- 2019 - Đại học Y dược TPHCM

1. BEÄNH PHONG

2. 1. Ñònh nghóa
Do Mycobacterium leprae gaây ra. Toån thöông chuû yeáu
ôû da vaø T.K ngoaïi bieân. Trong theå naëng hoaëc khoâng
ñöôïc ñieàu trò sôùm, TT caùc cô quan khaùc nhö maét, muõi,
hoïng, thanh quaûn, vieâm tinh hoaøn, TT xöông, khôùp.
2. Lòch söû vaø dòch teã hoïc beänh phong
Laø moät trong nhöõng beänh laâu ñôøi nhaát cuûa loaøi ngöôøi.
Taïi AÁn Ñoä, vaøo naêm 600 tröôùc Coâng nguyeân, lan
truyeàn ra caùc nöôùc.

4. 5. Ñöôøng baøi xuaát tröïc khuaån phong
Ñöôøng hoâ haáp vaø da bò lôû loeùt.
Tröïc khuaån phong coù theå soáng ñöôïc ngoaøi cô theå trong
khoaûng 1-2 tuaàn.
6. Ñöôøng xaâm nhaäp cuûa tröïc khuaån phong
Ñöôøng hoâ haáp vaø da bò lôû loeùt.
7. Khaû naêng maéc beänh
- Tính caûm nhieãm (gen)
- Mieãn dòch trung gian teá baøo.

5. 3. Dòch teã hoïc
Deã nhieãm beänh nhöng khoù laây. Tæ leä laây giữa caùc caëp
vôï choàng töø 2-5%.
Ñeán nay, nöôùc ta ñaõ ñaït loaïi tröø beänh phong ở 63 tỉnh
thaønh (12/11/2015)
4. Nguoàn laây
Beänh haàu nhö chæ coù ôû ngöôøi, moät soá ít tìm thaáy ôû
nhöõng con truùc (armadillos) vaø moät vaøi loaøi khæ. Beänh
nhaân phong chöa ñöôïc ñieàu trò chính laø nguoàn laây lan.

6. VIEÄT NAM

7. 8. Caùc yeáu toá khaùc
- Tuoåi thanh thieáu nieân, cao nhaát 10 vaø 20 tuoåi.
- Giôùi tính: nam nhieàu hôn nöõ, tyû leä khoaûng 2/1.
- Chuûng toäc: tyû leä cao ngöôøi da ñen vaø da vaøng.
- Khí haäu: cao ôû caùc xöù nhieät ñôùi noùng, aåm thaáp.
- Möùc soáng: aên uoáng keùm dinh döôõng, soáng chen chuùc
chaät heïp, ñoâng ngöôøi.
Toùm laïi: beänh phong laø moät beänh laây phuï thuoäc vaøo
tính caûm nhieãm, söï tieáp xuùc laâu daøi vaø söùc ñeà khaùng cuûa
cô theå.

8. 9. Vi truøng hoïc
Tröïc khuaån Mycobacterium leprae do Armauer Hansen
tìm ra 1873 (tröïc khuaån Hansen = BH).
- Hình que, thaúng hay hôi cong, gram(+), daøi 3-8µm,
khaùng axit coàn (keùm hôn M. tuberculosis).
- Khoâng caáy ñöôïc treân moâi tröôøng khoâng teá baøo.
- Chu kyø sinh saûn chaäm, trung bình 13-15 ngaøy.
- Truyeàn cho ñoäng vaät: chuoät nhaét, truùc 9 khoang.
- ÔÛ moâ, BH tìm thaáy trong caùc ÑTB vaø daây TK.
10. Thôøi kyø uû beänh
TB 2-5 naêm (3 thaùng ñeán 40 naêm)

10. PHAÂN LOAÏI BEÄNH PHONG
1. Nhoùm baát ñònh (I: indeterminate).
2. Nhoùm phong cuû (TT: tuberculoid).
3. Nhoùm phong trung gian gaàn cuû (BT: bordeline
tuberculoid).
4. Nhoùm phong trung gian (BB: mid-boderline).
5. Nhoùm phong trung gian gaàn u (BL: boderline
lepromatous).
6. Nhoùm phong u (LL: lepromatous leprosy).
Theo mieãn dòch hoïc cuûa Ridley-Jopling:

12. PHAÂN LOAÏI BEÄNH PHONG
1. Nhoùm ít khuaån: khoâng coù VK (I, TT, BT)
2. Nhoùm nhieàu khuaån: coù VK (BB, BL, LL)
Theo vi truøng hoïc cuûa WHO:

13. PHONG CUÛ
Da:
 Daùt, maûng: maøu ñoû saãm, giaûm saéc toá.
 Bôø coù theå goà cao
Giôùi haïn roõ.
 Soá löôïng thöôøng 1, ñoâi khi nhieàu (khoâng ñoái
xöùng).
 Caûm giaùc maát.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
 Toån thöông sôùm, soá löôïng ít, khoâng ñoái xöùng,
to khoâng ñeàu.

14. Vi truøng hoïc: BI (-)
Mieãn dòch hoïc: Mitsuda döông tính maïnh
Giaûi phaãu beänh lyù: Thöôïng bì teo ít hay bình
thöôøng. Moâ bì coù raûi raùc nhieàu nang goàm ñaïi
baøo Langhans ôû trung taâm, teá baøo daïng bieåu
moâ, lymphoâ baøo bao xung quanh.
Dieãn tieán: ổn ñònh.

15. Theå TT

20. PHONG TRUNG GIAN GAÀN CUÛ
Da:
 Daùt, maûng: ñoû ñoàng, ñoû saãm, giaûm saéc toá.
 Giôùi haïn roõ.
 Sang thöông veä tinh.
 Hình vaønh khaên bôø ngoaøi roõ, trong môø.
 Caûm giaùc maát hoaëc giaûm roõ.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
 Toån thöông sôùm, khoâng ñoái xöùng.

21. Vi truøng hoïc: BI (-) hoaëc (+)
Mieãn dòch hoïc: Mitsuda döông tính yeáu (+)
hoaëc vöøa (++).
Giaûi phaãu beänh lyù: Thöôïng bì teo ít hay nhieàu.
Moâ bì coù u haït daïng cuû (tuberculoid granuloma)
hoaëc daïng nang goàm teá baøo daïng bieåu moâ,
lymphoâ baøo vaø ñaïi baøo Langhans nhöng lan toûa
hôn phong cuû. Coù theå coù daûi saùng Unna nhöng
raát heïp.
Dieãn tieán: Khoâng oån ñònh coù theå cho phaûn öùng
ñaûo nghòch.

22. Theå BT

27. PHONG TRUNG GIAN
Da:
 Daùt, maûng: maøu ñoû ñoàng, ñoû saãm, giaûm saéc toá.
 Giôùi haïn choã roõ, choã khoâng.
 Hình vaønh khaên trung taâm loõm; giôùi haïn
ngoaøi môø, giôùi haïn trong roõ.
 Caûm giaùc giaûm vöøa hoaëc maát (trung taâm).
 Soá löôïng nhieàu, khoâng ñoái xöùng.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
 Toån thöông nhieàu daây, khoâng ñoái xöùng.

28. Vi truøng hoïc: 2 (+) hoaëc 3 (+)
Mieãn dòch hoïc: Phaûn öùng Mitsuda aâm tính.
Giaûi phaãu beänh lyù: Thaâm nhieãm lan toûa caùc teá
baøo daïng bieåu moâ, raûi raùc lympho baøo, khoâng
coøn daïi baøo Langhans. Daûi saùng Unna khaù roõ.
Dieãn tieán: Khoâng oån ñònh, coù theå cho phaûn öùng
ñaûo nghòch.

30. Theå BB

34. PHONG TRUNG GIAN GAÀN U
Da:
 Ña daïng: daùt, maûng, cuïc maøu ñoû ñoàng, ñoû saãm,
giaûm saéc toá.
 Giôùi haïn khoâng roõ.
 Hình ñóa uùp.
 Soá löôïng nhieàu, hai beân cô theå, khuynh höôùng
ñoái xöùng.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
 Toån thöông nhieàu daây, treã, khuynh höôùng ñoái
xöùng.

35. Vi truøng hoïc: 3 (+) ñeán 4 (+)
Mieãn dòch hoïc: Phaûn öùng Mitsuda aâm tính.
Giaûi phaãu beänh lyù: Thaâm nhieãm lan toûa nhieàu
ñaïi thöïc baøo, khaù nhieàu boït baøo Virchow, ít teá
baøo daïng bieåu moâ vaø lymphoâ baøo. Daûi saùng
Unna roõ.
Dieãn tieán: Khoâng oån ñònh, coù theå tieán ñeán theå
phong naëng hôn, cho phaûn öùng ñaûo nghòch vaø
phaûn öùng hoàng ban nuùt.

39. PHONG U
Da:
 Ña daïng: daùt, maûng, cuïc, u, thaâm nhieãm maøu
ñoû, ñoû ñoàng, boùng.
 Giôùi haïn khoâng roõ.
 Toaøn thaân, ñoái xöùng 2 beân.
 Veû maët sö töû.
 Caûm giaùc khoâng giaûm, ñoâi khi taêng. Maát caûm
giaùc kieåu mang gaêng mang vôù.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
 Toån thöông nhieàu daây, treã, ñeàu ñaën, ñoái xöùng.

40. Vi truøng hoïc: 4 (+) hoaëc 6 (+)
Mieãn dòch hoïc: Mitsuda luoân luoân aâm tính.
Giaûi phaãu beänh lyù: Thöôïng bì teo ñeùt. Moâ bì
thaâm nhieãm lan toûa ñaïi thöïc baøo, boït baøo
Virchow chöùa nhieàu tröïc khuaån phong. Daûi
saùng Unna raát roõ.
Dieãn tieán: Neáu khoâng ñieàu trò, beänh nhanh naëng
leân, nhieàu bieán chöùng vaø döï haäu xaáu. Coù theå
cho phaûn öùng hoàng ban nuùt phong.

43. Theå LL

46. 1. Maát hoaëc giaûm caûm giaùc ôû thöông toån da.
2. TK ngoaïi bieân phì ñaïi, nhaïy caûm + daáu hieäu
toån thöông TK.
3. Tröïc khuaån Hansen (+).
CHAÅN ÑOAÙN
Döïa vaøo 3 daáu hieäu:

48. PHAÛN ÖÙNG BEÄNH PHONG
Do nhieàu yeáu toá: do ñieàu trò, nhieãm truøng gian
phaùt, stress, thai ngheùn, sinh ñeû, phaãu thuaät.
1. Phaûn öùng loaïi 1: Phaûn öùng ñaûo ngòch
• Xaûy ra ôû caùc theå phong trung gian
• Lieân quan ñeán gia taêng mieãn dòch teá baøo.
Thöôøng xuaát hieän trong 6 thaùng ñaàu ñieàu trò
• LS: caùc TT da coù töø tröôùc söng leân, tieán ñeán
hoaïi töû, loeùt, vieâm thaàn kinh caáp vaø aùp xe daây
thaàn kinh, toång traïng ít thay ñoåi.

51. 2. Phaûn öùng loaïi 2: Hoàng ban nuùt phong
• Chuû yeáu xaûy ra ôû beänh nhaân phong u, thænh
thoaûng phong trung gian gaàn u.
• Do laéng ñoïng phöùc hôïp mieãn dòch ôû thaønh
maïch.
• Phaûn öùng xuaát hieän thöôøng 1-2 naêm sau ñieàu
trò. LS: nhöõng cuïc hoàng ban ñau nhöùc, coù theå
noåi boùng nöôùc, hoaïi töû vaø loeùt. Vò trí: ôû chi,
thaân mình vaø maët
• Keøm theo vieâm moáng maét, vieâm xöông khôùp,
vieâm tinh hoaøn, vieâm maøo tinh, soát, khoù chòu,
thay ñoåi toång traïng. Vieâm daây thaàn kinh caáp coù
theå xaûy ra.