1. Ni Jose P. Rizal

2. Dr. Jose protacio mercado realonda alonzo y
rizal

3. Buhay ni Dr. Jose Rizal
MAITUTURING na nagmula sa may kayang pamilya ang ating
pambansang bayaning si Dr. Jose Rizal. Ang kanyang amang si Don Jose
ay isang magsasaka ng tubo, at katiwala ng malawak na lupain.
Samantalang ang kanyang inang si Donya Teodora ay may mataas na
pinag-aralan na bihira sa kababaihan noong panahong iyon. Nang siya
ay magbalik sa Pilipinas noong 1892, ipinatapon siya sa Dapitan ng
pamahalaang Espanyol, dahil sa umano'y pag-iingat ng mga subersibong
papeles. Papunta siya sa Cuba upang magsilbi bilang boluntaryong
doktor nang sumiklab ang rebolusyon sa Pilipinas. Hinuli siya at
kinasuhan ng rebelyon at sedisyon. Noong Disyembre 3, 1896, binaril
siya sa Luneta. Ayaw ni Rizal na barilin siya nang nakatalikod kagaya ng
isang traydor, pero hindi pinayagan ang kanyang hiling na barilin na
nakaharap sa firing squad. Sa oras ng eksekyusyon, nang marinig ni
Rizal ang mga putok, ay ipinihit niya ang kanyang katawan. Bumagsak
siyang patihaya, paharap sa sumisikat na araw sa umagang iyon ng
Disyembre - kagaya ng isang kagalang-galang na tao na dapat na
pagkilala sa kanya.

4. Mga Tauhan sa Noli Me Tangere
 Crisostomo Ibarra
Binatang nag-aral sa Europa; nangarap na
makapagpatayo ng paaralan upang matiyak ang
magandang kinabukasan ng mga kabataan ng San
Diego.
 Elias
Piloto at magsasakang tumulong kay Ibarra para
makilala ang kanyang bayan at ang mga suliranin
nito.

5.  Kapitan Tiyago
Mangangalakal na tiga-Binondo; ama-amahan ni
Maria Clara.
 Padre Damaso
Isang kurang Pransiskano na napalipat ng ibang
parokya matapos maglingkod ng matagal na
panahon sa San Diego.
 Padre Salvi
Kurang pumalit kay Padre Damaso, nagkaroon ng
lihim na pagtatangi kay Maria Clara.

6.  Maria Clara
Mayuming kasintahan ni Crisostomo; mutya ng
San Diego na inihimatong anak ng kanyang ina na
si Doña Pia Alba kay Padre Damaso
 Pilosopo Tasyo
Maalam na matandang tagapayo ng marurunong na
mamamayan ng San Diego.
 Sisa
Isang masintahing ina na ang tanging kasalanan ay
ang pagkakaroon ng asawang pabaya at malupit.

7.  Basilio at Crispin
Magkapatid na anak ni Sisa; sakristan at tagatugtog
ng kampana sa simbahan ng San Diego.
 Alperes
Matalik na kaagaw ng kura sa kapangyarihan sa San
Diego
 Donya Victorina
Babaing nagpapanggap na mestisang Kastila kung
kaya abut-abot ang kolorete sa mukha at maling
pangangastila.

8.  Donya Consolacion
Napangasawa ng alperes; dating labandera na may
malaswang bibig at pag-uugali.
 Don Tiburcio de Espadaña
Isang pilay at bungal na Kastilang napadpad sa
Pilipinas sa paghahanap ng magandang kapalaran;
napangasawa ni Donya Victorina.
 Linares
Malayong pamangkin ni Don Tiburcio at pinsan ng
inaanak ni Padre Damaso na napili niya para
mapangasawa ni Maria Clara.

9.  Don Filipo
Tinyente mayor na mahilig magbasa na Latin; ama
ni Sinang
 Señor Nol Juan
Namahala ng mga gawain sa pagpapatayo ng
paaralan.
 Lucas
Taong madilaw na gumawa ng kalong ginamit sa di-
natuloy na pagpatay kay Ibarra.
 Tarsilo at Bruno
Magkapatid na ang ama ay napatay sa palo ng mga
Kastila.

10.  Tiya Isabel
Hipag ni Kapitan Tiago na tumulong sa
pagpapalaki kay Maria Clara.
 Donya Pia
Masimbahing ina ni Maria Clara na namatay
matapos na kaagad na siya'y maisilang.
 Iday, Sinang, Victoria,at Andeng
Mga kaibigan ni Maria Clara sa San Diego
 Kapitan-Heneral
Pinakamakapangyarihan sa Pilipinas; lumakad na
maalisan ng pagka-ekskomunyon si Ibarra.

11.  Don Rafael Ibarra
Ama ni Crisostomo; nakainggitan nang labis ni
Padre Damaso dahilan sa yaman kung kaya
nataguriang erehe.
 Don Saturnino
Nuno ni Crisostomo; naging dahilan ng kasawian
ng nuno ni Elias.
 Mang Pablo
Pinuno ng mga tulisan na ibig tulungan ni Elias.
 Kapitan Basilio
Ilan sa mga kapitan ng bayan sa San Diego Kapitan
Tinong at Kapitan Valentin

12.  Tinyente Guevarra
Isang matapat na tinyente ng mga guwardiya sibil
na nagsalaysay kay Ibarra ng tungkol sa kasawiang
sinapit ng kanyang ama.
 Kapitana Maria
Tanging babaing makabayan na pumapanig sa
pagtatanggol ni Ibarra sa alaala ng ama.
 Padre Sibyla
Paring Agustino na lihim na sumusubaybay sa mga
kilos ni Ibarra.
 Albino
Dating seminarista na nakasama sa piknik sa lawa.

13. Kabanata x
San Diego
Ang likas-yaman ng bansa ay mahalaga tulad
din ng pinagugatan ng angkan ng bawat
Pilipino

14. PP
A. Naibibigay ang napiling angkop na larawan
batay sa kahulugan ng salita
B. Nababago ang larawang kinakitaan ng
pagkalbo ng gubat sa tulong pag-guhit
C. Nakagagawa ng plano upang mapayaman
ang kapaligiran
Mga Layunin

15. Sagipin ang ating kagubatan at
pagyamanin ang kalikasan
Halagang Pangkatauhan

16. Ang bansang Pilipinas a sagana sa likas na yamang
matatagpuan sa kagubatan,karagatan, kabundukan, at
malawak na lupain ng bansa. Dapat nating mahalin at
ingatana ng kalikasan upang patuloy tayong makapaglakbay
sa lalawigan dito sa may maraming punongkahoy,may
malinis na ilog na maaring panalaminan sa sobrang linaw
ng tubig nito,at may sariwang hangin na malalanghap.
Saang lalawigan dito sa Pilipinas ka ba nakarating na?
Napuna mo ba ang likas-yaman na taglay ng kapaligiran
nito? May napuna ka bang pagbabago sa kapiligiran ng
lalawigang ito?
Panimula

17. Napuna mo ba ang kagubatan na sinira ng tao dahil
sa illegal logging upang kumita ng malaking salapi?
Nasilaw ang tao sa limpak-limpak na salaping
kapalit ang pagkawasak ng ating kagubatang
pinagyaman ng ating mga ninuno. Mainam na
lamang at may proyekto ang pamahalaan na
pagyamanin ang ating kapaligiran sa pamamagitan
ng pagtatanim. May maga paaralang isa sa mga
proyekto ng mga magaaral ay ang pagtatanim ng
gulay at pagtatanim ng punongkahoy upang
maibalik ang likas na kayaman ng ating bansa. Ang
San Diego ay naging maunlad dahil sa kasipagan ng
mga tagaroon sa pagtatanim na dapat sanang
pamarisan ng bawat Pilipino sa ating panahon

18. 1 Ang bayan ng San Diego aysaganang-saganang-
sagana sa biyaya ng lupa,tulad ng tubo ng
ginagawang asukal,palay,kape,mga gulay at
bungang-kahoy na ipinagbibili sa iba’t-ibang bayan
lalo na sa mga mapagsamatalang intsik. Ang bayab
ay nasa baybay-lawa na napapaikutan ng malawak
na bukirin.
Kabanata x
San Diego
(talata bilang 1-16)

19. 2 Ang buong kabayanan ay tanaw sa simboryo ng
simbahan ng San Diego. Ang mga kabahayan ay
nakatumpo sa pinkagitna ng malawak na
kabukiran. Ang mga bahay ay karaniwang naatipan
ng pawid na bubong na pinalitan ng mga
kabunegro,yero,at tisa. Mula pa rin sa tuktok ng
simbahan ay kitang-kita rin ang mala has na ilog sa
gitna ng bukid na kumikinang sa tama ng sikat ng
araw. Sa Hindi kalayuan ay may isang dampa na
nakatayo sa gilid ng isang talampas na nakabukod
sa karamihan.

20. 3 Ang gubat sa gitna ng sakahang lupa ay kapansin-
pansin para sa lahat. Ang mga puno rito ay
masinsin na malalaki at maliliit, kaya’t kahit ang
sikat ng araw ay maramot na palaganapin ang
liwanag sa loob ng gubat. Ang lugar ay pinagilagan
ng mga tagaroon dahil sa iba’t-ibang alamat na
bumabalot dito.ang isa sa pinakapalasak sa mga
alamat ay maaaring totoo bagama’t sumulpot ang
isang mahiwagang pangyayari.

21. 4 Noong unag panahon ang San Diego ay hindi
pa ganap na baryo at kaunti pa lamang ang
dito’y naninirahan. May isang matandang
Kastila ang biglang dumating dito. Ang
matanda kahit purong Kastila ay
matastasmagsalita ng Tagalog. Nilibot ng
Kastila ang buong kagubatan na parang
snusukat ang lawak nito. Kapansinpansin
ang mainit na tubig na dumadaloy ssa loob
ng gubat.

22. 5 Ipinagtanong ng matandang Kastila sa mga
tagaroon kung sino-sino ang nagmamay-ari
ng gubat. May ilang nagpanggap at sila ay
binayaran ng matanda ng damit,alahas,at
salapi. Ngunit ang nakakapagtaka ay ang
biglang pagkawala ng matanda. Naglaho
itong parang bula na nagdulot ng
pagkakagulat ng marami

23. 6“Siguro, naengkanto ang matanang Kastila,”
ito ang paniniwala ng karamihan.
7 Isang araw, naamoy ng ilang pastol ang
mabahong alingasaw na nagmumula sa
gubat. Hinanap ng mga pastol ang
pinagmulan ng Hindi kanais-nais na amoy.
Ganoon na lamang ang kanilang pang
hihilakbot nang makita ang nabubulok na
bangkay ng matandang Kastila na nakabitin
sa isang puno ng balite

24. 8 Labis na nahintakutan ang mga tagaroon
nang matuklasan ang nakabiting bangkay ng
matandang Kastila.
9 Sabi nga ng isang matandang babae,” Noon
pa mang nabubuhay pa ang Kastilang iyan,
talagang nakakatakot na. ang boses niya ay
parang nagmumula sa isang madilim na
balon. Nanlilisk ang kanyang nanlalalim na
mga mata. Maging ang kanyang pagtawa ay
parang nananaghoy”.

25. 10Dahil sa matinding takot,ang mga salai’t hiyas
na nanggaling mula sa Kastilaay itinapon ng
mga tao sa ilog. Ang mga damit ay kanilang
pinagsusunog.
11 Ang labi ng matanda ay ibinaon mismo sa
puno ng balite kung saan siya natagpuang
nakabigti. Magmula noon ang nasabing
puno ay kinakatakutan at pinangilangan
dahil sa mga balitang kumalat na may
nakikitang ilaw sa punong kahoy kung gabi
at makaririnig din sila ng mga panaghoy na
nanggagaling mula sa puno.

26. 12 Lumipas ang ilang taon, dumating sa nasabing pook
ang isang binatang mukhang mestisong Kastila.
Nagpakilala ito sa pangalang Saturnino. Ayon kay
Saturnino,siya ang anak ng namtay na matanda.
Simula noo,dito na siya namalagi.
13 Si Saturnino ay masipag at matiyaga pero walang
kibo,mapusok,at malupit kung magalit.
Pinagyaman ang mga lupang naiwan ng kanyang
mga amang si Eibarramendia. Tinamaan niya ang
indigo o tina ang sakahang lupa. Pinabakuran ni
Saturnino ang libing ng ama at madalas siyang
dumalaw rito.

27. 14 May edad na si Saturnino nang magpakasal sa sang dalagang
taga-maynila. Isa lamng ang kanilang anak na pinangalanan
nilang Rafael. Si Don Rafael ang ama ni Chrisostomo
Ibarra.
15 Dahil sa mabuting pag-uugali ni Don Rafael,siyaay
napamahal sa mga magsasaka. May katangi-tanging
karunungan siya sa pagpapaunlad ng ari-arian kaya’t mabilis
na umangat ang kanyang buhay. Dumagsa ang mga dayuhan
lalo na ang mga Intsik na manirahan sa nasabing lugar dahil
sa mabilis na pagsulong nito. Hindi nagtagal ito ay naging
isang nayon. Nang mamatay ang paring Indio, si Padre
Damaso ang humalili.

28. 16 Iginalang at Hindi tinirihan ang
pinaglibingan sa matandang Kastila
hanggang ang pokk ay parang naging gubat
na nahiwalay sa karamihan.

29. Mga Talasalitaan
Simboryo- kampanaryo
Naatipan- napatungan
Talampas-lupang mataas sa
patag
Sumulpot- dumating
Nagpanggap- nagkunwari