Η νηστεία της Εκκλησίας ως διατροφικό μοντέλο

1. Μαστέλλου-Βαβάτση Φανουρία
Θεολόγος- Διαιτολόγος
Εκπαιδευτικός ΕΠΑΛ Καλαμαριάς

2. Ορισμός της νηστείας
Νηστεία= νη + εσθίω (τρώγω)
Αποχή από τροφή ή αλλιώς ασιτία ή ατροφία.

3. Η νηστεία στην Π.Διαθήκη
Η αρχική νομοθέτηση της νηστείας βρίσκεται στη Γένεση, το πρώτο βιβλίο της Π.Διαθήκης.
“Από παντός ξύλου του εν τω Παραδείσω βρώσει φαγή. Από δε του ξύλου του γιγνώσκειν καλόν και πονηρόν ου φάγεσθε απ’ αυτού, ή δ’ αν ημέρα φάγητε απ’ αυτού, θανάτω αποθανείσθε”.

4. Η νηστεία στην Π.Διαθήκη
Τακτικές νηστείες στην Π. Διαθήκη
μετά τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία:
1.Η 17η του 4ου μηνός για τη συντριβή
των πλακών με τις δέκα εντολές από
τον Μωυσή και για την άλωση της Ιερουσαλήμ.
1.Η 9η του 5ου μηνός για την πυρπόληση του Ναού του Σολομώντος.
2.Η 3η του 7ου μηνός για το φόνο του Γοδολία, διοικητού της Ιουδαίας και
3.Η 10η του 10ου μηνός για την αρχή της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους.

5. Η νηστεία στην Π.Διαθήκη
Υπήρχαν και έκτακτες νηστείες που αναφέρονται σε αρκετά σημεία στην Π. Διαθήκη όπως:
1.Για τη σφαγή χιλιάδων Ισραηλιτών την εποχή των Κριτών (Κριτές η΄ 26).
2.Για την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Δαυΐδ, νηστεύει ο φίλος του Ιωνάθαν
(Α΄ Βασιλειών κ΄ 35).

6. Η νηστεία στην Π.Διαθήκη
3.Για το θάνατο του βασιλιά Σαούλ νήστευσαν οι Ισραηλίτες επτά ημέρες (Α΄ Βασιλειών λα΄ 13).
4.Σαράντα μέρες και νύχτες νήστευσε ο Μωυσής για να λάβει τις δέκα εντολές (Έξοδος λδ΄).

7. Η νηστεία στην Κ.Διαθήκη
Το παράδειγμα μας το έδωσε ο ίδιος ο Κύριος, που νήστεψε για σαράντα μέρες στην έρημο.

8. Η νηστεία στην Κ.Διαθήκη
Οι νηστείες που διαμορφώθηκαν από
την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι:
A.Οι Τέσσερες μεγάλες (μακράς διάρκειας
και αυστηρής εγκράτειας)
1.Η Μ. Τεσσαρακοστή μαζί με τη Μ. Εβδομάδα.
2.Η προ των Χριστουγέννων νηστεία
(από 15 Νοεμβρίου μέχρι και 24 Δεκεμβρίου).
1.Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, από τη
Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων
Πάντων μέχρι και την 28η Ιουνίου)
1.Η νηστεία της Παναγίας (από 1 έως 14 Αυγούστου)

9. Η νηστεία στην Κ.Διαθήκη
Β. Οι τέσσερις μικρές (ως προς τη διάρκεια) νηστείες:
Η Τετάρτη και Παρασκευή κάθε
εβδομάδας.
Η νηστεία της 14ης Σεπτεμβρίου, της εορτής του Υψώσεως του τιμίου Σταυρού.
Η παραμονή της εορτής των Θεοφανείων
(5 Ιανουαρίου)
Εορτή του αποκεφαλισμού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (29η Αυγούστου)

10. Η νηστεία από διατροφική άποψη
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η πρωταρχική επιδίωξη της νηστείας είναι πνευματική: η κάθαρση του πιστού.
Ακόμη και στην Π. Διαθήκη η διάκριση των τροφών σε καθαρές και ακάθαρτες έγιναν πρωτίστως για λόγους θρησκευτικούς, εθνικούς: να διατηρηθούν οι Ισραηλίτες σε πειθαρχία και σε αυτοτέλεια, ανεπηρέαστοι από τις θρησκείες γειτονικών λαών.
Όμως στο 11ο κεφάλαιο του Λευιτικού
φαίνεται ότι η επιβολή της νηστεία δεν
είχε σκοπό να εξουθενώσει και να
ταλαιπωρήσει το λαό.

11. Η νηστεία από διατροφική άποψη
Κατά παρόμοιο τρόπο και οι κανόνες της νηστείας δεν θεσπίστηκαν ανεξάρτητα από την υγιεινή διατροφή και τις ανάγκες του ανθρώπινου σώματος.
Η διάκριση των τροφών σε νηστήσιμες και αρτύσιμες δεν σημαίνει περιφρόνηση προς ορισμένες τροφές.

12. Η νηστεία από διατροφική άποψη
Η άμεση σχέση της νηστείας με την υγιεινή διατροφή φαίνεται κι από την παράθεση των βασικών όρων της υγιεινής διατροφής που παραθέτει ο καθηγητής της Ιατρικής Χ.Δ.Κασίμος:
1.Να παρέχει τις απαραίτητες θερμίδες.
2.Να περιέχει το αναγκαίο ποσό πρωτεϊνών με όλα τα απαραίτητα αμινοξέα.
Χ. Δ. Κασίμου, Δ. Χ. Κασίμου, “Διατροφή – Υγιεινή ανάπτυξη και διαβίωση του ανθρώπου”, Αθήνα, 1988

13. Η νηστεία από διατροφική άποψη
4.Να περιέχει τα απαραίτητα ακόρεστα, μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
5.Να περιέχει στις απαραίτητες ποσότητες βιταμινών και ιχνοστοιχείων
6.Να περιέχει αρκετές φυτικές ίνες.
7.Να υπάρχει ισορροπία μεταξύ των θρεπτικών ουσιών.
Χ. Δ. Κασίμου, Δ. Χ. Κασίμου, “Διατροφή – Υγιεινή ανάπτυξη και διαβίωση του ανθρώπου”, Αθήνα, 1988

14. Νηστεία και κυκλοφορικό σύστημα
Ως το 1913 οι αρτηριακές παθήσεις θεωρούνταν γενικά σαν συνέπεια της προχωρημένης ηλικίας.
Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών σήμερα είναι εκείνη που έχει δημιουργήσει παχύσαρκα άτομα που κινδυνεύουν περισσότερο από ασθένειες όπως ο διαβήτης, οι καρδιοπάθειες και οι
παθήσεις των νεφρών.

15. Νηστεία και κυκλοφορικό σύστημα
Η αύξηση της κατανάλωσης κορεσμένων λιπών έχει οδηγήσει σήμερα και σε αρτηριοσκλήρυνση. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι όταν αυξάνονται οι LDL-λιποπρωτεΐνες στο πλασμα τότε σχηματίζονται οι αθηρωματικές πλάκες στα εσωτερικά τοιχώματα των στεφανιαίων αρτηριών.
Ενώ αντίθετα η αύξηση των HDL-λιποπρωτεϊνών βελτιώνουν την καρδιαγγειακή λειτουργία

16. Νηστεία και Καρκίνος
Αντικαρκινογόνα των τροφών
Είδος ουσίας- Μηχανισμός δράσης
Τροφές που απαντάται
Αναστολείς σχηματισμού δεσμών με DNA
Ισοθειοκυανικά άλατα
Ελλαγικό οξύ
Φλαβονοειδή
Μπρόκολλα, λάχανο Βρυξελλών. Φρούτα, ξηροί καρποί, μούρα, σπόροι, λαχανικά
Αναστολείς καρκινικής παραγωγής
Ρετινόλη
Τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε)
Ασκορβικό οξύ (βταμίνη C)
Β-καροτίνη (βιταμίνη Α)
Λαχανικά, φρούτα, ξηροί καρποί, φύτρα σταριού, σκόρδα, κρεμμύδια, ελαιόλαδο, κάρρυ, τσίλι
Αντιοξειδωτικοί παράγοντες
Σελήνιο
Βιταμίνες Α,C,Ε
Γλουταθειόνη
Σκόρδα, θαλασσινά, ελαιόλαδο
Επαγωγείς βιομετασχηματισμού
Ινδολο-3-καρβινόλη
Λάχανο, κουνουπίδι, λάχανο Βυξελλών
Παρεμποδιστές απορρόφησης καρκινογόνων
Φυτικές Ίνες, Ριβοφλαβίνη, χλωροφυλλίνη
Φρούτα, λαχανικά, ξηροί καρποί.
Κ. Αθανασίου, αναπλ. Καθ. Παιδαγωγικής σχολής Α.Π.Θ., Περιβάλλον – Διατροφή και Καρκίνος, Θεσσαλονίκη 1992.

17. Νηστεία και Καρκίνος
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου σχετίζεται με τις φυτικές ίνες.
Καρκίνος παχέος εντέρου, του στήθους και του προστάτη συσχετίζεται με την
κατανάλωση κορεσμένων λιπών.
Κ. Αθανασίου, αναπλ. Καθ. Παιδαγωγικής σχολής Α.Π.Θ., Περιβάλλον – Διατροφή και Καρκίνος, Θεσσαλονίκη 1992.

18. Ευεργετική επίδραση του ελαιολάδου
1.Ελαττώνει την (κακή) LDL-χοληστερίνη και αυξάνει την (καλή) HDL- χοληστερίνη.
Α. Κυριτσάκη, Το ελαιόλαδο, Θεσσαλονίκη, Αγροτικές συνεταιριστικές εκδόσεις, 1993, 2η έκδοση

19. Ευεργετική επίδραση του ελαιολάδου
2.Περιέχει στην κατάλληλη αναλογία τα απαραίτητα λιπαρά οξέα (ελαϊκό και λινελαϊκό οξύ).
Απ’ αυτά δημιουργεί ο οργανισμός προσταγλανδίνες που ελαττώνουν τη συγκολλητικότητα των
αιμοπεταλίων και
προφυλάσσουν
από έμφραγμα.
Α. Κυριτσάκη, Το ελαιόλαδο, Θεσσαλονίκη, Αγροτικές συνεταιριστικές εκδόσεις, 1993, 2η έκδοση

20. Ευεργετική επίδραση του ελαιολάδου
3.Η σύνθεση του λίπους του ελαιόλαδου είναι παρόμοια με το λίπος του μητρικού γάλακτος. Μόνο το λίπος του μητρικού γάλακτος αφομοιώνεται σε μεγαλύτερο ποσοστό από το ελαιόλαδο. (Βαθμός αφομοίωσης 98%)

21. Ευεργετική επίδραση του ελαιολάδου
4.Περιέχει φυσικά αντιοξειδωτικά
(βιταμίνη Ε, καροτενοειδή, αντιοξειδωτικές φαινόλες όπως ελαιοευρωπαΐνη. )
Α. Κυριτσάκη, Το ελαιόλαδο, Θεσσαλονίκη, Αγροτικές συνεταιριστικές εκδόσεις, 1993, 2η έκδοση

22. Μεσογειακή Διατροφή
Το 1960 έγινε η γνωστή στους διαιτολόγους “έρευνα των επτά χωρών”.
Η έρευνα αυτή, ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του '40 από τις ΗΠΑ. Έγινε σε 7 χώρες, οι οποίες είναι: Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ιταλία, Ολλανδία και Φινλανδία, ενώ διήρκησε 30 ολόκληρα χρόνια. Κάλυψε 12.500 άτομα
μεταξύ 40 και 60 ετών.

23. Μεσογειακή Διατροφή
Το αποτέλεσμα που βγήκε, ήταν αρκετά κολακευτικό για τη χώρα μας. Βρέθηκε, πως καλύτερη όλων των λαών, ήταν η διατροφή των Ελλήνων της Κρήτης.
Προτείνεται ως μοντέλο καλύτερης διατροφής, για την αντιμετώπιση: παχυσαρκίας, στεφανιαίας νόσου, καρκίνου, καρδιαγγειακής προστασίας, χαμηλού βαθμού θνησιμότητας κλπ., αφού τα άτομα αυτά, είχαν τα χαμηλότερα ποσοστά στις παραπάνω νόσους.

24. Μεσογειακή Διατροφή

25. Μεσογειακή Διατροφή
Η Μεσογειακή Διατροφή σαν διατροφικό μοντέλο ενισχύει το θεσμό της νηστείας, όμως από μόνη της όμως δεν είναι νηστεία.
Στη νηστεία κόβεται και το “ίδιον θέλημα”, πράγμα που δεν συμβαίνει στη Μεσογειακή Διατροφή.
Θα καταναλώσω νηστήσιμα φαγητά όχι Τρίτη και Πέμπτη αλλά Τετάρτη και Παρασκευή.
Έτσι επιτυγχάνεται άλλος ένας πνευματικός σκοπός της νηστείας, να αποθέσω τα δικά μου θέλω στο θέλημα του Θεού.

26. Ετήσια κατανομή της νηστείας
Η κατανομή της νηστείας και της καταλύσεως κατά τη διάρκεια του έτους έγινε με βάση θρησκευτικές εορτές χωρίς όμως να παραθεωρούνται η σωματική ισορροπία ή οι διατροφικές ανάγκες του ανθρώπου σε κάθε εποχή του έτους.

27. Ετήσια κατανομή της νηστείας
Επειδή οι θερμιδικές ανάγκες του ανθρώπου είναι αυξημένες κατά 5% το χειμώνα και μειωμένες κατά 3% το καλοκαίρι λόγω εξωτερικών συνθηκών, μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού θεσπίστηκε η αυστηρή νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής ενώ μεταξύ καλοκαιριού και χειμώνα η ελαφρότερη νηστεία των Χριστουγέννων στην οποία επιτρέπεται η
κατάλυση ιχθύος. Έτσι γίνεται βαθμιαία
η προσαρμογή του οργανισμού.

28. Ετήσια κατανομή της νηστείας
Η είσοδος στη νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής γίνεται κι αυτή βαθμιαία, διότι πρόκειται για περίοδο μακράς και αυστηρής νηστείας, έτσι ώστε να μη διαταραχθεί απότομα η ισορροπία του οργανισμού. Ακόμη, μετά τη νηστεία, όπως και μετά τη νηστεία των Χριστουγέννων, ακολουθεί περίοδος υποχρεωτικής καταλύσεως για ορισμένο χρονικό διάστημα ώστε να επανέλθει η λειτουργία του οργανισμού στα επιθυμητά πλαίσια.

29. Μερικές διευκρινήσεις σε απορίες
Γιατί επιτρέπονται οι ελιές και απαγορεύεται το λάδι ή απαγορεύεται το ψάρι και επιτρέπεται ο ταραμάς;
Απάντηση:
Με αυτόν τον τρόπο εξυπηρετείται ο πνευματικός και κύριος σκοπός της νηστείας, η άσκηση. Διότι άλλο είναι μια μερίδα καλομαγειρεμένου λαδερού φαγητού και άλλο οι σκέτες ελιές. Ο οργανισμός όμως θα πάρει από την ελιά τα θρεπτικά συστατικά γι’ αυτόν.

30. Μερικές διευκρινήσεις σε απορίες
Πως είναι δυνατόν με τόσο εκτεταμένες περιόδους νηστείας να εξασφαλιστούν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά στον άνθρωπο
δεδομένου ότι η κρεοφαγία
επιτρέπεται τις 135 ημέρες του
έτους και η κατάλυση ιχθύος
τις 155;

31. Μερικές διευκρινήσεις σε απορίες
Απάντηση:
1.Δεν περιέχουν μόνο οι πρωτεΐνες του κρέατος απαραίτητα αμινοξέα (π.χ. σόγια, φασόλια, κουκιά).
2.Εκτός από τα ιχθυέλαια, απαραίτητα λιπαρά οξέα βρίσκονται στα σπορέλαια και στο ελαιόλαδο.
3.Τα ιχνοστοιχεία και οι βιταμίνες, ως γνωστόν, περιέχονται στα φρούτα
και στα λαχανικά.

32. Εξατομίκευση της νηστείας
Φάρμακο είναι η νηστεία. Αλλά το φάρμακο κι αν ακόμη είναι ωφέλιμο χιλιάδες φορές, πολλές φορές γίνεται άχρηστο εξ’ αιτίας της απειρίας αυτού που το μεταχειρίζεται. Διότι πρέπει να ξέρεις και το χρόνο που πρέπει να το πάρεις και πόσο φάρμακο πρέπει να βάλεις και την κράση του σώματος που θα το δεχθεί και το κλίμα της χώρας και την εποχή του έτους και την κατάλληλη δίαιτα και πολλά άλλα από τα οποία αν παραλειφθεί κάτι, βλάπτει όλα τ’ άλλα.
Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Λόγος περί νηστείας Γ΄

33. Εξατομίκευση της νηστείας
Οι πατέρες της Εκκλησίας δεν θέσπισαν έναν κανόνα νηστείας, ούτε έναν τρόπο με τον οποίο θα λαμβάνουμε τις τροφές, ούτε το ίδιο μέτρο μας παρέδωσαν, επειδή δεν έχουν όλοι την ίδια ισχύ, την ίδια ηλικία, την ίδια ασθένεια του σώματος.
Κασσιανού του Ρωμαίου, προς Κάστορα επίσκοπον περί των οκτώ της κακίας λογισμών, Φιλοκαλία, τόμος 1ος

34. Νηστεία και Επιστήμη
Υπάρχουν όμως σύγχρονα πορίσματα ιατρικών ερευνών που υποστηρίζουν ότι η νηστεία ωφελεί σε πολλές περιπτώσεις, ακόμη και στα παιδιά.

35. Νηστεία και παιδιά
Είναι κατάλληλη η νηστεία για τα παιδιά;
1.Πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας δεν έχουν τα φυτικής προέλευσης τρόφιμα. Τα παιδιά μπορούν να καλύψουν αυτές τις ανάγκες με θαλασσινά και συνδυασμό οσπρίων με δημητριακά.

36. Νηστεία και παιδιά
2.Σίδηρος περιέχεται και στα όσπρια, στους ξηρούς καρπούς, τ’ αποξηραμένα φρούτα, τα δημητριακά ολικής άλεσης, τα θαλασσινά. Πρέπει όμως να συνδυάζονται με τρόφιμα που να περιέχουν βιταμίνη C για την καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου.

37. Νηστεία και παιδιά
3.Ασβέστιο υπάρχει και στο μπρόκολο (1390 mgr/100 gr τροφίμου), στα αμύγδαλα (266mgr/100 gr τροφίμου) και κυρίως στο σουσάμι (1160 mgr /100 gr τροφίμου). Το γάλα περιέχει 290 mgr/100 gr τροφίμου)

38. Όσοι νηστεύουν δεν έχουν σιδηροπενική αναιμία, ενώ η ολική τους χοληστερόλη είναι χαμηλότερη σε σύγκριση με εκείνους που δεν νηστεύουν
Τα παιδιά που νηστεύουν φαίνεται να έχουν καλύτερες
επιλογές στην κατανάλωση τροφίμων και πλησιάζουν
περισσότερο τις ημερήσιες συνιστώμενες ποσότητες
των περισσότερων θρεπτικών συστατικών, σε σχέση με
εκείνα που δεν νηστεύουν καθόλου, ενώ δεν επηρεάζεται
ἡ σωματική τους ανάπτυξη
Σύγχρονες μελέτες
Έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης

39. Η διατροφή που συστήνεται οπό την Ορθόδοξη Εκκλησία
συνδυάζει με ιδανικό τρόπο τα πλεονεκτήματα της
φυτοφαγικής και της κρεατοφαγικής δίαιτας,
αποφεύγοντας τούς κινδύνους πού έχει για την υγεία
η αυστηρή φυτοφαγία.
Οι αποκλειστικοί φυτοφάγοι
έχουν αυξημένο κίνδυνο
για καρδιαγγειακά επεισόδια
λόγω της ανεπάρκειας
σε βιταμίνη Β12 και των υψηλών
επιπέδων ομοκυστεΐνης.
Έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης
Σύγχρονες μελέτες

40. Η πρόταση της νηστείας για κατανάλωση ψαριού σε πολλές περιόδους του χρόνου έχει δικαιωθεί πανηγυρικά από τις τελευταίες επιστημονικές έρευνες πού δείχνουν ότι τα ιχθυέλαια είναι τα μόνα ζωικά λίπη πού προστατεύουν τα αγγεία μας .
Επίσης, η αφθονία των αντιοξειδωτικών ουσιών πού
υπάρχει στα χόρτα και στις άλλες φυτικές τροφές έχει
αποδειχθεί ότι προστατεύουν την
καρδιά μας από την αθηρωματική
πλάκα πού την αποφράσσει.
Έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης
Σύγχρονες μελέτες

42. Βραβείο καλύτερου ερευνητή 2012
Με την εργασία της «Η επίδραση των ΩΜΕΓΑ-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων σε στοματικά και επιδερμικά calcinoma πλακωδών κυττάρων», [«The effect of OMEGA-3 polyunsaturated fatty acids on oral and epidermal squamous cell calcinoma»], που αποτελούσε τμήμα της διατριβής της, τιμήθηκε με το Βραβείο του Καλύτερου Νέου Ερευνητή, [Top New Investigator Award], και την παγκόσμια αναγνώριση για τη
συμβολή της στην πρόληψη και τη
θεραπεία του καρκίνου του στόματος
και του δέρματος.
Ζαχαρούλα Νικολακοπούλου

43. Συμπεράσματα
Στα πρόθυρα του 21ου αιώνα οι περισσότεροι γιατροί και επιστήμονες της διατροφής στη χώρα μας και πρόσφατα του εξωτερικού τείνουμε να επιβεβαιώσουμε χωρίς να έχουμε καλά-καλά συνειδητοποιήσει τους κανόνες διατροφής που θέσπισαν πριν από αιώνες οι Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας.
M.Lefkidou-Karouti et al. Επίδραση μιας διατροφής φτωχής σε θειούχα αμινοξέα στη συμπεριφορά και τη γενική κατάσταση υγείας πειραματόζωων, 1ο Μακεδονικό Συνέδριο Διατροφής και Διαιτολογίας, Θεσσαλονίκη, 1991

44. Συμπεράσματα
Ὅλα τά συμπεράσματα ἐπίπονων καί μακροχρόνιων μελετῶν, οἱ ὁποίες ἔχουν δημοσιευθεί σέ ἐπιστημονικά περιοδικά διεθνοῦς κύρους, ἀναφέρουν διαιτητικές ὁδηγίες πού συμπίπτουν μέ αὐτές πού ὁρίζει ἐδῶ και αἰῶνες ἡ Ὀρθόδοξη Χριστιανική Πίστη μας.
Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, αἰῶνες πρίν, χωρίς να γνωρίζουν τή βιοχημεία τῆς διατροφῆς,
σχεδίασαν τίς συστάσεις τῆς νηστείας
με τέτοια σοφία λες και την ἤξεραν!
Καθηγητής Προληπτικῆς Ἰατρικῆς και Διατροφῆς τοῦ Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Ἀντώνης Καφάτος

45. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.