зэрэг агуулгаар авч, багш оюутнуудын шалгалтын материалд анализ
хийж, цаашид заах хичээлтэйгээ уялдуулна.
Мэдлэг чадвар дадал
Эх хэлний зохих мэдлэг чадвартай, харилцааны болон бичгийн соѐлтой иргэн болох
ухамсартай, хичээлд идэвхтэй суралцах бэлтгэлтэй болно.
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
Оюутнуудын суурь мэдлэгийн түвшинг тогтоож, анализ хийж, цаашид үзэх хичээлийн
агуулгатай уялдуулан, улирлын туршид уг хичээлийг үзсэний дараа өмнөх алдаануудыг
гаргахгүй бичих чадвартай болсон байх тухай ухамсарлуулна.
Нэгдүгээр бүлэг сэдэв: Кирил бичгийн зөв бичих дүрэм
Сэдэв-2 Эгшиг авиатай холбогдох зөв бичгийн дүрэм
Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг - 4 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Эгшиг зохицох ѐс, эр, эм эгшиг залгах дүрэм
- Гээгдэх эгшгийн 3 дүрэм
- Гээгдэхгүй эгшгийн 9 дүрэм
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” (Улаанбаатар их сургуулийн үндсэн сурах бичиг, Уб.,
2011) –ээс зөв бичих дүрмийн онол, хэл шинжлэлийн үндэслэлийг уншиж бэлтгэнэ.
- Уг сурах бичгийн дасгал ажлын хэсгээс эдгээр дүрмүүдтэй холбогдох дасгалуудыг
ажиллана.
- Зөв бичгийн тулгуур дохиог хараад дэлгэрүүлэн тайлбарлаж чаддаг болно.
- Сурах бичгийн цээж бичгийн хэсгээс эдгээр дүрмүүд бүхий үг хэллэг оруулсан
цээжээр бичих эхүүдийг алдаагүй бичиж сурна.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичиг дэх уг сэдвийн ойлголтыг хэл шинжлэлийн үндэслэлтэй ярилцах, тулгуур
дохиог сэргээн тайлбарлаж хэлүүлэх, эх сэдвүүдийг цээжээр бичүүлэх, дасгал болон
сорил ажиллуулах, шинээр жишээ үг өгүүлбэр зохиож бичүүлэх, ярилцах
Мэдлэг чадвар дадал
Эгшиг авиатай холбогдох дээр дурдсан гурван үндсэн дүрмийг мэдэж, дасгалуудыг
бүрэн ажиллаж, тулгуур дохиог цээжилж тогтоон, эх бичвэрүүдийг алдаагүй зөв бичих
чадвартай болсон байхаас гадна өөр ямар ч зүйлийг бичихдээ дээрх дүрмүүдийг
алдалгүй, зөв хэрэглэдэг дадалтай болох
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Дамдинсүрэн.Ц., Осор.Б., “Монгол үсгийн дүрмийн толь”, Уб., 1983
- Монсудар, Монгол хэл соѐл – 4 цуврал, “Монгол кирил бичгийн зөв бичихзүйн толь”
(Шинээр журамласан толь), Уб., 2011
- Санжаа.Ж., “Монгол хэлний авиа, авиалбар”, Уб., 2008
- Оюун.Ц., “Зөв бичих дүрмийн тогтолцоот хураамж”, Уб., 2005
Сэдэв - 3. Гийгүүлэгч авиатай холбогдох зөв бичгийн дүрэм

6. Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Эгшигт гийгүүлэгчийн дүрэм, түүнийг зөрчих 2 тохиолдол
- Заримдаг гийгүүлэгчийн дүрэм, түүнийг зөрчих тохиолдол буюу “СХ-ийн дараах ТЧийн дүрэм”
- Ялгах эгшгийн дүрэм
- Үйл үг үүсгэх “л” дагаврын дүрэм
- Хатуугийн тэмдгийн үүрэг
- Зөөлний тэмдгийн үүргүүд
- Зөөлний тэмдэг “и” эгшгээр солигдох ба үл солигдох тохиолдол
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” (Улаанбаатар их сургуулийн үндсэн сурах бичиг, Уб.,
2011) –ээс зөв бичих дүрмийн онол, хэл шинжлэлийн үндэслэлийг уншиж бэлтгэнэ.
- Уг сурах бичгийн дасгал ажлын хэсгээс эдгээр дүрмүүдтэй холбогдох дасгалуудыг
ажиллана.
- Зөв бичгийн тулгуур дохиог хараад дэлгэрүүлэн тайлбарлаж чаддаг болно.
- Сурах бичгийн цээж бичгийн хэсгээс эдгээр дүрмүүд бүхий үг хэллэг оруулсан
цээжээр бичих эхүүдийг алдаагүй бичиж сурна.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичиг дэх уг сэдвийн ойлголтыг хэл шинжлэлийн үндэслэлтэй ярилцах, тулгуур
дохиог сэргээн тайлбарлаж хэлүүлэх, эх сэдвүүдийг цээжээр бичүүлэх, дасгал болон
сорил ажиллуулах, шинээр жишээ үг өгүүлбэр зохиож бичүүлэх, ярилцах
Мэдлэг чадвар дадал
Эгшиг авиатай холбогдох дээр дурдсан гурван үндсэн дүрмийг мэдэж, дасгалуудыг
бүрэн ажиллаж, тулгуур дохиог цээжилж тогтоон, эх бичвэрүүдийг алдаагүй зөв бичих
чадвартай болсон байхаас гадна өөр ямар ч зүйлийг бичихдээ дээрх дүрмүүдийг
алдалгүй, зөв хэрэглэдэг дадалтай болох
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Дамдинсүрэн.Ц., Осор.Б., “Монгол үсгийн дүрмийн толь”, Уб., 1983
- Монсудар, Монгол хэл соѐл – 4 цуврал, “Монгол кирил бичгийн зөв бичихзүйн толь”
(Шинээр журамласан толь), Уб., 2011
- Санжаа.Ж., “Монгол хэлний авиа, авиалбар”, Уб., 2008
- Оюун.Ц., “Зөв бичих дүрмийн тогтолцоот хураамж”, Уб., 2005
Сэдэв - 4. Харь хэлний үгийг зөв бичих дүрэм
Хичээлийн хэлбэр:
лекц, семинар
Ноогдох цаг – 4 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Харь хэлний үгийг зөв бичих гарал үүслийн зарчим
- Эр, эм эгшиг холилдон орсон үгэнд эр эгшгийг гол болгон нөхцөл залгах дүрэм
- Хоѐр үгээс бүтсэн харь үгийн, сүүлийн үгийн өргөлтийг харгалзах дүрэм
- Харь үгийн өвөрмөц авиаг монгол хэлний зохих авиагаар дүйцүүлэх дүрэм
- Балархай эгшгийг гээхгүй бичих дүрэм
- Хүйс, тоо заасан сүүлийн балархай эгшгийг гээж бичих дүрэм
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” (Улаанбаатар их сургуулийн үндсэн сурах бичиг, Уб.,
2011) –ээс зөв бичих дүрмийн онол, хэл шинжлэлийн үндэслэлийг уншиж бэлтгэнэ.
- Уг сурах бичгийн дасгал ажлын хэсгээс эдгээр дүрмүүдтэй холбогдох дасгалуудыг
ажиллана.
- Зөв бичгийн тулгуур дохиог хараад дэлгэрүүлэн тайлбарлаж чаддаг болно.

7. Сурах бичгийн цээж бичгийн хэсгээс эдгээр дүрмүүд бүхий үг хэллэг оруулсан
цээжээр бичих эхүүдийг алдаагүй бичиж сурна.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичиг дэх уг сэдвийн ойлголтыг хэл шинжлэлийн үндэслэлтэй ярилцах, тулгуур
дохиог сэргээн тайлбарлаж хэлүүлэх, эх сэдвүүдийг цээжээр бичүүлэх, дасгал болон
сорил ажиллуулах, шинээр жишээ үг өгүүлбэр зохиож бичүүлэх, ярилцах
Мэдлэг чадвар дадал
Эгшиг авиатай холбогдох дээр дурдсан гурван үндсэн дүрмийг мэдэж, дасгалуудыг
бүрэн ажиллаж, тулгуур дохиог цээжилж тогтоон, эх бичвэрүүдийг алдаагүй зөв бичих
чадвартай болсон байхаас гадна өөр ямар ч зүйлийг бичихдээ дээрх дүрмүүдийг
алдалгүй, зөв хэрэглэдэг дадалтай болох
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Дамдинсүрэн.Ц., Осор.Б., “Монгол үсгийн дүрмийн толь”, Уб., 1983
- Монсудар, Монгол хэл соѐл – 4 цуврал, “Монгол кирил бичгийн зөв бичихзүйн толь”
(Шинээр журамласан толь), Уб., 2011
- Санжаа.Ж., “Монгол хэлний авиа, авиалбар”, Уб., 2008
- Оюун.Ц., “Зөв бичих дүрмийн тогтолцоот хураамж”, Уб., 2005
-
Сэдэв-5. Үе, бүтээвэртэй холбогдох зөв бичгийн дүрэм
Хичээлийн хэлбэр:
семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Үгийг үеэр тасалж, мөр шилжүүлэх дүрэм
- Нэрээс үйл, үйлээс нэр бүтээх зарим дагаврыг зөв бичих дүрэм
- Үйл үг, үйлт нэрийн нөхцөлүүдийг зөв бичих дүрэм
- Зарим тийн ялгалын нөхцөлийг зөв бичих дүрэм
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” (Улаанбаатар их сургуулийн үндсэн сурах бичиг, Уб.,
2011) –ээс зөв бичих дүрмийн онол, хэл шинжлэлийн үндэслэлийг уншиж бэлтгэнэ.
- Уг сурах бичгийн дасгал ажлын хэсгээс эдгээр дүрмүүдтэй холбогдох дасгалуудыг
ажиллана.
- Зөв бичгийн тулгуур дохиог хараад дэлгэрүүлэн тайлбарлаж чаддаг болно.
- Сурах бичгийн цээж бичгийн хэсгээс эдгээр дүрмүүд бүхий үг хэллэг оруулсан
цээжээр бичих эхүүдийг алдаагүй бичиж сурна.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичиг дэх уг сэдвийн ойлголтыг хэл шинжлэлийн үндэслэлтэй ярилцах, тулгуур
дохиог сэргээн тайлбарлаж хэлүүлэх, эх сэдвүүдийг цээжээр бичүүлэх, дасгал болон
сорил ажиллуулах, шинээр жишээ үг өгүүлбэр зохиож бичүүлэх, ярилцах
Мэдлэг чадвар дадал
Эгшиг авиатай холбогдох дээр дурдсан гурван үндсэн дүрмийг мэдэж, дасгалуудыг
бүрэн ажиллаж, тулгуур дохиог цээжилж тогтоон, эх бичвэрүүдийг алдаагүй зөв бичих
чадвартай болсон байхаас гадна өөр ямар ч зүйлийг бичихдээ дээрх дүрмүүдийг
алдалгүй, зөв хэрэглэдэг дадалтай болох
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Дамдинсүрэн.Ц., Осор.Б., “Монгол үсгийн дүрмийн толь”, Уб., 1983
- Монсудар, Монгол хэл соѐл – 4 цуврал, “Монгол кирил бичгийн зөв бичихзүйн толь”
(Шинээр журамласан толь), Уб., 2011
- Санжаа.Ж., “Монгол хэлний авиа, авиалбар”, Уб., 2008

8. -
Оюун.Ц., “Зөв бичих дүрмийн тогтолцоот хураамж”, Уб., 2005
Сэдэв- 6. Өгүүлбэрзүйд холбогдох зөв бичгийн дүрэм
Хичээлийн хэлбэр:
семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Үг товчилж бичих дүрэм
- Том үсэг хэрэглэх дүрэм
- Цэг тэмдгийг зөв хэрэглэх дүрэм
- Аялга, сул үгийг зөв бичих дүрэм
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” (Улаанбаатар их сургуулийн үндсэн сурах бичиг, Уб.,
2011) –ээс зөв бичих дүрмийн онол, хэл шинжлэлийн үндэслэлийг уншиж бэлтгэнэ.
- Уг сурах бичгийн дасгал ажлын хэсгээс эдгээр дүрмүүдтэй холбогдох дасгалуудыг
ажиллана.
- Зөв бичгийн тулгуур дохиог хараад дэлгэрүүлэн тайлбарлаж чаддаг болно.
- Сурах бичгийн цээж бичгийн хэсгээс эдгээр дүрмүүд бүхий үг хэллэг оруулсан
цээжээр бичих эхүүдийг алдаагүй бичиж сурна.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичиг дэх уг сэдвийн ойлголтыг хэл шинжлэлийн үндэслэлтэй ярилцах, тулгуур
дохиог сэргээн тайлбарлаж хэлүүлэх, эх сэдвүүдийг цээжээр бичүүлэх, дасгал болон
сорил ажиллуулах, шинээр жишээ үг өгүүлбэр зохиож бичүүлэх, ярилцах
Мэдлэг чадвар дадал
Эгшиг авиатай холбогдох дээр дурдсан гурван үндсэн дүрмийг мэдэж, дасгалуудыг
бүрэн ажиллаж, тулгуур дохиог цээжилж тогтоон, эх бичвэрүүдийг алдаагүй зөв бичих
чадвартай болсон байхаас гадна өөр ямар ч зүйлийг бичихдээ дээрх дүрмүүдийг
алдалгүй, зөв хэрэглэдэг дадалтай болох
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Дамдинсүрэн.Ц., Осор.Б., “Монгол үсгийн дүрмийн толь”, Уб., 1983
- Монсудар, Монгол хэл соѐл – 4 цуврал, “Монгол кирил бичгийн зөв бичихзүйн толь”
(Шинээр журамласан толь), Уб., 2011
- Санжаа.Ж., “Монгол хэлний авиа, авиалбар”, Уб., 2008
- Оюун.Ц., “Зөв бичих дүрмийн тогтолцоот хураамж”, Уб., 2005
Сэдэв- 7. Ярианы соѐл
Хичээлийн хэлбэр:
семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Яриа, түүний ангилал, гадаад ба дотоод яриа
- Ярианы соѐлд эерэгээр нөлөөлөх хүчин зүйлс
- Ярианы соѐлд сөргөөр нөлөөлөх хүчин зүйлс
- Үгээ цэгнэж, зөв сайхан ярьж сурах 5 алхам
- Зөв сайхан ярьж сурахад анхаарах 10 зарчим
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” (Улаанбаатар их сургуулийн үндсэн сурах бичиг, Уб.,
2011) –ээс “Зөв боловсон ярихуй” сэдвийн эхэн хэсгийг уншиж бэлтгэнэ.
- Уг сурах бичгийн дасгал ажлын хэсгээс энэ хэсэгтэй холбогдох дасгалуудыг
ажиллаж, өгөгдсөн асуултын дагуу санал сэтгэгдлээ бичиж, ярилцахад бэлтгэнэ.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичиг дэх уг сэдвийн ойлголтыг амьдрал, нийгмийн нөхцөл байдалтай холбон
ярилцах, дасгалуудыг ажиллуулах, тэдгээрээс сэдэвлэн, жишээ баримт ярилцах, суут
хүмүүсийн хэлсэн онч мэргэн үгсийг ашиглан ярилцлага зохион байгуулах
Мэдлэг чадвар дадал

9. Зөв сайхан ярихуйн учир холбогдлыг ойлгож, бүдүүлэг болон сул үг хэрэглэхгүй, зөв
найруулгатай, оновчтой, ойлгомжтой, товч тодорхой ярьж сурахад нөлөөлөх хүчин
зүйлсийн тухай мэдсэн байх, тэдгээр зарчмыг хэрэгжүүлж зөв боловсон ярих
чадвартай, хичээлээс гадуур хаана ч соѐлтой зөв яриатай, харилцааны зохих соѐлтой
болж хэвших
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- О.Самбуудорж, "Монгол хэлний зөв дуудах зүйн толь", Уб., 2011
- Санжаа.Ж., “Монгол хэлний авиа, авиалбар”, Уб., 2008
Сэдэв - 8.
Бичгийн яриа
Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг- 4 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Дурсамж тэмдэглэл
- Хөрөг найруулал
- Асуудал дэвшүүлсэн нийтлэл
- Аян замын тэмдэглэл
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- Дээрх 4 төрлөөс оюутан сонгож бичиж бэлтгэх
- Бичсэнээ ангидаа уран яруу уншиж, ярилцлага зохион байгуулах
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичгээс уг сэдвийн эхүүдийг жишээлэн уншиж ярилцан, төрөл тус бүрийн бүтэц
агуулгыг ажиглуулан, тэмдэглэл хийлгэх аргаар үндсэн мэдлэгийг олгоно.
Мэдлэг чадвар дадал
Бичгийн ярианы үндсэн 4 төрлийн бүтцийг мэдсэн байх, тэрхүү бүтцийг гол тулгуур
агуулга болгон, яруу найруулга, үгэн зураглал, уран дүрслэлээр тухайн сэдэвтээ
тохируулан нэмэн дэлгэрүүлж бичих чадвар суусан байх, уг төрлөөр ямар ч сэдвээр
бичихдээ бичлэгийн үндсэн агуулга, бүтцийг алдагдуулалгүй, нэмэн дэлгэрүүлж,
дүрслэн, ярианы, чөлөөт, энгийн сайхан найруулгаар бичиж дадах
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Д.Отгонсүрэн, "Эх бэлтгэх товч гарын авлага", Уб., 1990
- Өнөрбаян.Ц., нар. “Монгол хэл – XI”
Сэдэв - 9.
Илтгэх урлаг
Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Илтгэлийн үндсэн бүтэц:
- Оршил хэсэг
- Өгүүлэмж хэсэг
- Үндсэн хэсэг
- Баталгаа нотолгооны хэсэг
- Шийдвэрлэх асуудлын хэсэг
- Дүгнэлт хэсэг
- Илтгэл тавихад анхаарах зүйлс
- Илтгэл бэлтгэхэд анхаарах зүйлс
- Илтгэлийн аман ярианаас ялгарах онцлог

10. Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- Сурах бичигт өгсөн аргачлалын дагуу оюутан бүр өгсөн сэдвээс сонгож, үзүүлэн
таниулах материал бүхий илтгэл бэлтгэнэ.
- Оюутан бүр 5-7 минут илтгэл хэлэлцүүлнэ.
- Сонсогч оюутнууд илтгэлийн үндсэн бүтцийн дагуу илтгэгчдэд оноо тавьж, үнэлж
дүгнэнэ.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичгээс илтгэлийн аман ярианаас ялгарах онцлог, үндсэн бүтэц, агуулгыг
таниулж, жишээ илтгэл уншуулж, шүүн ярилцуулж, сэдэв өгч сонгуулан илтгэл
бэлтгүүлж, хэлэлцүүлнэ.
Мэдлэг чадвар дадал
Ерийн ярианаас илтгэлийн ялгарах онцлог, агуулгын хэсгүүд (оршил хэсэгт сэдвийг
танилцуулж, чухал болохыг илэрхийлэх, өгүүлэмжийн хэсэгт тухайн сэдвийг ойлгоход
шаардагдах зүйлүүдийг товч дурдах, үндсэн хэсэгт илтгэгч хэлэх гэсэн гол санаагаа
товч тодорхой илэрхийлэх, баталгаа нотолгооны хэсэгт жишээ, тоо баримтыг эмх
цэгцтэйгээр ойлгуулах, асуудал шийдвэрлэх хэсэгт уг сэдэвтэй холбогдох сөрөг
асуудлуудаас гарах гарцын тухай санал дэвшүүлэх, дүгнэлт хэсэгт илтгэлд өгүүлсэн
өөрийн санааг нэгтгэн дүгнэж, бусдыг уриалан дуудсан байдалтай нээлттэй орхих),
тэдгээрийн хоорондын уялдаа холбоо, илтгэлийг сонрхолтой болгох арга техникийн
талаар мэдлэг эзэмшиж, түүнийхээ үндсэн дээр илтгэл бэлтгэж хэлэлцүүлэх чадвар,
хожим ямар ч сэдвээр илтгэл хэлэлцүүлэх дадалтай болно.
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан бэлтгэсэн илтгэлийн бүрэн гүйцэд, зөв эсэхийг харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Ц.Сүхбаатар, "Илтгэх урлаг", Уб., 2000
- Өнөрбаян.Ц., нар. “Монгол хэл – XI”
Сэдэв - 10.
Найруулгын онч
Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Хөдөлмөрч, эрмэлзэлтэй байх
- Ажигч гярхай байх
- Зорилго чиглэлтэй, уйгагүй уншигч байх
- Бүтээлч дуурайл авч сурах
- Бичих сэдвээ зөв сонгож, ойлгох
- Сонгосон сэдвээ төлөвлөх
- Үгийг оновчтой сонгох
- Дүрслэх ур маягийг оновчтой ашиглах
- Бичсэнээ эргэн уншиж, засах
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- Сурах бичгийн “Найруулгын онч” хэсгийг нягтлан уншиж, хэрхэн зөв сайхан
найруулан бичих ухаанд суралцана
- Холбогдох дасгалуудыг ажиллан, эхийн хэсгүүдээс ончтой зөв найруулсан үг
хэллэг, зохистой уран яруу ашигласан дүрслэх ур маягуудыг ажиглаж, тайлбарлан
ярилцана.
- Тэдгээрээс бүтээлчээр дуурайн эх зохиох дасгал хийнэ.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичгээс онч яру найруулж сурах арга барил, алхмуудын тухай уншуулж,
ярилцаж, сайхан найруулга бүхий жишээнүүдийг уншуулж, шүүн ярилцуулж, уран яруу
найруулгын амин сүнс нь чухам аль үг хэллэг, ямар өгүүлбэрийн зохион байгуулалтад
шингэснийг тайлбарлан ойлгуулна.
Мэдлэг чадвар дадал
Зөв сайхан найруулж сурахын тулд хөдөлмөрч эрмэлзэлтэй, ажигч гярхай, уйгагүй
уншигч байх, бүтээлч дуурайл авч сурах, бичих сэдвээ зөв сонгох, нарийн төлөвлөх,
үгийн сонголтод суралцах, дүрслэх ур маягт суралцах, бичсэн зүйлээ эргэн уншиж
засах чаддаг болох тухай ойлгуулан мэдүүлж, тэр бүхнээ хэрэгжүүлэн хэрхэн

11. найруулан бичих чадварт сургах, ямар ч сэдвээр ончтой, зөв, яруу сайхан найруулан
бичих дадлтай болгон суралцуулна.
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Д.Отгонсүрэн, "Эх бэлтгэх товч гарын авлага", Уб., 1990
- Д.Оюунцэцэг, “Монгол хэлний найруулгазүй”, Уб., 2012
- Д.Оюунцэцэг, “Үгийн сан – утга судлал”, Уб., 2012
Сэдэв -11.
Найруулгын алдаа
Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Гоозүйн алдаа
- Баримтын алдаа
- Учир шалтгааны алдаа
- Үгийн сангийн алдаа
- Хэлзүйн алдаа
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- Сурах бичгийн “Найруулгын алдаа” хэсгийг нягтлан уншиж, найруулгын аливаа
алдаанаас хэрхэн зайлсхийх, зөв сайхан найруулан бичих ухаанд суралцана
- Холбогдох дасгалуудыг ажиллан, эхийн хэсгүүдээс найруулгын алдааг олж,
засвалран, тайлбарлаж ярилцана.
- Өгүүлбэр, эхийн хэсгүүдийг алдаагүй зөв болгож сийрүүлэн бичнэ.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичгээс найруулгын төрөл бүрийн алдаануудын тухай уншуулж, найруулгын
алдаа бүхий жишээнүүдээс алдааг олуулж, шүүн ярилцуулж, чухам аль үг хэллэг дээр
яагаад, ямар мэдлэг дутуугийн улмаас алдсан, тэр нь нийт өгүүлбэр ба эхийн
найруулгад хэрхэн нөлөөлсөн зэргийг тайлбарлан ойлгуулна.
Мэдлэг чадвар дадал
Хэлний яруу сайхан чанарыг алдагдуулсан гоозүйн алдаа, тоо баримтыг буруу зөрүү,
худал хуурмаг бичсэн баримтын алдаа, логик дэс дарааллыг алдагдуулсан учир
шалтгааны алдаа, үг буруу сонгосон, үг илүүдүүлсэн, дутаасан, хэрэггүй давтсан зэрэг
үгийн сангийн алдаа, нөхцөл дагавар буруу хэрэглэсэн, өгүүлбэрийн гишүүдийг буруу
байрлуулсан, үгийн захирах захирагдах тогтолцоог зөрчсөн зэрэг хэлзүйн алдаа зэргийг
төрөл зүйлээр нь ойлгож мэдэн, тэдгээр алдааг өгүүлбэрээс олох, засах чадварт
суралцан, улмаар өөрсдөө тийм алдаа гаргахгүй бичих дадал эзэмшинэ.
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан гүйцэтгэх даалгавруудыг бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэхийг харгалзах
- Онолын мэдлэгийг практиктай хэрхэн холбож байгаа харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Д.Отгонсүрэн, "Эх бэлтгэх товч гарын авлага", Уб., 1990
- Д.Оюунцэцэг, “Монгол хэлний найруулгазүй”, Уб., 2012
- Д.Оюунцэцэг, “Үгийн сан – утга судлал”, Уб., 2012
Сэдэв -12.
Эсээ бичих арга барил
Хичээлийн хэлбэр: семинар
Ноогдох цаг - 6 цаг
Сэдвийн дэлгэрэнгүй агуулга:
- Эсээний тухай ойлголт
- Эсээний үндсэн бүтэц

12. -
Эсээ бичих аргачлал
Эсээ бичих загвар
Бие дааж гүйцэтгэх ажил
- Сурах бичигт өгсөн аргачлалын дагуу оюутан бүр өгсөн сэдвээс сонгож, зөв бүтэц –
зохих цогцолборууд бүхий эсээ бичнэ.
Агуулга хэрэгжүүлэх арга зүй
Сурах бичгээс эсээний, ерийн эхээс ялгарах онцлог, үндсэн бүтэц, агуулгыг таниулж,
жишээ эсээ уншуулж, шүүн ярилцуулж, сэдэв өгч сонгуулан эсээ бичүүл, үнэлж дүгнэнэ.
Мэдлэг чадвар дадал
Ерийн эхээс эсээний ялгарах онцлог, агуулгын хэсгүүд (эхлэл цогцолборын хэсэгт
сэдвийг танилцуулсан толгой өгүүлбэр, түүний чухал болохыг илэрхийлэн, цаашид
ямар ямар өнцгөөс, хэдэн талаас нь тайлбарлан бичихээ дурдсан дэмжих өгүүлбэрүүд,
үндсэн хэсэгт эхлэл цогцолборт дурдсаны дагуу тус бүр толгой ба дэмжих өгүүлбэрүүд
бүхий хэд хэдэн цогцолбор, төгсгөл цогцолборт өгүүлэгч өөрийн гол санаа, үзэл бодлоо
нэгтгэн дүгнэж, бусдыг эргэцүүлэн бодуулсан байдалтайгаар нээлттэй орхих), тэдгээр
цогцолбор бүрт баримт нотолгоо оруулах, уран яруу дүрслэл бүхий ончтой сайхан
найруулах, өөрийн санаа бодлоо хэнээс ч үл шалтгаалан илэрхийлэх эсээний үндсэн
бүтэц, шаардлагуудын талаар мэдлэг эзэмшсэн, түүнийхээ дагуу эсээ бичих чадвар
суусан, сонирхсон сэдвээрээ баримт мэдээлэл цуглуулан эсээ бичих дадалтай болсон
байна.
Үнэлгээний хэлбэр, шалгуур үзүүлэлтүүд, аргачлал
- Суралцагчдын хичээлд оролцох идэвх, семинарт хэрхэн ямар байдлаар бэлтгэж
ирсэн зэргийг харгалзан үнэлэх
- Бие даан бичсэн эсээний бүрэн гүйцэд, зөв эсэхийг харгалзах
Ашиглах материал:
- Батзаяа.Г., Гэрэлмаа.Г., Оюунцэцэг.Д. “Эх хэлний хэрэглээ соѐл” Уб., 2011
- Ц.Өнөрбаян, Ж.Батбаатар, "Эсээ бичих урлаг", Уб., 2008
- Өнөрбаян.Ц., нар. “Монгол хэл – XI”
Боловсруулсан: доктор (Ph.D) Г.Батзаяа