3. Ang San Diego ay may magandang tanawin na pinaliligiran ng mga punong kahoy
at pananim tulad ng kape at asukal. Ang uri ng pamumuhay ng mga tao dito ay
pangangalakal.
Ang matandang babae ay nagsabi na nakakatakot ang Kastilang iyon dahil sa
boses at mata nito. Isang araw, dumating ang binatang sinasabing anak ng
namatay na matandang Kastila.
Ang matandang lalaki ay nagmamay-ari ng lupain sa bundok at binili ito sa
pamamagitan ng alahas at salapi. Maraming nagbulungan tungkol sa kanyang
pagkawala, may nagsasabing engkantado siya at iba naman ay naniniwala na
naengkanto siya sa gubat. Natagpuan ang bangkay ng matanda na nakabigti sa
punong balite, nagdulot ito ng takot sa lugar.
Ang mga Intsik ay mura ang pagkakabili ng kanilang kalakal. Sa San Diego, may
gubat na puno ng kahoy at maraming hayop. Ang bayan ay may kasaganaan sa
likas-yaman, na kahanga-hanga para sa isang matandang Kastila. Ang batis na
may sariwang tubig ay nakapukaw ng kanyang interes sa kalikasan ng lugar.
4. Si Saturnino ang nagbigay ng kaalaman sa pagtatanim at pangangaso. Namuhay
siya ayon sa kagustuhan ng kanyang ama at naging matagumpay sa kanyang
kabuhayan. Si Don Rafael Ibarra, ang anak ni Saturnino, ay minahal ng mga
magsasaka dahil sa kanyang kabutihang-loob at dunong. Tinamasa ni Crisostomo
Ibarra ang yaman na iniwan ni Don Rafael Ibarra mula sa kanyang mga ninuno.
5. KABANATA 11
-ANG MGA MAKAPANGYARIHAN
___________________________________
Si Don Rafael ang pinakamayaman sa San Diego dahil siya ang may-ari ng
pinakamalawak na lupain. Lumalapit sa kanya ang mga taong mahihirap para
humingi ng tulong pinansiyal dahil sa kanyang likas na kabutihan. Hindi nagkakait
ng tulong si Don Rafael sa nangangailangan, kaya't iginagalang siya ng mga
mamamayan sa San Diego. Nanatili si Don Rafael na may kababaan ng loob at
walang interes sa pulitika o paghawak ng kapangyarihan.
Bagama't mas iginagalang si Don Rafael kaysa sa mga taong makapangyarihan,
ipinagwawalang bahala rin siya ng ilan.
Si Kapitan Tiago ay kilala sa San Diego bilang isang mayayamang residente na may
malapit na ugnayan sa mga prayle at pagpapautang sa mga mahihirap. Bagamat
tinagurian siyang kapitan, hindi ito nangangahulugang siya ay may tunay na
kapangyarihan sa gobyerno. Ang kapitan o gobernadorsilyo ay tagatanggap lamang
ng utos mula sa itaas at walang sariling kapangyarihan sa pamahalaan. Ang
pagiging malapit ni Kapitan Tiago sa mga prayle at pagtulong sa mga mahihirap
ang nagbibigay sa kanya ng imahe ng pagiging may kapangyarihan, ngunit hindi ito
tunay na nagpapakita ng kanyang tunay na kapangyarihan sa lipunan.
6. Si Padre Damaso ay mahilig sa masarap na pagkain at si Padre Salvi ay hindi.
Ang alperes sa San Diego ay itinuturing na makapangyarihan at may malas sa
pag-aasawa. Ang alperes ay madalas mag-away kay Doña Consolacion at
nagiging mabagsik sa mga guwardiya sibil. Madalas din siyang uminom at mang
-away ng ibang tao.
Ang bayan ng San Diego ay may pagkakahawig sa Roma sa paghawak ng
kapangyarihan. Ang Papa sa Roma ay kura sa San Diego, habang ang hari sa
Italya ay ang alperes at mga guwardiya sibil sa San Diego. Si Padre Bernardo
Salvi, ang kasalukuyang kura ng San Diego, ay itinuturing na makapangyarihan at
Pransiskanong pari na tahimik at maingat sa pagtupad ng tungkulin. Siya ay
masasakitin at likas na palaisip, at nagpapataw ng multa bilang parusa sa halip
na palo o suntok tulad ni Padre Damaso. Si Padre Salvi ay mas nag-iisip sa
pagdedesisyon kaysa sa kapusukan na ipinapakita ni Padre Damaso. Ang
kawalang hilig sa pagkain at madalas na pag-aayuno ang sanhi ng kapayatan ni
Padre Salvi.
Ang kausap ay nagtatanong kung ang kura ay nanlalason. Sinabi niya na kapag
nag-utos ang kura na magtimpla ng tsokolate, ito ay malapot. Ngunit kung ang
sasabihin ng kura ay tsokolate, ito ay malabnaw. Walang kasiguraduhan kung
aalukin ka ng tsokolate ng patpating kura.
7. Nakakarating sa kura ang mga paninira at galit ng alperes sa kanya. Bilang ganti,
ipinapasara ng alperes ang pinto ng simbahan sa utusan tuwing nagsisimba at
ginagawa ang sermon na pagkahaba-haba. Inaantok ang lahat at nauunang
lumabas ang alperes sa labis na inis. Kaawa-awa ang utusan ng pari sa
pagtanggap ng mura at hambalos ng alperes, pati na rin sa pagpapalinis ng
kwartel at bahay nito.
Kahit may hidwaan, nagpapakita ng kabaitan ang alperes at ang kura sa isa't isa.
Sa tuwing nagkakasalubong, magkaibigan sila at nagyayakapan. Ngunit puno ng
pagkukunwari ang kanilang mga ngiti.
