13 juni 2019. Circulair denken en handelen kan ons een stevige stap op weg helpen naar een duurzame samenleving. Circulariteit heeft echter vele gradaties en is van toepassing op zowat alles. Dat maakt het ook een containerbegrip. Tijd dus om de zaken scherp te stellen! Het VRP-voorjaarscongres laat zien wat circulariteit kan betekenen voor onze ruimte en infrastructuur. Circulair denken kan de discipline van de ruimtelijke planning verrijken met verfrissende en onverwachte inzichten. Hoe kunnen we lokale stromen slim gebruiken? Wat zijn goede voorbeelden van flexibele circulaire ontwerpen die toelaten dat gebouwen makkelijk van functie kunnen veranderen/gerecycleerd kunnen worden? Hoe pas je circulaire principes toe op wijk- of gebiedsniveau? Aan de hand van verhelderende lezingen en circulaire projecten hopen we u te inspireren in uw planningspraktijk, bij uw ontwerpen of in uw beleid. Speciaal voor de gelegenheid presenteren de VRP en de Bond Beter Leefmilieu het Inspiratieboek ‘Circulaire Ruimte’.
4. Uitdagingen voor CE op verschillende
schaalniveaus vanuit de praktijk
De invulling van en de ambities voor circulaire economie zijn anders naargelang het ruimtelijke
schaalniveau (lokaal, bovenlokaal, regionaal, etc)
5. Economy needs city, city needs economy
Graduele evolutie van een traditionele lineaire economie naar een ‘WE’-economie
(Circulaire economie – Civic economy – Urban economy) is gebaseerd op een nabijheidslogica en
onderlinge relaties die aan grote snelheid wijzigen. Steden vormen de plaats bij uitstek omwille van
de aanwezigheid van kritische massa van vraag en aanbod.
6. Traditionele planningsmethodes
volstaan niet meer
Er is een integrale strategie nodig die niet enkel focust op ‘ruimte’ creëren voor circulaire economie,
maar op het creëren van netwerken van actoren en het creëren van ruimtelijke condities
die ervoor zorgen dat nieuwe circulaire economische activiteiten aangetrokken worden.
7. Stedenbouwkundige als partner in transitie
We onderzoeken niet zozeer hoe een project er moet uitzien, we onderzoeken hoe een project haar
gebruikers versterkt, nieuwe kansen biedt voor deeleconomie, uitwisseling en inter-afhankelijkheid
van actoren bevordert.
8. 1.1 Het circulaire gebouw
Relevante thema’s m.b.t. circulaire economie op gebouwniveau
9. Leegstaande gebouwen als katalysator
Heel wat trends en tendenzen rond CE wijzen op de nood aan ruimte voor economie in de stad, en dus
het vermijden van functiewijziging naar wonen, opdelen van grootschaligere percelen
Leegstaande gebouwen niet als stedenbouwkundige last beschouwen maar als hefboom van
binnenstedelijke stadsontwikkeling.
Groeiend belang van tijdelijke invulling van te herbestemmen panden als katalysator van
stadsvernieuwingsprojecten
10. Living Lab veranderingsgericht bouwen
Nood aan onderzoek naar de ontwikkeling van beheermodellen voor recuperatiemateriaal
en voor modulaire bouwsystemen (subsidies Vlaanderen Circulair)
11. Wijzigende stedelijke condities
Veranderingsgericht bouwen wint ook aan belang i.f.v. robuuste duurzame steden van de toekomst die
dienen om te gaan met wijzigende stedelijke dynamieken:
ontwerp van modulaire, flexible en deelbare gebouwen
12. Delen van ruimte
Ruimte in de stad is schaars
Meervoudige relaties met programma’s in de nabijheid
Doorgedreven programma- en actoren onderzoek
13. Thinking by design: Circulair Labo
Scenario-onderzoek i.f.v. opschalen van potenties voor circulariteit
Afstemmen projecten rond gemeenschappelijke publieke ruimte
14. Thinking by design: Circulair Creatieve Cluster
Delen van programma’s (gedeelde exploitatiemodellen)
15. Stedelijke pool met synergiën tussen onderwijs - creatief ondernemerschap en circulaire economie
Kansen om CE breder te implementeren : product as a service – product lifetime extension – gedeelde
water- en energienetwerken – veranderingsgericht bouwen - kennisdeling
Thinking by design: Circulair Bouwblok
16. Circulair bouwblok
Actief werk maken van een coalitie van actoren (beleid – ontwerpers – producenten – gebruikers)
i.f.v. opschaling van circulariteit van gebouw tot bouwblokniveau
17. 1.2 De circulaire wijk
Relevante thema’s m.b.t. circulaire economie op wijkniveau
18. De circulaire wijk
Stedelijk metabolisme: van lineaire naar circulaire stromen
nabijheidsprincipe en zelfvoorzieningsprincipe
19. De circulaire wijk
Stedelijk metabolisme: van lineaire naar circulaire stromen
Grotere impact naarmate de schaal van toepassing
20. De circulaire wijk
Stedelijk metabolisme: van lineaire naar circulaire stromen
Grotere impact naarmate de schaal van toepassing
21. De circulaire wijk
Stedelijk metabolisme: van lineaire naar circulaire stromen
Grotere impact naarmate de schaal van toepassing
22. Geïntegreerde ontwikkelingsstrategie voor een
circulaire wijk
Stationsomgeving Roeselare als circulaire stadswijk (onderzoek i.o.v. OVAM)
aantakking op warmtenet Roeselare - integraal watermanagement, ecosysteem met stadslandbouw
nood aan een geïntegreerde ontwikkelingsstrategie
23. Afwegingskader ontwikkelingsmogelijkheden
Van business-as usual naar een geïntegreerde ontwikkelingsstrategie
Investeren in een tijdsintensief traject met onzekere of onvoorspelbare uitkomst is moeilijk
Conflict tussen korte termijn en lange termijn denken
24. Circulariteit op wijkniveau
Actief werk maken van een coalitie van actoren
(beleid – eigenaars - stakeholders – ontwikkelaars – toekomstige eindgebruikers)
25. 1.3 De circulaire stad
Relevante thema’s m.b.t. circulaire economie op stadsniveau
26. De circulaire stad
Case circulariteit in de zorg (LaboXX-Werk):
Ziekenhuissites maken transitie van huidig lineair beheer
32. De circulaire stad
Bedrijventerrein Albertkanaal
Condities voor het aantrekken van innovatieve bedrijven rond circulaire stedelijke logistiek en energie
33. De circulaire stad
Bedrijventerrein Albertkanaal
Condities voor het aantrekken van innovatieve bedrijven rond circulaire stedelijke logistiek en energie
35. De circulaire stad
Linken tussen verschillende sectoren: stedelijke logistiek – (re)make sector – retail – zorgsector – kennissector
36. Circulariteit op stadsniveau
Actief werk maken van een coalitie van actoren
(beleid – ontwerpers – grote stedelijke actoren - sensibilisering)
37. 1.4 De circulaire regio
Relevante thema’s m.b.t. circulaire economie op stadsniveau
38. De circulaire regio
De mate waarin een beleid op regionaal niveau proactief kan inspelen op (en toch voldoende flexibiliteit kan
bieden aan) toekomstige trends en tendensen speelt een belangrijke rol in de snelheid van transitie naar
circulaire economie.
39. De circulaire regio
De mate waarin een beleid op regionaal niveau proactief kan inspelen op (en toch voldoende flexibiliteit kan
bieden aan) toekomstige trends en tendensen speelt een belangrijke rol in de snelheid van transitie naar
circulaire economie.
41. Verbinden van actoren
De meeste projecten slagen vandaag moeilijk in een co-creatief proces (denken in ketens, end-to-end, in delen van
kosten en baten) waarbij het individueel eigenaarschap doorbroken wordt en een systemisch denken geïntroduceerd.
42. HAL 5 LEUVEN
Experiment is belangrijk!
Er zal zowel gezocht moeten worden naar quick-wins, en projecten die bottom-up kunnen opstarten, alsook naar een
stapsgewijze implementatie van grootschalige infrastructuren en hubs die de condities creëren voor veerkrachtige
circulaire steden en regio’s.
43. Top-down en Bottom-up
De combinatie van
een top-down en
bottom-up
benadering is
noodzakelijk om
buiten de fase van
“het experiment” te
treden
Nood aan een pro-actieve sector overschreidende aanpak om de schaal van het gebouw en de projectsite te overschrijden
Duidelijk is dat een geïntegreerde aanpak vereist is waarbij de verweving van verschillende schaalniveaus voorop staat.
Inzetten op circulaire economie vraagt tijd, moed en daadkracht van zowel publieke als private actoren,
maar vooral een duidelijke, onderbouwde visie.
Het lineaire traject van
ontwerp – realisatie –
gebruik dient
doorbroken te worden.
Een co-creatieve aanpak
van beleidsmakers –
ontwerpers –
ontwikkelaars/
producenten –
gebruikers is
noodzakelijk
47. 7
VERNIEUWING VAN HET
STADSCENTRUM VAN LEUVEN
SINDS 1995
NOOD AAN NIEUWE ONTWIKKELINGEN
OM TEGEMOET TE KOMEN AAN DE
GROEI VAN DE STAD
FOCUS OP VIJF BELANGRIJKE
ONTWIKKELINGEN LANGS DE
LEUVENSE RING
INTRODUCTIE
49. 17
VAARTKOM
ONTWIKKELING VAARTKOM
VOORMALIGE INDUSTRIËLE ZONE
BINNEN DE RING VAN LEUVEN
(LEEGSTAND SINDS HET VERVAL VAN
HET TRANSPORT OVER WATER EN
SPOORWEG)
TOTALE OPPERVLAKTE 45 ha
GEEN BEWONING
MENTAAL GEEN ONDERDEEL VAN DE
STAD
STATIONSOMGEVING
VAARTKOM
ARENBERG PHILIPSSITE
GASTHUISBERG
50.
51. 20
VAARTKOM
AMBITIE: NIEUW CENTRUM
VOOR DE STAD LEUVEN
OPPORTUNITEIT VERSTERKING
STADSCENTRUM:
2.500 NIEUWE WONINGEN
KWALITEITSVOLLE EN VOLWAARDIGE
STEDELIJKE OMGEVING
ONTWIKKELING STEDELIJKE MIX:
WONEN EN WERKEN, HANDEL, HOTELS,
RESTAURANTS EN CAFES, CULTUUR EN
DIENSTEN
BEHOUD PARTICULIER KARAKTER:
GROOTSCHALIGHEID, HISTORISCH
PATRIMONIUM, AANWEZIGHEID VAN
WATER
52. Aanleiding tot de toewijzing van de opdracht voor de opmaak van een masterplan (2003):
- herocalisatie van de activiteiten van Inbev
- verhuis van de hoofdzetel van Inbev eind 2004
- herontwikkeling van de Leuvense stationsomgeving
- goedkeuring RSL (Ruimtelijk Structuurplan Leuven): kader gecreëerd met politiek draagvlak
CONTEXT
59. Engels Plein als grootschalige
publieke ruimte
hoogwaardige verbinding met het
stadscentrum voor fietsers en voetgangers
60. - InBev heeft zijn terreinen verkocht aan een
private ontwikkelaar op basis van dit plan dat
goedgekeurd werd door de stad.
STADSONTWERP VAARTKOM LOUVAIN (Ontwerpteam i.o.v. Inbev Belgium NV, 2003 – 2005)
61. - Masterplan als negotiatietool: een intensieve
dialoog met de ontwikkelaars, architecten,
betrokken besturen, ...
- Basis voor een juridisch kader
PROJECTMANAGEMENT VAARTKOM LEUVEN (Ontwerpteam i.o.v. Stad Leuven 2005 – 2006)
67. - behoud grootschalige morfologie zes blokken
- opening park Keizersberg
- parkeergebouw Engels Plein
- link vanuit de Vaartkom naar de Keizersberg
VAARTKOM NOORD
75. - gemengd stedelijk programma op nieuw stuk stad met eigen identiteit
- aansluiting op drie omgevende structuren: de binnenstad, de Vaartkom en het Artoisplein
- Dijle als bindend element tussen de bestaande en de nieuwe woonomgeving
VAARTKOM OOST
76. het activiteitenplein... het Brouwerijplein...
het parkgebied.... de bakens... 3 sferen gescheiden en
verbonden
VAARTKOM OOST, XDGA & BEEL ARCHITECTEN
80. - opnieuw aanwezig maken van de Dijle
- overgang grote en kleine schaal
- nadruk op grondgebonden woningen
- verdichting rond een groene kern
VAARTKOM WEST
81. DE HOORN, OFFICE 360
- Project De Hoorn
- inspirerende werkomgeving voor creatieve bedrijven
- gemeenplaats voor cultuur en horeca in Leuven
87. Gehaalde doelstellingen
Interesse van ontwikkelaars:
• nieuwe wooneenheden in het centrum
i.f.v. kernversterking
• tegengaan van verdere inname van
open ruimte als antwoord op de
woonbehoefte
• elk deelgebied werd aangesneden
88. Gehaalde doelstellingen
Maatschappelijke meerwaarde in
ruimtelijke kwaliteit publieke ruimte:
• 2 nieuwe parken m.b.v. van
stedenbouwkundige lasten
• kwalitatieve publieke ruimte door
nieuwe verkeersorganisatie
• tijdelijke activatie van plekken op korte
termijn
• kwalitatieve linken naar de binnenstad
(projectsubsidie)
89. Gehaalde doelstellingen
Strategische inzet van eigendom van de stad
• sociale woningen via
strategische grondruil
• cultureel centrum OPEK in
voormalig Depot
• openstellen park Keizersberg
90. maatschappelijk programma
synergie tussen functies en ac toren
site consolidatie
Beperkte vaste activiteiten
met eventuele tijdelijke
evenementen
Lange termijn
SITE
Korte termijn
site activering Meervoudig
tijdelijke activiteiten
SITE
STADSVOORZIENNINGEN
ZORG
ateliers
vergaderruimtes
kantoren
winkels
concerten
pop-up store
ontmoetingsruimten
café-horeca
tentoonstelling
cinema
vlooienmarkt
eco-design
co-working
kribbe
co-housing
gedeelde ruimtes
wellness
repair cafe
maker’s space
ondernemers
3D printing
ateliers kunstenars
pop-ups
ECOLOGIE
BEWUST WONEN
ecohuis
recyclagepunt
educatie voor ecologie
fietspunt
eco-markt
stadslandbouw
verdeelpunt groenten
distributiepunt
shopping hub
demoruimte
webshop
afhaalpunt
toonzaalmodellen
multifunctionele zaal kantoren
STEDELIJKE ECONOMIE
+
@
MOBILITEIT
SITE
€
Projectgerichte stadsontwikkeling
heeft een aantal tekortkomingen
• ontwikkeling van moeilijkere sites blijft uit
--> kankerplekken
• initiatieven van onderuit kunnen niet
opboxen tegen ontwikkelaarslogica
• weinig synergie tussen de verschillende
programma-onderdelen
Geen lange termijn betrokkenheid van
de ontwikkelaars i.f.v. duurzame
stadsontwikkeling
• integratie maatschappelijk programma blijft
uit
• aankoop stad gebouwen voor realisatie
maatschappelijk programma
• niet de beoogde functionele mix
• duurzaamheid op projectniveau moeilijk
afdwingbaar
Niet gehaalde doelstellingen
Korte en lange termijn strategie
91. kernversterking integrale ecosystemen
duurzame mobiliteitstreekidentiteit
bevolkingsevolutiecirculaire economie
productieve stadgezonde stad
• Complexe globale uitdagingen die contextgebonden en gebiedsgericht moeten worden aangepakt
• Enkel een integrale oplossing is mogelijk, afstappen van een sectoriale aanpak
• klassieke ruimtelijke planningsinstrumenten voldoen niet
uitdagingen van de stad van vandaag zijn geëvolueerd
92. PROJECT ‘LEUVEN MINDGATE’
Een internationale campagne om Leuven op de kaart te zetten met drie economische pijlers:
1. High Tech
2. Gezondheid
3. Creatieve economie
93. 62 63Site Koning Albert-III laan - Roeselare
VAARTOPIA
Vaartopia is een bijzonder stadsproject. Het biedt in de Vaartkom meer fysieke
ruimte voor spelers uit de creatieve en culturele sector. Enerzijds krijgt deze
jonge en dynamische sector hierdoor de plaats om zich optimaal te ontwikkelen.
Anderzijds is dit een unieke kans om de Vaartkom te laten uitgroeien tot een
levendig deel van het stadscentrum.
De Vaartkom zal uitgroeien tot de creatieve long van
Leuven. Zoals een grote groene ruimte zorgt voor zuurstof
(letterlijk) in de stad, pompt een creatieve long zuurstof
(figuurlijk) in de samenleving: zuurstof voor stedelijke
vernieuwing, actief burgerschap en creativiteit.
Op die manier creëert de Vaartkom een vibe die tot
ver buiten de stadsgrenzen voelbaar is, een sfeer voor
vrijhavens en broedplekken, voor experiment en innovatie,
voor ontmoeting en inspiratie. Vaartopia maakt van de
Vaartkom een plek met een heel eigen karakter die (ook
internationaal) het verschil maakt.
DE KIEM IS GELEGD
Een aantal lopende en gerealiseerde projecten vormen de
kiem van Vaartopia: het kunstencentrum OPEK, de creatieve
hub De Hoorn, de tijdelijke ateliers van Cas-co, woonboten
voor jeugdhuizen, architecten en productiehuizen, de
tijdelijke inrichting van publieke ruimtes Sluispark en het
plein voor OPEK… Het stadsproject Vaartopia versterkt de
impact die deze plekken nu al hebben.
DE VAARTKOM
CREATIEVE LONG VAN LEUVEN
Vaartopia is meer dan het voorzien van ruimte voor kunstenaars en de creatieve
economie in Leuven. Het geeft Leuven ook een soort van nieuwstedelijkheid die je
verwacht in steden als Berlijn, Barcelona of Kopenhagen en die Leuven
– als stad in beweging – in volle vaart de 21ste
eeuw inloodsen.
Piet Forger, directeur cultuur stad Leuven & Marc Bauwens, directeur AGSL
PROGRAMMATORISCH POTENTIEEL
96. 66 67Site Koning Albert-III laan - Roeselare
• behoud en de versterking van een strategische grondpositie door de stad
• actief samenbrengen en cureren van complementaire invullingen (matchmaking)
• verder bouwen op bestaande initiatieven en ondersteunen van lokale socio-culturele organisaties en
creatieven (capacity-building)
• actief ondersteunen van bottom-up initiatieven (placemaking)
VAARTOPIA
97. ieuws uir Leuven
Leuven koopt Molens Van Or:shoven aan
2 jaar geleden door Kirs en Bosmans
351 v-ews
• door Ki sten Bosma ns
De Leuvense gemeenteraad heeft 'Zopas de aankoop van
de Molens Van Orshoven aan de Vaartkom goedgekeurd.
De stad is nu eigenaa1 van bet historische
gebouwencomplex_ ttWe willen er culturele organisaties,
starters en bedrijven uit de creaheve sector in ender
brengen' zegt schepen van Vastgoed Mohamed
Ridouani_ Komende maanden bekijkt de stad met
mog1elijke gebruikers hoe de Molens het best fungevuld
worden.
• aankoop Molens van orshoven (2500m²) als locatie voor Maak-Leerplek (kruisbestuiving
tussen onderwijs - culturele en creatieve sector)
• opstart van de school de Stroom: nieuwe eerste graadsschool, sterke wisselwerking met
culturele en creatieve maak- en leerplekken
98. Nieuws uit leuven
Leuven werkt aan groot publiek atelier
9 maanden geleden door Kirsten Bosmans
474 Views
• door Kirsten Bosmans
Een plaats waar dingen kunnen gemaakt worden en
iedereen terecht kan om materiaal, ruimte en expertise
te delen, bijvoorbeeld om een fiets te leren herstellen, 3D
printen uit te testen of een opnamestudio te gebruiken:
dat moet de Maak/Leerplek worden die het Leuvens
stadsbestuur met heel veel partners wil oprichten. De
Maak/Leerplek, wat voorlopig nog een werktitel is, moet
een groot publiek atelier worden waar creativiteit,
ontmoeting en samenwerking centraal staan.
• tijdelijke Maak en Leerplek in de grote silo's (3000m²)
• Virix stelt gebouw ter beschikking voor Cas-co vzw: biedt in Leuven beeldend kunstenaars,
theatermakers en performers ruimte voor artistieke praktijk en experiment
99. LEUVEN 2030 ROADMAP 2025-2035-2050
Actieplan naar een klimaatneutrale stad: 13 programma's, 80 werven