energjia

1. LLOJET E ENERGJISE
DHE BURIMET E SAJ
Punoi:
Mimoza Domi

2.  Të kuptojmë konceptin
energji
 Të analizojme llojet dhe
burimet e saj
 Të shpjegojmë zbatimet
ne jetën e përditshme dhe
teknikë
OBJEKTIVAT

3.  C’ËSHTË ENERGJIA ?
 LLOJET E ENERGJISË
 METODAT E PËRFITIMIT TË
ENERGJISË
 SHNDËRRIMI I ENERGJISË
 TERMODINAMIKA
 BURIMET E ENERGJISË
 MBROJTJA E MJEDISIT
 ENERGJIA NË JETËN E
PËRDITSHME
 PËRFUNDIME
PËRMBAJTJA E
PROJEKTIT

4.  Energjia (fjala vete rrjedh nga greqishtja
energos që do të thotë “në punë”) në fizikë,
është aftësia e ndërveprimit të një sistemi me
një tjetër. Energjia ka të bëjë edhe me fuqinë e
kërkuar për të lëvizur apo zhvendosur
një peshë në një largësi të caktuar. Sa më e
rëndë të jetë pesha ose sa më e gjatë largësia,
aq më shumë energji nevojitet. Ka shumë lloje
energjish: energji kimike nga fosilet
djegëse, energji elektrike nga shfrytëzimi i
fuqisë se ujit, energji diellore, energjia e
erës, energji termale, dhe energji
bërthamore nga ndarja e atomit. Njësia e
energjisë është xhauli me shenjë "J", për nder
të Xhejms Xhaulit.
Ç’ËSHTË ENERGJIA ?

5. LLOJET E ENERGJISË
 Energjinë përreth nesh e gjejmë në forma të
ndryshme. Ndër format më të përhapura janë :
1. Energjika bërthamore (nga ndarja e atomit)
2. Energjia kinetike
3. Energjia potenciale
4. Energjia kimike
5. Energjia elektrike
6. Energjia termike
7. Energjia diellore

6.  Energjia kinetike është aftësia e trupave
që të kryejnë punë për shkak se kanë një
shpejtësi të caktuar. Për ta llogaritur
energjinë kinetike të trupit me masën , i cili
lëviz me shpejtësi , bëhet llogaritja e punës,
e cila nevojitet që forca ta nxitojë trupin në
ndonjë rrugë nga gjendja e qetësisë deri në
gjendjen me shpejtësi . Pra, madhësia e
energjisë kinetike është e barabartë me
punën e cila është kryer në mënyrë që trupi
ta ketë fituar shpejtësinë . energjia kinetike
do të jetë:
ENERGJIA KINETIKE

7.  Në qoftë se trupi kryen punë negative
atëherë energjia kinetike e tij zvogëlohet .
 Në qoftë se mbi trup kryhet puna
pozitive, atëherë energjia kinetike e tij
zmadhohet .
 Në rast se puna është e barabartë me
zero , atëherë energjia e trupit mbetet
konstante.

8.  Përveç energjisë kinetike, të cilën e shkakton lëvizja,
trupi mund ta ketë edhe energjinë potenciale, e
cila është pasojë e pozitës së tij ndaj trupave të tjerë
apo pasojë e konfiguracionit të trupit, përkatësisht e
sistemit të trupit. Trupat kanë energji potenciale për
shkak të veprimit reciprok të tyre. Ashtu trupi
me masën , i ngritur në lartësinë mbi sipërfaqen e
Tokës, ka një energji potenciale të caktuar dhe është i
aftë, që duke zbritur nga ajo lartësi, të kryejë një punë
të caktuar. Ngjashëm, susta elastike ka energji
potenciale dhe, duke u kthyer në pozitën ekuilibruese,
mund të kryejë punë. Varësisht nga forca e cila vepron
në trup, dallohen këto lloj energjish potenciale:
të gravitetit, elastike, elektrostatike dhe magnetike.
ENERGJIA POTENCIALE

9. ENERGJIA POTENCIALE
E GRAVITETIT
ENERGJIA POTENCIALE
E SUSTËS ELASTIKE
 Që të llogariteet
energjia potenciale e
trupit në fushën e
gravitetit në
sipërfaqen e Tokës,
supozohet se grimca
me masën zhvendoset
në fushën e gravitetit
të Tokës. Puna e
forcave të rëndimit
është e barabartë me
ndryshimin e dy
funksionese të pozitës.
Funksioni quhet
energjia potenciale e
gravitetit të trupit në
lartësinë h:
 Që të deformohet
ndonjë trup, për
shembull susta apo
shkopi, nevojitet që në
të të veprohet me një
forcë, përkatësisht të
kryhet një punë . Trupi i
deformuar do të
përftojë një energji
potenciale në llogari të
punës . Supozojmë se
trupi në formë të
shkopit zgjatet për
shkak të veprimit të
forcës, e cila rritet nga
vlera zero deri në
njëfarë vlere . Puna e
kryer është e barabartë
me sipërfaqen e
trekëndëshit:

10.  Energjia bërthamore është energji e fituar me metodat e
fusionit të kontrolluar në ndërtesa qendrore të Centrale
Bërthamore. Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë furnizuesit më të
mëdhenj të energjisë bërthamore për qëllime komerciale. SHBA-ja
ka më shumë se 100 centrale të liçensuara bërthamore dhe në vitin
2006, këto centrale gjeneronin rreth 20% të prodhimit energjitik në
vend, duke përmbushur 9% të nevojave të vendit me energji. Franca
ka më shumë se 50 centrale bërthamore që sigurojnë 79% të
prodhimit energjitik. Franca është eksportuese e konsiderueshme e
energjisë elektrike në vendet të tjera. Kina ka 11 reaktorë
bërthamorë, por nevojat në vend janë kaq të mëdha, sa kjo
infrastrukturë në vitin 2005 përmbushte vetëm 1% të nevojave të
vendit për energji. Gjendje e ngjajshme ndodhet edhe
në Indi. Rusia hapi uzinën e parë bërthamore në vitin 1954.
Zgjerimi i industrisë u ngadalësua pas katastrofës së Çernobilit. Më
2005, reaktorët bërthamorë prodhonin rreth 6% të energjisë që
konsumohej. Rusia energjinë bërthamore e shehë si një mundësi
ENERGJIA
BERTHAMORE

11.  Energjia termike: Energjia e brendshme e
sistemit, e barabartë me shumën e energjive
kinetike dhe potenciale të grimcave të
sistemit.Ajo mund të prodhohet nga fërkimi
dhe sjell ndryshim të temperaturës së sistemit.
 Energjia kimike : shuma e energjive
të plota te grimcave perberese të
molekulave. Energjia kimike e
karburanteve dhe e ushqimeve janë
format e energjise kimike te depozituara.
 Energjia elektrike është energjia e
fituar nga rryma e ngarkesës elektrike
nëpër një përçues elektrik.

12.  Shfrytëzimi i energjisë bëhet më i dobishëm duke i
shfrytëzuar teknologjinë e re. Në kohën e fundit vazhdojnë
hulumtimin e metodave të reja për shfrytëzimin e burimeve alternative
të energjisë. Me termin burimi alternativ i energjisë nënkuptohen
energjia e cila nuk përfitohet nga lëdet e djegshme fosilore.
Vazhdimsia e hulumtimeve për metodat e përfitimit të energjisë nga
burimet e tjera, p.sh :
 Nga energjia potenciale e ujit, duket e akumuluar ujin nga lumenjtë,
ndërtohet hidrocentrale për prodhimin e energjisë elektrike. Energjia
potenciale e ujit i vë në përdorim turbina, pra kjo energji shëndrrohet
në energji mekanike. Turbina vë në lëvizje gjeneratorët të cilët
energjinë mekanike e shëndrrojnë në energji elektrike.
 Nga energjia solare(e diellit) mund të shfrytëzohet ngrohja e banesave,
për centrale elektrike etj.
 Energjia e erës shëndrrohet në energji mekanike, elektrike etj.
 Kohëve të fundit, një burim alternativ i energjisë është Hidrogjeni.
Gjatë djegies së hidrogjenit në prani të oksigjenit lirohet një energji me
sasi të madhe.
METODAT E PERFITIMIT
TE ENERGJISE

13.  Dy format e shndërrimit të energjisë
janë puna dhe nxehtësia.
 Puna A vlerëson shndërrimin e
energjisë makroskopike të një
sistemi në energjimakroskopike të
një sistemi tjetër dhe anasjelltas.
 Nxehtësia Q vlerëson shndërrimin
e energjisë makroskopike po në
energji mikrskopike ,sikurse rasti i
shkëmbimit të energjisë termike
midis dy trupave me temperatura të
ndryshme në kontakt termik.
SHNDËRRIMI I
ENERGJISË

14. Ligji i parë i Termodinamikës është:
Nxehtësia që merr një sistem
shndërrohet në energji të brendshme të
sistemit dhe në punë që sistemi kryen
ndaj trupave jashtë tij :
Q = (U2 –U1)+ A
TERMODINAMIKA

15. Burimet e energjisë
i kemi tre llojesh
Të ripërtërishme
Të paripërtërishme
Alternativë
BURIMET E
ENERGJISË

16.  Burimet e ripërtërishme të energjisë janë
burime jo-fosile të energjisë të tilla si:
1. Energjia e erës
2. Energjia diellore
3. Hidro-energjia
4. Energjia e biomasës
5. Energjia gjeotermike
6. Energjia e valëve të detit
7. Energjia nga baticat dhe zbaticat
8. Gazi nga mbeturinat
BURIMET E
RIPËRTËRISHME

17.  Pjesa më e madhe e energjisë
së ripërtërishme vjen
drejpërdrejt ose tërthorazi
nga dielli. Rrezet e diellit, ose
energjia diellore, mund të
përdoret direkt për ngrohje
dhe ndricim të shtëpive dhe
ndërtesave të tjera, për
prodhimin e energjisë
elektrike, për ngrohje të ujit,
ftohje dhe shumë përdorime
të tjera komerciale dhe
industriale.
ENERGJIA DIELLORE

18.  Nxehtësia e
diellit gjithashtu
shkakton erëra,
energjia e së
cilës kapet nga
turbina të erës.
Pastaj nxehtëis
e erës dhe e
diellit
shkaktojnë
avullimit e ujit.

19.  Kur uji i avulluar kthehet
në shi ose dëborë dhe
rrjedh teposhtë nëpër
lumenj energjia e tij
mund të përdoret në
hidrocentralet. Hidro-
energjia ose energjia e
ujit është energji që
prodhohet nga fuqia e
ujit. Uji në rënie që rrjedh
nëpër turbinë, në
gjenerator kthehet në
energji elektrike. Kjo
quhet hidro-energji.

20.  Së bashku me shiun dhe
borën, rrezet e diellit
bëjnë që bimët të rriten.
Lënda organike që
përbën ato bimë njihet si
biomasa. Biomasa mund
të përdoret për ngrohje,
për të prodhuar energji
elektrike, karburante
për transport ose
kimikate. Përdorimi i
biomasës për cilindo nga
këto qëllime quhet
energji e biomasës.

21.  Jo të gjitha burimet e
ripërtërishme të
energjisë vijnë nga
dielli. Energjia gjeo-
termike e kap
nxehtësinë e
brendshme të Tokës për
një shumëllojshmëri
përdorimesh, përfshirë
prodhimin e energjisë
elektrike, si dhe
ngrohjen dhe ftohjen e
hapësirave

22.  Energjia e valëve të
oqeanit vjen nga tërheqja
e gravitacionit të hënës
dhe diellit ndaj tokës.
Oqeani absorbon
energjinë diellore, nga
energjia e akumuluar
mund të përfitohet
energji termike dhe
energji mekanike nga
baticat dhe valët

23. Burimet e ripërtëritshme:
Energjia diellore
Uji
Era
Burimet gjeo-termale
Biomasa etj
Mbrojtja e mjedisit
Ulja e nivelit të
përdorimit të lëndëve
djegëse fosile
Ulja e nivelit të
emetimeve të gazeve
Rritja e shfrytëzimit të
burimeve të
ripërtëritshme të energjisë
Ulja e nivelit të
CO2
Ulja e nivelit të
gazeve serë
Ulja e nivelit të
mbeturinave dhe
riciklimi

24. Lëndët djegëse fosile:
Thëngjilli
Nafta
Gazi natyror
Lëndët djegëse nukleare
Emetimi i gazrave serë:
Ndryshimet klimatike
Degradimi i mjedisit

25. Energjia gjen
zbatim në fusha të
ndryshme të jetës
së përditshme duke
u bërë një faktor
shumë i
rëndësishëm i
zhvillimeve të
mëtejshme të
njeriut.

26.  Energjinë e gjejmë në biologji , ku
dimë shume mire se cdo sistem
natyror apo dhe vete organizmat e
gjalle zotëron energji të cilët në sajë
të kësaj energjie që e fitojnë nga lëndë
të ndryshme kimike , janë të aftë të
lëvizin apo veprojnë.
 Në gjeologji , veprimtaria e
shumë elementeve të natyrës si
tërmetet , ortekët , lëvizjet e erës
etj mund të shpjegohen
nëpërmjet konceptit të energjisë
dhe transformimit të saj.

27. Falë termodinamikës njeriu tashmë
ka frigoriferin në shtëpinë e tij i
cili e ka bërë më efikase ruajtjen
e burimeve ushqimore.
Falë termodinamikes njeriu njohu
shkëmbimin termik me të cilin
tashmë mbrohet nga i ftohti. Me pak
fjalë me anë të termodinamikës ,
njeriu jeton sot komod dhe
mbizotëron mbi gjallesat e tjera të
natyrës , të paktën për gjysmën e
periudhës së ekzistencës së tij.

28.  Energjia është aftësia e ndërveprimit të
një sistemi me një tjetër
 Ka shumë lloje energjish: energji kimike nga
fosilet djegëse, energji elektrike nga
shfrytëzimi i fuqisë se ujit, energji
diellore, energjia e erës, energji termale,
dhe energji bërthamore nga ndarja e atomit.
 Ajo shfaqet në forma të ndryshme dhe e
vecanta e saj është se energjia as nuk krijohet
e as nuk shkatërrohet. Ajo thjesht shndërrohet
nga njëra formë në tjetrën
PERFUNDIMET

29. Shfrytëzimi i energjisë bëhet më i
dobishëm duke i
shfrytëzuar teknologjinë e re.
Dy format e shndërrimit të energjisë
janë puna dhe nxehtësia.
Burimet e energjisë i kemi tre llojesh:
të ripërtërishme ,të paripërtërishme,
Alternativë
Energjia gjen zbatim në fusha të
ndryshme të jetës së përditshme duke
u bërë një faktor shumë i rëndësishëm i
zhvillimeve të mëtejshme të njeriut.