Esp 10- Second quarter

1. KILOS NG TAO O MAKATAONG KILOS
 Tukuyin kung ang kilos sa unang kolumn ay
nagpapakita ng kilos ng tao o makataong kilos.
Mga kilos at gawain ng tao Kilos ng tao Makataong
Kilos
1.Paghimas ng tiyan dahil sa
gutom.
2. Pagtulong sa mga taong
nangangailangan.
3. Pagtibok ng puso.
4. Pagiging maalaga sa
kalikasan.
5. Paghingi ng tawad sa
kapwa kapag nagkasala.

2. IKALAWANG MARKAHAN
MODYUL 1:
ANG PAGKUKUSA SA
MAKATAONG KILOS

3. Ayon kay Agapay, nakasalalay kung
anong uri ng tao ang isang
indibiduwal sa ikinikilos sa
kasalukuyan at sa susunod pa na
mga araw. Ayon pa rin sa kanya, ang
kilos ang nagsisilbing salamin na
nagpapakita kung ang isang tao ay
may kontrol at pananagutan sa sarili.

4. KILOS NG TAO (ACTS OF MAN)
Mga naisasagawang kilos na labas sa
kanyang kontrol na ayon sa kalikasan
bilang tao.
Ang mga kilos na ito ay hindi ginagamitan
ng isip (intellect) at kilos-loob (free-will).
Walang pananagutan ang taong
nagsagawa ng kilos.
Halimbawa: pagkurap ng mata,
paghikab, pag-ihi

5. MAKATAONG KILOS (HUMANE ACT)
Ito ay mga kilos ng tao na isinasaagawang
may kaalaman (knowingly), malaya (free) at
kusa (voluntarilly).
Ang mga kilos na ito ay ginagamitan ng isip
(intellect) at kilos-loob (free will).
Ano man ang kahihinatnan ng kilos ay
pananagutan ng taong nagsagawa ng kilos.
Halimbawa: pagnanakaw, hinsi pagsabi ng
totoo, pagkalat ng dumi

6. Maari bang maging
makataong kilos ang
kilos ng tao?
Sa paanong paraan
nagiging makataong
kilos ang kilos ng tao?

7. TANDAAN
Ang imahe ng isang tao ay nakasalalay sa
kaniyang mga kilos sa kasalukuyan at sa susunod
pa na mga araw. Dapat nating isaalang-alang na
sa bawat kilos na pinili ay may kapanagutan. May
pananagutan ka sa iyong kilos kung ito ay
isinagawa nang may kaalaman, kalayaan at may
pagkukusa.
Ang bigat ng pananagutan sa kinakaharap
na sitwasyon ay nakabatay sa bigat ng
kagustuhan na gawin ang isang kilos.

8. 3 URI NG KILOS AYON SA KAPANAGUTAN
(ACCOUNTABILITY) AYON KAY ARISTOTLE
Kailangan maging maingat ang tao
sa paggawa ng makataong kilos
sapagkat ang mga ito ay maaaring
maging isyung moral o etikal. Ito
ay dahil ang kilos ay ginagawa ng
may pang-unawa at pagpili dahil
may kapanagutan (accountability).

9. 3 URI NG KILOS AYON SA KAPANAGUTAN
(ACCOUNTABILITY) AYON KAY ARISTOTLE
 1. KUSANG-LOOB - ito ang kilos na isinasagawa nang
may kaalaman at pagsang-ayon sa kahihinatnan ng kilos
nito.
 2. WALANG KUSANG-LOOB –kilos na isinasagawa
nang walang kaalaman at walang pagsang-ayon kaya
walang pagkukusa sa kilos.
 3. DI KUSANG-LOOB - kilos na isinasagawa nang may
kaalaman ngunit kulang ang pagsang-ayon. Ibig sabihin,
ang gumagawa sa kilos ay may kaalaman sa gawain na
dapat isakatuparan pero hindi isinagawa. Ito rin ay ang
sapilitan pagsagawa ng kilos.

10. GAWAIN: PAGTUKOY NG MAPANAGUTANG KILOS
 Sitwasyon 1
Sa gitna ng panonood ni Billy sa isang
pelikula mula sa youtube ay biglang may sumingit
na malaswang panoorin. Hindi sadya na makita ni
Billy ang malaswang panooring yon. Hindi niya ito
inintindi at bagkus tinakpan pa niya ang kanyang
mata para hindi niya ito lubos Makita, inalis niya
lamang ang kamay sa mata nang natapos at saka
niya ipinagpatuloy ang panonood. Nilampasan
niya ito at ipinagpatuloy ang pinapanood na
pelikula.

11. MGA TANONG:
Ano ang makataong kilos na ginawa ni
Billy?
Mayroon bang pagkukusa si Billy na gawin
ang kilos na iyon? Oo o hindi, Bakit?
Nararapat ba ang ginawa ni Billy? Bakit?
Mayroon bang dapat panagutan si Billy sa
kanyang ikinilos? Ipaliwanag.

12.  Sitwasyon 2:
Dahil sa pandemya, nagkaroon ng
agarang pagsususpende ng klase na
nagtuloy-tuloy. Pati ikaapat na
pagsusulit ay hindi na natuloy at ang
mga grado ay na compute sa
pamamagitan ng bagong transmutable
table na ibinigay ng central office.
Pagkatapos mag compute ang guro
nakita niya na si Armando ay
bumagsak sa Science.

13. Sinabihan ng guro si Armando na
magkaroon siya ng karagdagang gawain
para siya ay pumasa. Binigyan siya ng guro
ng 5 modyul sa science at sinabihan na
gagawin niya ito ng dalawang Linggo.
Ngunit, dahil sa tinulungan niya ang kanyang
magulang sa hardin hindi natapos ni
Armando ang dalawang modyul kaya ang
kanyang ginawa ay pinasagutan niya ito sa
kanyang barkada na si Jerome. Bilang
kabayaran sa pagsagot ni Jerome sa
dalawang modyul binigyan niya ito ng pera.

14. MGA TANONG:
Ano ang makataong kilos na ginawa ni
Armando?
Mayroon bang pagkukusa si Armando na
gawin ang kilos na iyon? Oo o hindi, Bakit?
Nararapat ba ang ginawa ni Armando?
Bakit?
Mayroon bang dapat panagutan si Armando
sa kanyang ikinilos? Ipaliwanag.

15. MODYUL 2:
MAPANAGUTAN SA
SARILING KILOS

16. Oras na ng recess. Ang magkakaibigang Lea at
Mia ay nagmamadali para sa susunod nilang
klase.
Malelate na tayo!

18. Nilapitan ng dalawa si Bea, isa nilang
kamag-aral.

20. SAGUTIN MO:
1. Ano ang napansin mo sa kilos
nina Lea, Bea, at Mia ?
2. Sino sa mga tauhan ang
nagpakita ng tamang kilos? Bakit?
3. Sino sa mga tauhan ang
nagpakita ng maling kilos? Bakit?
Kailan mo masasabing tama o mali
ang kilos ng tao? Ipaliwanag

21. I. LAYUNIN: BATAYAN NG MABUTI AT
MASAMANG KILOS
Ang layunin ay kumakatawan sa
mismong motibo at personal na intensyon
ng taong gumagawa ng kilos. Ayon kay
Aristotle, ang kilos o gawa ay hindi agad
nahuhusgahan kung masama o mabuti.
Ipinapahayag nito na ang pagiging mabuti
at masama ng isang kilos ay nakasalalay
sa intensiyon o dahilan kung bakit ginawa
ito. Dito magkaroon ng pagkakaiba ang tao
sa pagsasagawa ng isang kilos.

22. II. MAKATAONG KILOS AT OBLIGASYON
Ayon kay Santo Tomas, hindi
lahat ng kilos ay obligado.
Ang isang kilos o gawa ay
obligado lamang kung ang
hindi pagtuloy sa paggawa
nito ay magdudulot ng
masamang bunga.

23. HALIMBAWA
 Ipinagbilin ng iyong nanay na
bantayan mo saglit ang iyong
nakababatang kapatid na natutulog dahil
bibili lang siya ng gamot sa bayan pero
naghihintay na ang iyong kaibigan para
sa gagawin ninyong proyekto. Kung
iwanan mo siya maaaring mahulog sa
hagdan pag nagising siya. At kung iyong
babantayan habang wala muna ang iyong
nanay, makasisiguro kang maayos ang
kaniyang kalagayan.

24. TANDAAN:
Obligadong piliin ng tao ang
mas mataas na kabutihan-ang
kabutihan ng sarili at ng iba,
patungo sa pinakamataas na
layunin- ang pagbabalik niya
sa Lumikha.

25. III. KABAWASAN NG PANANAGUTAN:
KAKULANGAN SA PROSESO NG PAGKILOS
Ayon kay Aristotle, ang
kapanagutan ng isang tao sa
kalalabasan ng ginawang
kilos ay may kabawasan
maliban lamang kung may
kulang sa proseso ng
pagkilos.

27. 1. PAGLALAYON
Kasama ba sa iyong layunin
ang kinalabasan ng iyong kilos?
Kung inaasahan ng taong
gumawa sa kilos ang
masamang epekto ng kaniyang
gagawing kilos, siya ay may
kapanagutan sa kilos.

28. HALIMBAWA:
Kung ang hindi mo
pagpapahiram ng payong sa
iyong kaklase ay naging sanhi
ng kaniyang pagkakasakit,
maaaring isisi sa iyo ang
kaniyang pagkakasakit.

29. 2. PAG-IISIP NG PARAAN NA MAKARATING
SA LAYUNIN.
 Tugma ba ang paraan
sa pagkamit ng layunin?
Kasangkapan lang ba ito sa
pag-abot ng naisin? Sa
prosesong ito, kinakailangan
gamitin ang tamang kaisipan
at katuwiran sa pagsasagawa
ng isang kilos.

30. HALIMBAWA
Inilibre mo ng meryenda
ang kaklase mong
magaling mag- drawing
upang siya na ang
gagawa sa poster na
proyekto mo sa isang
asignatura.

31. 3. PAGPILI NG PINAKAMALAPIT NA
PARAAN.
Sa yugtong ito, tanungin mo ang iyong sarili:
 Malaya ka ba sa pagpili mula sa mga
opsiyon?
 Isinaalang-alang mo ba ang maaaring
epekto nito?
 Isinaalang-alang mo ba ang kabutihang
panlahat o pansariling kabutihan lamang?
 Iniwasan mo ba ang opsiyon na
nangangailangan ng masusing pag-iisip?

32. 4. PAGSASAKILOS NG PARAAN
 Sa yugtong ito,
isasagawa ang pamamaraan
upang makamit ang layunin
nang may pagkukusa at
pagsang-ayon na siyang
magbibigay ng tunay na
kapanagutan sa kumikilos.

33. HALIMBAWA:
 Isang organisasyon ang inyong binuo sa
paaralan na may kinalaman sa pagpapanatili
ng kalinisan. Mula sa paglikom ng mga
kagamitan gaya ng walis at basurahan
hanggang sa pagkumbinsi sa mga mag-aaral
na maging bahagi sa programa. Ang layuning
mapanatili ang kalinisan sa paaralan ay
matagumpay dahil lahat ng mga miyembro ng
organisasyon ay nagbahagi ng kanilang
makakaya na makibahagi sa lahat ng mga
gawain.

34. GAWAIN: PAGSUSURI SA SITWASYON
1. Lumayas ang iyong matalik na kaibigan
sa kanilang bahay at sinabi nito na titira na
sa bahay ng kaniyang kasintahan. Lagi na
lang daw siyang pinagagalitan ng kaniyang
mga magulang. Mabuti pa daw ang mga
magulang ng kaniyang kasintahan dahil sila
ay mababait.
Maling Kilos:
__________________________________

35. 2. Sinabi ng iyong mga magulang na ang
kursong kukunin mo ay ang gusto nila
dahil ayaw nila sa napili mong kurso.
Wala kang nagawa kundi sumunod, lingid
sa kaalaman ng iyong mga magulang na
sa tambayan ng iyong mga barkada ang
pinupuntahan mo at hindi sa paaralan.
Katwiran mo, hindi ka masaya sa kurso
mo kaya kahit na mabagsak ka sa lahat
ng subjects mo.
Maling Kilos:
_________________________________
____

36. Bilang mag-aaral sa
Baitang 10, paano mo
mahihikayat ang iyong
kapwa kabataan na
maging mapanagutan sa
kanilang kilos?

37. SUBUKIN NATIN
Panuto: Ayusin ang mga ginulong letra
upang makabuo ng salita sa tulong ng
mga larawan.
NAMGNAMAKGAN

38. AKTTO

39. HIDIGSANM MADMADIN

40. ASAHARAKN

41. WAGI

43. 1. KAMANGMANGAN
ito ay nakaaapekto sa kahihinatnan ng
kilos sapagkat ito ay tumutukoy sa
kawalan ng kasalatan o kaalaman na
dapat taglay ng isang tao. Mahalagang
tandaan na may obligasiyon ang bawat
tao na alamin ang tama at mabuti, mali at
masama. Nawawala ang dangal ng
konsensiya kapag ipinagwalang-bahala
ang tao ang katotohanan at kabutihan.

44. DALAWANG URI NG
KAMANGMANGAN:
a. madaraig (vincible) – ito
ay ang kawalan ng kaalaman
sa isang gawain subalit may
pagkakataong itama o
magkaroon ng tamang
kaalaman at paraan upang
malagpasan at matuklasan ito.

45. Halimbawa: Bumagsak si Anna sa
isang asignatura para sa unang
markahan na pagsusulit, dahil sa
pagiging kampante niya na madali
lang ang pagsusulit. Sa
pangyayaring ito ay natuto si Anna
na repasuhin ang mga aralin upang
makabawi sa susunod na pagsusulit.

46. B. HINDI MADARAIG (INVINCIBLE)
-ito ay maaaring kamangmangan
dahil sa kawalan ng kaalaman na
mayroon siyang hindi alam na dapat
niyang malaman o kaya naman ay
walang posibleng paraan upang
malaman ang isang bagay sa sariling
kakayahan o sa kakayahan man ng
iba.

47.  Halimbawa: Humingi ng pera si Jared sa kaniyang
nanay dahil kailangan niya na bumili ng file case
para sa lalagyan ng kaniyang modyul. Ang
kaniyang ate na si Jamayca ay nagboluntaryo na
bibili at ibibigay niya sa kaniyang guro, kaya
ibinigay ni Jared ang pera sa kaniyang ate.
Nasalobong ni Jamayca ang kaniyang mga
kaibigan at nagamit niya ang pera pambili ng
pagkain. Isang araw ay tumawag ang Guro ni
Jared sa kaniyang nanay at sinasabing wala pang
file case na naibigay sa kaniya. Labis ang gulat ni
Jared at ang kaniyang nanay sa ginawa ng
kaniyang ate.

48. 2. MASIDHING DAMDAMIN
 Tumutukoy ito sa masidhing pag-asam o
paghangad na makaranas ng kaligayahan
at pag-iwas sa mga bagay na nagdudulot
ng sakit o hirap. Ang masidhing damdamin
ay likas na sa tao kaya may pananagutan
ang tao na pangasiwaan ang kaniyang
emosyon dahil kung hindi, ang emosyon
ang magkokontrol sa tao. Ang masidhing
damdamin ay maaari sobrang kasiyahan,
kalungkutan at paninibugho.

49. DALAWANG URI NG NG DAMDAMIN:
a. nauuna (antecedent) –
nadarama o napupukaw kahit
hindi sinadya.
b. nahuhuli (consequent) –
damdaming sinadyang
inalaagan kaya ang kilos ay
sinadya at may pagkukusa.

50.  Halimbawa: Sobrang nagalak ang pangkat ni Rod
sa pagkapasa nila sa naatasang gawain. Dahil
dito, ay nayakap niya ang katabing babae na
ikinagulat ng babae. Ang dalawang uri ng
damdamin ay inilalarawan dito; ang nauunang kilos
(antecedent) at nahuhuling kilos (consequent).
Dahil sa labis na kagalakan ay nakapagpakita si
Rod ng damdamin at kilos na hindi niya naisip ang
maging kahihinatnan nang kaniyang kilos. Ano
kaya ang magiging huling kilos (consequent) niya?
Ito ay maaaring humingi siya nga tawad sa babae
at magpaliwanag na hindi niya ito sinasadya.

51. 3. TAKOT
- ito ay pagkabagabag ng
isip ng tao na humaharap
sa anumang uri ng
pagbabanta sa kaniyang
buhay o mga mahal sa
buhay.

52.  Halimbawa: Ang mga nakaranas ng pambubulas
(bullying), panliligalig (harassment) at pananakot
(threat). Bakit nakakaramdam ang isang tao ng
takot? Ang reaksiyon ng takot ay nagsisimula sa
utak at kumakalat sa katawan upang gumawa ng
pagsasaayos para sa pinakamahusay na
pagtatanggol o reaksiyon. Ang takot ay nagsisimula
sa isang rehiyon ng utak na tinatawag na
Amygdala. Ang hanay na ito na hugis ng almendras
(almond shape) sa temporal na umbok ng utak
(temporal lobe). Ang amygdala ay aktibo tuwing
nakikita mo ang mga kinakatakutan mo, maaaring
tao, bagay, pangyayari at hayop.

54. 4. KARAHASAN
 Pagkakaroon ng panlabas na puwersa upang
pilitin ang isang tao na gawin ang isang bagay
na labag sa kaniyang kilos-loob at pagkukusa.
Ito ay maaaring gawin ng isang taong may
mataas na impluwensiya. Ang iba't ibang anyo
ng karahasan ay kinikilala bilang mga isyu sa
karapatang pantao, kabilang ang mga
pagpapahirap, karahasan laban sa
kababaihan, at karahasan laban sa mga bata.

55.  Halimbawa: Masidhing damdamin ang naransan
ni Anna nang makita niya ang laging
nambubulas sa kanya. Dahil dito hindi niya
mapigilang makapagbitiw ng masasakit na
pananalita. Tama ba ang ginawa ni Ana? hindi ito
tama, dahil may tamang proseso sa isyu ng
pambubulas at ito ay ang ipagbigay alam sa
magulang, sa guro at sa Guidance Counselor.
Hindi malulutas ang problema sa pamamagitan
ng karahasan dahil lilikha ito ng isa pang
karahasan, laging isipin na may mga
alternatibong pagtugon sa bawat sitwasyon.

56. 5. GAWI
 – Ang mga gawain na paulit-ulit na
isinasagawa at naging bahagi na ng
sistema ng buhay sa araw-araw ay
tinuturing na gawi (habits). Maraming gawa
o kilos ang tinatanggap na ng lipunan dahil
ang mga ito bahagi na ng pang-araw-araw
na gawain ng tao. Bilang bahagi ng sistema,
may posibilidad na ituring ang mga ito na
katanggap-tanggap na kilos na noong una
ay hindi naman.

57.  Halimbawa: Sa mga mag-aaral naging bahagi
ng gawa o kilos ang pangongopya sa katabi,
pang-hihiram ng mga gamit, pakiki-alam sa mga
gamit ng iba, nahihirapang gumising ng maaga
kung susuriin ang kilos na ito ay hindi kanais-
nais, kahit kailan hindi katanggap tangap ang
mga gawi na ito. Ang ilan pa ay ang panunumbat
sa mga magulang, hindi paggalang at pagsunod
ng alituntunin sa bahay o sa paaralan.
Nangyayari ang mga ito pero hindi maituturing na
magandang halimbawa.

58. II. PAGSUSURI SA KILOS AT PASIYA
 Kailangang matutunan ng tao na suriin ang
kilos at pasya upang maiwasan ang mga
salik gaya ng kamangmangan, takot,
karahasan, masidhing damdamin at gawi.
Ang pagsuri ay ang pagmamasid, pakikinig
sa iba at pagkilala sa sariling hangganan ng
iyong damdamin. Kailangan ang patuloy na
pagmuni-muni sa sarili tungkol sa sariling
mga paniniwala, pamantayan at pag-uugali.

59.  Ayon sa Teorya ni Albert Bandura na Social Learning
Theory maaaring matutunan ang isang “kilos”, maaaring
mabuti o hindi makataong kilos, sa pamamagitan ng
pagmamasid sa ibang tao. Sa pamamagitan ng
pagmamasid ay nagkakaroon ng pagkakataon na
matutunan ang isang kilos at ito ay maaaring mabuti at
hindi mabuti. Ayon din sa Teorya ni David Kolb na
Experiential Learning, ang isang tao ay natututo sa
pamamagitan ng “pagninilay”. May kakayahan ang bawat
tao na magnilay sa kaniyang karanasan at dahil sa
pagninilay ay nakakabuo ang isang tao ng tinatawag na
“insight” o ito iyong mga natutunan mo dahil sa pagninilay
mo sa karanasan mo at karanasan ng iba (Ayson et al,
2019).

60. PANGKATANG GAWAIN
 Unang Pangkat- Bumuo ng tula na may 2 saknong at may
apat na taludtod na naglalahad ng natutuhan sa aralin.
 Ikalawang Pangkat- Bumuo ng isang slogan na binubuo
ng sampu (10) hanggang labinlimang (15) salita gamit ang
temang “Mga salik na nakakaapekto sa kilos at pasiya”
 Ikatlong Pangkat -Pumili ng isa sa mga salik na
nakaaapekto sa kilos at pasiya,ibigay ang sitwasyon sa
pamamagitan ng maikling dula-dulaan.
 Ikaapat na Pangkat- Ilahad sa pamamagitan ng talk show
ang payo o maimumungkahi mo upang maiwasan ang
maling kilos at pasiya na gagawin.

61. Pamantayan Napakahusay
(10)
Mahusay
(7)
Kailangang
Magsanay
(3)
Konsepto Malinaw ang
nilalaman na
nakapaloob sa
gawain at kakikitaan
ng paksa.
Malinaw ang nilalaman sa
paraan na ginawa ngunit
hindi gaanong nakaangkla
sa paksa.
Hindi gaanong
malinaw ang
nilalaman at nalalayo
sa paksa ng gawain.
Presentasyo
n
Nailahad sa maayos
na paraan ang
nakatalagang gawain
Nailahad ng maayos ang
nakatalagang gawain ngunit
mayroong ilan na hindi
gaanong mapansin.
Hindi maayos ang
pagsasagawa ng
gawain sa unahan.
Kaisahan
Lahat ng miyembro
ay may ginampanan
at nakiisa sa gawain.
May ilang miyembro na
hindi nakiisa sa gawain.
Iilan ang gumampan
na miyembro sa
pangkatang gawain.

62. PAGSUSURI
Sitwasyon: Nakita ni Chad ang
pambubulas(bullying) sa kaniyang kapatid ng
kanilang kapit-bahay. Nakaramdam si Chad ng
galit at may nasabi siya na hindi kaaya-aya.
 1. Ano ang mga salik na napansin mo na naipakita
sa sitwasyon?
 2. Paano mo itatama ang mga kilos sa sitwasyon?
 3. Kung ikaw si Chad ano ang hakbang na gagawin
mo? Magbigay ng dalawang hakbang.

63. Mahalaga bang
nalaman mo ang salik
na nakaaapekto sa
kilos at pasiya?