2. ENERGJIA MEKANIKE.
Energjia
Rrufeja është një formë e dukshme e përçimit të energjisë.
Energjia (greq. ενεργός, energos, "në punë") në fizikë, është aftësia e ndërveprimit të
një sistemi me një tjetër. Energjia ka të bëjë edhe me fuqinë e kërkuar për të lëvizur apo
zhvendosur një peshë në një largësi të caktuar. Sa më e rëndë të jetë pesha ose sa më e
gjatë largësia, aq më shumë energji nevojitet.
Ka shumë lloje energjish: energji kimike nga fosilet djegëse, energji elektrike nga
shfrytëzimi i fuqisë se ujit, energji diellore, energjia e erës, energji termale, dhe energji
bërthamore nga ndarja e atomit. Njësia e energjisë është xhauli me shenjë "J", për nder
tëXhejms Xhaulit.
Puna dhe ngrohtësia kanë të njëjtën njësi energjie, por janë koncepte fizike krejtësisht të
ndryshme.
Energjia ndodhet në çdo sistem mekanik të veçuar.
Format e energjisë
Energjia kinetike
Objektet që lëvizin kanë energji kinetike, energjinë e lëvizjes. Sa më shpejt të lëvizë
diçka, aq më shumë energji kinetike ka. Ndërsa kur e ul shpejtësinë, ajo humbet energji
kinetike. Ne jetën e përditshme , hasim shumë shpesh në raste që kanë të bëjnë me
energjinë kinetike. Për njehsimin e energjisë kinetike përdorim formulën:
3. Energjia potenciale
Është trajtë e energjisë mekanike e kushtëzuar prej pozitës reciproke të trupave ose të
molekulave të njëjtit tip. Energji potenciale kanë trupat të cilët janë të aftë të kryejnë punë
për shkak të pozitës, p.sh. Teli i lakuar, tjegullat në kulm, librat në rafte etj.
Shndërrimi i energjisë
Energjia nuk mund të krijohet apo shkatërrohet. Kjo do të thotë se sasia e energjisë në
Gjithësi është gjithnjë e njëjtë. Sa herë që ndodh ndonjë gjë, energjia thjesht shndërrohet
në një formë tjetër. Kjo gjë ndodh, për shembull, kur bimët përdorin energji nga drita e
diellit për të krijuar ushqim, që pastaj e hanë kafshët.
Shndërrime të energjisë ka kudo në jetën tonë. Marrim një makinë me rrota dhe e lidhim
me një trup me një rrotull te palëvizshme. Trupi i varur ka një lloj lartësie nga toka. Kjo i
jep atij energji potenciale ose të lartësisë. Kur ne do ta lëshojmë trupin energjia e tij e
lartësisë do te shndërrohet ne energjinë e lëvizjes se karrocës me rrota. Ka shume forma
energjie. Disa prej llojeve te energjisë janë energjia mekanike, e lartësisë, e lëvizjes,
energjia kimike, e ushqimit qe përcillet ne muskuj, energjia bërthamore qe përdoret për
energjinë elektrike, energjia termike kur molekulat dhe atomet ne lëvizje çlirojnë
nxehtësi. Dielli është një burim energjie termike dhe dritore.
Ligji i ruajtjes së energjisë
Ligji i ruajtjes se energjisë thotë qe : Energjia as nuk mund të krijohet as nuk
shkatërrohet, por mund të transformohet nga një formë në një tjetër.
Rëndësia e energjisë për shoqërinë
Thënie mbi energjinë
"Energjia dhe këmbëngulja ndryshojnë gjithçka". Benjamin Franklini
"Energjia është e njëjtë me dëshirën dhe qëllimin." Sheril Adams
"Energjia është një kënaqësi e amshueshme, dhe kush dëshiron, por nuk vepron, përhap
murtajën." Uilliam Blejk
"Synimet ju ndihmojnë të kanalizoni energjitë tuaja në veprim. " Les Braun
Energjia (fjala vete rrjedh nga greqishtja energos që do të thotë “në punë”) në fizikë,
është aftësia e ndërveprimit të një sistemi me një tjetër. Energjia ka të bëjë edhe me
4. fuqinë e kërkuar për të lëvizur apo zhvendosur një peshë në një largësi të caktuar. Sa më
e rëndë të jetë pesha ose sa më e gjatë largësia, aq më shumë energji nevojitet. Ka
shumë lloje energjish: energji kimike nga fosilet djegëse, energji elektrike nga
shfrytëzimi i fuqisë se ujit, energji diellore, energjia e erës, energji termale, dhe energji
bërthamore nga ndarja e atomit. Njësia e energjisë është xhauli me shenjë "J", për nder
të Xhejms Xhaulit.Ç’ËSHTË ENERGJIA ?
5. Energjinë përreth nesh e gjejmë në forma të ndryshme. Ndër format më të përhapura
janë : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Energjika bërthamore (nga ndarja e atomit) Energjia kinetike
Energjia potenciale Energjia kimike Energjia elektrike Energjia termike Energjia
dielloreLLOJET E ENERGJISË
6. Energjia kinetike është aftësia e trupave që të kryejnë punë për shkak se kanë një
shpejtësi të caktuar. Për ta llogaritur energjinë kinetike të trupit me masën , i cili lëviz me
shpejtësi , bëhet llogaritja e punës, e cila nevojitet që forca ta nxitojë trupin në ndonjë
rrugë nga gjendja e qetësisë deri në gjendjen me shpejtësi . Pra, madhësia e energjisë
kinetike është e barabartë me punën e cila është kryer në mënyrë që trupi ta ketë fituar
shpejtësinë . energjia kinetike do të jetë:ENERGJIA KINETIKE
7. Në rast se puna është e barabartë me zero , atëherë energjia e trupit mbetet
konstante. Në qoftë se mbi trup kryhet puna pozitive, atëherë energjia kinetike e tij
zmadhohet . Në qoftë se trupi kryen punë negative atëherë energjia kinetike e tij
zvogëlohet .
8. Përveç energjisë kinetike, të cilën e shkakton lëvizja, trupi mund ta ketë edhe
energjinë potenciale, e cila është pasojë e pozitës së tij ndaj trupave të tjerë apo pasojë e
konfiguracionit të trupit, përkatësisht e sistemit të trupit. Trupat kanë energji potenciale
për shkak të veprimit reciprok të tyre. Ashtu trupi me masën , i ngritur në lartësinë mbi
sipërfaqen e Tokës, ka një energji potenciale të caktuar dhe është i aftë, që duke zbritur
nga ajo lartësi, të kryejë një punë të caktuar. Ngjashëm, susta elastike ka energji
potenciale dhe, duke u kthyer në pozitën ekuilibruese, mund të kryejë punë. Varësisht
nga forca e cila vepron në trup, dallohen këto lloj energjish potenciale: të gravitetit,
elastike, elektrostatike dhe magnetike.ENERGJIA POTENCIALE
9. Që të deformohet ndonjë trup, për shembull susta apo shkopi, nevojitet që në të të
veprohet me një forcë, përkatësisht të kryhet një punë . Trupi i deformuar do të përftojë
një energji potenciale në llogari të punës . Supozojmë se trupi në formë të shkopit zgjatet
për shkak të veprimit të forcës, e cila rritet nga vlera zero deri në njëfarë vlere . Puna e
kryer është e barabartë me sipërfaqen e trekëndëshit: Që të llogariteet energjia
potenciale e trupit në fushën e gravitetit në sipërfaqen e Tokës, supozohet se grimca me
masën zhvendoset në fushën e gravitetit të Tokës. Puna e forcave të rëndimit është e
barabartë me ndryshimin e dy funksionese të pozitës. Funksioni quhet energjia
potenciale e gravitetit të trupit në lartësinë h: ENERGJIA POTENCIALE ENERGJIA
POTENCIALE E GRAVITETIT E SUSTËS ELASTIKE
5. Energjia kinetike dhe potenciale
Energjia kinetike është madhësi fizike që shprehë aftësinë e trupit për të kryer punë kur ai është
në lëvizje. Ajo shprehet me ekuacionin:
Pra sa më e madhe që të jetë shpejtësia, energjia kinetike është më e madhe, e nëse ajo është zero
edhe energjia kinetike do të jetë zero.
Energjia potenciale është madhësi fizike që shprehë aftësinë e trupave për të kryer punë si
rezultat i bashkëveprimit të tyre. Sipas formës së bashkëveprimit kemi
forma përkatëse të energjisë potenciale. Pasi bashkëveprimi varet prej pozitës së trupave energjia
potenciale njihet edhe si energji e pozitës.
Te lavjerrësi matematik në pozitë ekuilibruese energjia kinetike është maksimale pasi që
shpejtësia është maksimale. Në këtë rast energjia potenciale është minimale
(zero). Në pozitën maksimale të zhvendosjes së lavjerrësit energjia kinetike është zero sepse
shpejtësia është zero kurse energjia potenciale është maksimale sepse zhvendosja
është maksimale.
Shëmbëllimi te pasqyrat sferike
Çdo pjesë e një sipërfaqeje sferike e aftë për të reflektuar rrezet e dritës quhet pasqyrë sferike. Ato
mund të jenë konkave (të ngjyrosura nga ana e jashtme) dhe
konvekse (të ngjyrosura nga ana e brendshme).
Ekuacioni i pasqyrave konkave është:
Ekuacioni i pasqyrave konvekse është:
(f=largësia e fokusit; a=largësia e objektit; b=largësia e shëmbëllimit; R=rrezja e lakueshmërisë)
Te pasqyrat konkave nëse objekti është mes fokusit dhe pasqyrës gjithmonë fitojmë shëmbëllim
të zmadhuar, të papërmbysur dhe virtual (në anën tjetër të pasqyrës).
Te pasqyrat konvekse shëmbëllimi gjithmonë fitohet në anën tjetër, dhe është virtual, i zvogëluar
dhe i papërmbysur.
Kategoria: Forca dhe Levizja
Si ta perdorim:
6. Duke vendosur parametrat perkaës vazhdoni dhe tërhiqni poshtë-lartë, njërën nga duart qe kanë
kapur susten elastike dhe vëzhgoni lëvizjen.
Provoni këto tjerat!
Komente
Valëttransverzale
Procesi i përhapjes së lëkundjeve apo energjisë përkatëse në një mjedis elastik quhet valë
mekanike. Me këtë rast bëhet bartja e energjisë prej një grimce të mjedisit në grimcën tjetër dhe
shkaktohet bartja e lëvizjes lëkundëse.
Dallojmë valët transversale (tërthore) dhe valët longitudinale (gjatësore). Nëse lëkundja e
grimcave kryhet në drejtim normal ndaj drejtimit të përhapjes së valës kemi valë transversale, e
nëse lëkundja kryhet në drejtim të njëjtë ndaj drejtimit të përhapjes së valës kemi valë
longitudinale.
Karakteristikat e valëve janë: gjatësia valore, amplituda, frekuenca, nxitimi, shpejtësia, energjia
etj.
Largësia në mes dy grimcave që ndodhen në të njëjtën fazë të lëkundjes quhet gjatësi valore .
- Çka është energjia ?
Energjia është fuqi. Energjia është aftësi, për të punuar. Për tu ngjitur shkallëve të
7. duhet të punosh, dhe trupit tendë i duhet energjia. Spiralja e hekurt në një mekanizëm të
orës jep energjinë për të lëvizur akrepat. Bateria e xhepit jep energjinë e duhur për poçin
ashtu që të ndriçojë. Energjia që lëshon Dielli e mundëson rritjen e bimëve. Në të vërtet e
gjithë jeta e gjallë është e varur nga energjia e Dielli. Energjia as nuk mund të fitohet as të
humbet, ajo etëm mund të transformohet nga një formë në tjetrën. Për shembull energjia
e një shigjete në hark transformohet në energji kinetike të shigjetës në fluturim.
Çka është puna ?
Puna për shumë njerëz ka kuptime të ndryshme: puna në zyre, në fabrikë, shtypja e
bankës, kositja e barit, larja e enëve, të menduarit etj. Mirëpo për fizikanët puna është
fuqi që matet me xhul. Kjo njësi rrjedhë nga emri i fizikanit britanik Xhems Preskot Xhul i
cili jetoi nga viti 1818 deri më 1889.
Nga vije energjia ?
Energjia vije nga lënda, nga materia. Çdo gjë në këtë botë dhe gjithësi përbëhet na
lënda dhe për këtë gjithë kund mund të gjendet energjia në trajta të ndryshme. Edhe
pjesëzat e grimcave më të imëta të atomit mund të transformohet në energji. As energjia,
as materi nuk mund të zhduken ato vetëm marrin forma tjera.
Rënia e lirë
E pashqyrtuar
Rënia e lire e trupave është lëvizja e atyre trupave qe kryhet vetëm nen veprimin e forcës
tërheqëse te Tokës (Forca e rëndesës). Për te studiuar këtë rënie te trupave, ne
vitin 1589 shkencëtari italian Galileo Galilei lëshoi nga kulla e larte e Pizës, njëkohësisht
dy sfera te njëjta, por me masa te ndryshme. Shpejtësia fillestare e tyre ishte 0 m/s. Ai
vuri re se sferat binin ne te njëjtën kohe ne toke, pavarësisht nga masa e tyre. Si
përfundim ai tha se, gjate rënies se lire, te gjithë trupat lëvizin me te njëjtin nxitim, atë te
rënies se lire qe shënohet me marrëveshje international me shkronjën g. Pra rënia e lire
është një lëvizje njëtrajtësisht e ndryshuar ( e përshpejtuar dhe e ngadalsuar ) ku nxitimi
është gjithmonë 9,8 m/s².
Kur trupi hidhet prej lartësisë se caktuar poshte ai e ka g=9,8 m/s². Ne te kundër nga
poshtë sipër g=-9,8 m/s². Gjithashtu kemi edhe formulat e caktuara për rënien e lire. Nga
Klint. A.
v = v0 + gt per v0>0 dhe v = gt per v0 = 0
h = v0t + gt²/2 per v0 > 0 dhe h = gt²/2 per v0 = 0
