Magiging epektibo ang pagpapahayag ng layunin, saloobin at intensyon kapag ginagamitan ng ponemang suprasegmental.

1. JENITA D.
GUINOO

2. ARALIN 2.1: GR.9-FILIPINO MODYUL
GRAMATIKA/RETORIKA:
PONEMANG SUPRASEGMENTAL

3. MGA LAYUNIN:
1.Nakikilala ang pagkakaiba ng gamit ng
mga sangkap sa maayos na
pagpapahayag ng saloobin, pagbibigay
kahulugan, layunin at intensyon
2. Napapahalagahan ang paraan ng
pagbigkas ng mga salita ayon sa
wastong diin, haba, tono at antala
3. Nakapagbibigay paliwanag sa mga
naging sagot sa bawat gawain bilang

4. PANIMULA:
Sa alinmang wika, mahalaga ang
mga tunog. Makabuluhan ang mga
tunog sapagkat napag-iiba-iba nito ang
kahulugan ng salita. Bukod sa
pagkilatis sa tunog, may iba pang
paraan upang makilala ang kahulugan
ng salita o pahayag gayundin ang
layunin, intensyon, at saloobin ng
nagsasalita.

5. Basahin nang wasto ang mga salita at
pahayag batay sa bantas na ginamit.
A. 1. Totoo? Maganda siya? 3. Mahal ka niya?
Totoo! Maganda siya. Mahal ka niya.
2. Magagaling? Sila?
Magagaling sila.
B.1. May bisita tayo bukas? 2. Ikaw ang may-sala sa nangyari?
May bisita tayo bukas. Ikaw ang may-sala sa nangyari.

6. Sagutin:
1. Ano ang pagkakatulad ng mga pahayag sa A1 at
A2? Ng mga pahayag sa B1 at B2?
2.Paano naman nagkakaiba ang mga pahayag sa A1
at a2? Ng mga pahayag sa B1 at B2?
3.Ipaliwanag ang kahulugan, layunin, sitwasyon, o
saloobing nais ibigay ng bawat pahayag.

7. Pagpapayamang Pangkomunikatibo
Sa pagsulat, makikilala ang kahulugan ng salita o pahayag sa
tulong ng mga bantas tulad ng tuldok, tandang pananong, o tandang
padamdam.
Sa pasalitang pakikipagkomunikasyon, matutukoy ang
kahulugan, layunin, o intensyon ng pahayag ng nagsasalita sa
pamamagitan ng ponemang suprasegmental o ng mga tono, haba,
diin, at antala sa pagbigkas at pagsasalita. Higit nitong napapalinaw
o nadaragdagan ang kahulugan ng mga ponemang segmental na
bumubuo sa mga salita. Tulad ng pag-awit, may tono rin sa
pagsasalita: mababa, katamtaman, at mataas.

8. HALIMBAWA:
3_
1. 2 ga 2. 3
ta la
1 2
la ta 1
ga
3_
3. 2 pon 4. 3
ka ha
1 2
ha ka 1
pon

9. Bago ang talakayan, aalamin na muna natin ang ibig sabihin
ng Ponemang Suprasegmental at ano ang pinagbubuhatan ng
salitang ito upang lubos na maunawaan natin ang aralin.
1. Ano ang ponema?
2. Ano ang kahulugan ng suprasegmental?
3. Ano naman ang ibig sabihin ng segmental?
Mga gabay na tanong:

10. Alam mo ba na….
Ang Ponolohiya ay tumutukoy sa pag-aaral sa mahahalagang
tunog na nagbibigay kahulugan sa pagsambit ng salita na
nagpapabago sa kahulugan ng mga salitang halos
magkakatulad ang kaligirang baybay.
Sa Ponolohiya o palatunugan, lahat ng pamamaraan ay
ginagamit sa pagsusuri at pag-aanalisa ng mga tunog sa
maagham na paraan.

11. Ang ponema ay tumutukoy sa anumang yunit ng mga tunog o pagbigkas na
taglay ang kahulugan samantalang graphemes naman ang tawag sa
pagsulat ng salita ayon sa tuntunin ng asimilasyon.
Ponema ang tawag sa yunit ng tunog o pinakamaliit na bahagi ng wika na
may kahulugang tunog. Makahulugang yunit ng tunog na nagpapabago sa
kahulugan ng isang salita. Ito ay kaiba sa morpema na kung saan ay
tumutukoy sa pinagsama-samang tunog upang makabuo ng salita. Ang
morpema ay tinatawag na pinakamaliit na yunit ng salita.

12. Ang salitang “Ponema” ay mula sa salitang Griyego na “Phoneme” na
nangangahulugang makatuturang tunog at ng “Phone”na
nangangahulugang salitang tinig (boses) na naaasimila sa wikang Filipino
bilang Ponema.
Ang segmental ay tinatawag na makahulugang tunog samantalang ang
suprasegmental ay tinatawag na pantulong sa ponemang segmental na ang
tinutukoy na ginagamit bilang pantulong ay ang tono (Pitch), haba (Length),
diin (Stress), at antala (Juncture)

13. Halimbawa:
Sa pagluluto natin ng Sinigang Baboy, alin kaya dito ang
maihahalintulad sa tunog o ponema?Alin ang pinakaprinsipal na sangkap o
ang segmental at alin naman ang pantulong sa segmental o ang
suprasegmental?
Ang ponema rito ay ang sinigang, ang pinakaprinsipal na sangkap ay ang
baboy o ang segmental at ang pantulong sa segmental o ang suprasegmental
ay ang lahat ng mga rekados na nagpapasarap sa nilutong sinigang na baboy.
Ibig sabihin, ang tunog ay hindi magiging maayos ang pagkakalahad ng
kahulugan, layunin at intensyon kung wala ang mga pantulong sa pagbubuo
nito na ginagampanan ng apat na suprasegmental: tono (Pitch), haba (Length),
diin (Stress), at antala (Juncture)

14. PONEMANG SUPRASEGMENTAL
Ito ay makahulugang tunog. Sa paggamit ng suprasegmental, malinaw na
naipahahayag ang damdamin, saloobin, at kaisipang nais ipahayag ng
nagsasalita. Sa pakikipagtalastasan, matutukoy natin ang kahulugan,
layunin o intension ng pahayag o ng nagsasalita sa pamamagitan ng diin,
tono o intonasyon, at antala o hinto sa pagbibigkas at pagsasalita.
1. Diin- Ang lakas, bigat, o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng isang
pantig sa salita. Ang diin ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may
iisang tunog o baybay, ang pagbabago ng diin ay nakapagpapabago ng
kahulugan nito.
-Maaaring gamitin sa pagkilala ng pantig na may diin ang malaking titik.

15. Mga halimbawa:
a.) /BU:hay /=kapalaran ng tao /bu:HAY / = humihinga pa lamang
b.)/ LA:mang/ =natatangi /la:MANG /= nakahihigit; nangunguna
2. Tono/Intonasyon – Ang pagtaas at pagbaba ng tinig na maaaring makapagpasigla,
makapagpahayag ng iba’t ibang damdamin, makapgbigay-kahulugan, at makapagpahina
ng usapan upang higit na maging mabisa ang ating pakikipag-usap sa kapwa.
Nagpapalinaw ito ng mensahe o intensyong nais ipabatid sa kausap tulad ng pag-awit.
Sa pagsasalita ay may mababa, katamtaman, at mataas na tono. Maaaring gamitin ang
bilang 1 sa mababa, bilang 2 sa katamtaman , at bilang 3 sa mataas.
Mga Halimbawa:
a.) kahapon = 213, pag-aalinlangan
Kahapon = 231, pagpapatibay, pagpapahayag
b.) Talaga = 213, pag-aalinlangan
Talaga = 231, pagpapatibay, pagpapahayag

16. 3. Antala/ Hinto- Bahagyang pagtigil sa pagsasalita upang higit na maging malinaw ang
mensaheng ibig ipahatid sa kausap. Maaaring gumamit ng simbolong kuwit ( , ), dalawang
guhit na pahilis (//), o gitling ( - ).
Mga Halimbawa:
a. Hindi/ ako si Joshua.
(Pagbigkas ito na ang hinto ay pagkatapos ng HINDI. Nagbibigay ito ng kahulugan na
ang nagsasalita ay nagsasabing siya si Joshua na maaaring siya’y napagkamalan lamang
na si Arvyl.)
b. Hindi ako, si Joshua.
(Pagbigkas ito na ang hinto ay nasa AKO. Pagpapahiwatig ito na ang kausap ay
maaaring napagbintangan ng isang bagay na hindi ginawa. Kaya sinasabi niyang hindi
siya ang gumawa kundi si Joshua.)
c. Hindi ako si Joshua.
(Pagbigkas ito na nasa hulihan ang hinto. Nagpapahayag ito na ang nagsasalita ay
nagsasabing hindi siya si Joshua.)

17. Karagdagang Kaalaman:
= nangangahulugang hilaw pa ang tuno o hindi pa alam kung ano ang kahulugan ng salita
= nangangahulugang luto na ang tunog, may taglay na itong kahulugan
? = tinatawag itong glottal stop o nangangahulugang sa pagbigkas ng salita ay waring may
pumipigil sa hanging galing sa bunganga sa paglabas
halimbawa: /SU:ka?/ =vinegar
/BA:ga?/ = lungs
/ BA:ta?/ = child
h = glottal fricative ay nangangahulugang sa pagbigkas ay malayang lalabas ang hangin mula sa
bunganga
halimbawa: /SU:kah/ = vomit
/BA:gah/ = for instance, or for example (for explaining something)
/ BA:tah/ = robe, damit na sinusuot upang di malamigan

18. : = banayad na pagbigkas na siyang ginagamit sa pagtukoy sa haba sa
pagbigkas ng salita
. = ang kagyat na pagbigkas ng salita
Halimbawa: / bu:hay/ = magiging mahaba ang pagbigkas sa bu kapag
ang tinutukoy na kahulugan ng salita ay life
/ bu.hay/ = ay mabilis ang pagbigkas sa salitang bu at ito ay
nangangahulugang humihinga pa.
/ pu:no?/ = tree
/ pu.no?/ = full
/ ta:nan/ = umalis nang walang paalam
/ ta.nan/ = nangangahulugang lahat sa Cebuano na
tanggap na sa Filipino

19. Gawain : Sagutin ang sumusunod na mga halimbawa ng salitang
may iba-ibang diin.Ibigay ang isinasaad na kahulugan nito.
1./BU:kas/= __________ / bu:KAS/ = ___________
2./LI:gaw/= __________ / li:GAW/ = ___________
3./GA:lah/= _________ / ga:LAH /= ___________
4./PU:la?/= __________ / pu:LAH/ = ___________
5./BU:koh/= __________/ bu:KOH/ = ___________

20. Mga kahulugan ng salita ayon sa diin.
1./BU:kas/= tomorrow / bu:KAS/ = open
2./LI:gaw/= _to court / li:GAW/ = _wild
3./GA:lah/=long sleeve shirt / ga:LAH /= palaboy
4./PU:la?/= to criticize / pu:LAH/ = _red color__
5./BU:koh/= _coconut / bu:KOH/ = being discovered

21. Pagsasanay 1: Bigkasin Mo
Bigkasin at isulat ang kahulugan ng mga pares ng salita na pareho ang
baybay subalit magkaiba ang bigkas.
1. / SA:ka/ - ________________/ sa:KA/ - ______________
2. / BU:hay/-_______________ / bu:HAY/- ______________
3./ki:tah/ - ________________/ ki:TA?/- ______________
4. /ta:lah/-_________________/ta:la?/ - ______________
5./ba:lah/-________________ /ba.la?/ ______________

22. PAGSASANAY 2: TONO
Tukuyin ang wastong tono ng bawat pahayag sa layunin nito.Maaaring gamitin ang
bilang 1 sa mababa, bilang 2 sa katamtaman, at bilang 3 sa mataas. Isulat sa
sagutang papel.
1. Kanina = ____, pag-aalinlangan
kanina = ____, pagpapatibay, pagpapahayag
2. mayaman = ____, pagtatanong
mayaman = ____, pagpapahayag
3. magaling = ____, pagpupuri
magaling = ____, pag-aalinlangan
4. kumusta = ____, pagtatanong na masaya
kumusta = ____, pag-aalala
5. Ayaw mo = ____, paghamon
Ayaw mo = ____, pagtatanong

23. PAGSASANAY 3: DIIN
Gamitin sa pangungusap ang sumusunod na salita. Ipakita ang pagbabago
ng kahulugan batay sa diin.
Halimbawa : /SA:ka/ - bukid , /saKA/ at saka (also)
1. /BA:ba/ - ____________________ /ba:BA/ - _________________
2. /BA:ta?/ - ____________________ / ba:TAH/ - _________________
3. /BA:gah/ - ____________________ /ba:GA?/ - _________________
4. /LA:bi// - _____________________ / la:BI/ - _________________
5. /BA:sah/- ____________________ / ba:SA?/ - _________________

24. Mga Kasagutan sa pagsasanay 3:
1./BA:ta?/ = ____child_ / ba:Tah/ = robe_
2./BA:gah/= ningas ng apoy/ba.GA?/ = lungs
3./LA:bi?/ = ___lips____ / la:BI? / = corpse
4./BA:sah/= ___to read__/ ba:SA?/ = __wet_
5./BA:ba?/= __jaw__ / ba:BA?/ = _go
down

25. PAGSASANAY 4: HINTO/ ANTALA
Basahin ang sumusunod na pahayag. Subukin kung anong mga pagkakaiba
ng kahulugan ang maibibigay sa paggamit ng hinto at intonasyon.
1. Hindi si Arvyl ang sumulat sa akin.
2. Wrenyl, Matthew, Mark ang tatay ko.
3. Hindi siya ang kaibigan ko.

26. PAGLALAHAT
 Paano nakatutulong ang ponemang suprasegmental sa
pagpapahayag ng saloobin, pagbibigay ng kahulugan,
layunin at intensyon? Ipaliwanag.

27. Karagdagang Pagsasanay:
A.Isulat ang wastong diin ng mga salitang nasa panaklong ayon sa wastong
gamit nito sa pangungusap.
(pala) 1. Dumating na ______ siya kagabi na may dalang maraming _________.
(kasi) 2. Hindi nakadalo ang kanyang _______ _________ may lagnat ito.
(dating) 3. ______ matamlay na ang bata noong bagong _______pa lamang nito.
(sila) 4. ______ ay na______ ng malalaking Leon.
(lamang) 5. Ako ________ dapat ang maging __________ sa amin.
(tabi) 6. ______ po, maaari bang ta______ sa iyo?
(taga) 7. Ang lalaking ______ probinsiya ay may ______ sa kanyang mukha.
(yaya) 8. Ang aming ______ ay nag- ______ nang mamasyal.
(busog) 9. Hindi ko magalaw ang aking ______ sapagkat ako’y sobrang _______.
(puso) 10. Ang pagpapaayos ng kanilang ______ ang laging nasa kanyang _____.

28. B. Gamit ang natututunan, sumulat ng isang talata gamit ang mga salitang
magkakaiba ang kahulugan ngunit pareho ang kaligirang baybay nito.
Mga Mungkahing Paksa:
1. Ang Pagdiriwang ng “Buwan ng Wika”
2. Paghahanda para sa Bakasyon
3. Pamimitas ng Lanzones sa Gawisan
4. Panliligaw ng Kabataan sa Bagong Henerasyon
5. Sariling Piling Paksa
Mga pamantayan sa Pagmamarka
 Kaangkupan ng mga salita sa kaisipan - 30%
 Kawastuan ng pagbabago ng diin - 30%
 Organisasyon ng ideya - 40%
100%

29. Binabati kita! Matagumpay at maluwalhati mong naisagawa
ang mga gawain sa araling ito. Kung malinaw na sa iyo ang
lahat ay maaari ka nang magpatuloy sa iyong paglalakbay.
Maligayang paglalakbay at pag-aaral!
Jen