tuuh

1. Дундад зууны философи
Багш Д.Нямдаваа

2. Баруун Европт феодалын ёс үүсэн оршиж ирсэн IV
зуунаас XV зууныг хамарсан 1000 гаруй жилийн үеийг хүн
төрөлхтний түүхэнд “Дундад зуун” хэмээдэг.
Эртний Грек, Ромын байгуулал задран унаж, Европт
хамжлагат ёсонд тулгуурласан нийгэм, эдийн засаг, оюун
санааны хүрээнд өөрчлөлтүүд гарч ирсэн.
Энэ үед дэлхийн янз бүрийн бүс нутагт Энэтхэг, Хятад,
исламын шашинт Дорнод зэрэг дэх өөр өөр ард түмний
оюуны амьдралд Бурхан багшийн сургаал, Кунзийн
суртал, Коран судар зэрэг тодорхой шашныг зөвтгөсөн
философи бий болон цэцэглэж иржээ. Тухайн үеийн
онцлог гэвэл: Эртний дэлхий дахины соёлын үнэт зүйлс
уналтын шатандаа орж, үзэл суртал, оюуны санааны
амьдралд шашны ухамсар ноёрхох болсон. Тэр үеийн
христос шашны философийг үндсэнд нь:
- Эртний
- Схоластик гэж 2 хуваадаг.

3. Шашныг философийн үүднээс судлахуй нь орчин үеийн
шашин судлалын суурь ойлголт юм. Философи нь шашны
мөн чанар, гарал үүсэл оршин тогтнох зүй тогтол, утга
агуулгыг философи сэтгэлгээний үүднээс тайлан,
ертөнцийг үзэхүйн онолын түвшинд нэгтгэн дүгнэж судлан
үздэг. Шашны философи бие биедээ сөргөлдөгч шашны
олон урсгал, чиглэл, танин мэдэхүй, арга зүйн үүднээс
шинжлэн судалдаг бол шашныг философи сэтгэлгээний
үүднээс үзэхүйн шашин номын сургаалыг философийн
ойлголт, зарчим, үзэл санааны агуулгаар тайлбарладаг.
Шашны философи бол шашин номын ёсны бүрэлдэхүүн
хэсэг бөгөөд шашны хэвшмэл номлолыг онолын
үндэслэлтэй болгох зорилгоор түүний дотор бүрэлдэн
боловсорсон сургаалын цогц болно. Шашин, шашны
философи хоёр судлагдахууны хувьд адил боловч шашны
философи нь мэдрэхүйн хүрээнээс хальж сэтгэхүйн
хүрээнд асуудлыг шийдвэрлэж байдгаараа гүн агуулгатай
байдаг юм. Шашны философийн чиглэл дэлхийн аль ч
шашинд хамаардагаараа онцлогтой.

4. нэрлэдэг

5. Христос шашны эртний философи нь христос шашны
сонгодог философийн нэгэн төрөл удиртгал болсон сургаал
юм. Түүнийг Патристик гэж нэрлэдэг бөгөөд патер эцэг гэдэг
үгнээс гаралтай юм.
Энэ үеийн философийн гол төлөөлөгчдийн нэг нь Аврелий
Августин (354-430) бөгөөд тэрээр цаг хугацаа ба ахуй,
түүхийн хөгжил ба түүхийн дэвшил бие хүний шинж, бурхан
тэнгэрт ханддаг, бие хүний хүсэл эрмэлзэл ба оюун ухаан
зэрэг асуудлыг авч үзжээ.
Августин тууштай христос шүтлэгтний байр сууринаас
философидохдоо: Бурхан тэнгэр ертөнцийг юу ч үгүйгээс
бүтээсэн. Өөрөөр хэлбэл тэр нь ертөнцийн дэг журам,
байгууламжийг төдийгүй субстанцийг өөрийг нь анхдагч
материйг бүтээсэн. Цаг хугацааг ч гэсэн Бурхан тэнгэр
бүтээсэн. Бурхан тэнгэрийн өнөөдөр бол мөнх шинж юм.
Харин хүн бол мөнх дотор нийлэгч өнгөрсөн, одоо,
ирээдүйтэй байдаг. Цаг хугацаа өөрөө хүний ойлголт бөгөөд
бид үйл явдлыг оюунаараа өмнө, одоо, дараа 3-т хуваадаг
гэсэн байдаг.

6. Цаг хугацааны тухай Августины үзэлтэй Декарт, Кант
зэрэг олон сэтгэгчийн философи уламжлалт холбоотой
байдаг. Августины сургаалаар хүн бол газрын биеийг
ашигладаг оюун ухаант сүнс мөн. Хүн бурхан тэнгэрээс
хайр, тайван, буянг олж авдаг тул түүн рүү тэмүүлж
байдаг. Хүн бурхан тэнгэр лүү очих хоёр зам бий. Нэг нь
шашны онол (теологи), философи (энд христос шашны
философийг тухайлдаг) хоёрт түшиглээд оюун ухааны
танин мэдэхүйгээрээ (Бурхан тэнгэрийг танин
мэдэхүйгээрээ) хүрдэг.
Хүний бишрэл бол танин мэдэхүйгээс бий болдог биш,
харин үнэний бие даасан уг сурвалж мөн. Үнэнийг шинжлэх
ухаанаас биш, харин Бурхан тэнгэрээс олох ёстой.
Гагцхүү зүрх сэтгэлийнхээ дуудлагаар өөрөөр хэлбэл
бишрэлээр олж авдаг. Августины сургаалийн үндсэн
асуудал нь «Бурхан бүхнийг бүтээгч болох тухай буюу
бурхан тэнгэр хүний хүсэл эрмэлзэл, бишрэлийн үр юм»
гэсэн байдаг. Христос шашны эртний философи нь
Өрнөдийн философи, нийгмийн сэтгэлгээний олон
төлөөлөгчдөд чухал нөлөө үзүүлсэн байна.

8. Схоластик гэдэг нэр томьёо бол грек, латин хэлний
эрдмийн яриа, сургууль зэрэг утга бүхий үгнээс гаралтай.
VII-XIV зууны хугацаанд үүсэн цэцэглэж байсан энэхүү
христос шашны эртний Схоластик философийн нэг үндсэн
асуудал нь универсалий (ерөнхий ойлголт) гэж юу вэ?
гэдэг асуудал байдаг.
Гэвч энэ асуудлыг тэдний нэг хэсэг нь Платоны, бусад
хэсэг нь Аристотелийн философийн уламжлалд
тулгуурлан шийдвэрлэж, улмаар тэд реалист, номиналст,
концептуалист хэмээх гурван хэсэгт хуваагдсан байжээ.
 Реализм–realis /биет гэсэн утгатай үг/
 Номинализм–nomina /нэр гэсэн утгатай үг/
 Концептуализм–conceptus /ойлголт гэсэн утгатай
үгнүүдээс гаралтай/

9. Дундад зууны католик сүм хийдийн хамгийн том шашны
онолч схоластик философийн хамгийн нөлөө бүхий
төлөөлөгч нь Аквино нутгийн Фома (1225,26-1274) юм.
Түүний үзлээр янз бүрийн санаа бол юмсын гадна
байдаг биш, харин юмсад өөрт нь байдаг. Юмс бол хүн
сэрлээрээ хүлээж авдаг тэр зүйлс мөн. Логик бол
байгалийн баримтуудыг судлахын чухлыг нотолдог
сэтгэлгээний тийм хүчирхэг хэрэгсэл (органон) юм.
Логикийн хуулиудыг хэрэглэн баримтуудыг судлах
замаар бид үнэнийг танин мэдэж чаддаг. Байгаль бол
нүгэлт эхлэл биш. Харин тэр нь Бурхан тэнгэрийн
бүтээсэн сайн эхлэл мөн.
Хүн бол зөвхөн бие юм уу, гэгээрэл биш, харин бие,
сүнс хоёрын нэгдэл мөн. Хүн зөвхөн диваажинд очихыг
биш, бас энэ ертөнцдөө амьдрахыг эрмэлздэг байх ёстой
хэмээн үзэж байжээ.

10. Философи, шинжлэх ухаан гэх мэт бол шашны зарчмууд
зөв гэдэгт хүмүүсийг итгүүлэхэд үйлчлэх ёстой гэж Фома
сургасан байдаг. Реализмынхан талынхан Платоны
философи үзлийн үүднээс янз бүрийн универсалий
ерөнхий ойлголт бол жинхэнэ бодит байдал, ахуй болдог
тийм бие даасан мөн чанарууд мөн гэж үзсэн байна.
Дундад зууны оюуны амьдралд шашин бүрэн ноёрхож
байсан нөхцөлд бүхэлдээ бол христос шашныг
баримталж үүссэн энэхүү схоластик философийн гүнд
шашны трансцендентализм, материализм хоёр тийнхүү
сул хэлбэрээр боловч илэрчээ. Үүнд: реализм нь шашны
трансцендентализмыг, номинализм нь материализмын
хандлагыг тус тус төлөөлдөг байна.
Дундад зууныг харанхуй үе, бүдүүлэг үе гэх мэтээр
ойлгох ойлгоц энд тэнд ихээхэн дэлгэрсэн байдаг. Гэвч
дундад зуун бол дараагийнхаа түүхэн эринд эртний
философийг өвлүүлэн, бас онтологи, гносеологи, логик,
нийгмийн сэтгэлгээг чухал чухал үндэслэлээр баяжуулсан
ажээ.