:D

1. កលវ ិទ ល័យប សកមុ
េ ក គ : សំបូរ ៉
មុខវ ិ : បវតិ សែខរ ក់ បរ ិ ប ត (Evening)
េស វេ : Extra Book
និស ិត : មូលែសម ចមវ ីរៈ ID : ៦៦៥៥៩
គម : ១៦
ំសិក ២០១៤-២០១៥

2. េស វេ : បវតិ សែខរ គ២
១៦៣ ទំព័រ
(ពី រក ង ជ នីចតុមុខដល់
ចុងរជ ល ពះ ទសុីសុវតិមុនីវង )
ផ ពផ យេឡយវិញេ យ អក សី តឹង
រ បរិ ែផកវប ធម៌ និងអរិយធម៌ សុី
រ បវតិ សែខរេ មហវិទ ល័យអក រ ស
និងមនុស ស
គឹះ នេ ះពុមផ យ អងរ េ ំ ២០០៨
ផះេលខ ១៤៣Eo ផូវេខមរភូមិន(st.១៣០) ភំេពញ

3. ជំពូកទី៩
បេទសែខរេ ក់ក លទី ២ ៃនសតវត ទី ១៥
វិបតិកុង ជវង ែខរ
ទំព័រ១៣១ ដល់ ១៣៥
ក. រក ងភំជូនេពញ
ជពង វ រខះ ននិនពី បវតិ សៃន កងភំេពញ ែដល ន
េសចកីស មលដូចតេ ៖ កុង លែដលកនងយូរេ េហយ ន សីេម ៉ យ
ក់ អក ន ទព សុកសម ែដលអកផងេ ដូន េពញ ។ ផះ ត់ ំងេ
េលទួលខស់មួយេ េលេ តយ ងលិចៃន ទេន ប ម (ចេនចតុមុខសព
ៃថ ) ។
សម័យៃថមួយ កុងរដូវវស នទឹកជំនន់េ បេទស វ ៉ងធំ
ប លឲ ក់ ំង រលំេដមគគីរ េ ចន េហយអែណតបេ យទឹក ម
ទេនេមគងរហូតមកដល់ទេន ប ម ។ កុងចំេ មេ ះ នេដមគគីរធំ
មួយ នអែណតមកេទរេ តង់ ត់កំពង់របស់ដូនេពញ ។ ត់ក៏ នបបួល
តិមិតជិត ងជិះទូកេ ចងេដមគគីរេ ះ េហយ ំយកមកេលេ ក ។
លេបអក ំងេ ះ េរសំ មេ គល់គគីរ ប់ែតេឃញ ពះពុទរូបបួន ពះ
អង និងរូបបដិប ថ នលកណៈ ហណ៍េ កុង បេ ងេឈ េ ះ ។ ពួក

4. អក សក នដែងរូបបដិ ំងេ ះយកេ តមល់ទុកេ ផះដូនេពញ េហយ
ត់ នឲ េគជ ូនដីពូនដំបូកធំ ងឦ នផះ និងឲ េគយកេឈ គគីរេ ះ
សង់ ពះវិ រតូចមួយេ េលកំពូលភំេ ះ េហយ នយក ពះពុទរូបេ តមល់
េ កុងវិ រេ ះេ កុង ំ ជូត ឆស័ក ព.ស ១៩១៦ គ.ស ១៣៧២ ។ តម
កេទ ត ដូនេពញ នឲ េគសង់ខមមួយ ងទិសឦ ន ពះវិ រ រួចយក
បដិថេ តមល់ទុកេ ទីេ ះ េហយ នសនត អក ពេ តេរ ងមក ។
េ យ ស័យេហតុេនះ ភំេ ះក៏ នេ ះេ ភំដូនេពញ េហយែដលយូ
រៗេ យេ តឹមែតភំេពញ ដូចេយងេ សពៃថេនះ ។
ខ. ក ង ជ នីចតុមុខ
េ គ.ស ១៤៣១ ពះ ទបរម េ ព ៉ត ទង់ នេលក ជ នី
េ ំងេ ទួល ន កុងេខត សីសឈ រវិញ ែតគង់េ ទីេ ះ នែត ១ ំ
េ យ នទឹកជំនន់ធំខុសធម ពះអងក៏ប ឲ េលក ជ នីពីទួល ន
េ ំងេ កងភំេពញវិញ េ េលេ តយ ងលិចៃនទេន ប ម ។
ពះអង ទង់ ស់ប ប់ឲ សេមចេ ព ែក និង ឧក ៉េ ធិបតី
េខ វ ពមេ យម នីេទ តខះផងឲ េ ពិនិត េមលទីដីែដលសិតេ ជិតៗភំដូន
េពញ ។ លុះេ េធ រពិនិត ក ួនត សព គប់េហយ ម នី ំងេ ះក៏ យ
ដំណឹ ងេ ពះ វិញ តំបន់ែដលសិតេ ទិស េគយ៍ៃនភំដូនេពញ ន

5. ជ័យភូមិលលម ប ជ នី ន ។ ពះអងក៏ ទង់ ស់ឲ អស់េ យ
សកែកន ស មកជួក ង ពះ ជនិេវសន៍េលកដីេធកំែពង សង់ ទ
និងដំ ក់តូចធំកុងរយៈេពលដ៏ខីបំផុត ។
លុះ ងមកដល់េហយ ពះអង ទង់ ស់ប ប់ េ ព េតេ េ
សកេខតសំេ ងទង ឲ េកណ សេលកដីេ ក់បំេពញតំបន់េ ជុំវិញវតភំ
និងកុង ជ ំង ។ ដូេចះតំបន់េ ះក៏ ន បេសលរហូតដល់ ត់ទេន ែដល
អកផងនិយមេ កំពង់ ប ប់ ំងពីេពលេ ះមក ។ លុះស មច រក ង
េហយ ពះ ទង់ ំង ប ន ម ពះនគរ កងចតុមុខ មងល សកលកមុ
ធិបតី សិរីធរ បវរ ឥនបតបុរី រដ ជសី ម នគរ ។
េ ពីេនះ ពះ ទង់ ន ត់ឲ ក ងវត មេ េ ចនកែនងកុង
ជ នី នវត២ គឺវតធមល និងវតេ ះ ។ េហយ នវត េ ចនេទ ត
នដូច វត មផុង វតឧ េ ម វតបទុមវតី និងវតខប យ៉ង ។
េយង ចសនិ ន ន រក ងភំដូនេពញគឺ នផល បេ ជន៍
េ ចនស ប់ែខរ ជំ ន់េ ះ ។ ម ៉ងវិញេទ តេយងេឃញ ន រក ងទី
កងចតុមុខ ែដល ទី កងែដលល ែដល នទេនបួន ។ េយង ចនិ យ
កុង រក ងេឡង េនះ តវ នេ ប ស់ រ បឹងែ បងរបស់ ប ជនែខរ
េពលសម័យេ ះ ៉ងេ ចនេដេម សេ មច ន លទផល ។

6. គ.វបតិកុង ជវង ែខរ
ទំព័រទី ១៣៥ ដល់ ១៣៩
១. ពះ ទបរម ជេ ព ៉ត (១៣៩៣-១៤៦៣)
ពះ ទបរម េ ព ៉ត នេ យ ជេ ជ នីចតុមុខ
េ យ នសុខ នរហូតេរ ងមក ។ ឯក រខះ ននិ យ បេទសចិន
ម ន ំេ គ ងប រមក បទូល យពឹងបុណ រមី នេ ចន ។
ឯក រខះេទ ត នប ក់ ពួកយួនែដលកំពុង បេផមមក ំងេ បេទស
កមុ គឺសុទសឹង ពួកអកជំនួញ និងពួក ងែត រេផ ត ត់ មួយេស វេ
បវតិ សយួន ពុំេឃញ នប ក់ពីចំណុ ចេ ះេ ះ ។
គួរគប ី ប ក ួន ជពង វ រេផ ងៗ ននិ យ សប
ពះ ទបរម េ ព ៉ត ន ជបុ តបីអង ែតពុំសូវ សប ចំេ ះ ម
មេហសីរបស់ ពះអង :
 យណ៍ ជបុ ត អក ងេទវី (ក ួនខះ ជបុ តរបស់អក
ង សីេស ម សេង ម ) ។
 សី ជបុ ត អក ងបុទមេកសរ (ក ួនខះ ជបុ តអក ង
ចន ឫ ន់ ) ។
 ធម ជបុ ត អក ង សេស ម សេង ម ឫ សុី ម ។

7. ២. ពះ ទ យណ៍ ( ១៤៦៣ - ១៤៦៩ )
មកដល់គ.ស ១៤៦៣ ពះ ទបរម េ ព ៉ត ទង់ នបែងរ ជ
សម តិេ ឲ បុ តច ង គឺ យណ៍ គង់េ ជ ំងចតុមុខតេរ ងមក ។ េ
គ.ស ១៤៦៦ ពះវរ ជបិ នេ យទីវងតេ េ យជ េ គ កុងជ យុ
ង ៧០ វស ។ េ គ.ស ១៤៦៧ ពះអង ទង់ ន ង ពះេចតិយេ េលភំ
ដូនេពញ េដម ីេធបុណ ប ុ ះ ពះបរមអដិពះបិ ។ សពៃថ នអក រសិ
រឹកេលថ មប របស់ ពះ ទ សេមច ពះសុីសុវតិតមល់េ ទីេ ះ ំងពី
គ.ស ១៩១៧ េរ ងមក ។
៣. ពះ ទ សី (១៤៦៩ - ១៤៨៥)
ពះ ទ សេមច ពះ យណ៍ េ យ ជ នែត ៥-៦ វស (
១៥៦៣-១៥៦៩) ក៏េ យទីវងតេ េ យ បឈ ួន ទមន់ ។ ឯក រខះ ន
ប ក់ ពះអង ន ជបុ ត មួយ អក ងែកវ ពះ ម សីសុរិេ ទ័យ ។
េគមិនដឹងច ស់ េ េពលេ ះ ពះ ជបុ ត នជ យប៉ុ ន វស េទ ែតេប
ម ៉ ន់ នេមលេ េឃញ ទំនង េ េកងេពកេទប ពះ ជវង នុវង
និង មុឺនសពមុខម នីសូម ង ពះ សី ពះអនុជប ប់ឲ េឡង
េ យ ជសង ពះ េជ ។

8. ប់ ំងពីរជ លរបស់ ពះ ទ សី េនះេហយ ែដល បេទសែខរ
តវេពប បទះនូវទុកេវទ ៉ង ំង ប លមកពីវិបតិកុង ជវង ែខរ ។ េ
គ.ស ១៤៧៥ េឆ តឪ សែដល ពះបិតុ (ឪពុក ) េលកទ័ពេ យរំេ ះ
យក េខត ងលិច ែដល តវេស ម តត យូរមក េហយេ ះ េ យ
នេក រយកមនុស េ ចន ន់ ក់េ បសិមបុរីនគរ ំយកចូលមក បេទស
ែខរ កួយរបស់ ពះអងគឺ សីសុរិេ ទ័យ នចិតេ ភចង់យក ជសម តិ
េ យ ក៏ថយពីចតុមុខ េ សងត់ សកទ័ព នេ ចន ។ េដមទំ ស់េនះ
ប លមកពី ពះ សុរិេ ទ័យ យល់ ពះអង តវែត នសិទិេ យ ជតពី
ពះបិ គឺពះ យណ៍ ។
ឃ.អន គមន៍របស់េស ម
ពះ ទធម (១៤៤៦-១៥០៤)
េឆ តឪ សែដល បេទសែខរកំពុង ែត នចល េ យស មរ ង
សី និង សីសុរិេ ទ័យ េស ម នេលកទ័ពចូលមកច ំងយក នចនបុរី
ម នគរវត នគរេស េហយ ប់ ន ំង សី ំង សីសុរិេ ទ័យ
និង ំេ សីអយុធ េហយទុក យ គង់ ឲ េ ែថរក សកភំេពញ ។
េ ះ េសច ធម ែដលេ ឈ រេ នគរវត នថយេ ភំកទ័័ពច ំងយក
នភំេពញ េហយេឡងេ យ ជ ។ ។

9. ពះអង នបុ តពីរអង:
 េ ព ំ ត់ បុ តអគមេហសី សេមច ពះភគវតី សីេទពធី
 ព ចន បុ ត អក ងេទពបុ
កុងរយៈេពល ងដប់ ំ គឺពី គ.ស ១៤៧៥ ដល់ ១៤៨៥ បេទសែខរ ន
ជួបនូវវបតិមួយដ៏ធន់ ែដលប ល មកពីទំ ស់កុង ជវង ែដលដឹក ំ តិ
កុងេពលេ ះ ។ ចម ំងែដល វិធីែដលេគេ បស ប់េ ះ យជេ ះេ ះ
នេធឲ ប នុ ស នទុកេវទ ៉ងសេម ម នេធឲ េសដកិច
ចុះឪនថយ និង ពិេសសេធឲ ប តិែខរ ក់ដុន ប លំ ប់ ។
ជំពូកទី ១០
បេទសែខរេ សតវត ទី ១៦
វបតិកុង ជវង ែខរ និង រេ ជតែ ជករបស់េស ម
ទំព័រទី ១៤០ ដល់ ១៤៥
ក.ចម ំង ឯងកុង សក
ចម ំង ឯងកុង សកែដល ន េកតេឡង េលកដំបូងកុងសងមែខរ
េ ក់ក លទី ២ ៃនស.វទី ១៥ តវ ន ត់េ អស់មួយរយៈេពល េហយ
នកេ មកេឡងវិញ ៉ង ំងេ ងេដមៃនស.វទី ១៦ ។
១. ពះ ទ សីសុគនបទ (១៥០៤-១៥១២)

10. េ េពលែដល ពះ ទ ធម េ យទីវងតេ គ.ស ១៥០៤ បុ តច ង
របស់ ពះអង នេឡងេ យ ជសង ពះអង េ យ ន ពះ មស ប់
ជ ពះ ទ សីសុគនបទ គង់េ ជ នីចតុមុខ ។ ឯ ពះអនុជ ម ព
ចន តវ នែតង ំង ម ឧប ជេ គ.ស ១៥០៨ េហយេ រ រ
កងចតុមុខ េមលខុស តវេល េខេ តយ ងលិច ។ ពះអង នេលក
ង ស សំឯក ន ម េកសរបុ េទប សកេ ះ នេ ះ សី
សឈ រ ែដលតមកេទ ត ន យ សីសនរ េរ ងរហូតមក ។
ង ស នបូន បស េ ះ េ ឫ កន តវ នែតង ំង
ម តលិក េ យមកេទ ត នេឡង ឃុនហួន ពះេសច ។ ពះ សីសុគន
បទ ទង់សុបិន កក់ ។ ទង់ប ឲ េ រ យ នេ ហល អកបង
គឺឃុនហួន ពះេសនកន ។ េ យ ចែ កង េសចកន ក ត់ដេណ ម ជសម តិ
ក៏េធ រ បជុំស ត់ េដម ីរកមេធ យក ត់ េសចកន ។ ែតសំឯក លបលួច
ប់ដឹង ក៏េផសំបុ តេ ប់បូន ។
េសចកន នេភ ងខួនេ ដល់េខត ភំ េហយេ បឧ យកលេ កប
េ តពួកេ យេខត ខួន នទទួលប ពី ពះ ឲ មកេកណទ័ពេ
ក ត់ ម ឧប ជ ចន ែដល នចិតចង់េឡងេ យ ជេ កងចតុមុខ
។ ចន េភ ងខួនេ សុំ ជកេ ននឹងេសចេស មេ ។

11. លុះដឹង ពះចន ន ងេចញផុតពី បេទសេហយ េសចកន ក៏
ប់េផម រ យលុកចូល ជ នីទួល ន ។ ពះ សីសុគនបទ ទង់
េឈ ងយល់ មិន ចទប់ទល់យូរអែងងតេ េទ ត ន ពះ ដកថយ ែត
េពលេ ះ នបក ពួកបះេឡងចូលេ មេធគត់ ពះអង នកុងប យសឹង
ែសនេ ះ េ គ.ស ១៥១២ ។
លែដលេឡងេ យ ជ េសចកន ន ពះជ យុេទបែត ន ២៩ វស
េហយ ន មស ប់ ជ សីេជ ធិជ ធិបតី ។
េ ប ណ គ.ស ១៥១៤ ពះ ទ សីេជ នេលក ជ នីេ ំង
េ ចនក់ដូនតី រួចេលកេ ំងេ ភូមិសឡប់ ។
២.ចម ំង ពះ ទ សីេជ និង ពះចន (១៥១៦-១៥២៥)
ពះចន លែដលេ សុំ ជកេ ន មួយ ពះេ េស ម ពះអង
ទង់រិះរក គប់មេធ យេដម ី នវិល តឡប់ ចូល តុ បេទសវិញ ។
រ បយុទបងូរ ម នេកតេឡង ថីេទ ត រ ងទ័ព ពះចន
និងទ័ព ពះ ទ សីេជ ។ ជ័យជំនះ តវ នេ ង ពះចន ចំែណកឯ
េ ៊ េ ក់ទ័ពថយេ េ តយ ងេកតវិញ ។ េ ះ នពួក ង
ពះ ទ សីេជ ែដលទទួលប ជ័យេ ះ មកសុំចុះចូល េ ចន ឯពួកែដល

12. រត់ពួន ល ពះ ទ សីសុគនបទ ច ំង ញ់ ឥឡូវេចញមក យខួន ំងអស់
។ ពះចន ក៏ ពមេឡងេ យ ជសិន េ គ.ស ១៥១៦ ។
េ ំ ប ប់ ពះ ទ សីេជ ទង់េសេ ពះ ចន ឲ កស ម
េដម ីឲ ប សេធែ សសិន ។ ដល់េចញវស ពះ ទ សីេជ នេផម
រ យលុកមងេទ ត េ យ នេ បកលល ិចឲ នសុំចុះចូល ង ពះ
ចន ផងកុងបំណងេធគត់េសចអងេនះឲ ន ែតមិន នសេ មច ឯ ង
ពះចន ក៏ នេ បល ិចដូច េហយក៏មិន នសេ មចដូច ែដរ ។
េ គ.ស ១៥២៥ ពះចន ត់ឲ េ ទិញ ំេភងធំតូចពី បេទស ៉
យូមក មក យលុក ពះ សីេជ ។ េ ទីបំផុត េ យពី នតស៊ូ ៉ងបូរ
ច់អស់រយៈេពល ៣ ែខមក ពះ ទ សីេជ តវេគ ត់ ពះសិរ នយកេ
េ តេ មុខប យ កង សឡប់ពិជ័យ ។ ស ម ឯងែដល នរយៈេពល ៩
ំ តវ នប ប់ ។
ខ. រក ង កងលែងក និង រប៉ុនប៉ងរំេ ះ េខត ងលិច
ទំព័រ ១៤៦ ដល់ ១៥១
១. ពះ ទចន (១៥១៦-១៥៦៦)

13. េ យ ព យស ជបុ ត ពះ ទ សីសុគនបទ េ យទីវងតេ
ពះ ចន ទង់ នយល់ ពមេឡង គង ជ ំងពីគ.ស ១៥១៦ េម៉ះ េ ម
សំណូមពររបស់ ជវង នុវង និង មុឺនសពមុខម នីរបស់ ពះអង ។
១.១. រក ង កងលែងក
ពះអង ទង់សព ពះ ជហឫទ័យ េលក ជ នីមក ំង េ កងលែងក
វិញ ។ ជ នី តវ ន ក ងេឡងអស់រយៈេពល ៣ ំ ។ េ យេហតុែដល
េ ជសេរសយកលែងកេដម ី ទី ំង ជ នីថី េ ះ ទង់េឈ ងយល់ កែនង
េ ះ ចំណុ ចយុទ សមួយ សល រ រខួន ។ ម ក ដំ លតៗមក
េគ លែងក ប យមួយធំសេម មអ រ ស់ សូម ីែតេសះែដល ន
ក ំង ំង ៉ង ក៏េ យ ក៏មិន ចេ លឲ ជុំប យេនះ នេឡយ ។
មជំេន េ កុងប យលែងកេនះ នេគតមល់រូបបដិ ពះេ មួយ
អង និង ពះែកវ មួយអង ។
លុះ រ ប ពះ ជ ំង និងដំ ក់ធំតូច នចប់សព គប់េហយ
ពះ ទ ចន ទង់ ងមកគង់េ ជ នីថីេនះ ប ណ ំ ១៥២៩ ។
១.២. ទំ ក់ទំនង មួយេស ម
លុះដឹង ពះចន ន ន់ ប់អំ ចស៊ប់េ បេទសែខរេហយ
ពះេ េស ម ន ត់ទូតមកប ឲ ពះ ចន េលកសួយ រ ករ សត

14. ដំរីសេ យ មទ ប់ពីមុនេរ ងមក ។ ពះចន បែកកមិន ពមចំណុ ះ
េស ម ។ េស មក៏េលកព័ទចូកមកលុកលុយេខតអងរ ។ ពះអងក៏ប បេស ម
េ ទីេ ះ តង់េ ះេហយែដល ប់េ ះ េស ម ប រហូតដល់សពៃថ ។
េ គ.ស ១៥៣១ េឆ តេពលែដលែខរកំពុងែត នេ ប បេលទ័ពេស ម
ពះចន ទង់ នេលកទ័ពេ រំេ ះ េខត ងលិច ែដល តវ ត់បង់
កុង ជមុនៗ េហយ ទង់ យ នេខត បសិមបុរី មកវិញ ។ ែខរ ន យេស ម
េ ចនេលកេ ចន រ េហយ ប់ នេឈ យ េ ចន ំមក សកវិញ ។
ពះចន ទង់េ យទិវងតេ កងលែងក េ គ.ស ១៥៦៦ ។ ពះ
េចតិយតមល់ ពះអដិ តុរបស់ ពះអងសិតេ េលភំ ពះ ជ ទព សពៃថ ។
២. ពះ ទបរម ទី ៤ ( ១៥៦៦-១៥៧៦ )
េ យពី ពះ ចន ទង់េ យទីវងតេ ពះមហឧប ជែដល តវ
ពះ ជបុ តប ប់ ម បរម េឡងេ យ ជសង ពះបិ ។
ពះ ទ បរមរ ទី៤ នបុ ៤អង គឺ៖
 ពះស
 ពះ សីសុរិ ពណ៍
 ព នូ

15.  េ ព អន
បភពដែដល នឲ ដឹង ពះ សីសុរិេ ពណ៍ នយកបុ តីរបស់
ព យល ម តិក តី នបុ ត ម ពះ ជ័យេច ។
២.១ ទំ ក់ទំនង មួយេស ម និង ររំេ ះ េខត ងលិច
ទំព័រទី ១៥១ ដល់ ១៥៥
េឆ តឪ សែដល បេទសេស មកំពុងែតទន់េខ យេ យ រ យលុកពី
សំ ក់េសចភូ ម យិេ ង ែដល ន យយក ជ នី អយុធ េ
គ.ស ១៥៦៤ េ ះ ពះ ទ បរម ទី៤ ទង់ នបនកិច ររបស់ ពះបិ ពះ
អង គឺ រ យរំេ ះយក េខត ងលិចមកវិញែថមេទ ត ។ ពះបរម
េសត កងកមុ េលកកងទ័ព ប ណ ២០០០០ ក់ ចូលមក យ កង សី
អយុធ េលកចូលមក នដល់ យ កង ែតពួកេរហ៍ពលកុងកងទ័ពែខរ ល
ៃថ ញ់េមទ័ពមុខរបស់ែខរ ប់េហយ កងទ័ពែខរដ៏ តឡប់េ េក រមនុស េ
េខត មផូវ េឈ យអស់ េ ចន ។ ឯ ជពង វ ែខរ នអះ ង ទ័ពែខរ
នចូលលុក កង អយុធ ែតយកមិន ន ក៏ថយមកេក រ គេស មមក េ ចន
។ ដូេចះេ ះបី នេល ងបនិចបនួចក៏េ យក៏េ យ បភពេស ម និង បភព
ែខរ ននិ យ សប ចំេ ះ ពឹតិ រណ៍ដ៏សំ ន់េនះែដរ ។

16. េ គ.ស ១៥៦៩ េសចភូ ំ យិេ ង េលកទ័ពចូល យេស មយក
ន ជ នី អយុធ មងេទ ត េហយ ក់ បេទសេស ម ចំណុ ះអស់រយះ
េពល ១៥ ំ ។ េឆ តតំបន់អងរ តង់កំពង់ ក ំង ែខរ នេលកទ័ពលុកចូល
យក នេខត នគរ ជសី េហយ ក់ម នីែខរឲ េ ឈ រ តត ទីេ ះ ។
២.២ ទំ ក់ទំនង មួយ វ
ចំេ ះទំ ក់ទំនងែខរ វ េនះ េយ នែតឯក រ ជពង វ ែខរ
ចំែណកឯក រ វែដលសរេសរ វកី ំងកី ពុំ នផល់
ពត៌ នអីបនិចបនួចេ ះ ។ េតេនះ រេភច ំងេ យអេចត ឫ ក៏ រ
បំេភចេ លេ យេចត េ ះែត ច ៉ ស់ ?
េ គ.ស ១៥៧២ េសច វនគរ ង ង ទង់ ស់ប ឲ មុឺន ២
ក់ ពល ១០០០ ក់ មកបបួលែខរ បជល់ដំរី ក់នគរ គឺ េបដំរីនគរ
ញ់ នគរេ ះ តវចំណុ ះនគរ ងេទ តែដល នដំរីឈ ះ ។ រ បយុទរ ងដំរី
ំងពីរក៏ ប ពឹតិេ េ ែក រ កងលែងក ។ ជពង វ ែខរក ួនខះ នប ក់
ដំរី វ នកមស់ដល់ ៨ ហត ឯដំរីែខរ កមស់ែត ៧ហត ។ េ ះបី ញ់
េ ប បដំរី វបនិចក៏េ យ ក៏ដំរីែខរ នទទួលេ គជ័យ ៉ង តចះ តចង់ ។
ែខរ ន ត់ពួក វខះ ទុកឲ ែត មុឺន ២ ក់ ំ ដំណឹ ងេ យេសច វ
េហយឲ ំប រមក យេសចែខរ ។

17. េសច វ ល់ ំង ប ឲ េលកែខរ ំងផូវេ ក និង ំងផូវទឹក ។ ទ័ព
វចូលេ យ យប យែខរ េ សនុក េហយ ប់ នែខរ េឈ យអស់
េ ចន ។ េសច វ និងេសចែខរ េលកទ័ពទល់ ល់ ពះអង ។ េសច វ
ញ់ ។
េ គ.ស ១៥៧៤ កុងបំណងសងសឹកឲ ន វគិតេលកទ័ពមក យ
ែខរេទ ត ប់ជួនេពលេ ះ ភូ ំេស មចូល យ េវ ចនន៍េទ តេហយេ យ
នេភ ង ក់ ំងផងទ័ព វក៏ដកថយេ វិញអស់ ។ តង់េនះក ួន ជពង វ
ខះ វ យ ញ់ែខរេទ ត ឯឧប ជ នរត់រួចចូលេ សងវិញ ។
ពះបរម ទី ៤ ក៏ ពះម ក តមួយអងែដល នជួយឧបតម ពះ
ពុទ ស ែដរ ។ ពះអង ទង់ឲ ង វត ពះឥនេទព េ កុងបរិេវណ
ប យលែងក ។ ពះអង ទង់េ យទីវងត េ គ.ស ១៥៧៦ ។ ប៉ុែន មឯក
រេស ម ពះអង តវក ័យ ពះជនេ គ.ស ១៥៧៤ េម៉ះ គឺ លែដល ពះអង
េលកទ័ពេ យ កង អយុធ េ ះ ។
គ. រែបក ក់ កងលែងក និងផលវិក
ទំព័រទី ១៥៥ ដល់ ១៥៨
១. ពះ ទស ទី ១ (១៥៧៦-១៥៩៥)

18. េ យពី ពះបិ េ យទីវងតេ ពះ ជបុ តច ង ម ស េឡង
េ យ ជសង ។ អក បវតិ សនិយម េ េសចអងេនះ ពះស ទី ១
ឫ ពះបរម ទី ៥ ។ ពះអង ទង់អភិេសកអក ង េ អគមេហសី និង
អភិេសក ពះអនុជប ប់ ម សីសុរិេ ពណ៍ ម ឧប ជ ។ លគ.ស
១៥៧៤ នសមពនឹងអគមេហសីនូវបុ ត ម ពះជ័យេជ េហយ ល
េ យ ជ ន ៤ ំ នសមព ជបុ តមួយអងេទ ត ម េ ព តន់ ។
ពះអង ន ង វមួយេទ តេ ះអក ងេពជែម៉ វ េហយ នសមពនឹង
អក ងេនះនូវបុ ត ម េ ព េ ម ។ ឯ ពះអនុជ ន ពះ ជបុ តពីរ
អង ម ពះ ជ័យេច ១អង ពះ ឧទ័យ ១អង ។
១.១ ទំ ក់ទំនង មួយេស ម
ទំព័រទី ១៥៨ ដល់ ១៦២
េប មឯក រេស ម ពះស នេលកទ័ពចូល យ កង េព ជបុរី បី
ដងកុងចេ ះ គ.ស ១៥៧៤-១៥៨០ ។ ពះស ទង់ នេលកទ័ពេ យ
កង អយុធ េហយ ប់ នេឈ យេស ម េ ចន ទំនង កុងគ.ស ១៥៧៩ ឫ
១៥៨០ ។ េ គ.ស ១៥៩០ បេទសេស មេ ចំណុ ះរបស់េសចភូ ។ ៃថ
មួយ នេរសូរ នេលកៃដ យបងំេសចភូ េសចភូ ទង់ទតេឃញ ន ពះ
ហតបួន ទង់ ប អក នបុណ ក៏រកកលស ប់ ។ នេរសូរ ដឹងខួនរត់

19. មក កងអយុធ វិញ ។ ពះ ទ ស ទី១ ទង់ប ឲ ម ឧប ជ សី
សុរិេ ពណ៍ េលកទ័ពេ ជួយ មសំណូមពរ ។ ទ័ពែខរ នជួយច ំង ពះ
នេរសូរ រហូត នជ័នជំនះ េលភូ ។ លុះេលកទ័ពមកវិញ ពះនេរសូរ ទង់ទត
េឃញ ពះ សីសុរិេ ពណ៍គង់សំយុង ពះ ទ ពុំ នគង់ បដូចអកផង ក៏
ទង់ ពះពិេ ធ ស់ ។
េ គ.ស ១៥៨១ ែខរ នេលកទ័ពេ យរំេ ះ ន នគរ ជសី ចន
បុរី និង នគរ យក ។ េ គ.ស ១៥៨៥ ពះអង នេលកទ័ពចូល យ កង
អយុធ មងេទ ត ។ ឯក រេស ម ពះស េជ កងអយុធ គង់នឹង
ត់បង់េ យភូ ដូច មុន ទង់ ន ច់េម តី ព េហយេលកទ័ពចូល យ
សក បសិមបុរី ។ េ គ.ស ១៥៨៤ ពះនេរសូរ េលកទ័ពមក យែខរ ែខរ ន
េលកទ័ពេ បយុទ ៉ង ំងេ ត់ដំបង រួចេ សឹង កំពង់ ក់ ែតទន់ៃដ
ង ក៏ដកថយសិន ។ ពះ សីសុរិេ ពណ៍ ំទ័ពថយចូលកុង ប យលែងក
។ ជពង វ ែខរខះប ក់ កុងចម ំងេលកេ ះ េស ម នទ័ពចំនួន
១០០០០០ ក់ ដំរី ៨០០ និង េសះ ១៨៥០ ។ េ ះបី នទ័ពេ ចនសនឹក
ស ប់ និង ំងពូែក ៉ងេនះក៏េ យ ក៏េស មពុំ ច យលុកយក នលែងក
េឡយ ។

20. េ ប ណ គ.ស ១៥៨៦ ពះ ទ ស ទី ១ ទង់សព ពះ ជ
ហឫទ័យ ក់ ជ យេ ពះ ជបុ តច ង ម ពះជ័យេជ ។ ពះ ជបុ ត
ទី ២ េ ព តន់ ែដល ន ពះជនេទប ន ៦វស តវ ន ំងឲ េឡង
ឧប ជ។ ឯ ពះ សីសុរិេ ពណ៍តវ នេឡយ ឧភេ ជ។
រីឯ ប សែខរ លេបដឹង ប់ែដលេស ម ញ់ចូលកុងរបង
ឫស ី ក់សុទ ក៏ នចិតេ តកអរពន់េពក ំ ប់ រៃពឫស ីេដម ីយក
ក់េ ះ េ ះបី នបំ មពី ពះ ៉ង ក៏ពុំ ពម ប់ េហយេចះែត ំ
ប ពឹតិអំេពេ ះរហូតដល់ឆុះ យរបងឫស ីអស់ ។ េ គ.ស ១៥៩៣
េស ម នេលកទ័ពចូល យប យលែងកមងេទ ត ។ លុះទ័ពេស មមកជិត
ដល់ ពះស ទី ១ ំបុ ត ម ជ័យេជ និង េ ព តន់ េភ សេ គង់េ
សីសនរ េ យមកេទ តេភ សេ សឹងែ តង េហយេ ទីបំផុតេភ សេ
គង់េ េវ ងចនន៍ ជ នី បេទស វ ង ង ។
ចំែណកឯ សីសុរិេ ពណ៍ នសិតេ កុងប យលែងកេដម ី បយុទ
នឹង ំង ។ ែតេ ះបី ពះអង នខិតខំ រ រប យ ៉ងសិត ញ ៉ង
ក៏េ យ ក៏ប យេនះ តវ ក់េ កុងក ប់ៃដ ំង េ យពី តវេ មព័ទ
អស់រយៈេពល ៣ែខ េ ះ នយកចំេបងដុតរបងឫស ីែដឡេ សល់បនិច
បនួចេ ះេ គ.ស ១៥៩៣ ។ េស ម ប់ ន ពះឧភេ ជសី សុរិេ ព

21. ណ៍និងបុ ត ំងពីរ គឺពះជ័យេច និង ពះឧទ័យ ំយកេ បេទសេស ម
ពម មួយនឹងក ួន តអក ជបណិតកវី រូបបដិ ពះេ ពះែកវ និងេឈ យ
ែខរ េ ចនេទ ត ។ ចំេ ះចម ំងែខរ-េស មេ គ.ស ១៥៩៣ េនះ ឯក រ
េស ម ននិ យ មកែតពីែខរមិនរក ក សចៈ េទប ពះនេរសូរ េលកទ័ព
មកសងសឹក ។

22. ២.ផលវិកៃន រែបក ក់ កងលែងក
ទំព័រ ទី ១៦២ ដល់ ១៦៤
រ យែបក កងលែងកេ យជន តិេស ម នផលវិក កក់ ៉ង
ំងស ប់ ប តិែខរ ។ តពីេនះេ េទ ត ែខរ តវេពប បទះនឹងវិបតិ ន់ែត
េ ចនេឡង ។ ៉ង មិញ ទំ ស់ៃផកុងបូករួម មួយនឹងក េផ ងៗដៃទ
េទ ត ន ុ ំង ម អំ ចែខរនគរឲ ចុះទន់េខ យបនិចមងៗ រហូតដល់
េលក ជ នីពី យេ ធរបូរ មក ំងេ ទួល ន រួចេ ចតុមុខ។ េ
សម័យលែងក ពិេសសកុងរជ លរបស់ ពះ ទ ចន និង បរម ទី ៤
ែខរ នព ងឹងជំហររបស់ខួន នវិញ េហយ នលទ ពេលកទ័ពេ យលុក
ជ នី សីអយុធ និង យរំេ ះយក េខត ងលិចមកវិញ ន
េ ចន ។ ប៉ុែនេ យពីប យលែងក តវែបក ក់េ ទឹកដីមួយ គធំេ ឯ
យភំដងែរក និងេ ងលិច តវ ត់បង់េ វិញ ពរ ។
រែបក ក់ប យលែងក េហតុ ុ ំង បេទសែខរ ឲ អស់ឫ នុ ព
ក់ខួន រដតូច ចេ ភូមិគ សុី េគយ៍។ េនះ េលកទី ៣ េហយែដល
ែខរ តវ ត់បង់អស់ក ួន ត អក ជ បណិតកវី ែដល តវ ំងេក រយកេ
សក ។ ម ៉ងេទ ត អ ធិបេតយ ក៏េកត នេឡង េហយេ ចុងសតវត ទី
១៦ េនះ េគេឃញ ន រែ ជក ជរហូតដល់ េ ពីរេលក ។

23. ២.១ រែ ជក ជៃន ពះ មេជងៃព (១៥៩៤ - ១៥៩៦)
ទំព័រ ទី ១៦៤ - ១៦៩
ពះ មេជងៃព តវ ពះ តិរបស់ ពះស ទី ១ ។ េ គ.ស ១៥៩៤
ពះអង នេលកេ យេស មេ ប យឧដុង ។ េស ម ញ់ ក៏ដកថយ េ
សកវិញអស់េ ។ ពះ មេជងៃព នេឡងេ យ ជេ សី សនរ ។ ពះ
មេជងៃព តវ នជន តិបរេទស២ ក់ េ ប ស់ក ំងទ័ព មួយនិង
ន ៣៨ ក់ េ យ ំ េ មព័ទ ំងេ សីសនរ េ េពលយប់េ ះ ក៏
េធគត់ ពះអង ។
២.២ ពះបរម ទី ៦ េ ព តន់ (១៥៨៦ - ១៥៩៩)
ជន តិបរេទសពីរ ក់ នេសចកីេ ក យ ៉ង ំងេ យដឹង
ពះ ស ទី១ និង ជបុ តច ងគឺជ័យេជ នេ យទីវងតរួចេ េហយ ។
េ ក ំងពីរក៏ នដែង ពះ ជបុ តប ប់គឺេ ព តន់ ជវង នុវង និង
ន វខះឲ តឡប់ចូលមក បេទសែខរវិញ ។ េ មផូវេគ នជួប បទះ
នឹងកងទ័ពេជងទឹកមួយែដលសិតេ មប ររបស់ ក់ ែដល ពះ ម
េជងៃព ន ំងឲ េធ េមទ័ព ។ េមទ័ព រូបេនះ ន ំ ទ និង រ របុ ត
មួយអងរបស់ ពះ មេជងៃព ប៉ុែនេ េពលែដលពួក មុឺនសពមុខម នី ន

24. ទទួល ល់ េ ព តន់ ក ត នសិទិេឡងេ យ ជ ត់ក៏យល់ សប
មេគែដរ ។
ដូេចះេ ព តន់ ក៏ នេឡងេ យ ជសម តិេ ជ នី សីសនរ
េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះបរម ទី៦ ។ គួរកត់សំ ល់
េ ះបុ តរបស់ ពះ មេជងៃព តវ នពួក ចិន និងជប៉ុនខះ ំ ទ ៉ង
សកម ចំែណកឯ ពះ បរម នែតពួកព័រទុយក័ល េអស ៉ញ និងជប៉ុន គ
េ ចន ំ ទប៉ុេ ះ ។
េមទ័ព ែដល ន រ លក ី ន រ ចែណននិ នឹងជន តិ
អឺរ៉ុប េហយពុំ នបំេពញកិច ររដឲ នដិតដល់េទ ។ ពួក ន វែដល
នដែង េ ព តន់ តឡប់ចូល សកវិញេ ះ នបះេ រេហយេ ទីបំផុត
ក៏ តឡប់េ វិញអស់េ ។ េដម ី រសងគុណ ពះបរម ទី ៦ ន
ែតង ំង ជន តិបរេទស ២ ក់ ែដលែតងែត ំ ទ ពះអង ឲ យ
េ យ សកេខត ម និង េ យ សកេខត ំង ។
េគ ពះបរម ទី ៦ មនុស ខិលខូច ង ពះបិ ពះអងេ េទ ត
េហយ តវដឹក ំេ យពួកមេហសី និង ពះ េកកែដល យ ស យ
របស់េមទ័ព េ ះ លក ី ។

25. េដម ីព ងឹងអំ ចរបស់ ពះអង េហយេ យ នសំេណ ពីជន តិ
បរេទស មួយែដល នេ ះ Ruiz ។ ពះ នេផ រេ ជួនេ ក
េទ ភិ លថីៃន បេទសហីលីពីន េដម ីសុំជំនួយ ទ័ព និងអកផ យ
ស ។ ជេ ះមួយ នេកតេឡងរ ងពួក រិកេអស ៉ញ និងពួក ។ លុះ
ដឹងដំណឹ ង េ ក Veloso និង េ ក Ruiz នមកដល់កែនងេកតេហតុ េហយ
តវេគស ប់ ំងពីរ ក់ ។ ពះ េលកទ័ពមកេ យ ល់ ពះអង េហយ តវ
េធគត់េ េលសមរភូមិេ យពួក ម បះេ រេទ ត ។ គួរគប ី ប ចំេ ះ
រេ យទីវងតរបស់ ពះ ទ បរម ទី ៦ េនះឯក រែខរខះ ននិ យ
ល ពះអង ន ពះជន ន ២១ វស េសច ពះ ជដំេណ រេលកទ័ពេចញ
េ ប់ សកត ូងឃុំេ ះ ន មេ ះ េ ៉ ត ៉ត ១ េ ះ លក ី ១
យលុកេសចក ័យ ពះជនេ ។
២.៣ ពះបរម ទី ៧ េ ព អន (១៥៩៩-១៦០០)
េ ព អន ជបុ តេ របស់ ពះស តវ នពួក មុឺនសពមុខ
ម នី ងឲ េឡងេ យ ជេ សីសនរ េ យ ន ពះ ម ពះបរម
ទី ៧ ។ ពះអង ទង់ នបននេ យរបស់ដូន ពះអង េ យអំ វ ឲ
ពួកអកផ យ ស គិសចូលកុង បេទស ពះអង និងឲ ពួក នមកជួយ
រ រផងែដរ ។

26. ជពង វ ែខរ នប ក់ េសចអងេនះ ក តមិន បកបរេ យ
ទសពិធ ជធម៌ ។ ៃថមួយ ងេ ប តៃព លុះេ ដល់ភូមិ ក់ ទង់សព
ពះទ័យ ស ញ់ សី ក់ បពនរបស់េម សកេ ះ ព ថី ។ ពះអង ទង់
ប ឲ ប់យកេ យបងំ េហយេ យ សីេ ះ បែកកមិន ពមផិតក ត់នឹង
បីរបស់ ង នេសចកីេ ក យ ំងចំេ ះអំេពរំេ ភជិះ ន់ែបបេនះ ក៏
រត់េ ចូល ង ែកវ ពះេភង ។ កុងឪ សបុណ ចេ មន ពះជន ពះ បរម ទី
៧ ែកវ ពះេភង ន ំ ក ពួកបនំចូលេធគត់ ពះអង នេ ំង សីសនរ េ
គ.ស ១៦០០ ។
២.៤ សេមច ពះែកវ ៊េ ព េ ម (១៦០០-១៦០៣)
េ ព េ ម បុ តរបស់ ពះ ស ទី ១ ។ ពះអង នេឡង គង ជ
សម តិសង ពះបិតុ េ េពលែដល ពះអង ន ពះជ យុ ២១ ពះវស ។
ពះអង ន ពះ មស ប់ ជ សេមច ពះែកវ ៊គង់េ ពះ ជ ំង សី
សនរ ។ ពះអង ទង់ ន បយុទ ប ំង នឹង ពះបិតុ ពះ ម សីសុរិេ ព
ណ៍េដម ី នេឡយេ យ ជ ។ ពះអង ទង់ នេលក ជ នីមក ំងេ
ភំេពញ វិញ ។ ពះអង នបននេ យរបស់ក តេ យ ជមុនៗ ពះអង
គឺទង់ ន ក់ទង មួយអង រផ យ ស េ Malacca ។ េ េដមគ.ស
១៦០៣ េទ ភិ លេអស ៉ញេ ៉ នីល នប ូន ន និងបពជិតខះ

27. មក បេទសែខរ កិចេឆយតបចំេ ះេសចកីអំ វ វរបស់ េ ព េ ម ។
េពលេ ះ បេទសកំពុងែត នច ចល ប៉ុែន ពះែកវ ៊ ទង់ នទទួលជន
បរេទស ំងេ ះ ៉ង ក់ ក់ ស់ ។ ពះអង ទង់ នជួយក ង ពះវិ រ
ទង់ នផល់េស ង អងរ ផល់នូវេសរី ព ផ យ ស និង រ ស់
ស េទ ត ។
េ គ.ស ១៦០៣ ពះ សីសុរិេ ពណ៍េ យ នជំនួយទ័ពេស មផង
នេលកមក យឈ ះ ពះែកវ ៊េហយ សកេទសក៏ នសុខសនិ ព ប់
ំងពីេពលេ ះមក ។ ពះនេរសូរ ន ំពួកអកផ យ ស េឈ យយក
េ បេទសេស ម ។ េ យទទួលឥទិពល ំងពីេស ម ពះ សីសុរិេ ពណ៍
ទង់មិននិយម ប់ ន ស គិសេទ េហយ ទង់ នប ូលទំេន មទ ប់
េស មមកកុង បេទសែខរែថមេទ តផង ។
ពះែកវ ៊ ក តិនរវល់នឹងកិច រែផនដី ចូលចិតបេណ រែឆ គង់េសះ
េដញសត េប តេប នកូន បពនអកដៃទ េហតុប លឲ មុឺនជិះ ន់ ស
េកតេ រលួច េ របន់ េទប សេមច ពះេទវីក តី តវ សេមច ពះអយ ជំនុំ
នឹងម នី រួចេផ រេ កង សីអយុធ បទូល ពះេ េស មេបកសេមច ពះ
សីសុរិេ ពណ៍ឲ េចញមក កងកមុ ធិបតី ។

28. ជំពួកទី១១
អរិយធម៌ែខរេ សម័យេ យអងរ
(សម័យភំេពញ ចតុមុខ សម័យលែងក សម័យទួល ន សីសនរ)
ទំព័រ ទី១៧០ ដល់ ១៧៥
មទស នៈថីេគ ន ត់ទុក បវតិ ស ធម៌សំេ គរ ង វប
ធម៌ និងសងមធម៌ េហយពុំែមន ក មង ពឹតិ រណ៍នេ យែដល នេឡង
បនប ប់ ហូរែហែតប៉ុេ ះេទ ។ ប៉ុែនកុង រេធឲ សេ មចបំណងរបស់
េយង ងេលេនះេយង តវជួប បទះនឹងឧបសគ េ ចន ។
ក.នេ យ
១.របបនេ យ
១.១ ពះ ៖ ជីវ ព និងអំ ច
េ ះបីលទិេទវ ជតវែខរេ ះបង់េ ល ពរ ំងពីបដិវតន៍ យ
តសក់ែផក មកេម៉ះក៏េ យ ក៏ ពម ក តេ នលកណៈពិសិដ ពុំ នជន
េលស នេឡយ េហយែដលេគនិយមេ ពះសមតិេទព គឺ ជន
ខង់ខស់ ផុតេគ ឫក៏ េទវ េ យសនតកុងចំេ មមនុស ប
សរបស់ ពះអង ។

29. លកណៈពិសិដរបស់ ពះម ក ត ងេលេនះ គឺនមកពីពិធី ភិ
េសកឲ េឡងេ យ ជសម តិ ក េ យ េនះែខរពីបុ ណេ ក នេ ប
ហូរែហេរ ងមក នភ័សុ ងកុងសិ រឹក េដម ។ គួរគប ី ប ក ត
អង ែដលមិន ន់ នអភិេសក េហយ ន់ែត នទទួល ជសម តិ
គប់ គង ប នុ ស បេ ះ សនសិនេ ះ មក ួនេ កឲ
េ គង ជសម តិ។
តង់េនះគួគប ី ប ក តែដល ចអភិេសកេឡងេ យ ជេពញ
លកណៈ ពះម ក ត ន លុះ ែត ន េ គ ងស ប់ ជ គឺពះខ័ន
ជ ១ ពះលំែពងជ័យ១ និងេ គ ង ពះប េក ត ។
រួមេសចកីមកេយងេឃញ េ គ ងស ប់ ជ ដូច នេ ល ងេល
េនះ ន រៈសំ ន់ ស់ ។ បុគលែដលេឡយេ យ ជែតពុំ នេ គ ង
េនះ េគ ត់ទុក ពុំ នលកណៈ េសច ទង់ ជេពញេលញេទ ។ េ យ
េហតុេនះ កុង សនេបេ ះបី នេ ះ ក់ ៉ង ក៏េ យ ក៏ពួក
ហណ៍ គូេសវ ត តវខំរំេ ះ េ គ ងស ប់ ជ េនះឲ ន ។
១.២ ពួកបរិរ
េគេឃញ ន ទ ជវង នុវង គឺ:

30. ឧភេ ជ៖ មន័យេដម ក េនះ នន័យ ក ត ក់ ជឲ អង
មួយេ យតំ ង ពះអង ទទួល ជស័កិ ក តក លជួយ ស់េត ន
េ កនរំឮកក ត ទង់ ជ និងក តឧប ជ ំពីរអង ឲ សិតេ កុងទសពិធ ជ
ធម៌ ប៉ុែនកុង ពពិត ក់ែសងវិញ ឧភេ ជ ក តែដល ន ពះ នៈ
ប ប់ពីក ត ទង់ ជ ។
ឧប ជ ឫ ម ឧប ជ៖ នៈ ឧប ជេនះ ន មក យូរ ស់មក
េហយ េគេ ជសេរស ឧប ជ កុងចំេ មបុ តច ង ឫអនុជក ត ទង់ ជែដល
នគុណវុឌ ីដ៏ខង់ខស់ ប៉ុែនកុង ពពិត ក់ែសង ពុំែមនសុទែត នដំេណ រ
ប ពឹតិេ ែបបេនះេទ េ ះ លែដល ពះ ស ទី១ ក់ ជ យេ ពះ ជ
បុ តច ង ម ពះ ជ័យេជ ែដល ន ពះជន ១១វស ឲ េឡងេ យ ជ
និងេលក ពះ ជបុ តប ប់ ម េ ព តន់ ែដល ន ពះជនេទប ន៦វស
ឲ េឡង នៈ ឧប ជ េ ះ អំេពេនះេធឲ ន រ ក់អន់ សពន់ចិតេ ចន
កុងចំេ ម មុឺនសពមុខម នី និង ប នុ ស ។
េ ៊ទឡៈ ៖ េបេ ប បេធ បនឹងសពៃថ នប ស័កិេសនឹង យក
រដម នី ឫ រដម នីទី ១ ។ ប ប់ពី េ ៊ទឡៈ មកេគេឃញ នម នី ន់ខស់
៤រូបេទ ត ែដល នមុខ រ អកសេ មច ជ រ និង គប់ គងែផនដីរួម និង

31. ពះម ក ត ។ ម នី ន់ខស់ ំង៤ េនះ េគ ត់ដូចសសរេជងេរ ង ំង៤ ៃន
ទ េទប ន មរួម ចតុសម ៖
 ឧក ៉ ក េ ម
 ឧក ៉ ំង
 ឧក ៉យម ជ
 ឧក ៉ច កី ។
ម តលិក ៖ េនះ ម នីខុំ ជ រ ែដល នមុខ រ ល់បេ ម ពះ
។
េ ៖ ម នី ១ បេភទ ែដល នមុខ រសំ ន់ ស់ ែដរ េ ះកុង
សម័យេ ះ ំងពីក ត ទង់ ជដល់ ប នុ ស ដល់ ប នុ
សសុទែត នជំេន េល រទស ន៍យ ។
េ ជិត េ ចម ៖ េ ជិត គឺពួក សី ព ជបរិរ នមុខ រ បបងំ
ល់ បេ មជិតសិទិកុង ពះ ជតកូល ឯ េ ចម គឺពួក សី ស ម
ែដលេគ យឲ េធ មេហសីេសច នដល់ពួក សីសំ សី រេនះ ឯង ។

32. ១.៣. របន ជសម តិ
ទំព័រទី ១៧៦ ដល់ ១៧៩
ទូេ សេងតេឃញ ជសម តិតវ នបនពីបិ ក ត ទង់ ជេ
បុ ត នេសចកី េ េពលែដល ពះបិ េ យទីវងតេ ឫ ក៏ ក់ ជ គឺ
បុ តច ង តវ នសិទិេឡងេ យ ជសង េហយ បសិនេបបុ តច ង តវសុគត
មុនេ យ ជ គឺបុ តប ប់ នសិទិេ យ ជសង ពះបិ ។
កុងករណី ែដលក ត ទង់ ជពុំ នបុ តេ យ ជសងេទ សិទិេនះ តវ
នេ ពះអនុជ បនប ប់ ។ កុងករណី ែដលបុគល មួយ េ ះ ម នី
ន់ខស់កី េ ះ ប់ ពះ តិនឹងក ត ទង់ ជកី ែតេបពុំ នសិទិទទួល ជ
សម ិតិេទ េហយែបរ េ បក ំង វុធេដម ី នេឡងេ យ ជេ ះ េគឲ
េ ះេ េសចែ ជក ជ ។
២. នេ យកុង បេទស
េគសេងតេឃញ នវិបតិកុង ជវង ញឹក ប់ េហតុប លឲ
នចម ំង ឯងកុង សក ។ លុះជេ ះេកតេឡងេហយ អកដឹក ំ តិមិន
និយម រេ ះ យេ យស មស មល េទ ែបរ សុខចិតេ ពឹក ក់ឲ
បរេទសជិត ងចូលមកផ ះផ វិទៃផកុងរបស់ែខរេ វិញ ។

33. ៣.នេ យេ បេទស
ប៉ុែន ពំែដន ងលិច ពះ ែខរ នព ម យរំេ ះយកទឹកដីែដល
តវ ត់បង់េ ំង ពីស.វទី ១៣ េរ ងមក ។ គឺកុងេ លបំណងេនះេហយ
ែដល ពះ សី ពះចន ពះបរម ទី ៤ ពះស ទី ១ នេលកទ័ព
េ យលុករហូតដល់ ជ នី សីអយុធ េហយរំេ ះយក នទឹកដីមកវិញ
េ ចនែមន ។ ឯេហតុែដល ំឲ ែខរ នេ គជ័យែបបេនះ គឺប លមកពី
ភូ នេលកទ័ពចូល យេស ម ញឹកញយ យយក ន ជ នី សី
អយុធ ២េលក និង ក់ បេទសេស ម ចំណុ ះអស់ ១៥ ំ េទ តផង េហយ
េសចែខរេចះេឆ តយកឪ សែដលស តវកំពុងែតទន់េខ យេ ះេលកទ័ពចូល
យបែនមេទ ត េហយ ចរំេ ះយក នទឹកដីែដល តវ ត់បង់ មកវិញ ។
ខ.រដ ល
១. រែបងែចក ច ក
េ សម័យេ ះ បេទសែខរែលង ម អំ ចមួយ ងទឹកដីេទ ត
េហយ ៖ ទឹកដី ន់េ គឺសក បចនជនបទ ដូច សក សុេ ទ័យ សក សី
អយុធ សក លពបុរី សក េ តបុរ តវ ត់បង់អស់េ េហយ ឯ បេទស
មន ជ ដូច ចម ៉ ម មន ក៏ែលង នេទ តែដរេហយ ។ ពំែដន
ងេជងរបស់ែខរ ក់មកេ តឹមទេនមូល ឫេ េលេនះបនិចបនួច និង

34. បេទស វ ។ ពំែដន ងលិចទល់នឹង បសិមបុរី និង រយ៉ង ង យព ទល់
នឹង សក ងរងនគរ ជ ងេកតទល់នឹង បេទសចម ៉ ងត ូងទល់ នឹងស
មុ ទចិន និងឈ ូងសមុ ទេស ម ។
គួរកត់សំ ល់ កុងចំេ មេខត ំងប៉ុ នេនះ េខតខះេ នៈ
េខតរហូតមកដល់ សពៃថេនះដូច េ ធ ត់ ត់ដំបង សឹងែ តង េស ម ប
កេចះ ៃពែវង ។ល។ េខត នីមួយៗ តវែបងែចក សក េហយ សកនីមួយៗ
តវែបងែចក ភូមិ េ ចនេ េទ ត ។ ប៉ុែនេខត េ ចន តវ ន បមូលផុំ
តំបន់ធំៗែដលេគឲ េ ះេ ដី ។
េយង ចសនិ ន ន កុង រេឡង គង ជសម តិតវ នបនពីបិ
គឺ បុ តច ង នសិទិេ យ ជសង ។ េហយស ប់នេ យកុង
បេទស សម័យេ ះ នវិបតិេ ចន ។ ស ប់នេ យេ បេទស គឺ
មិន នកងល់េឡយ ។ េយង ចនិ យ នូវសម័យេ ះ ែខរ នជេ ះៃផ
កុង ។

35. ២.រដ លក ល
ទំព័រ ទី ១៧៩ ដល់ ១៨៤
េ យេហតុ ពះ បភពៃនអំ ច ំង យ េហយពួកបរិររបស់ ពះ
អងសុទែត ជវង នុវង និងម នី ន់ខស់ផងេ ះ េគ ចយល់ ន គឺ
ពួកបរិទេនះ េហយែដលអក ុ ំង ៉ សុីនរដ លក លឲ ប ពឹតេ ។
ដូចេយង នេរ ប ប់រូចមកេហយកុងវគនីមួយៗពី ពះ ជបរិទេឃញ
ប ប់ពីេសច ទង់ ជមក ន ឧភេ ជ ឧប ជ ឫ ម ឧប ជពះវរ ជ
វរ ជអយ េ ៊នឡៈ និងម នី ន់ខស់ ៤រូប ែដលេគនិយម េ
ចតុសម គឺ៖
 ឧក ៉យម ជ(រដម នី កសួងយុតិធម៌)
 ឧក ៉ ក េ ម (រដម នី កសួងទ័ពេជងទឹក)
 ឧក ៉ ំង (រដម នី កសួង ពះបរម ជ ំង )
 ឧក ៉ច កី (រដម នី ងទ័ពេជងេ ក )
៣.រដ លភូមិគ
កុងតំបន់នីមួយៗ ន េសច ញ់ មួយអងឈ រ តត ជួន លេ
េសច ញ់ ក៏ ន ក េនះទំនង យមកពី ក បុ ណ ម ញ ែដល
នេ បកុងសិ រឹកែខរ ។ េសច ញ់ មួយអងៗ ន ទី គប់ គងតំបន់

36. របស់ខួនផង េហយ ន ទី គប់ គងេខតរបស់ខួន ល់ផង ។ េប មឯក រ
ជពង វ រែខរកុងរជ ល ពះ ទ ធម ទី ១ ន រែតង ំង េស
ច ញ់ ៥អងគឺ៖
 ព េតេ េ យ សកេខតកំពង់ យ ១
 ព សួ ៌ េ ក េ យេខតេ ធ ត់ ១
 ព សីធ េតេ េ យ សកេខត ភំ ១
 ព ពិសុេ ក េ យេខត ំង ១
 ព អរជូន េ យ សកេខតត ូងឃុំ ១។
េខត នីមួយៗ តវែបងែចក េ ចន សក ែដល គប់ គងេ យ េម សក
។ េហយេម សកនីមួយៗទំនង តវែចក ឃុំ ភូមិែដល ន េមឃុំ និងេម
ភូមិែដល ន េមឃុំ និងេមភូមិ អក គប់ គង ។
គ.អំពីកងទ័ព
១. រេរ បចំកងទ័ព
កុងសម័យេ ះកងទ័ពែខរ តវែបងែចក កងទ័ពេជងេ ក និងកងទ័ព
េជងទឹក ។
១.១ កងទ័ពេជងេ ក

37. កងទ័ពេជងេ ក សិតេ េ មអំ ចដឹក ំរបស់ ឧក ៉ច កី េហយ
តវែបងែចក ៤ ពួក៖
 ពួក ទ័ពដំរី ១
 ពួក ទ័ពេសះ ១
 ពួក ទ័ពរថ ១
 ពួក ទ័ពេថរេជង ១
ទ័ព ំង ៤ ពួកេនះរួម េ េ កឲ េ ះេ ចតុរង េហយ តវ ន
ជ រចិឹមទុកឲ នេ ប ំ រ និច ។
ទ័ពដំរី ៖ ដំរី សត ហនៈ ដ៏សំ ន់ ។ កុងសម័យបុ ណ េគ ចេ ប ប
សត ដំរី េ នឹងរថេ ះសពៃថ ន កុងេពលេធចម ំងេគេ បសតដំរី កុង រ
ដឹក ំ និងកុង រលុកចូល យទ័ព ងស តវ ។
ទ័ពេសះ និង ទ័ពរថ ៖ ទ័ព ំងពីរ បេភទេនះេឡងេស បតីេជងេ ក
មួយ ។ េសះ សត ហនៈ ១ ែដលេគនិយមេ ប ស់កុង រេធស
ម េ ះ នេល ន ត់ រ ន ប់ ន់េពលេវ ។
ទ័ពេថរេជង ៖ គឺសំេ យកពួកេស នែដលមិន តវជិះដំរី េសះ ។

38. ១.២ កងទ័ពេជងទឹក
ទ័ព បេភទេនះ តវសិតេ េ ម រដឹក ំរបស់ ឧក ៉ ក េ ម ។
េរ ង ល់ ំ ទ័ពេនះ តវ បជុំេធសមយុទដូចទ័ពេជងេ កែដរ េឃញ ន ម
េធេរ ងមកដល់សម័យបចុប ន ែត យេ រ ប ំងទូកស ប់េមល
េលង កុង ឪ សបុណ បែណត បទីបបូ ពះពុទ ទ និងបុណ បូ ពះចន
េ វិញ ។
១.៣ ចំែណកទ័ព
មឯក រខះ និង ម រ វ វរបស់អក បវតិ សែខរ
ពិេសស រ វ វ ង បវតិ សែខរ េយង ចដឹងពី រែបងែចកទ័ពែខរ
េ ះ ងេជងេ ក កី ងេជងទឹកកីដូចតេ ៖
ពួក៖ េនះ ឯក ពតូចបំផុតៃនកងទ័ព ន េមពួក ក់ អក គប់ គង
កម៖ ន េម ឫ យ កម ក់ អក គប់ គង ។
កងរយ៖ ន នចំនួន ១០០ ក់ េ ប ប ននឹងអនុេស ធំ ១ កុង
េពលសព ៃថ ន េមប ប់ ក់ អក គប់ គង ។
កង ន់៖ ន នចំនួន ១០០០ ក់ នេមប ប់ រ ក់ អក
គប់ គង ។

39. កងទ័ពតូច ៖ ន នចំនួន ១០០០០ ក់ ន េមប រ កងពល
ក់ អក គប់ គង ។
កងទ័ព ឫ កងទ័ពធំ ៖ ន នចំនួនមួយែសន ក់ ន េមប រ
កងទ័ព ក់ អក គប់ គង ឫ ពះ អងឯងែតមង េមប រ ។
១.៤ ទ័ពបិ ច
កុងករណី ខះ េ យទ័ពមនុស នចំនួនមិន គប់ ន់ េគ ចពឹង ក់
ដល់ពួកទ័ពបិ ច ឲ មកជួយយក ន ។ េរ ងេនះ នលកណៈអ រ
បនិច ជពង វ ែខរ នកត់ ទុកមក េហយ នលំ ំ ពឹតិ រណ៍
បវតិ សមួយ ៉ងពិត កដ ។ ៉ង មិញ េ គ.ស ១៥១៦ ទ័ព ង
េសចកន នេដញ មទ័ព ពះ ចន េហយេ េ មព័ទប យេ ធ ត់
អស់រយៈេពល ១២ែខ ែត យលុកចូលពុំ នេ ះ ។
េ ះ េពជ នេធពលិកមបូ ជីវិតេ េកណទ័ពបិ ចេ យ
េ តចូលេ កុងរេ មួយែដល នេ តសុទែត វុធ សចៗ ។
ដូេចះេយង ចសនិ ន ន េយង នដឹងអំពីទ័ពែដល នេ
សម័យេ ះ េតទ័ពែដល នេរ ប ល់ ងេល េ ះ ំង ៉ងដូចេមច ។
២.េ គ ងស វុធ និងយុទូបករណ៍
ទំព័រ ១៨៤ ដល់ ១៨៩

40. េគសេងតេឃញ នេ គ ងស វុធខះ របស់េសច ទង់ ជ ឫ
របស់េសច ញ់ និងស វុធខះ េទ ត ចេ ប ទូេ កុងកងទ័ព ៖
 ពះខ័ន ជ ឫ ពះខ័នជ័យ និង ពះលំែពងជ័យ
 ពះខ័នរង ឫ ពះខ័នជ័យ សី នរូបតូច ង ពះខ័ង ជ ។
 ពះខ័នេសច ញ់ ែដល ពះ ទង់ ប នឲ េសច ញ់ ែដល
េចញេ ឈ រ តត សក ។
 ធូ វុធមួយស ប់ ពះ ផង ស ប់េ បទូេ ផង

 ទួន នលកណៈ បែហល នឹងលំែពង ែបកែតេ គល់ដង នភូ
 វ ែវង, វខី, ក់ ច ូក , លំែពង ខី ,លំែពង ែវង, ដំបង, ែខល ,
កឹស,
 ំេភង តូច ំេភង ធំ វុធែដលេ ចនែតទិញពីពួកអឺរ៉ុបេ សក
៉ យូ។
ចំែណកឯយុទបករណ៍េគេឃញ ន៖
 វេ ះ គឺ វេ បែដក នែតេសចសឹក និងពួកេមទ័ព េមកង
េ ប ស ប់ រ រ ពញ និង វ លំែពង ។
 វយ័ន ៖ គឺ វៃដខី េហយ នគូរ យ័ន ប ុ ះ ច់មន គម

41.  យ័នេតជៈ ឫ កែន ងយ័ន ៖ គឺ សំពត់ ៤ ជង េហយ នប ុ ះមន
គម ។
 ទង់ តិ៖ ទង់ស ប់ តិែខរ ។
 ទង់ម ជ៖ ទង់ស ប់េសច ទង់ ជ
 ទង់ជ័យ ៖ ទង់ ប ំកងទ័ព ។
 សរជ័យ ៖ សរែដលេ បកុងចម ំង យស ប់ បជុំពល និងស ប់
ប សឲ េរហ៍ពលដឹង នជ័យជំនះេហយ ។
 គងជ័យ ៖ ស ប់េ បកុងក ួនទ័ព ។
 េភងសរ ។
៣.ចម ំង
៣.១ បេភទចម ំង
កុងសម័យ លែដលេលកយកមកសិក េនះ េគសេងតេឃញ ន
ចម ំង ៣ បេភទដូចតេ េនះ ៖
ចម ំង ឯងកុង សក
ចម ំង បេភទេនះ សុទែតប លមកពីវិបតិកុង ជវង ។ ចម ំងរ ង
ពះ សី សីសុរិេ ទ័យ សីធម និងចម ំងរ ង សីសុគនបទ េស
ចកន ចន សុទែត ចម ំង ឯងកុង សក ំងអស់ ។

42. ចម ំងរំេ ះទឹកដី
ប់ពីស.វទី ១៣ េរ ងមក ែខរេយង តវ ត់បង់ទឹកដី ប់ពី លទំ បៃន
ទេនេម ម រហូតមកដល់ ពំ បទល់េខត ត់ដំបង េស ម ប ។ ប់ ំងពី
រជ ល ពះ សី ដល់រជ ល ពះ ស ទី ១ ែខរេយងែតង នេលកទ័ព
េ យរំេ ះយក េខតែដល តវ ត់បង់េ កុងក ប់ៃដេស ម េ ះ
នមកវិញ ។
ចម ំង រ រ តិ
កុងករណី ខះ ជន តិជិត ង នេស ម វ នេលកទ័ពចូលមក យ
ែខរកុងបំណង ព ងីកទឹកដីរបស់េគ េ យេគយកេលសេផ ងៗ ។ េ យ ពះ
ចន ទង់ បែកកមិន ពម យដំរីស ពះេ េស ម នេលកទ័ពចូល យ
ែខរ ពីេលក េលកទី១ េ េស ម ប េលកទី២ េ េ ធ ត់ ។ េ យមក កុង
រជ ល ពះ បរម ទី ៤ េ យ បជល់ដំរី ញ់ែខរ េសច វ នេលកទ័ព
ចូល យែខរពីរេលក ។ ប៉ុែន ំងទ័ពេស ម ំងទ័ព វ សុទែត តវទទួល
ប ជ័យថយេ វិញ ំងអស់ ។

43. ៣.២ យុទ ស និងកលយុទ
ទូេ េគសេងតេឃញ េ ះេ កុងចម ំង បេភទ ក៏េ យ
សុទែត នេ លេ ចម ំងែតមួយ គឺយដេណ មយកទឹកដី និង ប ស
េហយ បសិនេប យយកមិន នទឹកដីេទ ក៏េគខិតខំេក រយកឲ នមនុស មក
ងេគែដរ ។ េ យេហតុេ ះេហយេទបេយងេឃញ េ កុងរងង់ ពំែដនទឹក
ដីែខរសពៃថេ នជន តិបរេទសខះ ែដលរស់ នរហូតមក ដូច ជន តិ
ភូ េ ៃប៉លិន េខត ត់ដំបង ជន តិ វ េ យណ៍េ ភំ េដម ។
េ កុង រេធចម ំង ំងបី បេភទដូច នេ លរួចមកេហយេ ះេឃញ
េគេ ចនែតច ំងេ យទល់មុខ គឺ គូបដិបក ំងសង ងេលកទ័ពធំេ
តទល់ េលសមរភូមិែតមង ។
៣.៣ សកម ពចិត សកុងេពលេធចម ំង
ទំព័រទី ១៨៩ ដល់ ១៩៣
កុងេពលេធចម ំង េម ងៗែតងែតផល់រ ន់េស នែដល នថី
ៃដ េដម ី រេលកទឹកចិត េ េពល កស មមងៗ ែតងែត ន រ បឡង
ថីៃដ េហយេបេ ះ ន េស ន េហយ យសស័កិទព សម តិ
រ ន់ មិន ន់ែត ន តឹមេ ះេ ះេទ ែត នដល់ គ រខួនេទ ត ។

44. េ រដូវស េគេ ចនែត ពមេ ព ង រំ យកងទ័ព េបកឲ ន ត
ឡប់ េ ជួបជុំ បពនកូនផង និងឲ នឪ សេធែ សចំ រ យកេស ងចិឹម
គ រ និងចិឹមកងទ័ពតេ េទ ត ។
កុង រេធចម ំង េគែតងែតេចញប ម មមិនឲ នេ
រំេ ភ ជិះ ន់ បន់យក ទព សម តិពី ប សេឡយ ។ េប នជន
េលសច ប់េធឲ សេ ក យ េ ះនឹង តវទទួលទណកមរហូតដល់ តវ
ប រជីវិត ។
ឃ.ជីវ ពសងម
១. ក់សងម
េ ះបីែខរ នទទួលឥទិពលពីឥ កុង រែបងែចកមនុស កុងសងម
វណៈ ក៏េ យ ក៏សងមែខរពុំ នលកណៈដូចសងមឥ េបះបិទេទ ។
៉ង មិញ កុងសងមឥ េគ នែបងែចកមនុស ៤ វណៈ គឺ
 វណៈទី ១ វណៈ របស់ពួក ហណៈ
 វណៈទី ២ វណៈរបស់ពួក ក តិយៈ
 វណៈទី ៣ វណៈរបស់ពួក ៃវស ៈ
 វណៈទី ៤ វណៈរបស់ពួក សូទៈ

45. ១.១ ជវង នុវង
ផុយពីសងមឥ កុងសម័យែខរគឺពួក ក តិយៈ អក គប់ គង បេទស
ក់សងមែដលខស់ ងេគ ។ តំែណងធំៗ ំងប៉ុ នេ ចនែត នពួក ក តិ
យៈ អក ន់ ប់ ។
១.២ ពួកម នី
ពួកេនះ នឯកសិទិេ ចន ដូច មិន ច់បង់ពន និងមិន ច់បំេពញកិច
រ រណៈ េដម ។ ពួកម នី ន់ខស់ និងពួកេ យ សក សុទែត ន
ពះ ែតង ំងេឡង េហយ តវេធស បណិ ន េ ះ តង់បេ ម ពះអង
និច ។
១.៣ បពជិត
គូ៖ េ ះបីែខរែលង ន់ ស ហណ៍េទ តេហយក៏េ យ ក៏ ពះ
ម ក តែខរពុំ នេ ះបង់េ ល ំង សងនូវ បៃពណី ង ស
ហណ៍ផងេទ ។ េ យេហតុេ ះេហយេទបេគេឃញេ កុង ពះបរម ជ ំង
នូវវត នរបស់ពួក គូែដល កូនេ របស់ ហណ៍បុេ ហិត លពីសម័យ
មុនៗ នសម័យអងរ េដម ។

46. ១.៤ អក
េគ ចេ ប បេធ បពួកេនះ េ នឹងពួក ៃវស ៈ េ កុងសងមឥ ។ ពួក
េនះេគសំេ យក ប សទូេ ែដល បកបរែ សចំ រ លក់ដូរ េន ទ
េដម ។
១.៥ ខុំ
េគ ចេ ប បពួកេនះ េ នឹងពួក សូទៈ េ កុងសងមឥ ។ នខុំបី
បេភទ ៖
ខុំេសច ៖ ជនែដល ក់ខួន ខុំេសច គឺពួកេឈ យស ម ជន ប ពឹតបទ
ឧ កិដជន អកេ សឧ កិដែដលរត់រួច ស ប់េគ េធ ក់បនំ ដុតផះ សី
ែដល នស យ តវបីស ប់ និងកូនពួកខុំរបស់េសច ។
ខុំវត ៖ ខុំ បេភទេនះេ នេ ះម ៉ងេទ តេ ពល ពះ ឫ
ពល ពះរតនៃត ។
ខុំេគ ៖ ពួកេនះគឺ ខុំកំដររបស់ពួកអក ឫពួកម នី ។ នៈេនះ តវ ន
េ ជន ែដលជំ ក់បំណុ លេគ េហយ ន ក់សងវិញ នេ ពួកេឈ យ
ស ម ឫពួក សកភំែដលេគេ ប់យកមកេ យបងំ ។ ពួកខះ ចរំេ ះខួន
ន ែត នខះមិន ចរំេ ះខួនេឡយ ។

47. ២. ររស់េ និងេសដកិច
ទំព័រ ទី ១៩៣ ដល់ ១៩៦
ររស់េ របស់ ប នុ សកុង សក នសនិ ព និងកុង
សក នចម ំង ំងជល់េឃញ នលកណៈខុសែបក យ ស់ ។
ទូេ េគេឃញ ប នុ ស ន តពកិច តវ បង់ពន ជូន ជ រ
។ ម ៉ងេទ ត ប នុ សែតងែត តវេកណឲ បំេពញកិច រធំៗ ដូច
េលកផូវសង់ ន ជីកៃព ជីកអូរ េលកទំនប់ ។ល។ ស ប់បេ ម បេ ជន៍រួម
និងកិច រខះេទ តស ប់បេ មផល បេ ជន៍របស់ ពះ ។
េ ពីកិច រ ំងប៉ុ ន ែដល តវបំេពញដូច នេរ ប ល់រូចមកេហយ
េនះ ពួកយុវជនកុង ពះ ច ក តវ ប់កំែណន នេ កំែណន
េទ ត ។ េ េពល សក នចម ំង ពួក ន បេភទេនះ តវែតេកណឲ
ចូលបេ មកុងកងទ័ព មៗ ។
កុងវិស័យេសដកិច េគសេងតេឃញ នសកម ពេផ ងៗដូចតេ ៖
កសិកម ៖ កសិកមទំនង សកម ពេសដកិចសំ ន់ ងេគ េ ះេគ
នសេងតេឃញ អកដឹក ំ តិែតងែតយកចិតទុក ក់នឹងប ទឹក ស់
។ ណិជកម៖ េ យ ទេនេមគង ផូវគម គមន៍មួយ ៉ងសំ ន់ កង
ចតុមុខក៏ យេ កំពងែផមួយែដល ន ឈ ួញបរេទសេចញចូល លក់ដូរ

48. ំងពីរជ ល ពះ បរម ទី ២ េ ព ៉ត េម៉ះ ។ សិប កម និង ឧស ហ
កម ៖ ឧស ហកមែដលសំ ន់ ងេគ ទំនង រសែដក ។ ឧស ហកម
បេភទេនះ នសនុះ ំងេ យ ន រទំនុកប មងពី ពះចន ។ ប៉ុែនរបរ
េ បែដក វតុ តុេដម នរបរដំែដក េដម េឃញ នសកម ពរួចេ
េហយ ំងពីរជ ល ពះ ទ េ ព ៉ត េម៉ះ ។
៣. ជំេន និងទំេន មទ ប់
េ ះបីេ សម័យេ ះ ពះពុទ ស ន ជត បចូលកុងសងមែខរ
េហយក៏េ យ ក៏ជន តិែខរេយងពុំ នលះបង់េ លនូវជំេន េដមរបស់ខួន
េឡយ ។ កុងវិស័យជំេន េលេ ចេនះេគេជេទ ត េដម ី ងទំនប់ទឹកឫ ពះ
វិ រឲ ប់លេគ តវយកអកេ សអស់ជីវិតេ កប់េ មទំនប់េ ះ ឫ េគ តវ
កេ ចេ ប់ តសសរ ពះវិ រ ។
ម ៉ងេទ ត ែខរេ គប់ ន់ ក់សុទែតយល់ រយល់សបិ រ
ស់ឲ ដឹងមុខពីេហតុ រណ៍ែដលប មងនឹងេកតេឡង េ ៉ ះ េហយេគែតងែត
ឲ េ រទស ន៍ យេមលមិន ែដល ន ពិេសស កុងមជ នបរម ជ ំង
ែដលពួកេ ម នីមួយ បេភទ ំែតបំេពញមុខ រ ងទស ន៍ យេនះឯង
។

49. បុណ ចូល ំថី ទំនង ពិធីបុណ សំ ន់ ងេគ ពីេ ះេ ះបី នេកត
ចម ំង ឯងក៏េ យ ក៏េគ តវ កចម ំងេ ះសិនេដម ី នេរ បចំពិធីបុណ
េ ះ ។ ឯពិធី បុណ អុំទូក ឪ សមួយែដលេគេធ រ ប ំងទូក លយ
កេ ងធំ ទូក បទីប និងអុជ ំ ជច ។ េគ េធដូេចះ គឺេដម ី យេ ពះចងូម
ែកវ ែដលតមល់េ ពិភព គ ឯ រអុជ ំ ជចរ គឺះ យេ ចូ មណី
េចតិយ ែដលតមល់ ពះចងូមែកវេ នៃត តឹង ។
ង.វប ធម៌
១.អក រ អក រសិល ៍
ទំព័រ ១៩៦ ដល់ ២០០
គួរគប ីរំឮកេឡងវិញ ប់ ំងពីេដមស.វទី ១៤េរ ងមក េគពុំេឃញ
នសិ រឹកេ បេទសែខរេទ តេទ ។ លុះដល់មករជ លរបស់ ពះចន
េ ះបីេពលេ ះ ជ នីពិត កដ ំងេ កងលែងកក៏េ យ ក៏ ពះ
ែខរ ែតងនិយម ំពួកបរិរេ គង់េ តំបន់អងរ ហូរែហេរ ងមក ។ គឺកុង
សម័យេ ះេហយែដលែខរ នក ងសិ រឹកេឡងវិញ ។
ែដលេ បកុងសិ រឹក ំងេ ះ ែខរធម កុងសម័យ
ក ល ន ក េពចន៍បុ ណ យឡំខះែដរ ែតេយង ចេមលយល់
េសចកី នេ ចន ។ រគួរឲ យេពក ស់ សឹករឹត និង ំង

50. កុងសម័យែដលេយងេលកយកមក សិក េនះ តវវិស ត់បង់េខចខិអស់
េ ចន េនះទំនង មកពីស តវជិត ង លែដល ចូលមកលុកលុយ សកេទស
េយង េគ ំ ដឹងជ ូនយកេ ទុក ទព សម តិ ល់េ េហយម ៉ងេទ ត
បែហល តវេភងេឆះកុង នស មេ ះេហយ ។
២. ស និងលទិេផ ងៗ
២.១. ពះពុទ ស
កុងសម័យេ ះ ចំនួនវត ម នេកនេឡង លំ ប់ ។ ពះ ម េថរ
ែដល ន ទីេមល រខុស តវេល រេរ បចំ ង ស និងេលវត មេ
កុងេខតនីមួយៗ ែលង នលទ ពបន រ គប់ គងេ ះតេ េទ តេហយ ។
គួគប ីប ក់ម ៉ងេទ ត ពះសង និងវត មកុងសម័យេ ះ ន
មុខ រ ៉ងសំ ន់កុងវិស័យសងមកិច ។ ៉ង មិញ ពះសង ពុំែមន ន់
ែត ែ សបុណ ប៉ុេ ះេទ ែត ពះអង អកអប់រំ ផល់ចំេណះវិ គប់ែបប
៉ង គិត ំងចំេណះ ងមុខរបរផង ដល់ពុទបរិស័ទេជងវត ។
២.២. ស គិស
ជន តិអឺរ៉ុប នពួកព័រទុយក័ល និងេអស ៉ញ េដម នប៉ុនប៉ងយក
ស គិសមកផ យ កុង បេទសែខរ ប់ពី ក់ក លទី ២ ៃន ស.វទី ១៦
។ េ ះបី ពះ ែខរ គេ ចន ទង់ នទទួល ក់ ក់ និងផល់ជំនួយេផ ងៗ

51. េ ចនដល់អកផ យ ស កុងបំណងឲ ពួកបពជិតជួយេធអន គមន៍សុំ
ជំនួយ ទ័ពមកទប់ទល់នឹងស តវ ងកុង និង ងេ បេទសក៏េ យក៏ រ ប៉ុន
ប៉ងផ យ ស ថីេនះែតងទទួលប ជ័យ គប់េពលេវ ។
២.៣. លទិបុគលនិយម
េ សម័យអងរេយង នេឃញ ប់ ំងពីស.វទី ៩ ដល់ស.វទី ១២ េគ
នភ័សុ ង េ ចនែដលប ញ ពះ ែខរ ន ន់លទិបុគលនិយម
សបេពល មួយ នឹងលទិេទវ ជ ។ េ សម័យែដលេយងេលកយកមកសិក
េនះ ជពង វ ផល់ភ័សុ ង លទិេនះេ ែត នសកម ពបនេ េទ ត ។
៣.សិល ៈ
សិល ៈែខរេ ចន នទំ ងក់ទំនងជិតសិទ មួយនឹង ស ។ េ យ
េហតុ េ សម័យេ ះែខរ នជំេន ស៊ប់ែតេ េល ពះពុទ ស សិល ៈ
ែខរក៏ នលកណៈេ រទន់េ ម ស េនះែដរ ។
កុងវស័យសិល ៈដែដលេនះ នបរេទស ក់ ន ប់ រមណ៍ ៉ង
ំងេល ពះពុទរូប ទង់េ គ ង ក់ពីេឈ  ឫ ពីថ ែដល នតមល់េ កុង
ទអងវតសពៃថ ។ បរេទសេនះយល់ ពះពុទរូប ំងេ ះ ចប ញ
ឲ េឃញនូវរច បថ ំង យៃនសិល ៈែខរកុងសម័យេ យអងរ ។

52. ជំពូកទី ១២
បេទសែខរេ សតវត រ៍១៧ និង ១៨
វបតិកុង ជវង ែខរ និង រេ ជតែ ជករបស់យួន
ទំព័រទី ២០១ ដល់ ២០៥
មកដល់សតវត រ៍ទី ១៧ បេទសែខរ នេបកទំព័រ បវតិ សថីមួយ
ែដលេ រេពញេ េ យេមេរ នជូរចត់ ស ប់ឲ ប ជនែខរយកេ តិះរីះ
ពិ រ រកេហតុផល េហយ ញយក រពិេ ធន៍ពីសកម ពរបស់ដូន
ខួន កុងបំណងេធ ៉ង កុំឲ ក់េ កុងេរ ង ស់ដែដលេទ ត ។
ក. បតិកម ប ំងេស ម និងចំណងេម តី ព មួយយួន
១. ពះបរម ទី ៨ សីសុរិេ ពណ៍(១៦០៣ - ១៦១៨
ម បភពអឺរ៉ុប និង បភពែខរ នផល់ព័ត៌ នែបក បនិចអំពី រែដល
ពះ សីសុរិេ ព័ណ៌ វិល តឡប់ចូល តុ បេទសវិញ ។ ប៉ុែន ជពង វ ែខរ
ំងអស់ ននិ យ សប ែដល ពះ សីសុរិេ ព័ណ៌ នេធ តុភូមិ
និវតន៏េ ះ គឺេ យ រ រ នសំណូមពរពី ពះអយ ររបស់ ពះអងចំេ ះ
ពះេ េស ម កុងបំណងឲ េសចមិន បកបេ យទសពិធ ជធម៌ ។
ពះបរម សីសុរិេ ពណ៌ ទង់ នេធសនិ វកមឲ បេទស ន
ប បេឡងវិញ ក៏ប៉ុែន បេទសែខរ តវទទួលឥទិពល ៉ង ំងពីពួកេស ម ។

53. បតិកមមួយ នផុះេឡង ប ំង នឹង រទទួលយក ទំេន មទ ប់េស មមកបងំ
ឲ ែខរេ ប េហតុប ល ឲ ពះ ទង់ ក់ ជេ គ.ស ១៦១៨ យេ
ពះ ជបុ តច ង គឺពះ ជ័យេជ ។
១.១. ទំ ក់ទំនង មួយយួន
ប៉ុែនគួគប ីប ក់ែដរ េ ះបី ពះអង ទង់ នប ូនឥទិពលេស មមក
កុង បេទសែខរក៏េ យ ក៏ ពះបរម សីសុរិេ ពណ៌ ទង់ ននឹងគិតេ
ដល់អ គតរបស់ បេទស តិែដរ ។ ពះអង ទង់ នេឈ ងយល់ ឥទិពល
របស់េស មមកេល ពះអងេ ះ នទមន់ ំង ស់ ។ េ ៉ ះេហយេដម ី
េ ះ បេទសឲ េចញ ផុតពី ក ុ ំឥទិពលេស មេ ះ ពះអងពុំ នេធ រ
ក់ទង មួយជន តិអឺរ៉ុបដូច ពះ មុនៗេទ តេទ ែត ពះអង នេ ចង
នេម តី មួយយួនវិញ េ យ ទង់ នបំណងយកឥទិពលយួនេនះេ
ទប់ទល់នឹងឥទិពលេស ម ។
គួគប ី ប េ យពី នរំេ ះខួនេចញផុតពីនឹមចិនអស់រយៈេពល
ងមួយ ន់ ំ មក េសចយួនកុង ជវង លី នេផម រ យលុក បេទស
ចម ៉ ប់ពីស.វ ទី ១១ តេ ។
ដូេចះ េយងេឃញ េ ស.វទី ១៧ េនះ យួន ន យ ម អំ ច
មួយ អកេ ជិត ងរបស់ែខរេយង ។ គឺកុង លៈេទសៈេ ះេហយ ែដល ពះ

54. បរម សីសុរិេ ពណ៌ នេ ចងសម័នេម តី មួយយួន េ យសីដណឹ ង
បុ តីេសចយួន េដម ីេរ ប ភិេសក មួយ ពះ ជបុ តច ង ម ជ័យេជ ។
១.២. ទំ ក់ទំនង មួយជន តិអឺរ៉ុប
ចំេ ះទំ ក់ទំនង មួយជន តិអឺរ៉ុប ែខរ ន ល់ជន តិអង់េគស
េលកដំបូងេ គ.ស ១៦១២ េ ះេ ំ េ ះជន តិអង់េគសទី ១ េ ះ
Peter Floris នេធដំេណ រ មដងទេនេមគង េហយ នមកដល់ កងភំេពញ
េ ែខកក ។ ក៏ប៉ុែនរហូតមកដល់ គ.ស ១៦៥១ េទប កមហ៊ុនេ ះ English
East India Company នយកចិតទុក ក់ ំងកុង រេធជំនួញ មួយ បេទស
ែខរ ។
២. ពះ ទជ័យេជ ទី២ ( ១៦១៨-១៦២៨)
ទំព័រទី ២០៥ដល់ ២១១
ពះជ័យេជ នេឡងេ យ ជ េ គ.ស ១៦១៨ ។ ពះអនុជតវ
ន ំង ម ឧប ជ េហយទទួល ពះ ម ពះឧទ័យបរម ។ ឯ ពះ
បិ េ កគង់េ ឧភេ ជ ប៉ុែនេ ំ េ យ ពះអងក៏េ យទីវងត
េ កុង ពះជនយុ ៦៤ វស េ ពះ ជ ំង ឯម ។
ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ទង់ នេ ះបង់េ ល នូវទំេន មទ ប់េស ម
េហយជំនួសវិញេហយ េដម ីប ញឲ េស មេឃញ ពះអងមិនទទួល ល់

55. នូវអំ ចរបស់េស មមកេល បេទសែខរេទ ពះអងក៏េលក ជ នីពី ឯម
េ ំងេ កង ឧដុង េ គ.ស ១៦២០ ។ េ គ.ស ១៦២៣ ពះអង ទង់ប
ឲ ង ពះ េចតិយធំ េ ះ ពះ េចតិយៃត តឹង េ េលភំ ពះ ជទព េដម ី
តមល់ ពះអដិ តុ ពះបិ ។
២.១. ទំ ក់ទំនង មួយេស ម
េ យ ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ពុំ ពមទទួល ល់អំ ចរបស់េស មមក
េល បេទស ែខរ ពះេ េស មក៏េលកទ័ពចូល យែខរេ គ.ស ១៦២២ ។ ទ័ព
េស ម នេលកមកដល់ភំចុ ង ពះអង ំទ័ពេ តស៊ូប ំងកងទ័ព ំង ។
េស ម ក់ទ័ព តវែខរ ប់ ន េឈ យអស់ េ ចន េហយ ពះអងឲ េ
េឈ យ ំងេ ះ េស មចុ ង ។ េ គ.ស ១៦២៣ េស ម នេលកទ័ពមក
យែខរមងេទ តេ យមកប ររបស់ ពះេ សីធម ។ េលកេនះទ័ព
េជងទឹករបស់េស ម នមកដល់ សក ម េហយ នេពប បយុទនឹងទ័ព របស់
ពះ ឧទ័យ ែដលេចញពី កងឧដុង នជ័យ ។ េស ម ញ់ ក់ទ័ពថយេ វិញ
អស់េទ ត ។ ជពង វ ែខរខះប ក់ េ យមក ពះេ េស ម ទង់ ត់ឲ
បុ ត ម ពះ េជ េលកទ័ព មេជងទឹកមក យែខរមងេទ ត ។ ពះឧទ័យ
តវ ត់ឲ េចញតទល់េទ ត េស មមិន ៊នច ំងេលកទ័ពថយ ។ ពះឧទ័យ
ទង់សុំចូល យ សកេស ម ែត ពះជ័យេជ ទី ២ ទង់មិនអនុ ត ។

56. ២.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន
េ គ.ស ១៦២៣ គណៈ េបសកកមទូតយួនមួយ តវ នប ូនមក កង
ឧដុងកុងេ ល បំណងសូម ពះ ែខរ អនុ តឲ យួនបេងត គឹះ នជំនួញ
េ ងត ូង បេទសែខរ គឺេ តង់តំបន់ ៃពនគរ កំពង់ កបី ពម ំងសូម
អនុ តឲ នសិទិ ន់ ប់ កសួងគយេ តំបន់េ ះផង ។ រេ គយល់
ដល់អគមេហសី ំងេនះេហយ ក ជមញឲ ពះ ជ័យេជ ទី ២ ទង់
អនុ តយល់ ពម មេសចកីេសសុំរបស់េគ ។ ជន តិយួន នដឹកកូនជ ូន
េ បបួល ចូលេ កុងទឹកដីែខរ ន់ែតេ ចនេឡងៗ ។ ប ប់មកេទ ត
េ យយកេលស េដម ីជួយ ធរែខររក សនិសុខឲ ន បសិទិព ពះ
េ កង េវ ទង់ នប ូនេមទ័ព ក់ឲ េ ឈ រេ តំបន់េ ះេទ ត ។
ចំេ ះ រែដលយួនេលក ចូលរស់េ កុងទឹកដីែខរ េលកដំបូងេនះ
ន ជពង វ ែខរខះនិ យ េសចយួន ន ត់ទូតឲ សុំខីដីែខរ តង់
ៃពនគរ-កំពង់ កបី េដម ីហឹក ត់ នេធចម ំង មួយចិន េហយនឹង
បងិលសងមកែខរវិញេ យរយៈេពល៥ ំ ។
ពួកយួនចំណូលថី ំងេ ះ លែដលមក ំងេ កុង បេទសែខរេ ចន
ែតេ រស់េ តង់កែនង ែដល នជី តិល ដូច េ ម ំងទេន និង
សឹង ំង យែដល មួយេហតុប លឲ ជន តិែខរសុខចិតលះបង់េ ល

57. នូវ ទព សម តិ នែ សចំ រ ផះសំែបង សកភូមិេដម ីថយខួនេ រស់េ ឯ
កែនងេផ ង េ ះពុំ ចរស់េ មួយពួកចំណូលថីែដល ន ទំេន មទ ប់
រេប បរស់េ ខុសែបកពី េពក ។
េ េពលែដល ពះ ទ ជ័យេជ ទង់េ យទីវងតេ េ គ.ស ១៦២៨
ភូមិគ ប់ពី ៃពនគរ និង ដូនៃណ េ ទល់នឹងអតីត ច កចម ៉
នសុទែតជន តិយួនមកេ សេពញអស់េ េហយ ។
៣. ពះ ទ សីធម ទី ២ ឫ ពះ ជសំ រ េ ព តូ
ល ពះជន២១ វស េ ព តូ ន ងេ បួសេ ឯ នគរវត ។ ពះ
បិ ទង់ នទំនុកប មកផ ំផុំ មួយបុ តី ម ចនវតី ឲ កំ ត់ ពះ
ទ័យ ទង់គិត នឹងបែងរ ជសម តិ យេ េពល ែដល កសិបទមក
។ តង់ចំណុ ចេនះឯក រខះនិ យ បុ តីែដល ពះអង នផ ំផុំឲ េ ព
តូេ ះគឺបុ វតី បុ តី មួយអងចូវ េ វិញ ។
រែដល ពះ ទ ជ័យេជ េ យទីវងតេ ពួក មុឺន ន ង ពះ
អនុជរបស់អងគឺពះ ឧទ័យ ឲ េឡងេ យ ជសម តិែត ពះអង បែកកពុំ ពម
េ ះេឡយ ពះអង ន់ែតទទួល នៈ ឧភេ ជ ន់ ប់អំ ច
បេ ះ សន ទ ំ ន ពះ េឡងេ យ ជ ។ អកុសល ពះឧទ័យ

58. នគួច ពះហឫទ័យ បតិព័ទេលរូប ង ចនវតី ែដល តវ គូកំ ន់របស់
េ ព តូេ វិញ ។
េ គ.ស ១៦៣៣ ពះ ទ ធម ទី ២ ទង់ នេលកទ័ពេ យលុក
ចូល កងនគរ ជសី ែតយកមិន ន េហយក៏េក រ គខះ ំចូល សកែខរវិញ
។ ពះ ទធម ទី ២ េ ព តូ ក តមួយអង ន យក ពះទ័យ
ទុក ក់នឹងអក រ ស ។
៤. ពះ ទអងទង េ ព នូ( ១៦៣៥-១៦៣៩)
េ ព នូ ពះ ជបុ ត ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ពះជន ន ២៣ វស
នេឡងេ យ ជសម តិសង ពះ មេ កង ឧដុង នជ័យ ។ េ គ.ស
១៦៣៨ េ សក រ ំងេ គល ន របះេ រ ពះអងឲ ម ប ប ប
អស់េ វិញ ។
៤.១. ទំ ក់ទំនង មួយជន តិហុលង់
េ គ.ស ១៦៣៥ ពួកហុលង់ ន ប់យកសំេ របស់ែខរែដលផុកេពញ
េ យទំនិញកុងែដនទឹក ។ ពះ អងទង ទង់ នត ៉ ពួកហុលង់ក៏ ន
ែលងសំេ េ ះមកវិញ ។ ពួកមកថីេនះក៏ពុំ នទទួលផលលកុងកិច ររបស់
ខួន ដូចពួកមកមុនៗែដរ ។ ប៉ុែនពួកេនះ នេធឲ ពះ ឧទ័យយក ពះទ័យ
ទុក ក់ ៉ង ំងកុងទំ ក់ទំនង ណិជកម និងហិរ វតុ មួយពួកហុលង់ ។

59. េ គ.ស ១៦៣៨ ពះអង ទង់ នឲ កមហ៊ុនឥ ងេកតខី ក់ និងលក់
មក ណ៍េឈ ខឹមចនន៍និងភុកដំរីឲ ពួកហុលង់ ។
៤.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន
ជពង វ រែខរខះ ននិ យ េ គ.ស ១៦៣៨ ពះអងទង
ទង់ នេត ន រយកដី ៃពនគរ-កំពង់ កបី មកវិញ ប៉ុែនអគមេហសីយួនរបស់
ពះជ័យេជ ទី ២ ទង់ នេធអន គមន៍សុំឲ ពន រេពលឲ នយូរបនិច
សិន ។
៥. ពះ ទបទុម អងនន់ ( ១៦៣៩-១៦៤១)
ទំព័រទី ២១១ ដល់ ២១៥
លុះ ពះអងទង េ យទិវងតេ េ គ.ស ១៦៣៩ ពះអងនន់ ជ
បុ តច ង ពះ ឧទ័យ ពះជន ន ២១ វស តវ នេលកឲ េឡងេ យ ជ
សង ពះេរ មេ ជ នីឧដុង ។
េ គ.ស ១៦៤១ េ ព ចន ពះ ជបុ តេ ពះ ជ័យេជ ទី ២ េ យ
អន់ ពះទ័យេ ះមិន នេឡងេ យ ជ នឲ បក ពួកចូលលុក ពះ ជ ំង
េធគត់ ន ំងសេមចឧភេ ជនិង ពះបទុម ។

60. ខ.វិបតិកុង ជវង ែខរ និង អន គមន៍របស់យួន
បទឧ កិដែដល េ ព ចន ទង់ ន ប ពឹតេ ះ ប លឲ វិបតិថីេទ ត
កុង ជវង ែខររហូតដល់ នចម ំង ឯងកុង សក េហយែដល ឪ សលឲ
យួនលូកៃដចូលេ ជតែ ជកកុងៃផកុងរបស់ែខរ េលកដំបូង ។
១. ពះ ទ ធិបតី ១ េ ព ចន (១៦៤១-១៦៥៩)
េ យពី នេធគត់ ពះបិតុ និង ពះអនុជអយ រ ១េហយ េ ព
ចន បុ តេ ពះ ជ័យេជ ទី ២ នេឡងេ យ ជសម តិេ កង ឧដុង
នជ័យ េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះ ទសេមច ពះ ធិបតី េ
េពលែដល ពះជន ន ២៣ វស ។ ៃថមួយ ពះអង ងេ ក លេ
ទេនធំ និង សី សនរ ដល់េពល តឡប់មកវិញដល់កំពង់ហួង ទង់ទតេឃញ សី
ម េ ះ ម វ៉ៈ េហយេ យ តវពួក ម ក់េសហ៍បែនមផង ក៏ ទង់
បតិព័ទ ៉ង ំងេលរូប ង វ៉ៈ េហយេល ង សំឯកេទ តផង ប៉ុែន បៃពណី
ត មវឲ ពះអង ន់ សនឥ ម ត់ចុងអង តិ និងយក ពះ ម
Ibrahim ។

61. ១.១.វិទ មួយពួកហុលង់
េ េពលែដល នេឡងេ យ ជ ពះ ធិបតី ទង់ នេផ ពះ ជ
រលិខិតេ ជូនេ កេទ ភិ លហុលង់ វ េដម ីសុំេធ រ ក់ទង
៉ងជិតសិទិ មួយនឹង កមហ៊ុនៃន បេទសឥ ងេកត ។
១.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន
ពះ ធិបតីទី ១ ទង់ នេត ន រយកដី ៃពនគរ-កំពង់ កបី ពីយួនមក
វិញ ពះអគមេហសីយួនរបស់ ពះ ជ័យេជ នេធអន គមន៍ថីេ យ សុំ
ពន រេពលឲ នយូរតេ េទ ត ។
េ េពលែដល ពះអង ទង់ ជ ន១៧ វស គឺេ គ.ស ១៦៥៨ ពះ
អងសូរ និង ពះអងតន់ ែដល ជបុ ត ពះឧទ័យ េហយែដល នេគចដុតពី
ឧ កិដកមពីមុនេ ះ េ យពី ន ត់ម នីឲ េ ប ុ ះប ូល ស ស ត់
នេលកទ័ពេ ច ំង មួយ ពះ ធិបតី ែតច ំងមិនឈ ះ ក៏រត់េ ពឹង ក់
នឹងអតីតអគមេហសីយួនរបស់ ពះជ័យេជ ទី ២ ។ ក តីយួនេនះ ន ពះទ័យ
េ កវេ ធ ៉ង ំងចំេ ះ ធិបតី ក៏ នទ នេសចែខរ ំងពីរអងឲ សុំ
ជំនួយពីេ ះេ កង េវ ។