1. Философи хичээлийн лекцийн хураангуй
Боловсруулсан багш: Д.Энхжаргал Page 1
Лекц-1 Удиртгал хичээл
Философи гэж юу вэ?
Түүниймэдлэгийн системд эзлэх байр суурь
Дэд сэдэв: 1. Философи гэдэг нэр томъѐонытүүхэн утга
2. Ертөнцийг үзэх үзэл, түүний хэв маягууд
3. Философийн үүрэг болон аргууд
4. Философийн үндсэн асуудал, тодорхойлолт
1. Философи гэдэг нэр томъѐонытүүхэн утга
Философи гэж юу вэ? гэсэн асуудалд хамгийн товчхон, энгийнээр яаж хариулж
болох вэ?
Нэгдүгээрт нэр томъѐоны утга санаагаар нь хариулж болно. Философи гэдэг бол үгийн
гарал үүслийн хувьд эртний грек хэлний цэцэн мэргэн оюун ухаанд дурлах гэсэн үгнээс
гаралтай. Sophia-цэцэн мэргэн, philos-дурлах, тэмүүлэх гэсэн утгатай 2 грек үг.
Аливаа зүйлийг хайрлана гэдэг нь түүнийг нандигнан хайрлаж хамгаална гэсэн үг
юм. Харин аливаа зүйлд дурлана гэдэг бол түүний төлөө өөрийгөө бүхэлд нь зориулна,
түүндээ уусаж шингэнэ түүнтэйгээ адилхан болно гэсэн үг.
Философи гэдэг нэр томъѐо нь анх эртний грекийн философич Пифагор хэрэглэсэн
гэж үзэх нь олонтаа. Эртний грекчүүдийн олимпийн наадамд бүх нийтээрээ оролцдог
байжээ. Тэнд янз бүрийн зорилготой, янз бүрийн үзэл бодолтой хүмүүс очдог байв. Мөн
үүнээс гадна тэдэнд ягаад зугаа цэнгэл, ашиг хонжоо, нэр алдар энэ бүхэн хэрэгтэйг
ухааран ойлгох, зөвхөн хүний төдийгүй бусадбүх юмс үзэгдлийн олон янз байгаагийн
учрыг олох, ухааран ойлгох улмаар ертөнцийн үүсэл, зүй тогтолын тухай үнэн зөв мэдлэг
боловсруулахад эрмэлздэг цөөхөн хүмүүс ирдэг байв. Ийм хүмүүсийг Пифагор
философичид гэж нэрлэж байжээ. Философи гэдэг нэр томъѐог анх хэрэглэсэн хүн
болПифагор, харин системчилсэн хүн бол Платон юм. Философи анх хаана үүссэн талаар

2. олон янзын үзэл баримтлал байдаг. Философи МЭӨ 3000 жилийн тэртээ Энэтхэг, Хятад,
Грек, Египт, Вавилон гэх мэт улсад зэрэг үүссэн гэж үздэг. Гэвч философи нь сонгодог,
жинхэнэ утгаараа христын тооллын өмнөх 6-р зууныүед эртний грект үүссэн гэжүздэг.
Философийн гол зорилго бол юмсыг нээж танин мэдэх гэхээсээ илүүтэйгээр
ухааран ойлгох явдалд чиглэгддэг. Иймд философи бол шүүмжлэлт сэтгэлгээ мөн /гайхах
эргэлзэх гэдэг бол философи мэдлэгийн үндэс суурь юм/ гэж тодорхойлсон нь илүү
оновчтой юм.
Философитой холбоотой бас нэг чухал ойлголт бол ертөнцийг үзэх үзэл юм.
Ертөнцийг үзэх үзэл гэдэг нь ертөнц гэж юу вэ, ертөнцтэй хүн ямар холбоотой вэ,
хүнийФилософи хичээлийн лекцийн хураангуй
Боловсруулсан багш: Д.Энхжаргал Page 2
амьдралын утга учир, хамгийн зохистой байр суурь нь юу вэ гэдгийг хамгийн ерөнхий
байдлаар илэрхийлжбуй хоорондоо уялдаа холбоотой янз бүрийн үзлийн цогц мөн.
2. Ертөнцийг үзэх үзэл, түүний хэв маягууд
Ертөнцийг үзэх мифологи үзэл бол хүн төрөлхтөний оюуны амьдралын хамгийн
анхны хэлбэр юм. Овгийн байгууллаас төрт ѐсны байгуулалд шилжиж байсан нэн эртний
үеийг хамаардаг. Ямарваа нэгэн ард түмэн бүр туулсан амьдралынхаа үйл явдлын зүйлээс
домоглон оруулсан тийм шилэт үлгэр домгууд их байдаг.
Ертөнцийг үзэх үзэл явцуу утгаараа онтологи гэсэн ойлголттой ижил утгатай юм.
Онтологи буюу ахуйн тухай сургаал юу оршин байна вэ, юу хамгийн бодитойгоор, төгс
төгөлдрөөр оршиж чаддаг тухай сургаал юм. Тэгэхээр ертөнцийг үзэх үзэл бол ертөнцийн
оршин байхуй, түүн дэх хүний оршихуйн тухай авч үздэг учраас онтологи болж байгаа
юм. Онтологид:
Материализм, идеализм, шашны трансцендентализм гэсэн 3 хэв маяг онцгой нөлөө бүхий
байдаг.
1. Материализм (“биет” гэсэн утгатай латин гаралтай үг)
Аливаа юмсын эхлэл бол материаллаг эхлэл буюу матери юм гэж үздэг үзэл. Ийм үзэл

3. философийн түүхэнд бие биенээ үгүйсгэж, мөн түшиг тулгуур болон хөгжиж иржээ.
Тухайлбал: Эртний Дорно дахины болон эртний Грекийн философийн томоохон
төлөөлөгч ертөнцийн анхдагч үндэс нь гал, ус, шороо, агаар гэх мэт бодисын нэг оч
хослол юм хэмээн тайлбарлажбайлаа.
2. Идеализм (“санаа” гэсэн утга эртний грек гаралтай үг)
Аливаа юмсын эхлэл, эх үндэс нь санаалаг зүйлс хэмээн үздэг үзэл. Идеализмын 2 үндсэн
хэлбэр байдаг.
3. Шашны трансцендентализм. Энэ нэр томъѐог олон янзын утгаар илэрхийлдэг. Гэхдээ
шашны чиглэлийн философид энэхүү ойлголтыг ертөнцийг үзэх үзлийн нийтлэгийг авч
үзэхэд хэрэглэдэг. Энэ үзлийн үүднээс ертөнцийн анхдагч эхлэл шалтгаан нь “бурхан
тэнгэр”, ямар нэгэн бурхан тэнгэрлэг зүйлс гэх мэт трансценденталь зүйлийг эхлэлээ гэж
үздэг.
3. Философийн үүрэг болон аргууд
1. Философи нь танин мэдэхүйн (гносеологи) үүргийг гүйцэтгэжбайдаг.
2. Философи нь үнэлэмжийн (аксеологи) үүргийг гүйцэтгэжбайдаг.
4. Философийн арга
Мэдлэгийг янз бүрийн төрөлд ашигладаг аргыг илрэх хүрээгээр дараах байдлаар
ангилдаг. Үүнд: Философи хичээлийн лекцийн хураангуй
Боловсруулсан багш: Д.Энхжаргал Page 3
- Философи арга.
- Ерөнхий логик аргууд.
- Эмпирик түвшинд хэрэглэгддэг аргууд.
- Мэдлэгийн янз бүрийн төрөл тус бүрийн зөвхөн аль нэг салбарт хэрэглэгддэг
аргууд.
- Шинжлэх ухааныонол байгуулахад хэрэглэгддэг аргууд