In 2017 is het twintig jaar geleden dat het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Het congres '20 jaar RSV' blikt terug op die twintig jaar en kijkt meteen ook vooruit. Hoe kwam het plan tot stand? Wat is uiteindelijk het resultaat en de betekenis ervan geweest? Heeft het de verwachtingen kunnen inlossen? En wat leren we eruit voor de beleids- en omgevingsplanning?

1. Van de Wetering Atelier für Städtebau
Birmensdorferstrasse 55, CH-8004 Zürich
+41 (0)44 245 46 09, www.wetering.ch
Agglomeratieprogramma’s in
Zwitserland
Planning, projecten, kostenbaten
ir. Han van de Wetering, stedenbouwkundig ingenieur / architect SIA
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017

2. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Inleiding
Agglomeraties als nieuwe uitdaging
Steden met belangrijke economische rol, baat bij goed
functionerende „daily urban systems“, belang van de
stadsregionale schaal
Vaak slecht functionerende „daily urban systems“:
- Moeilijke samenwerking administratieve eenheden
- Geen afstemming stedenbouw en verkeer
- Gevolg: economische schade, hoge kosten, beperking
leefkwaliteit
Verkeer: tegenwoordig meer beperkende als
ondersteunende factor voor de stadsontwikkeling;
Ongeacht potentieel technische ontwikkelingen:
basisuitdaging blijft bestaan
Agglomeratiebeleid: weinig prioriteit op nationaal niveau
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Antwerpen CS: 1.6 miljard euro voor slechts
36’000 reizigers per dag (Foto: H. van de Wetering)
Invalsweg in Antwerpen:
Investeringen reiken vaak niet tot
aan de periferie (Foto: google)
Conflict stad en verkeer: Situaties in
Antwerpen, Zürich en Nice (Foto’s: H. van
de Wetering)

3. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Agglomeratieprogramma’s
Aanleiding
Situatie Zwitserland: sterke demografische en
economische groei, concentratie in de agglomeraties
Goed functionerende agglomeraties als basis voor
(economische) concurrentiekracht
Omdenken in federaal beleid: prioriteit stadsregionale
schaal, ontwikkeling agglomeratieprogramma’s
Doel
Duurzame en kwalitatieve ontwikkeling van
agglomeraties, concurrentiekracht vergroten
Betere beheersing van verkeersproblemen
Minder overheidsuitgaven
Betere samenwerking (verticaal en horizontaal) en
afstemming stedenbouw en verkeer
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Overzicht: van de 50 agglomeraties en de 30 ingediende, eerste generatie
agglomeratie-programma’s (Bron: ARE)

4. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Agglomeratieprogramma’s
Inhoud
Agglomeratieprogramma: federaal plannings- en
sturingsinstrument waarmee verkeer en stedenbouw op
schaal van de agglomeratie gecoordineerd worden
Initiatief bij de stadsregio / agglomeratie:
• Basis: ruimtelijke toekomstvisie als beleidsstrategie,
coherente ontwikkeling, afstemming stedenbouw –
verkeer – landschap, gemeenschappelijke doelstelling
(gemeentes, kantons etc.)
• Vanuit visie: definitie van integrale stedenbouw- en
verkeersprojecten (bijv. corridorontwikkeling
tramlijn, centrumsgebied, stationsplein), incl. kosten,
financiering, tijdsplanning
• Focus op realisatie: Geen woorden maar daden!
Agglomeratieprogramma’s zijn voor de overheid
(kantons, gemeenten) bindend
Indiening bij federale ARE; Elke 4 jaar kan een nieuw
agglomeratieprogramma ingediend worden
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Agglomeratieprogramma Grand Genève, 2016: Synthesekaart als toekomstvisie,
belangrijk coordinatieinstrument (Bron: Van de Wetering / GGau e.a.)

5. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Agglomeratieprogramma’s
Sturing door financiering
Beoordeling projecten door Amt für Raumentwicklung
(ARE), kostenbaten als uitgangspunt:
1: Projectkosten
2: Criteria effectiviteit / werking:
- Verbetering kwaliteit verkeerssysteem (bijv.
multimodaliteit)
- Stedelijke verdichting (bijv. concentratie
ontwikkeling op goed ontsloten plekken, openbare
ruimte)
- Verkeersveiligheid (bijv. 30km/u op hoofdwegen)
- Duurzame ontwikkeling (bijv. reductie CO2-uitstoot)
Gemeenschappelijke financiering: bijdrage door
federatie maximaal 50% (1ste agglomeratieprogramma’s:
1.4 miljard euro federale financiering, 2.2 miljard euro
door kantons / gemeenten)
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Hoe groter het nut en hoe lager de kosten, hoe meer federale bijdrage (bron:
ARE)

6. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Agglomeratieprogramma’s
Sturing door financiering
Geen inhoudelijke bemoeienis:
• Agglomeratieprogramma’s zijn vrijwillig
• “Zinloze” projecten mogen gebouwd worden, maar
gemeenten moeten die zelf betalen
Federale geldpot is fix: alleen allerbeste projecten
krijgen geld; gezonde concurrentie tussen de
agglomeraties!
Invloed op verkeers- en stadsontwikkeling
Focus op OV en multimodaliteit: weinig ruimtegebruik,
hoge capaciteit
Terug naar de compacte stad: meervoudig gebruik van
(bestaande) infrastructuur, behoud landschap
Integrale ontwikkeling stedenbouw en verkeer:
efficiëntie, reductie kosten, kwaliteit, duurzame
ontwikkeling
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Het overgrote deel van de investeringen uit de agglomeratieprogramma’s komt het OV
(trein, tram, bus, stations), langzaam-verkeer en de opwaardering van stadruimte ten
goede (bron: ARE)
Terug naar de compacte stad: stedelijke dichtheid en kwalitatieve verdichting als kans
(Bron: «Stadtwerdung der Agglomeration» van J. Sulzer, afbeelding: Toekomstbeeld
Dietikon, Van de Wetering)

7. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Agglomeratieprogramma’s
Participatie- en leerproces
Gecoordineerde regionale planning als proces met grote
politieke dimensie
Planning als open proces met «test studies», parallele
bewerking van een ruimtelijke visie door 3 of 4 externe
interdisciplinaire teams; soms ook als prijsvraag:
verschillende ideeën en strategieën zijn gevraagd!
Participatie met bevolking en politici: communicatieve,
begrijpelijke, illustratieve plannen
Leerproces: besef van noodzaak duurzame ontwikkeling
gegroeid, verandering van mobiliteitsgedrag en
woonwensen
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
De nieuwe planning van agglomeraties is vooral ook een participatie- en
leerproces (Bron: agglomeratieprogramma Genève)

8. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Agglomeratieprogramma’s
Financiële synergieën verkeer en stedenbouw
Verkeersinfrastructuur met zeer hoge bouw- en
planningskosten: Financiering stedenbouwkundige
planning vanuit verkeersprojecten
Dankzij goede afstemming stedenbouw - verkeer
enorme meerwaarde: financiering verkeersprojecten
door stadsontwikkeling
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Glattalbahn: met bouwkosten van ongeveer 350 miljoen euro werd een perifeer
gebied tot nieuwe stad ontwikkeld, wat, binnen een straal van 400 m van haltes,
tot een investeringsvolume van 7 miljard euro leidde (foto’s: H. van de Wetering, S.
Zangger)

9. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
Transit oriented development
HOV als drager van de stad
Integratie in structurerende stadsruimte, combinatie
attractieve dienstregeling (minimaal 6 tot 10 trams /
uur) en hoge kostendekkingsgraad (>60%) noodzakelijk.
Daarom:
• HOV-systeem als deel van een coherente doorgaande
stadsruimte, geïntegreerd in het stedelijk netwerk
• Hoge dichtheden
• Functiemenging
• Ligging van belangrijke (verkeersintensieve) functies
op strategische plekken aan HOV-systeem
• Attractieve omgeving, comfort
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Omgevingsontwerp: HOV-systeem rijdt door achtertuinen, toegankelijkheid haltes
bemoeilijkt. (Bron: Google)
Leidsche Rijn (NL), schaalniveau stadsdeel: stedenbouw en verkeer zijn twee
volledig aparte, afgezonderde, geisoleerde systemen; Dichtheden, voorzieningen en
wijkstructuur zijn niet op het primaire OV-systeem (HOV, spoor) aangepast.

10. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
Transit oriented development
Hoofdwegen als stedelijk ruggengraat
Consequente verdichting en functiemenging langs
invalswegen mit HOV-lijnen; OV als integraal stedelijk
systeem
Stadstraten als levensader van de stad, inbedding haltes
in lokaal wegennet, concentratie van functies,
attractieve straatruimte voor alle verkeersdeelnemers,
adres en visitenkaartje van de wijk
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Agglomeratie Basel (CH):
Consequente verdichting en
functiemenging langs tramlijnen en
rond stations; integratie van
bestaande en historische structuren
(Bron: Van de Wetering Atelier für
Städtebau GmbH / mrs partner AG /
asp Landschaftsarchitekten AG /
Kanton Basel-Land)

11. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
Transit oriented development
Kostenbaten: dichtheid en OV-systeem
Dichtheden per OV-middel voor een rendabel systeem en
attractief aanbod:
• Tram: tenminste FSI 1.5 in een corridor van 400 m
aan weerszijden van de tramlijn
• Ander HOV (trolleybus, bus met eigen rijbaan):
tussen 0.8 en 1.5
• Lagere dichtheden: bus, stadsbus
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Agglomeratie Basel, verlenging tramlijn 8 in combinatie met stedelijke verdichting en
herstructurering; functiemenging, 7 tot 8 bouwlagen etc. (bron: Kanton Basel Land, Van de
Wetering)

12. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
Transit oriented development
Renaissance van stedelijk wonen
Hoge kostendekkingsgraad: OV-bedrijf definieert
dichtheden langs tramlijn (Glattalbahn: per km 6’000
inw./ap. binnen een corridor van 400 m aan weerszijden
van de tramlijn, gebieden rond bestaande stations
mogen niet meegerekend worden).
Verdichting en stadsontwikkeling als integraal onderdeel
van OV-infrastructuurproject
Stedelijk wonen als kwaliteit:
• Hoge woonkwaliteit ook in hoge dichtheid mogelijk
• Nabijheid van functies, hoog comfort van stedelijke
mobiliteit
• Dankzij directe koppeling aan haltes en stations
sterke reductie parkeerplaatsen mogelijk (0.3 tot 0.7
PP per woning), meer mogelijkheden voor attractive
open ruimte
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Nieuwbouwwijken aan de noordelijke
periferie van Zürich: stedelijk wonen met
hoge woonkwaliteit, dankzij zeer goede
OV-ontsluiting reductie van het aantal
parkeerplaatsen mogelijk (Plan:
Feddersen & Klostermann; Maquette:
Richti-Areal, Lampugnani; Foto’s: H. van
de Wetering)

13. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
Transit oriented development
Synergieën tussen OV en voetgangers
Goede bereikbaarheid voor voetgangers uit alle
richtingen: zebrapaden aan beide uiteinden van de halte
Indien mogelijk ongeregelde oversteek met voorrang
voor voetgangers
Geregelde oversteek (met verkeerslichten): korte
omlooptijden (maximaal 60 seconden, wachttijd zelden
langer als 30 seconden)
Attractieve halteomgeving: openbare ruimte, actieve
begane grond
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Overal zijn zebrapaden: hoog comfort bij de
toegankelijkheid (Foto’s: S. Vogt)
Dankzij korte omlooptijden is er vaak groen voor
voetgangers (Foto: H. van de Wetering)

14. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
Transit oriented development
TOD als stedenbouwkundige ontwerpopgave
Ombouw stadsstraat gekoppeld aan opwaardering
voorzones en meerwaarde voor aangrenzende kavels
Combinatie functionele en esthetische aspecten
Kracht van het ontwerp:
- Focus op (bijzondere) kwaliteiten en kansen i.p.v.
kwantiteiten en problemen
- Inspiratiebron
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Verdichtingsstrategie Dietikon (CH): bundeling stadsontwikkeling met nieuwe
Limmattalbahn (bron: stad Dietikon, Van de Wetering)
Masterplan Solothurn: Corso als centraal ontwerpelement in de ontwikkeling van de stad
(bron: stad Solothurn, Van de Wetering)

15. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
polycentrische regio
“Netzstadt” en bundeling centra en knopen
Synergieën bereikbaarheid en stadsontwikkeling
Verdeling van verkeersstromen, efficiënte inzet van
verkeersmiddelen
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Regionaal ontwikkelingsconcept voor de zuidelijke agglomeratie van Basel: hierarchie van
overstappunten en centra (2011-2012, Van de Wetering Atelier für Städtebau, mrs partner
AG, asp landschapsarchitecten)
Masterplan binnenstedelijk S-Bahnlijn CEVA Genève: 5 nieuwe stations, 5 nieuwe OV-
knooppunten, 5 nieuwe stadscentra (Bron: Van de Wetering Atelier für Städtebau / Office
de l’Urbanisme canton de Genève)

16. Van de Wetering
Atelier für Städtebau
Projecten en strategieën:
polycentrische regio
Stationsgebieden en overstappunten als nieuwe
centra
Nieuwe stationwijken als prioritaire
stadontwikkelingsgebieden; ontwikkeling dichte
stadswijken en subcentra, functiemenging,
verkeersintensieve voorzieningen, inbedding in
wijkstructuur, integratie in stedelijk verkeersnet,
identiteit
Samenwerking SBB, stad, kanton: gemeenschappelijk
interesse dankzij toekomstvisie en wederzijdse
financiering
Financiering infrastructuurprojecten en attractieve
openbare ruimte door potentieel stadsontwikkeling:
afroming van meerwaarden
VRP congres «20 jaar RSV»
themasessie ruimte en mobiliteit
17.03.2017
Station Antwerpen-Zuid (B): nauwelijks synergieën met functies en voorzieningen, lage
dichtheden, veel braakliggende of ongebruikte ruimte (Bron: Bing)
Masterplan binnenstedelijke S-Bahnlijn CEVA Genève: stations als nieuwe OV-knooppunten
en nieuwe stadscentra (Bron: Van de Wetering Atelier für Städtebau / Office de l’Urbanisme
canton de Genève)
Liestal (13’700 inw.): samenspel verdichting en opwaardering stationsomgeving ook in
kleine steden (foto’s: vdw)

17. Hartelijk dank voor uw
aandacht!
Han van de Wetering
Van de Wetering Atelier für Städtebau GmbH
Birmensdorferstrasse 55, 8004 Zürich
T: 044 245 46 09
staedtebau@wetering.ch
www.wetering.ch