kakayahang linggwistika- ikalawang markahan

1. z
KAKAYAHANG
LINGGUWISTIKA,
ESTRUKTURAL AT
GRAMATIKAL
Modyul 6:

2. z
KAKAYAHANG LINGWISTIK
 Panuto: Bumuo ng angkop na pangungusap na nagpapahayag ng bawat kasunod na
intensyon.
1. Paghingi ng pahintulot sa guro upang makakuha ng special test
__________________________________________________________________________
______________________________________________________________________.
2. Paghingi ng saklolo sa isang pulis matapos na ikaw ay maholdap
__________________________________________________________________________
____________________________________________________________________.
3. Pangungumbinsi sa mga kaklase upang ihalal ka nilang pangulo ng inyong klase.
__________________________________________________________________________
______________________________________________________________________.

3. z
Ano nga ba ang kakayahang lingguwistik sa Filipino
 Sa pagpapaliwanag ni Savignon(1997), ang kakayahang
gramatikal, sa kanyang pinakarestriktibong kahulugan ayon
sa paggamit ni Chomsky (1965) at iba pang
estrukturalistang lingguwista, ay tinatawag ding kakayahang
lingguwistik. Tumutukoy ito, kung gayon sa anyong
gramatikal ng wika sa lebel ng pangungusap. Nahahanay
rito ang kakayahang umunawa sa mga marpolohikal,
ponolohikal at sintaktik na katangian ng wika at kakayahang
magamit ang mga ito sa pagbuo ng mga salita, parirala,
sugnay at mga pangungusap, at gayon din sa pagbibigay
interpretasyon o kahulugan sa mga ito.

4. z
kaalamang ponolohikal
 Ang kaalamang ponolohikal ay tumutukoy sa
pamilyaridad sa tunog ng wika na
makatutulong din sa pagkilala sa mga salita
na bumubuo sa isang wika. Samantala,
nabibilang ang kaalamang morpolohikal sa
kakayahan sa pagbuo ng mga salita sa
pamamagitan ng mga iba’t ibang proseso na
ipinahihintulot sa isang particular na wika

5. z
 Sa kaso ng Filipino, halimbawa ay
ang paglalapi na maaaring pag-
uunlapi, paggigitlapi,paghuhulapi,
paglalaping kabilaan at paglalaping
laguhan. Mapabibilang din dito ang
mga itinatakdang tuntunin sa
pagbaybay na ipinatutupad sa isang
wika

6. z
 Sa kabilang banda, tumutukoy ang
kaalamang sintaktika sa kakayahan ng
isang indibidwal na makabuo ng mga
makabuluhang pahayag mula sa pag-
uugnay sa mga salita na makabubuo ng
mga parirala, mga sugnay at mga
pangungusap. May dalawang mahalagang
uri ng ponema sa Filipino. Ito ang
ponemang segmental at ponemang
suprasegmental.

7. z
 Ang ponemang segmental ay
tumutukoy sa mga indibidwal na tunog
ng wikang Filipino. Ang mga tunog na
ito ay nirerepresenta ng mga simbolong
ponemiko na halos katulad din ng mga
titik. Kabilang sa mga ponemang
segmental ang mga patinig, katinig,
diptonggo, klaster, digrapo, at pares
minimal.

8. z
Mga Patinig sa Pilipino
 May limang titik na patinig sa Filipino na nirerepresenta ng
mga grapemang:
a, e, i, o, u.
 Narito ang ilang halimbawa ng mga salitang Filipino na may
mga tunog na patinig.
a – aliw
e – eroplano
i – ilog
o – orihinal
u – ulap

9. z
Mga Katinig sa Filipino
 May dalawampu’t tatlo (23) na katinig sa
Filipino.
 Kinabibilangan ito ng mga ponemang
b, c, d, f, g, h, k, l, m, n, enye (ñ), ng, p, q, r, s,
t, v, w, x, y, z

10. z
Mga Diptonggo sa Filipino
 May mga tunog na nabubuo sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga patinig
at malapatinig na w at y. Ang mga sikwens ng mga tunog na ito ay tinatawag
na diptonggo.
 Sa wikang Filipino, kabilang ang mga ponemang - aw, iw, ay, ey, iy, oy at uy sa
mga diptonggong ito.
Halimbawa:
aw – awtor
iw – baliw
ay – aybol
ey – eywan
oy – langoy
uy – kasoy

11. z
Mga Digrapo sa Filipino
 Ang mga digrapo ay sikwens ng dalawang katinig ngunit
may iisang tunog lamang.
 Sa Filipino, kadalasang maririnig ang mga digrapo sa mga
hiram na salita, ngunit maging sa mga taal na salita ay
maririnig mo ito dahil sa proseso ng simplipikasyon.
Halimbawa:
ts – tsismis
sh – short
ts – tseke

12. z
Mga Klaster sa Filipino
 Ang mga klaster ay magkasunod na katinig sa isang
pantig at naririnig pa rin ang indibidwal na ponemang
katinig.
 Kadalasang may klaster ang mga salitang hiniram sa
banyagang wika, pw , py, pr, bw, bl, hw at iba pa.
Halimbawa:
Pwede prito Braso
troso drama tsart
globo nars krus
element keyk

13. z
Mga Pares minimal sa Filipino
 Ang mga pares-minimal ay mga pares ng mga
salita na magkaiba ng kahulugan ngunit
magkapareho ang kapaligiran maliban sa isang
ponema.
 Halimbawa:
p at b - paso : braso t at d - tayo : dayo
k at g - kuro : guro m at n - mama : nana
l at r - ilog : irog

14. z
Ponemang Suprasegmental
Binigyang-kahulugan ni Resuma (2002). Ang
ponemang suprasegmental bilang makahulugang
yunit ng tunog na karaniwang hindi
tinumtumbasang titik o letra sa pagsulat. Bagkus,
inihuhudyat o sinisimbolo ito ng mga notasyong
ponemik upang matukoy ang paraan ng pagbigkas
ng isang salita o isang pahayag.

15. z
Ang Diin
 Tumutukoy sa emphasis ng salita o pahayag
Halimbawa:
aso - dog
pito - whistle
pitó - seven
balat – birthmark
balať - skin

16. z
Ang Hinto
 Maaaring mahaba o bahagyang paghinto sa mga pahayag.
Mahalaga ang mga paghinto sapagkat nabibigyang
pagkakataon ang nakikinig o nagbabasa na mas maunawaan
ang pahayag,
 samantalang mas nabibigyang oras naman ang nagsasalita na
pag-isipan ang kanyang mga sinasabi kung may mga
bahagyang paghinto sa proseso ng komunikasyon.
 Maliban dito, nakapagpapabago rin ng kahulugan ang mga
paghinto kung kaya’t dapat maging maingat sa pagsasagawa
nito.

17. z
Halimbawa:
 Hindi ako ang pumatay!
(pahayag ito ng pagtanggi)
 Hindi, ako ang pumatay!
(pahayag itong nangangahulugang pag-amin)

18. z
Ang tono
 tumutukoy sa damdamin ng pahayag. Napasasama sa
tono ang iba pang paktor gaya ng lakas o hina ng
boses, gaspang o kinis nito at iba pa.
 Mahalaga ang tono sa pagpapahayag sapagkat may
mga mas malalim pang kahulugan na maaaring nais
ipahiwatig depende sa tono ng pananalita.
 Ang totoo, mas madaling makuha ang mensahe sa
pamamagitan ng tono sa mga pasalitang komunikasyon
at lubhang mahirap naman sa mga pasulat na anyo.

19. z
Halimbawa:
1. Dumating na ang pangulo.
2. Dumating na ang pangulo?

20. z
SALAMAT
SA
PAKIKINIG!!!

21. z
PAGTATAYA!
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pahayag. Ibigay ang iyong
pagpapakahulugan sa mga pahayag. Isulat ito sa nakalaang espasyo.
1. Nandiyan ba ngayon si Juan Paulo Martin?
________________________________________________________
2. Nandiyan ba ngayon si Juan, Paulo Martin?
________________________________________________________
3. Tito Juan Carlos Gloria ang pangalan ng aking kaklase.
________________________________________________________
4. Tito, Juan Carlos Gloria ang pangalan ng aking kaklase.
________________________________________________________
5. Maria, isusuot mo itong face mask?
________________________________________________________

22. z
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pahayag. Ibigay ang iyong
pagpapakahulugan sa mga pahayag. Isulat ito sa nakalaang espasyo.
6. Maria, isuot mo itong face mask.
_____________________________________________________
7. Ibinulsa ko ang maraming pera!
_____________________________________________________
8. Nagbigay na naman sila ng bigas?
_____________________________________________________
9. Nagbigay na naman sila ng bigas.
_____________________________________________________
10. Hindi ko kailangan iyon!
_____________________________________________________