In 2017 is het twintig jaar geleden dat het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Het congres '20 jaar RSV' blikt terug op die twintig jaar en kijkt meteen ook vooruit. Hoe kwam het plan tot stand? Wat is uiteindelijk het resultaat en de betekenis ervan geweest? Heeft het de verwachtingen kunnen inlossen? En wat leren we eruit voor de beleids- en omgevingsplanning?

1. Hoe superdivers
is onze ruimtelijke planning?
Hoe geven we de transitie naar
superdiversiteit vorm?
Dr. Dirk Geldof
Socioloog & Lector
Faculteit Ontwerpwetenschappen UA
Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, Odisee
campus Schaarbeek
Sociaal Werk Karel de Grote-Hogeschool
Brussel, RVP, 17 maart 2017

2. Waarom wordt Vlaanderen superdivers?
En waarom vraagt dat (deels) een
andere manier van kijken en denken?
Opwarmer
 Twee op drie kinderen en jongeren in
Brussel en Antwerpen vandaag hebben
een migratie-achtergrond
Opbouw
 Zicht op de groeiende superdiversiteit
als nieuwe realiteit & kader
 De uitdagingen ervan voor de
samenleving & ruimtelijke planning
2

3. Superdiversiteit.
Wat betekent dat?
 Superdiversiteit
 Is meer dan een synoniem voor diversiteit of
multiculturaliteit
 nieuwe fase in migratie & demografie
 Term Steven Vertovec (2007)
 Op amper een halve eeuw van een
samenleving met beperkte etnisch-
culturele diversiteit naar een
immigratiesamenleving

4. De superdiversiteit
van de 21ste eeuw
 Het resultaat van deze opeenvolgende
migratiegolven is een veel complexere
sociale realiteit
 zeker in onze (grotere) steden.
 Superdiversiteit wijst tegenover de
migratie in de 20ste eeuw op een
 Kwantitatieve transitie
 kwalitatieve transitie
 & op een normalisering van diversiteit

5. Kwantitatieve dimensie: diversiteit groeit
overal, het sterkste in steden
Woonplaats personen van vreemde herkomst (SVR 2014)

6. Transitie naar
majority-minority cities
 ‘majority-minority cities’:
 steden waar de meerderheid van
de bewoners uit een brede waaier
van minderheden bestaat.
 Wereldsteden als New York, Sao
Paolo, Toronto of Sydney
 Vandaag ook Brussel, Rotterdam
& Amsterdam, & Genk
 morgen in Antwerpen
 Overmorgen in Gent

7. Antwerpen is voor 2020 een majority-
minority-city: vergroening & verkleuring
7
46,9% Antwerpenaren van
allochtone origine
< 5% bij 80+
 50% -50-ers
 70% bij kinderen &
jongeren
 Ook zonder nieuwe migratie
wordt Antwerpen een majority-
minority-city
+ Jaarlijkse instroom 6000-8000
nieuwkomers

8. Kwalitatieve dimensie : groeiende
diversiteit in de diversiteit
 Superdiversiteit:
een kwalitatieve breuk
 basispatroon van migratie
veranderde
 van mensen uit een klein aantal
landen van herkomst naar een klein
aantal gastlanden
 naar mensen uit een zeer groot
aantal landen van herkomst naar
zeer groot aantal gastlanden
=> diversiteit in de diversiteit

9. Diversiteit in de diversiteit:
wat betekent dat?
 een enorme hybriditeit in de
achtergronden van migranten
 samenspel van
 Meer nationaliteiten
 Meertaligheid
 Religieuze diversiteit groeit
 Diversiteit in migratiemotieven
 Diversiteit in verblijfsstatuten
 Diversiteit in sociaal-economische
posities
 Diversiteit in & tussen
gemeenschappen
 Meer transnationalisme

10. Superdiversiteit als (moeizaam) proces van
normalisering van diversiteit
 Niet meer de uitzondering, de
minderheid, de afwijking van de
norm, …
 Superdiversiteit als dagelijkse
realiteit
 ‘Commonplace diversity’in steden
en wijken
 Ook in professionele settings
 Zeker scholen
 ook in bedrijven, winkels,
verenigingsleven, politiek, sport…
 Én in ruimtelijke planning?

11. De superdiverse realiteit:
uitdaging voor de 21ste eeuw
 Onze samenleving verandert
sneller dan onze manier van
kijken & denken
 Zoeken naar actuele denk- en
beleidskaders
 Zie boek

12. Hoe de transitie organiseren?
 Voorbij het wij-zij-denken:
 Naar een ‘wij zowel als zij’
 Erkenning van het belang van
aankomstwijken in steden
 die meer zijn dan ‘achtergestelde’ buurten
 Steden die werken als een
emancipatiemachines
 Sociaal én ruimtelijk
 Superdiversiteit als een basiskenmerk van
stedelijkheid in de 21ste eeuw

13. Heeft superdiversiteit een impact
op gezinnen en woonbehoeften?
 Waarschijnlijk wel, maar we weten erg
weinig
 Ruimtelijke planning & woononderzoek
kleurenblind?
 Onderzoek leert
 Meer diversiteit bij lagere inkomens
 Meer migranten huren
 Sterke verschillen tussen groepen
 Grotere impact woonkosten op hun budget
 Aandeel migranten verschilt sterk tussen
gemeenten 13

14. Verschillen in gezinsgrootte en
gezinspatronen
 Meer personen per huishouden bij arbeidsmigranten uit jaren ‘50 & ‘60
14

15. Verschillen naar leefvormen
 Meer huishoudens waar 2 of 3
generaties samenleven
 gezinsgrootte, gezinsvormen en
relatiepatronen verschillen tussen
autochtonen en mensen van andere
origine,
 maar verschillen ook naargelang
land van herkomst & verblijfsduur
 Diversiteit in de diversiteit
weerspiegelt zich in
gedifferentieerde woonpatronen en
woonbehoeften.
 Wie vertrekt van de gemiddelde
Vlaamse evoluties, vat steeds
minder de reële
bevolkingsdynamiek in superdiverse
steden.
15
4550556065707580859095100
Belgen Italianen Spanjaarden Marokkanen Turken
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+j
%wonendinhuishoudensmet
2ofmeergeneraties
leeftijd mannen
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+j
%wonendinhuishoudenmet
3ofmeergeneraties
leeftijd mannen
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+j
%wonendinhuishoudensmet
2ofmeergeneraties
leeftijd vrouwen
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+j
%wonendinhuishoudensmet
3ofmeergeneraties
leeftijd vrouwen

16. Wat weten we amper?
 Worden verschillen bepaald door sociaal-
economische positie, cultuur of verblijfsduur?
 Impact niet-officiële inwoners in steden (mensen
zonder papieren)?
 Over en onderbewoning?
 Verschillende woonculturen
 hoe mensen ruimtes gebruiken?
 Verschillen in gebruik van publieke ruimtes, …
 Impact superdiversiteit op stadsvlucht
 Push factor voor witte stadsvlucht?
 Sociale stijging en gekleurde stadsvlucht?
 => Cruciale kennis voor planners en ontwerpers in
een wereld van superdiversiteit
16

17. Dringend verder te onderzoeken: impact
superdiversiteit op ruimtelijk & woonbeleid
 Willen we een ruimtelijk beleid & een
woonbeleid dat aansluit bij de
superdiversiteit vandaag, dan is inzicht
in de effecten van die superdiversiteit
op de uitdagingen voor het woonbeleid
wenselijk & noodzakelijk, zeker in de
steden.
 Met groeiende diversiteit in de
diversiteit en de verschillende
dynamieken tussen steden en
gemeenten, maar evenzeer tussen
bevolkingsgroepen binnen steden en
gemeenten, groeit de nood aan
flexibiliteit en diversiteit in het
woonbeleid.
17

18. De paradox van superdiversiteit:
minder én meer aandacht voor diversiteit
 De ‘normalisering van superdiversiteit
betekent dat we de ‘etnische lens’ moeten
leren loslaten
 Niet alles vanuit etnische verschillen bekijken:
 minder aandacht voor etnische diversiteit
 Oog hebben voor andere assen van verschil
 Diversiteit in de diversiteit
 Gender, leeftijd, klasse, opleiding, geloof…
 Maar om daar te geraken is er tegelijk &
voorlopig méér aandacht nodig voor
etniciteit
 op een divers-sensitieve manier18

19. Nieuwe uitdaging voor
ontwerpwetenschappen
 Naar een interculturalisering
van stedebouw, architectuur en
interieurarchitectuur?
 Inspelen op groeiende
superdiversiteit in de samenleving
 Ontwerpen voor en vanuit
superdiversiteit
 Divers-sensitieve planning
 divers-sensitief ontwerpen
 zonder stereotypering of
culturalisering
 met oog voor groeiende
diversiteit in de diversiteit
19

20. Meer lezen?
Reacties welkom op dirk.geldof@uantwerpen.be