ชีววิทยาระดับชั้นม.ปลาย เรื่อง ศูนย์กลางประสาท นายวิชัย ลิขิตพรรักษ์ ตำแหน่งครู คศ.1 เอกวิชาชีววิทยา กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา ประวัติการศึกษา : พ.ศ. 2549 วิทยาศาสตรบัณฑิต (เกีรยตินิยมอันดับ 2) สาขาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2551 ศึกษาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาศึกษาศาสตร์ เอกเทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษา มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช พ.ศ. 2552 ประกาศนียบัตรบัณฑิตวิชาชีพครู คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดุสิต พ.ศ. 2555 สาธารณสุขศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาวิทยาศาสตร์สุขภาพ เอกสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช พ.ศ. 2558 ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการประเมินและการวิจัยทางการศึกษา เอกวิจัยทางการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง

1. ติวเข้มเติมเต็มความรู้
รายวิชาชีววิทยา
สาหรับนักเรียนระดับชั้น
มัธยมศึกษาตอนปลาย
เรื่อง
ศูนย์ควบคุมระบบประสาท
(CENTRAL NERVOUS SYSTEM)
ผู้สอน...ครูวิชัย ลิขิตพรรักษ์

2. ศูนย์ควบคุมระบบประสาท
(CENTRAL NERVOUS SYSTEM)
• 1. การเกิดระบบประสาทในสัตว์มีกระดูกสันหลัง
• 2. ระบบประสาทศูนย์กลางในสัตว์มีกระดูกสันหลัง : สมอง (Brain)
• 3. ระบบประสาทรอบนอกในสัตว์มีกระดูกสันหลัง : เส้นประสาทสมอง (cranial nerve)
• 4. ระบบประสาทศูนย์กลางในสัตว์มีกระดูกสันหลัง : ไขสันหลัง (spinal cord)
• 5. ระบบประสาทรอบนอกในสัตว์มีกระดูกสันหลัง : เส้นประสาทไขสันหลัง (spinal nerve)

3. การเกิดระบบประสาทในสัตว์มีกระดูกสันหลัง

5. กาเนิดระบบประสาท (THE ORIGIN OF NERVOUS SYSTEM)
• ระบบประสาทพัฒนามาจากเนื้อเยื่อชั้นนอก (ectoderm) ทางด้านหลังของตัวอ่อน พัฒนาเปลี่ยนสภาพเป็น
หลอดประสาทหรือนิวรัลทิวบ์ (neural tube)

7. การเจริญ
พัฒนาของ
สมองมนุษย์

9. โครงสร้างของสมอง
• สมองส่วนหน้า (forebrain หรือ prosencephalon)
• สมองส่วนกลาง (midbrain หรือ mesencephalon)
• สมองส่วนท้าย (hindbrain หรือ rhombencephalon)
พัฒนาการสมองของสัตว์
• สมองส่วนหน้า (forebrain หรือ prosencephalon) ทาหน้าที่เกี่ยวข้องกับการ
เรียนรู้เป็นส่วนใหญ่ พบในสัตว์ที่มีวิวัฒนาการสูงขึ้น
• สมองส่วนกลาง (midbrain หรือ mesencephalon) ทาหน้าที่เกี่ยวกับการ
มองเห็น จะมีขนาดใหญ่สุดในปลาและมีขนาดเล็กลงในสัตว์ที่มีวิวัฒนาการสูงขึ้น
• สมองส่วนท้าย (hindbrain หรือ rhombencephalon) จะมีพัฒนาการดีมากใน
สัตว์ที่เคลื่อนที่ 3 มิติ เช่น ปลา นก รวมทั้งคนด้วย

11. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• ระบบประสาทของสัตว์มีกระดูกสันหลังพัฒนามาจากเนื้อเยื่อชั้นใดในระยะเอ็มบริออ
• อวัยวะแรกที่เอ็มบริออพัฒนาขึ้นมาคืออะไร

12. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• จงวาดภาพกระบวนการเกิดระบบประสาทในสัตว์มีกระดูกสันหลังตามลาดับขั้นตอน
• จงอธิบายกระบวนการพัฒนาของสมองและไขสันหลังในสันมีกระดูกสันหลัง

13. ระบบประสาทศูนย์กลางในสัตว์มีกระดูกสันหลัง : สมอง (BRAIN)

14. ระบบประสาทในสัตว์มีกระดูกสันหลัง
ระบบประสาทแบ่งเป็น
1.ระบบประสาทส่วนกลาง (Central
nervous system; CNS): สมองและไขสัน
หลัง ทาหน้าที่รวบรวมและแปลผลข้อมูล
2.ระบบประสาทรอบนอก (Peripheral
nervous system; PNS): เส้นประสาท
สมอง (cranial nerve) เส้นประสาทไขสัน
หลัง (spinal nerve) และปมประสาท
(ganglia) ทาหน้าที่นาสัญญาณประสาท
เข้า-ออก CNS และควบคุมการเปลี่ยนแปลง
สภาพแวดล้อมภายในร่างกาย

15. เยื่อหุ้ม (MENINGES) ประกอบด้วย 3 ชั้น คือ
• ชั้นนอก (dura mater) หนาและเหนียวและแข็งแรงช่วยป้องกันอันตรายและกระทบกระเทือนให้แก่สมองและไขสันหลัง
• ชั้นกลาง (arachnoid mater) เป็นเยื่อบางๆ อยู่ระหว่างชั้นนอกกับชั้นใน
• ชั้นใน (pia mater) เป็นชั้นที่อยู่ติดกับเนื้อสมองและไขสันหลังเส้นเลือดมาหล่อเลี้ยงมากนาสารอาหารและออกซิเจนมาให้สมอง

19. อครงสร้างและหน้าที่ในสมองส่วนต่างๆของคน
• สมองส่วนหน้า(forebrain หรือ prosencephalon)
1. ซีรีบัล (cerebrum) * frontal lobe * temporal lobe * parietal lope* occipital lobe
2. ทาลามัส (thalamus)
3. ไฮโพทาลามัส (hypothalamus)
4. ออแฟกตอรบัลบ์ (olfactory bulb)
• สมองส่วนกลาง (midbrain หรือ mesencephalon)
ออฟติก โลป (optic lope)
• สมองส่วนท้าย (hindbrain หรือ rhombencephalon)
1. ซีรีเบลลัม (cerebellum) 2.medulla oblongata 3. pons

20. สมองส่วนหน้า (FOREBRAIN หรือ PROSENCEPHALON)
1. cerebrum
- เป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ - เป็นศูนย์กลางการรับรู้
- ควบคุมการทางานของกล้ามเนื้อลาย - ควบคุมการออกเสียงของคน
- ควบคุมเกี่ยวกับอารมณ์ - ควบคุมเกี่ยวกับบุคลิกภาพ
- ควบคุมทักษะ - เกี่ยวกับการต่อสู้
- ควบคุมพฤติกรรมทางสังคม
 frontal lobe เกี่ยวกับความจา ความคิด สั่งงานกล้ามเนื้อ
 temporal lobe ดมกลิ่น ได้ยิน การพูด
เข้าใจคาพูดและการอ่าน
 parietal lope การรู้สึกตัว รับรส/ความรู้สึก
 occipital lobe การมองเห็น

24. CEREBRAL HEMISPHERE

26. LIMBIC SYSTEM (CNS: FOREBRAIN/PROSENCEPHALON)
• Amygdala และ hippocampus : ควบคุมพฤติกรรมทางอารมณ์ (ก้าวร้าว/กล้า/สับสน/กลัว)
• Amygdala
• ตาแหน่ง : เป็นส่วนที่ผิวด้านในของ cerebral cortex ด้าน temporal lobe
• หน้าที่ : ร่วมกับ olfactory bulb และ temporal lobe ในการรับกลิ่น ,ร่วมกับโครงสร้าง
อื่นๆ ในการควบคุมระบบต่อมไร้ท่อและระบบประสาทอัตโนวัติ
• Hippocampus
• ตาแหน่ง : อยู่บริเวณผิวด้านในของ cerebral cortex มีรูปร่างคล้ายเขาแกะและอยู่ใต้ต่อม
amygdala
• หน้าที่ : เกี่ยวกับความจาทั้งระยะสั้น (recent memory) และระยะยาว (long-term
memory) ,ร่วมกับโครงสร้างอื่นๆ ในการควบคุมระบบต่อมไร้ท่อและระบบประสาทอัตโนมัติ

28. 2. ทาลามัส (thalamus)
- ทาหน้าที่เป็นศูนย์รวมกระแสประสาทที่ผ่านมาแล้วแยกกระแสประสาทไปยังสมองที่เกี่ยวข้อง จึงอาจเรียกส่วนนี้ว่าเป็นสถานีถ่ายทอด
ที่สาคัญของสมอง
- ทาหน้าที่เป็นศูนย์ควบคุมอารมณ์และการตื่น
3. ไฮโพทาลามัส (hypothalamus)
- ควบคุมอุณภูมิของร่างกาย การเต้นหัวใจ ความดันเลือด การนอนการหลับ ความหิว ความอิ่ม ความรู้สึกทางเพศและสร้างฮอร์โมน
- เป็นศูนย์แห่งความสุขและใน mammal : biological clock/circadian rhythms
4. ออแฟกตอรบัลบ์ (olfactory bulb)
- ทาหน้าที่เกี่ยวกับการดมกลิ่น
- ในพวกปลาจะเจริญดีมากต่างจากพวกไพรเมต(primate)
สมองส่วนหน้า (FOREBRAIN หรือ PROSENCEPHALON)

30. • สมองส่วนกลาง (midbrain หรือ mesencephalon)
ออฟติก โลป (optic lobe) ทาหน้าที่เกี่ยวข้องกับการมองเห็นเจริญพัฒนามากในสัตว์พวกปลา นกและลดน้อยลงใน
สัตว์ชั้นสูง (การเคลื่อนไหวของลูกตาและควบคุมการปิด-เปิดของม่านตา)

31. • สมองส่วนท้าย (hindbrain หรือ rhombencephalon)
1. ซีรีเบลลัม (cerebellum) ทาหน้าที่ควบคุมการเคลื่อนไหวต่างๆให้เป็นไปอย่างสละสลวย ควบคุมการทรงตัว
2. เมดุลา ออฟลองกาตา (medulla ablongata) ทาหน้าที่เกี่ยวกับระบบประสาทอัตโนวัติ ได้แก่ควบคุมอัตราการเต้นของหัวใจ ควบคุม
การหายใจ ความดันเลือด การกลืนการจาม การอาเจียน
3. พอนส์ (pons) ทาหน้าที่ ควบคุมการเคี้ยว การหลั่งน้าลายและการเคลื่อนไหวของใบหน้าควบคุมการหายใจ เป็นทางผ่านของกระแส
ประสาทระหว่างซีรีบรัมกับซีรีเบลลัมและระหว่างซีรีเบลลัมกับไขสันหลัง

32. Brainstem (ก้านสมอง)
- ตาแหน่ง = midbrain + pons + medulla oblongata
- หน้าที่ = ระบบ reticular formation / Ascending Reticular Activating System (ARAS)
ARAS = ควบคุมระดับความรู้สึกตัว (level of consciousness) / หลับตื่น / รู้ตัว / ฝัน  [full awake  coma]
ถ้าก้านสมองถูกทาลาย = เสียชีวิตในทางการแพทย์ ยังสามารถบริจาคอวัยวะเพื่อผู้อื่นได้
ascending reticular
activating system

33. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• เยื่อหุ้มสมองและไขสันหลังแบ่งออกเป็นกี่ชั้น อะไรบ้าง
• สมองมนุษย์สามารถแบ่งออกเป็นกี่ส่วน อะไรบ้าง

34. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• สมองส่วนหน้าของมนุษย์แบ่งออกเป็นกี่ส่วน แต่ละส่วนทาหน้าที่สาคัญอย่างไร
• สมองส่วนหลังของมนุษย์แบ่งออกเป็นกี่ส่วน แต่ละส่วนทาหน้าที่สาคัญอย่างไร

35. ระบบประสาทรอบนอกในสัตว์มี
กระดูกสันหลัง : เส้นประสาทสมอง
(CRANIAL NERVE)

36. เส้นประสาทสมอง (CRANIAL NERVE)

37. เส้นประสาทสมองแบ่งออกเป็น 3 ประเภท
• เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่รับความรู้สึก (sensory
nerve) ทาหน้าที่รับกระแสความรู้สึกจากหน่วยรับ
ความรู้สึกไปยังสมองส่วนที่เกี่ยวข้อง
• เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่นาคาสั่ง (motor nerve)
ทาหน้าที่นากระแสคาสั่งจากสมองไปยังหน่วยปฏิบัติงาน
• เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่ผสม (mixed nerve) ทา
หน้าที่รับกระแสความรู้สึกจากหน่วยรับความรู้สึก ไปยัง
สมองส่วนที่เกี่ยวข้อง และจากสมองไปยังหน่วยปฏิบัติงาน

38. เส้นประสาทสมอง (CRANIAL NERVE) คนมี 12 คู่

39. 39
สรุป
• เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่รับ
ความรู้สึก มี 3 คู่ ได้แก่ 1 , 2 , 8
• เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่นา
คาสั่ง มี 5 คู่ ได้แก่ 3 , 4 , 6 , 11 , 12
• เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่ผสม
มี 4 คู่ ได้แก่ 5 , 7 , 9 , 10

40. ควรเข้าใจเพิ่มเติม
40
• Olfactory bulb : ทางออกของเส้นประสาท
สมองคู่ที่ 1
• Occipital lobe (cerebral
cortex) : ทางออกของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 2
• Mid brain : ทางออกของเส้นประสาทสมองคู่ที่
3 และ 4
• Pons : ทางออกของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 5 ถึง 7
• Medulla oblongata : ทางออกของ
เส้นประสาทสมองคู่ที่ 8 ถึง 12

41. 41

45. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• จานวนเส้นประสาทสมองของสัตว์มีกระดูกสันหลังแต่ละชนิดมีความแตกต่างกันอย่างไร
• เส้นประสาทสมองของมนุษย์แบ่งตามหน้าที่ได้กี่ประเภท อะไรบ้าง

46. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• หากนักเรียนกาลังอ่านหนังสือเรียน เส้นประสาทสมองคู่ใดกาลังทางานบ้าง
• อรคอัลไซเมอร์และอรคพาร์กินสันมีลักษณะอาการและสาเหตุแตกต่างกันอย่างไร

47. ระบบประสาทศูนย์กลางในสัตว์มีกระดูกสันหลัง : ไขสันหลัง (SPINAL CORD)

48. 48
ไขสันหลัง (spinal cord)
• เนื้อไขสันหลังมี 2 ส่วนคือ
1. White matter เป็นส่วนที่มีสีขาวอยู่รอบนอก โดยบริเวณนี้มี
เฉพาะใยประสาทที่มีเยื่อไมอีลินหุ้มโดยไม่มีตัวเซลล์ประสาทอยู่เลย
2. Gray matter เป็นส่วนที่มีสีเทา อยู่บริเวณกลางๆ โดยบริเวณ
นี้มีทั้งตัวเซลล์ประสาทและใยประสาทที่ไม่มีเยื่อไมอีลินหุ้ม ตัวเซลล์ประสาท
มีทั้งเซลล์ประสาทประสานงานและเซลล์ประสาทนาคาสั่ง มีรูปร่างคล้าย
ตัวอักษรตัว H หรือปีกผีเสื้อ ประกอบด้วย
- ปีกบน (dorsal horn) เป็นบริเวณรับความรู้สึก
- ปีกล่าง (ventral horn) เป็นบริเวณนาคาสั่ง
- ปีกข้าง (lateral horn) เป็นระบบประสาทอัตโนวัติเพราะมีเซลล์ประสาท
นาคาสั่งตัวที่ 1 ปรากฏอยู่

49. 49

50. ภาพแสดงไขสันหลังที่บรรจุอยู่ในโพรงกระดูก
50

51. 51

52. 52
ไขสันหลังของคนอยู่
ภายในกระดูกสันหลัง
ตั้งแต่กระดูกสันหลัง
บริเวณข้อแรกถึงกระดูก
สันหลังบริเวณเอวข้อที่ 2
: L2 (เมื่อเจริญเติบโต
เต็มที่) แต่ในทารกแรก
คลอดจะอยู่บริเวณเอวข้อ
ที่ 3 : L3

53. 53

54. 54
การเจาะน้าไขสันหลัง (lumbar puncture (LP), spinal tap)
การเจาะหลัง/แทงหลัง เป็น
การที่หมอแทงเข็มเข้าไปใน
ช่องไขสันหลังเพื่อ
จุดประสงค์ต่างๆกัน ไม่ว่าจะ
เป็นการตรวจหาโรค , การให้
ยาชา หรือการให้ยาเพื่อ
รักษาโรค

55. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• สีเนื้อของไขสันหลังและสมองมีลักษณะเหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร
• บริเวณไขสันหลังที่มีรูปร่างคล้าย H มีส่วนประกอบสาคัญอะไรบ้าง

56. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• การเจริญของไขสันหลังกับกระดูกสันหลังในมนุษย์มีความสัมพันธ์กันอย่างไร
• การเจาะน้าเลี้ยงไขสันหลังเพื่อนามาตรวจวินิจฉัยอรคควรทาที่ตาแหน่งใด เพราะเหตุใด

57. ระบบประสาทรอบนอกในสัตว์มี
กระดูกสันหลัง : เส้นประสาทไขสัน
หลัง (SPINAL NERVE)

58. เส้นประสาทไขสันหลัง (SPINAL NERVE)
58
• ในคนมีทั้งหมด 31 คู่ ทั้งหมดเป็นเส้นประสาทผสม (mixed
nerve) เส้นประสาทไขสันหลังจึงเหมือนเส้นประสาทสมองคู่ที่
5,7,9,10

59. VERTEBRAL COLUMN VS. SPINAL NERVE
59

60. 60

62. 62
(1) รีเฟล็กซ์ แอกชันของการกระตุ้นขา (2) รีเฟล็กซ์ แอกชันเมื่อเหยียบเศษแก้ว

63. 63
monosynaptic reflex or simple reflex arc

64. 64
polysynaptic reflex or complex reflex arc

65. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• เส้นประสาทไขสันหลังของมนุษย์ทั้งหมดจัดเป็นประเภทใด
• จานวนเส้นประสาทไขสันหลังกับกระดูกสันหลังเท่ากันหรือไม่ อธิบาย

66. ทบทวนความรู้ความเข้าใจ
• รีเฟล็กซ์ อาร์ก คืออะไร จงเขียนแผนภาพประกอบ
• รีเฟล็กซ์ แอกชัน มีกี่รูปแบบ แต่ละรูปแบบแตกต่างกันอย่างไร

67. “THE END”
THANK YOU FOR YOUR ATTENTION!