Mοναστηριακή διατροφή (Nηστεία)

1. Μοναστηριακή Διατροφή (Νηστεία)[1]
της Χαροκοπάκη Κ. Αργυρώς
Τι είναι η Μοναστηριακή Διατροφή (Νηστεία)
Η μοναστηριακή διατροφή αποκαλείται και νηστεία. Η λέξη νηστεία είναι σύνθετη
και προέρχεται από το αρνητικό μόριο νη και το ρήμα εσθίω, που είναι άλλος τρόπος
του έσθω και του έδω και σημαίνει τρώγω. Νήστις –η πρώτη λέξη που
δημιουργήθηκε– σημαίνει αυτός που δεν εσθίει, που δεν τρώγει. Με την αύξηση της
χρονικής διάρκειας και την προοδευτική διαμόρφωση του θεσμού της νηστείας,
νηστεία δεν σήμαινε μόνο πλήρης αποχή από στερεές και υγρές τροφές, αλλά και
μερική, δηλαδή από ορισμένες τροφές, καθώς και λήψη άλλων, συγκεκριμένων
τροφών (νηστίσιμες και αρτύσιμες τροφές).
Η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) είναι δηλαδή η διατροφή που βασίζεται κυρίως
στη φυσική διατροφή, δηλαδή σε παραδοσιακά χειροποίητα προϊόντα. Η διατροφή
αυτή συνδυάζεται με τη φυσική δραστηριότητα και κυρίως με την προσευχή,
παρέχοντας έτσι στον οργανισμό σωματική και πνευματική υγεία.
Τις τελευταίες δεκαετίες η διατροφή αυτή έχει έρθει στο προσκήνιο καθώς οι
επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι μοναχοί με τη συγκεκριμένη διατροφή και την
φυσική δραστηριότητα εξασφαλίζουν μακροζωία και έχουν μικρά ποσοστά
εμφάνισης των νοσημάτων που μαστίζουν τον σύγχρονο κόσμο όπως των
καρδιαγγειακών, του καρκίνου και άλλων.
Η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) δεν περιλαμβάνει κορεσμένα ζωϊκά λίπη. Το
κρέας, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα ψάρια (αλλά όχι τα οστρακοειδή και
τα μαλάδια, δηλαδή το καλαμάρι, το χταπόδι, η σουπιά, κ.ά.) και το κρασί είναι οι
κύριες τροφές που αποκλείονται κατά την άσκηση της μοναστηριακής διατροφής
(νηστεία). Όταν η εφαρμογή της είναι πιο αυστηρή, το λάδι επίσης περιλαμβάνεται
στις τροφές που εξαιρούνται από το συγκεκριμένο διατροφολόγιο.
Αντιθέτως, οι φυτικές ίνες στο συγκεκριμένο διαιτολόγιο βρίσκονται σε αφθονία. Τα
φρούτα και οι σαλάτες είναι δίπλα στα δύο γεύματα των μοναχών, το πρωϊνό και το
βραδινό («πρωινή και βραδινή τράπεζα»), αφού οι μοναχοί δεν έχουν μεσημεριανό
γεύμα. Παράλληλα, η αυξημένη κατανάλωση οσπρίων (λόγω των νηστειών) δίνουν
στον οργανισμό τις απαραίτητες βιταμίνες. Στο διατροφολόγιο της μοναστηριακής
διατροφής τα όσπρια συνδυάζονται με δημητριακά (ρύζι, καλαμπόκι, ψωμί) και
παρέχουν στον οργανισμό πρωτεΐνες, ισάξιες του κρέατος. Επίσης,το ψωμί βρίσκεται
στη βάση της μοναστηριακής διατροφικής πυραμίδας.
Η Ορθόδοξη Εκκλησιαστικής μας παράδοση ορίζει τις εξής περιόδους νηστείας: τη
νηστεία των Χριστουγέννων (το αποκαλούμενο «σαρανταήμερο), η νηστεία του
Πάσχα («Τεσσαρακοστή ή Μεγάλη Σαρακοστή»), η νηστεία των Αγίων Αποστόλων
(τον Ιούνιο), η νηστεία της Παναγίας (1η έως και 14 Αυγούστου), 5 Ιανουαρίου (η
παραμονή των Αγίων Θεοφανίων), 29 Αυγούστου (αποτομή της Τιμίας Κεφαλής του
Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου), 14 Σεπτεμβρίου (η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού), 24

2. Δεκεμβρίου (παραμονή των Χριστουγέννων) και κάθε Τετάρτη και Παρασκευή καθ’
όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Διαφορές από της Μοναστηριακής Διατροφής (Νηστείας) από τη Μεσογειακή
Διατροφή
Η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) συχνά συγχέεται με την Μεσογειακή διατροφή.
Ωστόσο, πέρα από την κοινή ευεργετική τους επίδραση στην υγεία, το περιεχόμενο
του διαιτολογίου και η σκοπιμότητα εφαρμογής τους διαφέρουν. Η Μεσογειακή
διατροφή επικεντρώνεται στη σωστή αναλογία γευμάτων και το άφθονο ελαιόλαδο.
Επιπλέον, στο πλαίσιο αυτής της διατροφικής συνήθειας περιλαμβάνονται τα
όσπρια, τα ανεπεξέργαστα δημητριακά, τα φρούτα και τα λαχανικά, η μέτρια προς
υψηλή κατανάλωση ψαριού, η μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, η
μέτρια κατανάλωση κρασιού και η χαμηλή κατανάλωση κρέατος. Το διαιτολόγιο της
είναι εμπνευσμένο από τις διατροφικές συνήθειςτων χωρών τηςΜεσογείου (Ελλάδα,
Νότια, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία της δεκαετίας του 1940 και 150). Τις τελευταίες
δεκαετίες, η επιστημονική κοινότητα έχει αναγνωρίσει, μέσα από πληθώρα κλινικών
και επιδημιολογικών μελετών, το σημαντικό ρόλο της Μεσογειακής Διατροφής, τόσο
στηνπρόληψη όσο και στηνέκβασηπολύπλοκων ασθενειών, όπως οι καρδιαγγειακές
παθήσεις (ενδεικτικά: Trichopoulou, Bamia, Trichopoulos, 2005). Ακόμη, το 2013,
η UNESCO πρόσθεσε τη Μεσογειακή διατροφή στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο
της ΆυληςΠολιτιστικής Κληρονομιάς τηςχώρας μαςκαι άλλων χωρών τηςΜεσογείου
(Unesco, 2016).
H Μοναστηριακή Διατροφή (Νηστεία) ως μέρος της Άυλης Πολιτιστικής
Κληρονομιάς της Ευρώπης
Η μοναστηριακή διατροφή είναι συνυφασμένημε τη ζωήτηςΧριστιανικής Εκκλησίας,
ως εκ τούτου και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στους πρωτόπλαστους ο Θεός όρισε ένα
είδος νηστείας, απαγορεύοντας ένα είδος καρπού (Γεν. 2,17). Ο ίδιος ο
Χριστός εφήρμοσε τη νηστεία και την προσευχή σαράντα ημέρες στην έρημο μετά
τη βάπτισή του. Ακολούθως, ο Μωϋσής πραγματοποίησε νηστεία προκειμένου να
προετοιμαστεί για να πάρει τις εντολές του Θεού. Όλοι οι άγιοι και οι προφήτες της
Ορθοδόξου Εκκλησίας εφήρμοσαν την προσευχή και την μοναστηριακή διατροφή
(νηστεία). Ως εκ τούτου, η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) αποτελεί μέρος της
Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής παράδοσης.
Η εφαρμογή της μοναστηριακής διατροφής (νηστείας) περιλαμβάνει ένα σύνολο
δεξιοτήτων, γνώσεων, τελετουργιών, συμβόλων και παραδόσεων. Το αυτό συμβαίνει
με τα προϊόντα (πρώτες ύλες) που χρησιμοποιούνται κατά την άσκησή της, δηλαδή
με την παρασκευή τους δια χειρός ή από τις καλλιέργειες με ή όχι αειφόρο
προσανατολισμό (π.χ. βιολογικές καλλιέργειες), τη συγκομιδή τους, τη συντήρηση,
την επεξεργασία και κυρίως το μαγείρεμα αυτών. Ως εκ των δύο αυτών διαδικασιών,
η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) αποτελεί μέρος της Άυλης Πολιτιστικής
Κληρονομιάς της Ευρώπης, ειδικότερα δε της Ορθοδόξου Εκκλησίας, μεταξύ αυτών
και της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος.
Πιο συγκεκριμένα, ηεφαρμογή τηςμοναστηριακής διατροφής από μόνη τηςδεν είναι
αρκετή για τον πιστό Ορθόδοξο Χριστιανό που επιθυμεί την απόκτηση αρετών,

3. παρεκτός και αν δεν συνοδεύεται από την προσευχή και τη γενικευμένη εγκράτεια
των παθών που τον κατατρέχουν. Έτσι, εκτός από την εφαρμογή της με στόχο τη
βελτίωση της σωματικής υγείας , η βασική πεποίθηση που ενυπάρχει είναι ότι ο
άνθρωπος που νηστεύει δυναμώνει τη θέλησή του, επιβάλλεται στον εαυτό του και
υποτάσσει το σώμα στο πνεύμα του (Χριστοδούλου, 2015). Επίσης, σε κάθε
περίπτωση, η νηστεία δεν περιορίζεται στην αναφορά στην ποιότητα των τροφίμων
που καταναλώνονται αλλά και στην ποσότητα αυτών. Σημασία έχει και το πόσο θα
φάει κάποιος, αφού η λίγη και μετρημένη τροφή αποτελεί βασική συνισταμένη στα
γεύματα των μοναχών. Ακόμη, η ποιοτική διάσταση της εφαρμογή της αφορά και
στην εγκράτεια των παθών που αναφέρθηκε, δηλαδή στην προσπάθεια για την
άσκηση και άλλων αρετών και την αποξένωση από όποιο κακό, δηλαδή η άσκηση της
συγχώρησης, της ελεημοσύνης, της χαλιναγώγησης των σωματικών παθών, της
εγκράτειας στις ύβρεις προς τους άλλους ανθρώπους, της αποφυγής της κενοδοξίας,
και της υψηλοφροσύνης, κ.ά. Ο Μέγας Βασίλειος δίνει τον ακόλουθο ορισμό της
νηστείας: «Νηστεία αληθινή είναι ηαποξένωσις από το κακόν, ηεγκράτεια της γλώσ-
σης, η αποχή από τον θυμόν, ο χωρισμός από τας επιθυμίας, την καταλαλιάν, το
ψεύδος και την ψευδορκίαν. Η στέρησις από αυτά είναι αληθινή νηστεία. Μέσα εις
αυτά λοιπόν η νηστεία είναι αγαθόν» (π. Αλεβιζόπουλος, 1997).
Η παρασκευή (μαγείρεμα) των νηστήσιμων γευμάτων αποτελεί μια διαδικασία Η
άσκησή της μοναστηριακής διατροφής (νηστείας) για τους μοναχούς με την πρωινή
και τη βραδινή τράπεζα αποτελούν ιεροτελεστίες. Στα γεύματα αυτά, δεν ακούγονται
συζητήσεις και η διαδικασία του γεύματος είναι σεβαστή από όλους. Υπάρχει η
προσευχή, αλλά και η ηρεμία. Επιπλέον, τα γεύματα αυτά διαρκούν τουλάχιστον
είκοσι λεπτά, χρόνος απαραίτητος για να έρθει ο κορεσμός.
Γενικά μιλώντας, η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) συμβάλλει στη βελτίωση της
ποιότητας ζωής και την ψυχική ευεξία των ατόμων (ευ ζην). Καλλιεργεί το αίσθημα
του ευ ζην μέσα την ποιότητα των προϊόντων που καταναλώνονται καθώς και τη
δυνατότητα του ανθρώπου να προάγει τις φυσικές και πνευματικές του δυνάμεις. Σε
κάθε περίπτωση βέβαια, η εφαρμογή της μοναστηριακής διατροφής (νηστείας)
εφαρμόζεται στο μέτρο των φυσικών δυνάμεων του ανθρώπου καθώς δεν έχει στόχο
την κατάλυση των φυσικών του δυνάμεων (π.Αλεβιζόπουλος).
Σχέση της Μοναστηριακής Διατροφής (Νηστείας) με την Επιχειρηματικότητα και
την Αειφόρο Ανάπτυξη
Τις περισσότερες φορές τα μοναστήρια αποτελούν οικονομικές μονάδες παραγωγής
και βιομηχανικής επεξεργασίας (καλλιέργεια, συγκομιδή, παρασκευή και
τυποποίηση)των βασικών συστατικών τηςμοναστηριακής διατροφής (νηστεία) όπως
των οσπρίων, των δημητριακών και προϊόντων που παράγονται (π.χ. παξιμάδια,
κουλούρια, κ.ά.), του λαδιού και των παραγώγων αυτού (π.χ. ελιές, σαπούνια,
προϊόντα βασικής υγιεινής-καθαριότητας του σώματος, κ.ά.), του κρασιού και των
παραγώγων του (π.χ. πετιμέζι, μούστος, κ.ά.). Τα προϊόντα διαφοροποιούνται
σύμφωνα με τις πρώτες ύλες κάθε τόπου (π.χ. χαρούπια και χαρουπόμελο, ρακί και
ρακόμελο στην Κρήτη).

4. Ακόμη, οι εν λόγω επιχειρηματικές πρωτοβουλίες έχουν σαν αποτέλεσμα εκτός από
το οικονομικό κέρδος, τα οφέλη από την εν λόγω επιχειρηματική δραστηριότητα να
χαρακτηρίζονται από επίκαιρα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την αειφόρο
ανάπτυξη. Αυτό συμβαίνει καθώς τα προϊόντα παράγονται λαμβάνοντας υπόψη την
προστασία του περιβάλλοντος και τη βιωσιμότητα χωρίς να διακυβεύεται η
ικανότητα των μελλοντικών γενεών για την ίδια διαδικασία (βιολογικέ καλλιέργειες).
Πολύ περισσότερο, τα ίδια τα χαρακτηριστικά της επιχειρηματικής δραστηριότητας
των μοναστηριών (αλλά και της όποιας ιδιωτικής πρωτοβουλίας πέραν αυτών),
προάγουν τη χώρα μας στο εξωτερικό καθώς αποτελούν τα διαφοροποιημένα
προϊόντα που κάνουν την εμφάνισή τους είναι ταυτόχρονα «ποιοτικά και
ανταγωνιστικά» με ιδιαίτερη αισθητική, λειτουργικότητα και
καλαισθησία, συμβάλλοντας και στην ενίσχυση των εξαγωγών της. Έτσι θα πρέπει
να συνυπολογίσουμε ότι η διαδικασία καλλιέργειας τυποποίησης και παρασκευής
των πρώτων υλών τηςμεσογειακής διατροφής (νηστείας)αποτελούν επιχειρηματικές
και εργασιακές ευκαιρίες και για τους νέους της Ελλάδας.
Τέλος αλλά όχι λιγότερα σημαντικό ότι η εφαρμογή της μοναστηριακής διατροφής
(νηστείας) θα μπορούσε να συμβάλει στη διεύρυνση της τουριστικής
δραστηριότητας της χώρα μας μέσω του ιατρικού τουρισμού αφού τόσο η ποιότητα,
η ποσότητα των τροφίμων που παράγονται και οι συνταγές που παρασκευάζονται
από αυτά, όπως αναφέρθηκε, προστατεύουν τον οργανισμό από νοσήματα που
μαστίζουν τον σύγχρονο κόσμο και αποτελούν θεραπεία για ορισμένες άλλες
ασθένειες (π.χ. διαβήτης).
Συμπεράσματα και προτάσεις
Όπως έγινε φανερό, η εφαρμογή της μοναστηριακής διατροφής (νηστείας)
καλλιεργεί το αίσθημα του ευ ζην μέσα την ποιότητα των προϊόντων που
καταναλώνονται καθώς και τη δυνατότητα του ανθρώπου να προάγει τις φυσικές και
πνευματικές του δυνάμεις ελέγχοντάς τις (άσκηση και εγκράτεια). Συμπερασματικά,
η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) συμβάλλει στηβελτίωση της ποιότητας ζωήςκαι
την ψυχική ευεξία των ατόμων (ευ ζην).
Η επέκταση εφαρμογής της μοναστηριακής διατροφής (νηστείας) τόσο σε εγχώριο
όσο και σε διεθνές επίπεδο (συνεπής και ενιαία χρήση μεταξύ των χωρών), είναι
δυνατόν να αφυπνίσει και να καλλιεργήσει το δημόσιο αίσθημα προς την
κατανάλωση προϊόντων και την εφαρμογή πρακτικών (π.χ. μαγείρεμα νηστίσιμων
συνταγών) με ευεργετικές συνέπειες για την ψυχική και σωματική υγεία των
ανθρώπων, άρα την ψυχική και σωματική τους ευημερία (well–being) που τα
τελευταία χρόνια απασχολούν τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Η μοναστηριακή διατροφή (νηστεία) έχει ιστορική, κοινωνική, πολιτισμική και
οικονομική σημασία για την Ορθόδοξη Εκκλησιαστική παράδοση της Ελλάδος.
Συνεπώς, η τυποποίηση και διάδοση της ως μέρος της άυλης πολιτιστικής
κληρονομιάς των Ορθόδοξων λαών άρα και της χώρας μας κρίνεται σπουδαία.
Βιβλιογραφικές αναφορές / Διαδικτυακές πηγές

5. «Mediterranean diet – intangible heritage – Culture Sector – UNESCO». www.unesco
.org. Προσπελάστηκε: 26 Σεπτεμβρίου 2016
Trichopoulou, A., Bamia, C., Trichopoulos, d., (2005). Trichopoulou et al
(2005). Mediterranean diet and survival among patients with coronary heart disease
in Greece. Arch Intern Med (165), 929-935.DOI: 10.1001/archinte.165.8.929
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Επιχειρηματικότητα και αειφόρος
ανάπτυξη. https://dasta.uom.gr/Moke/files/afises_seminaria/seminario28112011.p
df Προσπελάστηκε: Σεπτέμβριος 2019
π. Αντώνιος Αλεβιζόπουλος, Το νόημα της ζωής στο φως της
ορθοδοξίας. www.impantokratoros.gr Προσπελάστηκε: Σεπτέμβριος 2019
Χριστοδούλου, Ελ., (2015). Η νηστεία στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Κιβωτός της
Ορθοδοξίας, http://ikivotos.gr/post/620/h-nhsteia-sthn-orthodoksh-ekklhsia
Προσπελάστηκε: Σεπτέμβριος 2019
[1] Η Α.Χ. είναι Κοινωνιολόγος Εκπαιδευτικός, Σύμβουλος Σπουδών & Σταδιοδρομίας
Επικοινωνία: acharokop@gmail.com