Lecture 4

1. ОЛОН УЛСЫН УЛААНБААТАРЫН ИХ СУРГУУЛЬ
МОНГОЛ СУДЛАЛЫН ТЭНХИМ
Ìîíãîë õýë ,бичиг найруулгазүй
Лекц 4
ХАРЬ ХЭЛНИЙ ҮГ, ҮЕ, БҮТЭЭВРИЙН ДҮРЭМ

2. Õàðü õýëíèé ¿ãèéã çºâ áè èõ ä¿ðýìч
Гарал үүслийг харгалзан бичнэ.
èíæåíåð, ìåíåæåð, êîìïàíè, áðîêåð, êëó á, ðåñò îðàí,
, ,програм кирил груп
Тухайн үгэнд эр, эм эгшиг холилдон орсон байвал
эр эгшиг байгаа тохиолдолд эр эгшгийг дагаж
залгавар залгана.
анкетыг, äèïëîìîîñ, профессорын
компьютерын

3. Õàðü õýëíèé ¿ãèéã çºâ áè èõ ä¿ðýìч
Харь хэлний онцгой авиаг эх хэлний зохих
авиатай дүйлгэнэ.
êó ðñèéí, êëó áèéí, ìàò åìàò èêèéí, áîðùèéã,
(орос хэлний “у” = монгол хэлний “ү”)
Õàðü õýëíèé ¿ãèéí áàëàðõàé ýãøãèéã ãýýõã¿é.
ìåíåæåðèéí, ô èçèêèéí, ïðîô åññîðîîñ, àãåíò ëàãèéí
Эöñèéí ãèéã¿¿ëýãчèéã хасах ¸ñ áàéíà.
ô îðìà, ìàøèíà, áðþêè ãýäãèéãô îðì, ìàøèí, áðþê
ñò àíö èÿ, ëåêö èÿ, Àçèÿ, àðìèÿ
ãýäãèéã станц, лекц, Ази, арми

4. Үг, бүтээвэртэй холбоотой зөв.б.дүрэм
хоёр+ уул= îþó ëхоёул х , бод+зно=бодозноáîäçîíî
эм+нэ+лэг=эмнэлэг эìëýã
Àäèë äóóäàãäàâ ººðººð áè äýã õýëç¿éíч ч
õýëáýð¿¿ä: õ ¿ð – , –мэнд гэ хүрвэлхүрэг хоолболго
болболболог
“-á, -â” :залгах дүрэм
, , ,л м н в + бал4 õ ýëáýë, íýìáýë, õ àìáàë, àâáàë,
ò àâèáàë, ?хэн бэ ýíý õ ýíèé íîì áý?
бусад + 4 õ èéñâýë, ò àéëáàðëàâàë, þó âý, õ èð âýвал

5. ргэлжлэлҮ
“-ëàãà, -ëîãî, -ëýã, -ëºã” “-ëãà, -ëãî, -ëãý,
-ë㺔 îðëîãî, ãàðëàãà, ¿çëýã, ºãëºã, õ àðäëàãà,
ñýðäëýã, à ëàãà, óíàëãàч , áó ó ëãà, ñàõ èëãà, çîðèëãî
¯¿íýýñ ãàäíà “-ãà4, -ãàà4” ãýäýã äàãàâàð áàñ
áèé. ñàíàà+ èë+ ãà =ч ñàíàà èëãàч ,
ñó ðâàëæ+ ë+ ãà= ñóðâàëæèëãà, íîø+ ë+ ãîî= îíîøèëãîî
“-õóóí, -õ¿¿í” äàãàâàð
øàò àõ ó ó í, ñó äëàãäàõ ó ó í, танин мэдэхүй

6. ргэлжлэлҮ
Îðîí öàãèéí íýð, òºëººíèé ¿ãèéí ¿íäñýíä çàëãàæ
íýðø¿¿ëýõ óòãàòàé “-õ” íºõöºëèéã ÿìàð ¿ãýíäч
øóóä çàëãàíà. Æèøýý íü: äàðààõ, äîîðõ, äýýðõ, ìàíàéõ ,
ºìíºõ ãýõ ìýò.
Äýñ òîîíû íýð ¿¿ñãýõäýý, ýì ¿ãýíä “äýõ”, ýð ¿ãýíä
“äàõü” çàëãàíà. Æèøýý íü: íýãäýõ, õî¸ðäàõü, ãó ðàâ
äàõ ü, äºðºâ äýõ ãýõ ìýò.
¯éëýýñ íýð ¿ã ¿¿ñãýõ “-âõ” äàãàâàð íü ìîíãîëáèчиãт
“-áõè” áîëîâч îðчèí öàãт “è” ýãøèãíü 纺ëð¿¿ëýõ ¿¿ðýã
áàéõã¿éóчðààñ ãýýãäýæ, èäýâõ, àäàâõч ãýæáè÷íý.

7. Зарим тийн ялгалын нөхцөл зөв.б.дүрэм
“-û, -èé” ; “-ûí, -èéí” :нөхцөлийг ялгах
ò îðãîíû, ò îîíû, ìîäíû, õ àäíû, õ àäààñíû,
ó ãèéí, àæëûí, õ àíà-õàíûí, õ àðãàíà-õ àðãàíûí
çàðèì ¿ãèéí ¿íäñýíä “í” ãèéã¿¿ëýã íýìýãääýã:ч
ö àãèéí äàðàà, õ îãèéí (ìó ó ) ìàøèí – хийсвэр утга
ö àãíû îîñîð, õ îãíû (õ îã à äàãч ) ìàøèí – бодит утга
“-ðóó2“ :нөхцөлийг залгаж бичнэ
çàõ ðó ó , ò ºâð¿¿, гýðë¿¿ãýý, àæèëðó ó

8. “чих” н хц лтэй гийг з в бичихө ө ү ө
¯éë ¿ã öàãààð òîäîòãîí õîëáîõ íºõöºë (ºíãºðñºí öàã-ñàí4,
îäîî öàã-àà4, èðýýä¿éöàã-õ, áàéíãàöàã-äàã4) àâñíûõàà
äàðàà íýðèéí òîî, òèéí ÿëãàë, õàìààòóóëàõ íºõöºë
àâч áîëäîã. ¯¿íèéã“¿éëò íýð” õýìýýí òóñãàéëàí
íýðëýäýã.
явчèõыã= яв+ч+õ+ыã/ ын2, аас4, аар4
явчõааä= яв+чèõ+аад / бусад нөхцөл

9. “чих” н хц лтэй гийг з в бичихө ө ү ө
Дараалсан хоёр заримдгийн арын
эгшгийг гээхгүй.
бодчèõоод = бод+чиõ+оод
бүх нөхцөл
гарчõааä= гар+чèõ+аад

10. Зарим маргаантай гс:ү
áýëýã äó ðñãàë, áèë ã îþó í, áýëãý ò ýìäýãи
àìàð ò ºâ ò ºâøèí, ò ¿âøèí хэмжээ
ýðãýõ ¿éë, ýðýã øó ðàã, èðýã õ îíü
гàâüÿà, õ àðüÿà, çàâüÿà, ò îìü¸ î, áèíäýðüÿà
 øàâæ
 ,Байгал байгаль
 ? –Яах вэ Яах уу явах уу

11. Чээж бичиг
 áýëýã . áèë ãАх надад өгсөн Авьяас и т эй
. áýëãýхүү байна Төрийн сүлд болулсын
ò ýìäýã.
 ìàð ò ºâøèí . ò ¿âøèíА амьдаръя Мэдлэгийн
.т огт оох шалгалт өгөв
 ýðãý. ðýãБаруун т ийш Э боолт ыг
. èðýã .чангал Эр хонийг гэдэг
 .Мөнгөн завьяа
 , ?Чи өнөөдөр явах уу яах вэ

12. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
Та б хэнд амжилт х сье.ү ү