сборник

1. Интеллектуальный потенциал XXI века
1

2. Интеллектуальный потенциал XXI века
2
Оглавление
1. Сыни тұрғыдан ойлаудағы сұрақтың дұрыс қойылуы...................... 5
2. Үйірме сабақтарында тәрбиеленушілердің бейімділіктеріне
қарай кәсіптік бағдар беру ................................................................. 10
3. Білім беру үрдісіндегі ақпараттық технологиялар .......................... 21
4. Перспективы развития технологиий электронного обучения
по предмету ботаника......................................................................... 28
5. Опыт применения отдельных приемов критического
мышления для проектирования современного урока...................... 30
6. Методы и приёмы активизации познавательных интересов у
младших школьников на уроках русского языка............................ 40
7. Взгляд учителя-практика на процесс реализации обновления
содержания образования в Республике Казахстан .......................... 48
8. Организация самостоятельной работы первокурсников на
уроках химии....................................................................................... 58
9. Роль технологии критического мышления в формировании
мотивации учения у учащихся в процессе обучения
математики .......................................................................................... 69
10. Инновационный проект «Система развития классного
коллектива, основанная на гумманистических принципах
воспитания, как условие повышения уровеня
функциональной грамотности учащихся»........................................ 74

3. Интеллектуальный потенциал XXI века
3
11. Авторская программа «Топонимы и ономастика родного
края»..................................................................................................... 90
12. Мультимедиа технологий на уроках информатики....................... 100
13. Проектно-исследовательская деятельность учащихся на
уроках физики в рамках обновленного содержания
образования ....................................................................................... 102
14. Развитие творческих способностей на уроках английского
языка................................................................................................... 117
15. Применение педагогических технологий на уроках русского
языка и литературы в колледже....................................................... 125
16. Технология создания воспитательной среды. «Горячая
десятка» - ИКТ, как одна из эффективных технологий
реализации дополнительной общеразвивающей программы
«Музееведение» ................................................................................ 130
17. Активные методы обучения в начальной школе ........................... 134
18. Развитие творческого и интеллектуального потенциала
обучающихся во внеклассной работе по физике (Из опыта
работы)............................................................................................... 142
19. Повышение качества образования как результат
систематического применения контрольно-измерительного
материала на уроках биологии и естествознания.......................... 156
20. Развитие интеллектуальных способностей дошкольников с
помощью технологии В. В. Воскобовича....................................... 164

4. Интеллектуальный потенциал XXI века
4
21. Пути повышения эффективности урока ......................................... 171
22. Интеллектуальный потенциал в современном мире ..................... 176
23. Организация самостоятельной работы на занятиях
производственного обучения через использование
информационно – коммуникационных технологий...................... 188
24. Работа мастера по формированию студенческого
коллектива на уроках производственного обучения..................... 194
25. Технология сотрудничества на занятиях производственного
обучения как условие формирования профессиональной
компетентности будущего специалиста ......................................... 199
26. Стимулирование учебно-познавательной деятельности
учеников начальной школы как необходимый компонент
обновлённого образования............................................................... 206

5. Интеллектуальный потенциал XXI века
5
Сыни тұрғыдан ойлаудағы сұрақтың дұрыс
қойылуы
Боранбаева Әлия Өміртайқызы
Бастауыш сынып мұғалімі
Қызылорда облысы, Қызылорда қаласы,
Қараөзек станциясы
№128 негізгі орта мектеп
Заман талабына сай мұғалімдердің кәсіби
құзыреттіліктерін қалыптас-тыру және жетілдіру-қазіргі білім
беру саласының өзекті мәселелерінің бірі. Кәсіби құзыреттіліктің
дамуы-бұл маманның кәсіби тәжірибені меңгеруі және жетілдіруі
болып табылады. Мектеп жұмысы мен жетістіктерін өрістетудегі
негізгі тұлға- мұғалім. (Стронг, 2011). Кәсіби құзіреттілікті
қалыптастыру және жетілдіру әлеуметтік ортаға тәуелді. Осы
бағытта Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерінің
біліктілігін арттырудың деңгейлік курстар Бағдарламасының
орны ерекше.
Мен үшінші (негізгі) деңгейлік курсты аяқтап,
сертификатталған мұғаліммін. Сындарлы оқыту ториясының
негізіндегі құзырлы мұғалім құзырлы оқушыны қалыптастырады
деген ұстанымға сәйкес сертификат-талған мұғалімдерге
қойылатын талаптар да күшейіп отыр. Осы деңгейлік курстың
аясында мен сабақта қолданылатын жеті модульмен таныстым.
Соның ішінде мені ерекше қызықтырғаны «Сыни тұрғыдан
ойлауға үйрету» модульі. Және де осы модульмен таныса отырып,
оқушылардың белсенділігін арттыруда сұрақ қою техникасының
орны ерекше екенін түсіндім.

6. Интеллектуальный потенциал XXI века
6
«Жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді» деп
А.Дистерверг айтқандай білім берудің сапасын жақсарту
мақсатында «Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету» модулін өз
тәжірибемде қолдана отырып, ойлау қабілеттері дамыған және
жаңашыл шәкірттерді тәрбиелеуді жөн көрдім. Сыни тұрғыдан
ойлаудың мені қызықтырғаны баланың өзі ізденіп, жазбаларына,
ұсыным-дары мен пікірлеріне дәлелдер келтіруі. Ол бұрын тек
тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дәлелдеуші,
ал мұғалім осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы.
Жалпы айтатын болсақ сыни ойлау дегеніміз – баланың өз
бетімен білімді игеруі, бір-бірімен қарым-қатынас жасай алуы.
Ойлау арқылы бала көп нәрсеге қол жеткізуі мүмкін. Сыни
ойлауға оқыту – жеңіл міндет емес. Оны белгілі кезеңде орындап,
кейін ұмытып кетуге болмайды. Сыни ойлау, бұл – американдық
көптеген ғалымдардың алдыңғы қатарлы идеялар негізінде
құрылған жоба. Шығыс даналығы былай дейді: «Маған айтсаң,
ұмытып қалам, көрсетсең есімде қалады. Ал,өзім істесем, үйреніп
алам». Бұл баланың ынтасын, қызығушылығын оятып, ойлауын
дамытып, оқып, үйрету қажет деген сөз.
Сыни ойлауға апаратын қатаң реттелген қадамдар тізімі
жоқ. Дегенмен, сыни ойлауды дамытатын оқу шарттарын, яғни
оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру,
әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау, оқушылардың оқу
үрдісіндегі белсенділіктерін мадақтау, оқушыларға мысқылсыз
еркін атмосферада жұмыс істейтіндіктеріне кепілдік беру, сыни
ойлау тәжірибесі үшін уақыт пен мүмкіндіктер қамтамасыз ету,
кез-келген оқушының сыни шешімді қабылдай алатын қабілетіне
сенімділік білдіру, сыни ойлауды бағалау, оқыту үрдісіне белсенді

7. Интеллектуальный потенциал XXI века
7
қатысуға, басқалардың пікірлерін сыйлауға мүмкіндік беру.Сыни
тұрғыдан ойлауда ең басты нәрсе-сұрақтың дұрыс қойылуы.
«Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету» модулі оқушының
мүмкіндіктерін ашады. Мен әрбір сабағымда осы модульдің тиімді
жақтарын пайдаланып отырамын.
Егер де мұғалім сыни тұрғыдан ойлау қабілеттері дамыған
оқушыларды қалыптастырғысы келсе, өздерінің де сыни
тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамыта отырып, жаңашыла
идеяларға көңіл көкжиегін ашулары керек (МАН, 7 б). Осыған
орай, оқушының ойлау қабілетін дамыту мақсатында, мен өзімнің
сабақтарымда «Ақиқат-жалған», «Кір жаятын жіп», «Ыстық
орындық», «Бірге ойланамыз», «Коныерт сұрақ», «Ойлан, жұптас,
бөліс», «Серпілген сауал», «Он сұрақ», «Мозаика» әдістерімен
қатар, кеңейтілген тапсырмалар, Блум таксономиясын, Венн
диаграммасын, ББҮ кестелерін жиі пайдаланамын.Сонымен қатар
формативті бағалаудың түрлерін де жаңартып отырамын.
Ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылу, үзілді-кесілді
жауаптарды іздеудің орнына сұрақтар қою (МАН,53 б) бұл
оқушының бойындағы ұтқырлықтың белгісі.
Сабақтарда оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке ала
отырып, сонымен қатар талантты, дарынды балаларды айқындау
мақсатында кеңейтілген тапсырма қолданамын. Оқушылар «білу,
түсіну, қолдану» деңгейінде өз білімдерін көрсетсе, келесі үшінші
сабағымда дәл осындай жұмысты оқушылардың ойлау деңгейінің
қаншалықты жоғарылағанын салыстыру мақсатында қолдандым.
Нәтижесінде:
№ Бірінші сабақ Үшінші сабақ
1 Білу 100 % Білу 100%
2 Түсіну 53% Түсіну 91%

8. Интеллектуальный потенциал XXI века
8
3 Қолдану
38%
Қолдану 70%
Алғашқы сабақта оқушылар түсіну және қолдану
деңгейінде сәл баяулық танытқанымен, келесі үшінші сабақта
алға жылжу бар екендігі байқалды. Тапсырмаларды саралап
отырып, оқушыларымның әлі де болса сыни ойлаулары толық
қалыптаспағандығын, көптеген жетілдіру жұмыстары керек
екендігіне көзім жетті.Болашақта бұл жұмыстарды әр
сабақтарымда қолданып отыруды назарға алып отырамын.
Әр сабақты түрлендіре өткізіп, әдіс-тәсілдердің түрлерін
енгізген сайын оқушыларда қызығушылық пайда болып жатты.
Бір-бірін бағалау кезінде де критерийлерді ескере отырып, «А»,
«Б» деңгейлі оқушылар сыныптас-тарының еңбектерін шынайы
бағалауда көзге түсті. «Тапсырманы дұрыс орындағандары үшін,
тақырыпты толық түсіндіргені үшін» деген дәлелдер келтіре
отырып өздерінің ойларының жинақылығын көрсетті.
Жалпы сыни тұрғыдан ойлайтын оқушылар белсенді
болады,олар сұрақтар қойып, дәлелдерді талдайды,мағыналарды
анықтау үшін саналы түрде стратегиялар қолданады: олар
ауызша,жазбаша, көзбен шолу дәлел-деріне сенімсіздікпен қарай
отырып,ештеңеге сенбейді,мұндай адамдар жаңашыл идеялар
мен келешекке ашық болады ( МАН, 53 бет)
Жетістікке жеткендігін көрсететін кері байланысты әр
сабақта әртүрлі тәсілдермен жүргізіп отырдым.Мұндай кері
байланыстар оқушылар мен мұғалімдерге жетістіктер мен даму,
мысалы, білім, түсіну және дағды туралы хабарлама беру болып
табылатыны белгілі. (МАН, 56-бет)
Бір ғана жаңалықпен шектеліп қалмай, өз білімімді
шыңдап, өзімнің іс-әрекеттеріме сыни көзқараста қарап,

9. Интеллектуальный потенциал XXI века
9
сабақтарымды сыни тұрғыдан ойлау әдістерін пайдалана өткізіп,
білімді, өзіндік түйінді идеясы бар тұлға оқытып шығарамын деп
ойлаймын. Осындай тұлға шығару үшін мен үнемі сабақ
құрылымын маңызды, оқушы өзіне керекті білім алатындай етіп
жасауым керектігін ұғындым. Сонымен қатар барлық сабақтарда
түрлі деңгейдегі тапсырмаларды құрастырып, оқушыларға бағдар
беру арқылы оқуды басқару мұғалімнің көшбасшылық қасиетінің
нәтижесі деп білемін. Себебі, мұғалім-дамыту жұмысының
көшбасшысы (МАН, 87-бет)
Сондай-ақ сабақ жоспарымызда балалардың ойлау
қабілетін арттыру мақсатында сұрақтар топтамасы болуы қажет.
Сұрақ қою стратегиясын өзгерту, түсіну дәрежесін анықтау
мұғалім үшін өте маңызды.
Адамдардың қай тұрғыдан алғанда да бір-біріне икемделуі
құрмет пен сенімге негізделген. Өзара пікір алмасуға жағдай
туғызады. Жалпы сабақта оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауы
жаман болған жоқ.Ой салу, ой қозғау адамның ақыл ойының
дамуына үлкен үлес қосатынына менің көзімнің жеткенін
байқадым.
Сын тұрғысынан ойлау жобасының әдіс- тәсілдері
оқушыларды тынымсыз ізденімпаздыққа баулиды. Келешекте
одан әрі қарай дамытып, қорытынды шығару үшін жұмыс
жасаймын. Біздер оқушыларды жеке тұлға ретінде ұғынып,
оларды дербес ізденуге жетелейміз. Бұл бағдарламадан менің
түйгенім «Сындарлы оқыту теориясы» оқушыға дайын білімді
жаттату емес, қайта өз жұмысына мақсат пен міндеттер қоя
білуге үйретеді.
Сөзімді қорыта келе айтарым, сыни тұрғыдан ойлау
арқылы оқушыларды тақырып бойынша болжам жасатуға,
ойлау қабілеттерін дамытуға, өз пікірлерін қалыптастыруға

10. Интеллектуальный потенциал XXI века
10
болады. Алдағы уақытта сыни тұрғыдан ойлау арқылы
оқушыларға тақырып бойынша болжам жасатуға, ойлау
қабілеттерін дамытуға, өз пікірлерін айтуға қалыптастыруға
бағытталған жұмыстар жүргізіледі.
Үйірме сабақтарында тәрбиеленушілердің
бейімділіктеріне қарай кәсіптік бағдар беру
Қарағанды облысы, Жезқазған қаласы,
"Балалар мен Жасөспірімдер сарайы" КМҚК
Елубаева Райхан Рахметуллина
қосымша білім педагогы
Қазақстан Республикасы демократиялық, зиялы,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет болып саналады. Бәсекелік
механизміне негізделген нарық, еңбек адамынан ерекше іскерлік
пен кәсіби шеберлікті талап етеді.
Бүгінгі таңда кәсіптік бағыт беру әлеуметтік сұранысқа
айналып отыр. Мамандық таңдау адам өміріндегі маңызды, қиын
және жауапты кезең, сондықтан дұрыс қадам жасау үшін
жастарға кәсіби бағдар берудің маңызы зор .Қай істің де алға
өрлеуі мамандардың біліктілігіне байланысты. «Кәсіби бағдар
беру» дегеніміз өзге мемлекеттердегі жастарға кәсіби бағдар беру
жүйесін қарау; кәсіби бағдар берудің қалыптасу механизмін
меңгеру; кәсіби бағдар берудің мазмұны мен қазіргі кәсіби бағдар
берудің әдістерін талдау; кәсіби бағдар беру жүйесіндегі
мәселелер, кәсіби бағдар беру әрекеті деп білуіміз керек.

11. Интеллектуальный потенциал XXI века
11
Кәсіби бағдар беру жұмыстарының теориялық
негіздері: Кәсіби бағдар беру жұмыстарының бағыт-бағдары
әлемдік білім беру кеңістігіне бағытталған.
Кәсіби бағдар берудің негізгі мақсаты:
- балалардың бойындағы ішкі психологиялық – әлеуметтік
мәнділікті реттеу; -түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық
қатынастарын тәрбиелеу; -кәсіпті өз бетінше, саналы түрде
таңдауға бағдарлау;
Міндеттері: білім, білік, дағдыға негізделген әрекет, шебер
жұмыс,еңбек функциясын ұйымдастыру, кәсіби бағдар беру
арқылы жұмыстық кәсіп негіздерін қалыптастыру.
Кәсіби бағдар берудің принциптері : танымдық, cай
келушілік, белсенділік, даму деп бөлінеді.
Танымдық принцип.
Мамандық таңдаудағы еңбек іс-әрекетіндегі тек өзінің
ғана түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын
тәрбиелеу;
Сай келушілік принципі.
Қызығушылығы,икемділігі, ынтасы, таңдаған
мамандығына сай болуы.
Белсенділік (активность) принципі.
Мамандық таңдаудағы өзін-өзі тануы.
Даму баланың бойында ішкі психологиялық – әлеуметтік
мәнділікті реттейтін қызмет болып есептеледі.
Еліміздің бүгіні мен ертеңі жастардардың қолында.
Қоғамдағы қайта дайындау, міндетті түрде жастардың еңбекке
деген мотивациясы, республикамыздағы экономиканың өсуі, әр-
түрлі кәсіпкерлік мамандықтардың көбеюі мамандық таңдауды
қиындатып отыр. «Мамандық» профессия – деген латын сөзінен
шыққан.

12. Интеллектуальный потенциал XXI века
12
Мамандық таңдау – өте жауапкершілікті және маңызды іс.
Мамандық дегеніміз қоғамдық пайдалы іс-әрекет, жас
жеткіншектердің қазіргі нарықтық қатынасқа кіруі; өзінің өмірлік
позициясын қорғай білуі; қоғамдық өмір туралы экономикалық
және саяси білім алуы; құқықтық мәдениетті дамытуы.
Кәсіптік бағдар берудің әдістері мен формалары. Кәсіптік
бағдар берудің мағынасы – тәрбиеленушілердің ерекшеліктерін
ашу. Кәсіптік бағдар бойынша педагогтардың негізгі
функциялары:
– тұлғаны қалыптастыру және дамытуды, оқып үйрену;
– икемділіктерді қалыптастыру және дамыту туралы
әңгімелесу;
– белгілі бір практика кезінде кәсіптік қызығушылығын
анықтау;
– тәрбиеленушілердің республикадағы, аудандағы, қаладағы
негізгі жұмыс түрлерімен таныстыру;
– белгілі бір кәсіп және мамандыққа қоятын талаптармен
бірге білім, іскерлік, қиындықтарды игерту;
– еңбек жағдайы және сипаты, қоғамдық өзара қарым-
қатынастармен таныстыру;
– қазіргі кезде жаңа техника мен технологияның енуіне
байланысты мамандық таңдау жөнінде консультациялар беру;
Кәсіптік бағдарды іске асыра отырып, төмендегілерді
есепке алу керек:
– кәсіптік бағдар жұмыстарын бастауыш сыныптардан
бастау;
– кәсіптік бағдар барлық балаға қажет және ол түлғаның
дамуына жағдай жасауы керек;
– кәсіптік бағдар барлық оқу-тәрбие жұмыстарының
интегралдық бөлімі;

13. Интеллектуальный потенциал XXI века
13
Мамандықты еркін әрі саналы таңдау үшін, болашақ буынның
барлық оқу-тәрбие процесі кезінде кәсіптік қызығулықтары,
икемділіктері, мотивтері,
оқу барысы кезінде тәрбие және өнімді еңбек жан-жақты
болғанда ғана іске асады;
Мамандық таңдау – жауапты да күрделі іс-әрекет. Таңдаған
мамандығы еңбек рыногында сұранысқа ие ме?
Мамандықтың қоятын талаптарын, яғни еңбекке даярлығын
анықтау, мамандыққа оқыта отырып қаблеттілігін білу.
Бала мамандықты өзі таңдайтын болса жемісі нәтижелі болады.
Кәсіби бағдар берудің негізгі формалары: оқу лекциялары,
саяхаттар, әңгіме, демонстрациялау, лабораториялық және
практикалық тапсырмалар, кітаппен жұмыс.
Кәсіптік бағдар беруде кәсіби ақыл – кеңестің алатын
рөлі зор . Қай істің де алға өрлеуі мамандардың біліктілігіне
байланысты. Соңғы жылдары мемлекет тарапынан жастарға
айтарлықтай қамқорлық жасалынып жатыр. Кәсіби таңдауға
дайындық мәдениеті оқушыны еңбек етуге баулиды. Үйірме
сабақтарында бейімділіктеріне қарай кәсіптік бағдар беруді
жүзеге асыру сауалнама кешенді ақпарат алу мақсатында
қолданылады. Зерттеу үшін зертханалық және табиғи
эксперимент қолданылады. Арнайы зерттеуде әр-түрлі әдістер
қолданылса, мәліметтер жан-жақты және толық болады.
Кәсіптік бағдар беру әдістерінің сан қырлы салаларын екі
топқа бөлуге болады:
a) өндірістік практика;
б) сабақтан тыс жұмыстар барысы.
Кәсіптік бағдар беруде кәсіби ақыл – кеңестің алатын рөлі
зор

14. Интеллектуальный потенциал XXI века
14
Балаларды мамандық таңдауға даярлау міндетін іске
асыруда кәсіп түрлерімен таныстыруға арналған ұжымдық іс-
шараларын өткізу қажет. Атап айтқанда, тәрбие сағаттары
: «Біздің ата-аналарымыздың мамандықтары» тақырыбы
бойынша әкемнің (немесе анасының , қалауы бойынша)
мамандығы; оның мазмұны туралы айтылады. Бұған
әрбір бала мамандықтар жайлы ақпарат және хабар дайындайды.
«Өмірдің мақсаты» мен «Өмір жолын саналы таңдап алу», «Менің
болашақ мамандығым», «Кәсіптік еңбекте шеберлікке жету үшін
не қажет»? Мамандық таңдағанда өз жеке басыңның талап-
талғамын ғана есепке алу керек пе? мәселелерін талқылау
кезінде белгілі ғалымдардың, қоғам қайраткерлерінің
мамандық таңдауы туралы айту;
Үйірме мүшелері мынадай құндылықтардың бар екенін
білуі керек :
1. еңбек ұжымындағы беделі;
2. жақындарының, достарының, таныстарының құптауы;
3. өзін-өзі жетілдіруі, өзін-өзі көрсетуі;
4. білімін, қабілетін пайдалану;
5. еңбектің шығармашылық сипаты;
6. өз ісінің шебері болу;
7. жеке адамды қанағаттандыратын лауазым
мен болашақтың болуы.
Құндылықты таңдағанда мотив үлкен роль атқарады. Ал
оның өзі
1 – жалпы мотивтер;
2 – мамандықтың романтикасы;
3 – танымдық сипаттағы мотивтер;
4 – мамандықтың қоғамдық мәнділігі басым мотивтер;
5 – мысалға сілтеу;

15. Интеллектуальный потенциал XXI века
15
6 – мотивін көрсетпеген таңдау.
Мотивтердің сипатына қарай 4 топқа бөлуге болады:
1. мамандықты таңдаудың себебін анық және дәлелді
қылатын мотивтер;
2. анық емес, жеткіліксіз мотивтер;
3. дәлелсіз, нақты емес мотивтер;
4. ешбір дәлелі жоқ мотивтер.
Балалардың жауаптары мұғалімдердің, ата-аналардың осы
бағытта жұмыс жүргізу қажеттігінен туады.
Сонымен кәсіптік бағдар беру – көп салалы,әрі қиын үрдіс.
Кәсіптік бағдар беруде әрбір баланың
психофизиологиялық жеке қасиеттері, мамандыққа икемі,
қабілеті мен мінездемесін зерттеу
алынған мәліметтерді салыстыруға, сараптауға негізделеді.
Еліміздің жаңа экономикалық жағдайында, адам өз игілігіне өзі
жауапты, өскелең ұрпақтың білімі ,әлеуметтік – мәдениетке
сәйкес болуы қажеттігін ұғынуымыз керек. Бәсекелік механизміне
негізделген « нарық еңбек» ерекше іскерлік,
шеберлік, адамдармен тұрақты қарым-қатынас жасау үрдісін
қалыптастырады.
Үйірме сабақтары барысында және машықтандыру
(практикалық) сабақтарында еңбек дағдылары, іскерлік,
төзімділік,шыдамдылық ,өзара түсінушілік, ынтымақтастық т.т
қасиеттер қалыптасады. Көптеген шет елдерде кәсіби бағдар
беру бюросы дамыған. Кәсіпті таңдағанда басты
құндылықтардың бірі – материалдық-практикалық құндылық,
келесі құндылық – қоғамда өз орнын табу, халық
шаруашылығына қажет болу.
Кәсіптік бағдар беру жұмысының жүйесі

16. Интеллектуальный потенциал XXI века
16
Кәсіптік бағдар беру дегеніміз — педагогтардың,
психологтардың, дәрігерлердің және басқа да қызметкерлердің
қоғамның қажеттілігіне қарай әрбір оқушының қабілеттілігі мен
бейімділігін ескере отырып, кәсіптік қызығуы мен қабілеттілігін
қалыптастыруға және мамандық таңдауға көмектесуде, мақсатты
істелетін жұмыс.
Мамандық туралы жеткіліксіз білу — мамандық таңдауда
кездейсоқтыққа әкеліп соқтырады. Мамандық таңдауда қателесу
сайып келгенде, таңдаған мамандығын жек көріп, жұмыс орнын
жиі өзгертуге себепші болады.
Кәсіптік бағдар беру жұмысының негізгі міндеттері
төмендегідей:
— тәрбиеленушілерді көпшілік мамандықтар туралы
түсінікпен қаруландыру;
— кәсіптік қызығуы мен бейімділігін, қабілеттілігін
қалыптастыру және дамыту мақсатында оқушылардың дара
ерекшеліктерін зерттеу;
— мектеп бітірушілерге мамандық таңдауға көмектесу;
— тәрбиеленушілерді белгілі мамандықтың түрін
меңгеруге бейімдеу.
Кәсіптік бағдар беру жүйесінің құрамды бөліктеріне
(компоненттерге), кәсіптік ақпарат, кәсіптік ағарту жұмысы,
кәсіптік ақыл-кеңес және кәсіптік іріктеу (профотбор), кәсіптік
бейімделу жатады. Кәсіптік ақпарат — орта мектептегі кәсіптік
бағдар берудің ең негізгі нысандарының бірі. Кәсіптік ақпарат
арқылы тәрбиеленушілер әр түрлі мамандықтардың маңызы мен
мәні туралы түсініктер алады. Мамандық бойынша адамға
қойылатын талаптармен таныстырылады. Мамандықтың
ерекшелігі, оның қоғамда алатын орны туралы түсініктер
беріледі.

17. Интеллектуальный потенциал XXI века
17
Кәсіптік ақпарат өте қиын, жан-жақты жұмыс. Ол әрбір
экономикалық ауданның мамандарға қажеттілігі мен оның даму
келешегі ескеріле отырып жүргізіледі. Кәсіптік ақпараттың
мазмұны, ұйымдастыру мен әдістері әр жас кезеңінде әр түрлі
болады. Сондықтан да тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктерін
ескере отырып жүргізу керек. Мәселен, бірінші оқу жылында
мамандық таңдау емес, еңбекті сүю, құрметтеу бағытында
жүргізілу керек. екінші оқу жылында тәрбиеленушілердің
политехникалық ой-өрісін кеңейту, оларды сол экономикалық
ауданға қажетті кең тараған мамандықтың түрлерімен
таныстыру керек. Ал үшінші оқу жылында әрбір мамандықты
терең оқытуға көңіл бөлініп, белгілі бір кәсіпке қызықтыру
қабілеттілігін дамыту керек болып табылады. Бұл кездегі
тәрбиеленушілермен жұмыстың негізгі түрлері-факультативтер,
техникалық үйірмелер, әр — түрлі мамандық таңдауға
бағытталған клубтар, т.б.
Кәсіптік ақпараттың өте көп тараған түрлерінің бірі —
өндіріске саяхат жасау, әр түрлі мамандық иелерімен кездесу және
кештер өткізу, жоғары сынып оқушылары мен өндіріс ұжымдары
және кәсіптік-техникалық мектептердің оқушыларымен бірік-кен
конференциялар, кәсіптік бағдар беру университеттерін
ұйымдастыру, т.б. болып табылады. [5, 103 б]
Кәсіптік бағдар беру жұмысының ішінде кәсіптік ақыл-
кеңес ерекше орын алады. Негізгі мақсаты — балалардың
денсаулық, анатомиялық-физиологиялық және әлеуметтік
психологиялық жағдайын талдау негізінде тәрбиеленушілердің
назарына кәсіптік топтар мен мамандықтарды ұсыну. Кәсіптік
ақыл-кеңес жұмысына ата-аналар құрамынан, шефтік мекемелер
мен өндіріс орындарынан қызметкер мамандар тартылады. Кей
жағдайда кәсіптік ақыл-кеңес жұмысы өндіріс орындарында,

18. Интеллектуальный потенциал XXI века
18
кәсіптік техникалық училищелерде өндірістік оқу цехтарында,
кәсіптік бағдар беру кабинеттерінде жүргізіледі.
Кәсіптік іріктеу (профотбор) - мамандықты меңгеруге
жарамдылығын арнаулы әдістеме арқылы анықтауға
бағытталған зерттеу процесі. Қоғамда кәсіптік іріктеу белгілі бір
мамандықтың түріне зорлықпен жүргізілетін «бейімдеушілік»
түрінде болса, кәсіп-тік іріктеудің (профотбор) негізіне оның
гуманистік, тәрбиелік мәні, жастардың жаңа жағдайда жұмысқа
«үйренуі» жатады.
Кәсіптік бейімделу (профадаптация) - жұмыс орнында,
тәжірибелік еңбек әрекетінде іске асады. Кәсіптік бейімделу
дегеніміз — мамандыққа жаңа жағдайда бейімделу. Онда
жастардың алғашқы әсерлері, олардың еңбек әрекетінің
мақсатын саналы түсінуі мен сезінуі және мамандыққа қызығуын
қанағаттандыруының мөні ерекше. Кәсіптік бейімделудің
тиімділігі тек қана нақтылы еңбек нәтижелерінен көрінбейді, ол
сонымен қатар өндіріс ұжымында, еңбекке жаңл араласқан
жастармен жүргізілетін жүйелі жұмыстың нәтижесінде іске асады.
[6, 96 б]
А.С.Макаренко тәрбиенің осы сияқты кейбір күрделі
мәселелерін педагогикалық теорема деп атады. Мұндай
теорияның қатарында «үш күш одағы»- мектепті, үйелменді,
жұртшылықты жатқызуға болады. Мектеп оқушыларға кәсіптік
бағдар беру жұмысын ұйымдастырушы және үйлестіруші
орталық. Мектепте кәсіптік бағдар беру жұмысын
ұйымдастыратын-мұғалім, сынып жетекшісі, еңбек сабағының
оқытушысы, сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысын
ұйымдастырушы, яғни, бүкіл педагогикалық ұжым. Сынып
жетекшісі барлық бағдар беру жұмысын басқарады. Оқушыларды
белгілі мамандықты тыңдауға даярлайды. Сынып жетекшісі

19. Интеллектуальный потенциал XXI века
19
кәсіптік бағдар беру жүйесінің құрылымына сүйеніп, оқу-тәрбие
жұмысы жоспарында негізгі бағыттарды белгілейді. Мысалы:
кәсіптік ақпаратты ұйымдастыру, кәсіптік ақыл-кеңес беруге
көмектесу, мектеп бітірушілерді жұмысқа орналастыру, т.б.
Еңбек пәнінің оқытушысы — еңбек тәрбиесі, оқыту және
кәсіптік бағдар беру жұмысының негізгі тұлғасы. Еңбек
сабақтарында алған білімдерін тәжірибеде қолдана білуге,
мамандықты таңдауға бағыт береді. Сыныптан және мектептен
тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушының негізгі қызметі:
біріншіден кәсіптік бағдар беру кабинетінде анықтамалық ақыл-
кеңес материалдарын жинау, екіншіден, әр түрлі сыныптарда
кәсіптік бағдар беру әдісі және оқушыларға психологиялық-
педагогикалық мінездеме дайындау жөнінде мұғалімдер және
сынып жетекшілері үшін ақыл кеңес ұйымдастыру; үшіншіден,
мамандық жайында оқушылармен әңгімелесетін кәсіпорын
өкілдерімен кездесу өткізу; төртіншіден, бүкіл кәсіптік бағдар
беру жұмысын жоспарлау, қорытынды жасау. [7, 152 б]
Мектеп директоры мектептегі кәсіптік бағдар беру
жұмысына көп көңіл бөледі, оны бақылайды, басқарады.
Кітапханада кітапхана меңгерушісі еңбек тәрбиесі,
политехникалық білім беру және мамандық таңдау мәселелеріне
арналған көрнекті педагогтар мен психологтардың еңбектерін,
сңбек жайындағы заңдарды, жастарды жұмысқа орналастыру
жайындағы әдебиеттерді, жоғары және арнайы орта оқу
орындарына, кәсіптік-техникалық мектептерге түсу туралы
анықтамалықтарды күні бұрын іріктеп алуға тиіс. Осылардың
бәрі мектеп бітірушілер үшін қажетті ғылыми еңбектер және
құжаттар болып есептеледі.
Мектепте кітапхана меңгерушісі жұмысының негізгі
бағыттары:

20. Интеллектуальный потенциал XXI века
20
— мұғалімдерге, сынып жетекшілеріне көмек көрсету. Ол
үшін кесіптік бағдар беру мәселелеріне байланысты
әдебиеттердің картотекасын жасау, жаңа әдебиеттер жөнінде
педагогикалық кеңесте, оқушылар алдында шолу жасау;
— мамандық жөніндегі кітаптардың, мақалалардың
тақырыптық көрмесін ұйымдастыру, әдебиеттердің
библиографияның тізімдерін жасау, ілу;
— әр түрлі мамандықтардың ерекшеліктеріне байланысты
оқушылар үшін оқырмандар конференциясын, пікірталастар,
тақырыптық кештер ұйымдастыру, т.б.
Кітапхана жұмысын осы бағытта ұйымдастыру кәсіптік
бағдар беру ісін жетілдіруге мүмкіншілік жасайды. Әрбір ата-ана
кәсіптік бағдар беру жұмысын өздерінің мамандықтарымен
таныстырудан бастауы керек. Оларды өздері жұмыс істейтін
кәсіпорындардағы еңбектің мазмұны мен механизмдерімен,
өндірістің принципімен және технологиялық мроцестерімен
таныстырады. Тәрбие жұмысының мұндай түрлері ата-аналардың
еңбек іс-әрекетіне балалардың ынтасын көтереді. Балалардың
кәсіби ынтасын дамыту үшін ата-аналар әр түрлі мамандықтар
жөнінде олармен әңгіме өткізеді.

21. Интеллектуальный потенциал XXI века
21
Білім беру үрдісіндегі ақпараттық
технологиялар
Қарағанды қаласы, Октябрь ауданы,
ЖББ № 77 МБК
Ахметова Асем Булатовна,
бастауыш сынып мұғалімі
ХХІ ғасыр – техниканың озық дамыған ғасыры. Елбасы
Н.Ә.Назарбаевтың сындарлы саясатының арқасында бүкіл мектеп
компьютермен қамтамасыз етілді.
Компьютер оқушы үшін қоршаған әлемді танудың табиғи
құралы болып табылады. Олай болса, барлық сабақтарды
компьютердің қуаттануымен жүргізуді үйрену – бүгінгі күннің
кезек күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі. Кәсіби мамандарды
дайындауда жүргізілетін барлық пәндерін оқыту құралы ретінде
компьютерді қолдану – оқу үрдісін белсендіруге, оқытуды
жекешелендіруге, оқушының өзін-өзі бақылауына мүмкіндік
туғызады.
Ақпараттандырудың негізі бағыты XXI ғасырдың
талаптарына сәйкес қоғамды дамытудың жоғары тиімділікті
технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу.
Осыған сәйкес, қазіргі білім жүйесінің ерекшеліктеріне - оның
іргелілігі, алдын алу сипаты және осыларға қол жеткізу
мүмкіндіктері жатады. Білім беру жүйесін ақпараттандыру
бағыттарының бірі ақпараттық технологияларды білім беру
саласына енгізу жұмыстары. Жалпы алғанда, ақпараттық
технологиялар қоғам өмiрiнiң ажырамас бiр бөлiгiне айналып

22. Интеллектуальный потенциал XXI века
22
келе жатыр. Оны игiлiгiмiзге қалай пайдалану өзiмiздiң
қолымызда.
Қазақстан халқына жолдауында Елбасы Н.Ә.Назарбаев:
«Қазіргі таңда жастарға ақпараттық технологиямен
байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте-
мөте қажет» - деп көрсеткендей, жас ұрпаққа білім беру жолында
ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен
тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Ақпараттық технология құралдары тек ғылыми
зерттеулер мен әр түрлі әлеуметтік-экономикалық және саяси
процестерді басқаруда ғана емес, білім жүйесінде де кең
қолданыла бастады. Ақпараттық технологиямен компьютерлік
желілерді пайдалану арқылы жүргізілетін оқытудың жаңа
формаларының ауқымы кеңейіп келеді.
«Ақпараттық технология» терминін академик В.М.
Глушков енгізген. В. Глушковтың анықтауынша, «Ақпараттық
технологиялар» ақпаратты өңдеумен байланысты процестер
болып табылады. Ал білім беруде компьютерді және оның
құралдарын пайдалана бастаған кезде оқытудың ақпараттық
технологиялары ұғымы пайда болды. А. Горячевтің
тұжырымдауынша, «Ақпараттық технология» - мәтіндік редактор,
электрондық кесте, мәліметтер базасы, графиктік редактор,
мультимедия және коммуникациялық технологиямен
сипатталады. Р. Әбдірәсілова болса, «Ақпараттық технологияны»
оқыту құралдары жүйесінің элементі деп қарастырады.
Ақпараттық технологияның қазіргі оқыту жүйесінде кеңінен
пайдалану кезеңінде білім мәселелері негізінде білікті
мамандардан, ақпараттық құралдар кешенінен, құжаттар,
айналымынан, мәліметтер базасынан және басқа да ақпараттық
қаматамасыз ету элементтерінен тұратын біртұтас жүйе

23. Интеллектуальный потенциал XXI века
23
қажеттілігі туындайды. Осындай жүйе құру кезінде мына
жағдайларды есепке алып отыру керек:
• уақыт барысында тұрақты өзгеріп отыратын объект
екенін;
• мұндай жүйе білім мекемесінің барлық түрлерін
сүйемелдеуді қамтамасыз ете алатынын.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны
бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие
үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын
жоғарылатуды көздейді.
Қазіргі замандағы ақпараттық технология әрбір
оқушының білім алу үрдісінде шығармашылық қабілетін
дамытуға айқын мүмкіндіктер береді. Дәл осы ақпараттық
технология мен әрбір оқушының өзіндік білім алу траекториясын
таңдауына жол беретін анық білім беру жүйесін құруды, оқу
бағдарламаларының бағдарламалануы және өзгермелі
бейімделінуі есебінен оқу үрдісінің біртұтастығын сақтай отырып,
оны дараландыруға мүмкіндік беретін компьютердің маңызды
дидактикалық қасиеті негізінде оқушылардың оқу үрдісінде
танымдық қызметін тиімді ұйымдастыру арқылы жаңа білім алу
технологиясын түбегейлі өзгертуді тығыз байланыстырады.
Ғылым мен техниканың даму қарқыны оқу-ағарту
саласының оқыту үрдісіне жаңа технологиялық әдістер мен
қондырғыларды кең көлемде қолдануды қажет етеді. Білім беру
саласында электрондық байланыс жүйелерінде ақпарат алмасу
интернет, электрондық пошта, теле-конференция, видео-
конференция, телекоммуникациялық жүйелер арқылы іске
асырылуда.

24. Интеллектуальный потенциал XXI века
24
Қоғамды ақпараттандыру - ақпараттық қорларды
дайындау және пайдалану негiзiнде жеке адамдардың немесе
мемлекеттiк органдардың, жергiлiктi басқару органдарының,
ұйымдар мен қоғамдық бiрлестiктердiң ақпараттық
қажеттiлiктерiн өтеуге әрi жүзеге асыруға қолайлы жағдайлар
жасайтын әлеуметтiк-экономикалық және ғылыми-техникалық
үрдiс.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы – оқушыларға
ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық – құрылымдық
ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны өзіндік
даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану дағдыларын
қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.
Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен
құралдары кеңінен қолданылады. Оқу процесінде ақпараттық
және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін комплексті
түрде қолдануды жүзеге асыру көп функционалды электрондық
оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.
Осындай электрондық оқулықтарды оқытуда пайдаланудың
негізгі дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды
мен іскерліктер қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау.
Көп функционалды электрондық оқулықтар:
• Оқушылардың өз бетінше білім алу қызметін
ұйымдастыруға;
• Әр түрлі ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау, объектілерді,
құбылыстарды модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру
процесінде қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың
мүмкіндіктерін пайдалануға;
• Оқу процесінде мультимедия технологияларын,
гипермәтіндік және гипермедия жүйелерін пайдалануға;

25. Интеллектуальный потенциал XXI века
25
• Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім,
дағды, іскерлік деңгейлерін, сабаққа дайындық деңгейін
бақылауға;
• Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің
нәтижелерін бақылау процесін автоматтандыруға,
интеллектуалдық деңгейіне қарай тапсырмалар беруге;
• Оқушылардың өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру
үшін жағдай жасауға;
• Қазіргі заманда ақпараттық ағымдарды басқаруды
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек
мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі
заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі
ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға
жылжу мүмкін емес.
Жаңа оқыту технологиясын енгізу оқыту үрдісінде оқыту
әдістерін тиімді пайдалану, білім беру жүйесін тұтастай
ақпараттандыру арқылы оқыту процесінің толыққанды дамуына
мүмкіндік жасайды. Оқыту процесінде компьютерге негізделген
жеке әдістемелер оқу мақсаттары мен әрекеттеріне байланысты
тиімді қолданылуы қажет.
Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне,
яғни, оқушыға оқу материалын тиімді сипаттайтындай қабылдау
механизміне тәуелді болады. Осыған байланысты оқу іс-әрекетін
тиімді қамтамасыз ету бәрінен бұрын оқушылардың өзіндік іс-
әрекетін, оқытушының әрбір оқушымен жеке тұлғалық оқу іс-
әрекетін сүйемелдеуді және жобалар мен оқу жұмыстарын
оқытушылармен бірге ұйымдастыруды қарастырады.
Осылайша ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа әдіс-

26. Интеллектуальный потенциал XXI века
26
тәсілдердің пайда болуына көмектеседі және сонымен бірге оның
сапасын жоғарылатады.
Оқытудың ақпараттық технологиясы – білімді
жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау (педагогикалық іс-әрекетті
өзгерту), білімді қабылдау, білім сапасын бағалау, оқу-тәрбие
үрдісінде оқушының жеке тұлғасын жан-жақты қалыптастыру
үшін ақпараттық технологияның қосымшасы деп түсіну керек.
Білімді ақпараттандырудың негізгі мақсаты –
«оқушыларды ақпараттық қоғам жағдайында тұрмыстық,
қоғамдық және кәсіби салалардың іс-әрекетіне толық, тиімді
араластыру» болып табылады.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие
процесiне пайдалану, оның келесi педагогикалық іс-әрекетін
жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi:
- студенттердің дайындық деңгейiн, ынтасын және
қабылдау жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалды
меңгертуге байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту
процесiне жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн
пайдалану;
- оқытудың жаңа әдiстерi мен формаларын (проблемалық,
ұйымдастырушылық-iс-әрекеттiк компьютерлiк ойындар және
т.б.);
- проблемалық, зерттеу, аналитикалық және модельдеу
әдiстерiн қолдану арқылы классикалық әдiстердi жетiлдiру;
- жаңа ақпараттық технология құралдарын (жаңа типтi
компьютерлер, телекоммуникация, виртуальды орта және
мультимедиа-технология) пайдалану арқылы оқу процесiнiң
материалдық-техникалық базасын жетiлдiру.
Қазіргідей әлемдік ғаламдану процесі кезінде ақпараттар
ағымынан адам баласы өзінің ұдайы дамып отыруына керекті

27. Интеллектуальный потенциал XXI века
27
ақпаратты саралап, пайдалана білу-бүгінгі уақыттағы басты
мәселе. Осыдан кейін туындайтын мәселелердің бірі-жастарға
сапалы білім, саналы тәрбие орта мектепте, колледжде, жоғарғы
оқу орындарында білім беру ісін оқытудың жаңа инновациялық
әдістерімен толықтыру, оқытудың жаңа технологияларын
іздестіру, оқушыны, студентті ақпаратты талдай білуге,
ақпараттық технологияларды тиімді пайдалана білуге үйрету.
Ақпараттық технологияларды игеру қазіргі заманда әрбір жеке
тұлға үшін оқу және жазу қабілеті сияқты сапаларымен бір
қатарға және әрбір адам үшін қажетті шартқа айналады.
Қорыта келгенде, ақпараттандыру және бұқаралық
коммуникацияларды ғаламдастыру кезеңінде қазіргі қоғам
ақпараты нақты тұтынушының ұсыныстары мен қызығуына сай
ақпарат ағынын қалыптастыруға, ақпаратқа көлем және
жылдамдық жағынан шектеусіз қол жеткізуді, сондай-ақ кез
келген қашықтықтағы ақпарат көзіне, оның ішінде оқу
ақпаратына назар аударуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
әлемдік ақпараттық орта жағдайында ақпаратты қоғамдық өнім
ретінде белсенді пайдаланумен сипатталады. Бұл өскелең
ұрпақты ақпараттық қоғаммен зиялы қарым-қатынасқа оқытып,
тәрбиелеуге және ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға
жағдай жасайды.

28. Интеллектуальный потенциал XXI века
28
Перспективы развития технологиий
электронного обучения по предмету ботаника
Байгалиева Маржан Баяндиновна
преподаватель ботаники
Медико-фармацевтического колледжа
«Даналык» г. Астана
В наше время электронное обучение активно используется
во всех учебных заведениях.
Электронное обучение — система электронного обучения,
обучение при помощи информационных, электронных
технологий.
Внедрение электронного обучения в учебный процесс
вызывает появление учащегося нового поколения, с новыми
потребностями в образовании, формируются новые
интеллектуальные умения, новая культура в получении знаний.
Учитывая исключительно важную роль, которую играют
информационные технологии в современном образовании, а
также принимая во внимание существующие бюджетные
ограничения, корпорация Microsoft разработала ряд программ
лицензирования программных продуктов специально для
учебных заведений, для преподавателей и для студентов.
В учебном процессе использую программу Corinth Micro
Plant, созданная Microsoft Office . Эта программа дает возможность
в процессе обучения более подробно и интересно запомнить
материал по предмету «Ботаника». Весь процесс очень просто и
красиво проиллюстрирован и доступен. Нет необходимости

29. Интеллектуальный потенциал XXI века
29
каждому давать микроскоп, когда он уже стал для нас
виртуальным и реальным.
В этой программе можно пройти несколько тем, начинаю с
дерева, заканчивая со строением до клеточной уровня листа на
дереве.
Удобно используется справочный материал, ведь он сразу
в режиме онлайн находит нужную для нас информацию.
Все изображения можно смотреть в 3D, что создает
погружающую и вовлекающую среду, которая будет
способствовать обучению на протяжении всей жизни,
стимулировать развитие необходимых жизненных навыков.
По предмету, так же можно использовать виртуальные
туры по ботаническим садам всего мира. У учащегося есть
возможность, сидя за компьютером узнавать, увидеть
уникальные растения нашей планеты.
Электронное обучение дает возможность учащимся и
преподавателям создавать совершенно новыми способами,
преподавать и обучать через исследование, адаптироваться к
индивидуальным образовательным целям, чтобы мы могли
придумывать, создавать, изобретать и строить с помощью
технологий.

30. Интеллектуальный потенциал XXI века
30
Опыт применения отдельных приемов
критического мышления для проектирования
современного урока.
Дизендорф Надежда Стефановна
Преподаватель истории
Колледж Северо-Казахстанского университета
Технология развития критического мышления через
чтение и письмо разработана в конце XX века в США (Ч. Темпл,
Д. Стил, К. Мередит). В ней синтезированы идеи и методы
отечественных технологий, коллективных и групповых
способов обучения, а также сотрудничества, развивающего
обучения; она является общепедагогической, надпредметной.
Технология РКМЧП представляет собой целостную
систему, формирующую навыки работы с информацией в
процессе чтения и письма. Критическое мышление – это один
из видов интеллектуальной деятельности человека, который
характеризуется высоким уровнем восприятия, понимания,
объективности подхода к окружающему его
информационному полю.
В чем же специфика образовательной технологии
развития критического мышления? Во-первых, учебный
процесс строится на научно-обоснованных
закономерностях взаимодействия личности и информации.
Во-вторых, фазы этой технологии (вызов, осмысление,
рефлексия) инструментально обеспечены таким образом, что
преподаватель может быть максимально гибким и
аутентичным каждой учебной ситуации в каждый момент

31. Интеллектуальный потенциал XXI века
31
времени: речь идет о разнообразных визуальных формах и
стратегиях работы с текстом, организации дискуссий и
процесса реализации проектов. В-третьих, стратегии
технологии позволяют все обучение проводить на основе
принципов сотрудничества, совместного планирования и
осмысленности.
Какие цели и задачи ставит данная технология?
1) Формирование нового стиля мышления, для
которого характерны открытость, гибкость, осознание
внутренней многозначности позиции и точек зрения,
альтернативности принимаемых решений.
2) Развитие таких базовых качеств личности, как
критическое мышление, коммуникативность, креативность,
мобильность, самостоятельность, толерантность,
ответственность за собственный выбор и результаты своей
деятельности.
3) Развитие аналитического, критического мышления.
Задача научить студентов:
- выделять причинно-следственные связи;
- рассматривать новые идеи и знания в контексте уже
имеющихся;
- отвергать ненужную или неверную информацию;
- понимать, как различные части информации связаны
между собой;
- выделять ошибки в рассуждениях;
- делать вывод о том, чьи конкретно ценностные
ориентации, интересы, идейные установки отражают текст или
говорящий человек;
- избегать категоричности в утверждениях;
- быть честным в своих рассуждениях;

32. Интеллектуальный потенциал XXI века
32
- определять ложные стереотипы, ведущие к
неправильным выводам;
- выявлять предвзятое отношение, мнение и суждение;
- уметь отличать факт, который всегда можно проверить,
от предположения и личного мнения;
- подвергать сомнению логическую непоследовательность
устной или письменной речи;
- отделять главное от существенного в тексте или в речи и
уметь акцентировать на первом.
Теперь учитель перестаёт быть главным источником
информации и, используя стратегии критического мышления,
превращает обучение в совместный и интересный поиск.
На своих уроках я часто применяю отдельные приёмы
ТРКМЧП. Одним из них является ИНСЕРТ (Воган и Эстес,
модификация Мередит и Стил)- маркировка текста значками по
мере его чтения. Название приёма складывается из первых букв
его назначения: interactive (интерактивная) noting
(размечающая) system (система) effective (для
эффективного) reading and (чтения и) thinking (размышления). В
процессе чтения текста ученик карандашом или маркером делает
пометки на полях: “V” - уже знал, «+»- новое, «-» - думал иначе, «?»-
не понял, есть вопросы. Этот приём можно использовать при
работе с текстом исторического источника. Преподаватель
выступает в роли помощника, комментируя непонятные отрывки
текста, отвечая на вопросы учеников. Авторы книги «Учим детей
мыслить критически» считают: «Активное чтение способствует
развитию систематичности мышления, развитию умения
классифицировать информацию и развитию умения видеть
новое». Приём ИНСЕРТ помогает ученикам читать текст
источника более внимательно, способствует лучшему

33. Интеллектуальный потенциал XXI века
33
запоминанию материала. Этот приём осуществляется в несколько
этапов.
1 этап: Предлагается система маркировки текста, чтобы
подразделить заключенную в ней информацию.
2 этап: Читая текст, учащиеся помечают соответствующим
значком на полях отдельные абзацы и предложения.
3 этап: Учащимся предлагается систематизировать
информацию, расположив ее в соответствии со своими пометками
в следующую таблицу:
«V» (то, что
уже
известно)
знак «-» (то, что
противоречит
представлению)
знак «+» (то,
что является
интересным и
неожиданным)
«?» (если
что-то
неясно,
возникло
желание
узнать
больше)
... ... ... ...
4 этап: Последовательное обсуждение каждой графы
таблицы. Работая над заполнением таблицы, ученики выявляют
свои представления или более конкретные знания по изучаемой
теме и это помогает им прийти к новому знанию. Преподавателю
необходимо уметь принимать все варианты, правильные и не
правильные. Часто возникающие варианты противоречат друг
другу, и это подталкивает ребят преодолеть противоречия,
собрать больше информации, найти аргументы в доказательство
своей точки зрения. Прием способствует развитию
аналитического мышления, является средством отслеживания
понимания материала. Этапы ИНСЕРТА соответствуют трем
стадиям: вызов, осмысление, рефлексия.

34. Интеллектуальный потенциал XXI века
34
Ещё один приём, который я использую в своей работе, это
составление КЛАСТЕРА. Это способ графической организации
материала, позволяет сделать наглядными те мыслительные
процессы, которые происходят при погружении в ту или иную
тему. Кластер является отражением нелинейной формы
мышления. Последовательность действий проста и логична:
1. Посередине чистого листа (классной доски) написать
ключевое слово или предложение, которое является «сердцем»
идеи, темы.
2. Вокруг «накидать» слова или предложения,
выражающие идеи, факты, образы, подходящие для данной темы.
3. По мере записи, появившиеся слова соединяются
прямыми линиями с ключевым понятием. У каждой из «веточек»
в свою очередь тоже появляются «веточки», устанавливаются
новые логические связи. В итоге получается структура, которая
графически отображает наши размышления, определяет
информационное поле данной темы.
В работе над кластерами необходимо соблюдать
следующие правила:
1. Не бояться записывать все, что приходит на ум. Дать
волю воображению и интуиции.
2. Продолжать работу, пока не кончится время или идеи не
иссякнут.
3. Постараться построить как можно больше связей. Не
следовать по заранее определенному плану.
Система кластеров позволяет охватить избыточный объем
информации. В дальнейшей работе, анализируя получившийся
кластер как «поле идей», следует конкретизировать направления
развития темы.

35. Интеллектуальный потенциал XXI века
35
Но кластер можно использовать не только при работе с
текстом учебника. Такую форму работы я применяю и при работе
с источником. Составление кластера при работе с источником
поможет учащимся систематизировать свои знания.
Для формирования навыков работы с источниками я часто
использую приём ПОПС (позиция, обоснование, подтверждение,
следствие). Этот приём помогает высказывать
аргументированную точку зрения, как автора документа, так и
самого ученика. Предлагается прочитать документ, выделить
основную мысль, начиная её словами «Я считаю, что…». Далее
следует обоснование: « Потому что…». Подтверждается эта мысль
словами из текста: «Я могу это подтвердить…». И, делается вывод:
«Следовательно…». Вывод не должен противоречить первому
высказыванию, но может его в чём-то повторить. Анализ доклада
министра финансов С. Ю. Витте (1899г.) может выглядеть так:
Позиция: С.Ю. Витте считает, что правительству России
сейчас необходимо проводить политику протекционизма,
развивать свою промышленность.
Обоснование: Потому что, Россия свои потребности в
промышленных товарах удовлетворяет за счёт импорта из-за
границы, расплачиваясь сырьём.
Подтверждение: Я могу подтвердить это словами из
доклада С.Ю.Витте: «Россия и по настоящее время остаётся ещё
страной существенно земледельческой. За все свои обязательства
перед иностранцами она расплачивается вывозом сырья,
преимущественно хлеба».
Следствие: Следовательно, экономическая и политическая
задача – создание своей собственной промышленности.
Как мы видим, всякая аргументация содержит в себе
четыре основных элемента. Центром аргументации, главным ее

36. Интеллектуальный потенциал XXI века
36
содержанием является утверждение. Утверждение
поддерживается рядом доводов. Каждый из доводов, в свою
очередь, подкрепляется доказательствами. В качестве
доказательств могут использоваться статистические данные,
выдержки из текста, личный опыт и вообще всё, что говорит в
пользу данной аргументации. Аргументация выигрывает, если
учитывает существование возможных - контраргументов,
которые либо оспариваются, либо признаются допустимыми.
Признание иных точек зрения только усиливает
аргументацию.
Предлагаю познакомиться с опытом применения
СИНКВЕЙНА. Название приёма происходит от французского слова
«cing» – пять. Это стихотворение, состоящее из пяти строк.
Используется как способ синтеза материала. Лаконичность формы
развивает способность резюмировать информацию, излагать
мысль в нескольких значимых словах, емких и кратких
выражениях. Сиквейн может быть предложен, как
индивидуальное самостоятельное задание; для работы в парах;
реже как коллективное творчество. Обычно синквейн
используется на стадии рефлексии, хотя может быть дан и как
нетрадиционная форма на стадии вызова. Как показывает опыт,
синквейны могут применяться в качестве:
1) инструмента для понимания сложной информации;
2) способа оценки понятийного багажа учащихся;
3) средства развития творческой выразительности;
4) способа выражения своего отношения к событию или
исторической личности
Существуют определённые правила написания синквейна:
1. первая строка – тема стихотворения, выраженная одним
словом, обычно именем существительным;

37. Интеллектуальный потенциал XXI века
37
2. вторая строка – описание темы в двух словах, как
правило, именами прилагательными;
3. третья строка – описание действия в рамках этой темы
тремя словами, обычно глаголами;
4. четвертая строка – фраза из четырёх слов, выражающая
отношение автора к данной теме;
5. пятая строка – одно слово – синоним к первому, на
эмоционально-образном или философско-обобщенном уровне
повторяющее суть темы.
Процесс написание синквейна очень нравиться моим
учащимся. Это творческое задание позволяет даже слабым
учащимся понять самое важное. Когда зачитываются работы,
повышается самооценка. Сначала ребята просили не читать вслух
их работы, но затем боязнь сказать что-то не то, прошла, ведь
каждое мнение имеет право на существование, особенно,
высказанное в стихах!
На уроках истории рождаются шедевры на тему:
«Революция», «Гитлер», «Сталин», «Коллективизация» и другие.
ЭССЕ – один из приёмов, который используют в технологии
развития критического мышления. Эссе - жанр критики и
публицистики, свободная трактовка какой-либо литературной,
философской, эстетической, моральной и социальной проблемы.
Обычно противопоставляется систематическому научному
рассмотрению вопроса. Эссе очень распространенный жанр
письменных работ в западной педагогике. В последнее время
очень часто используется отечественными педагогами.
Целесообразно использовать как небольшое письменное задание,
обычно, на стадии рефлексии. Суть этого метода не только в том,
чтобы выразить свои мысли в письменной форме, но и
поделиться своим мнением с другими, выслушать чужую точку

38. Интеллектуальный потенциал XXI века
38
зрения. Детям (да и не только им) не всегда легко выразить свое
мнение в развернутом, логичном виде сразу, – читая свои записи
это сделать проще. Ни в коем случае нельзя оценивать эти эссе с
точки зрения грамотности. Их нужно воспринимать как способ
развития мышления и формирование культуры
чтения. Различают 5-минутное эссе, 10-минутное эссе, а также
более продолжительные и трудоемкие сочинения.
10-минутное эссе. После чтения (прослушивания) и
общего обсуждения текста учащимся предлагается организовать
свои мысли с помощью 10-минутного эссе (по методике
свободного письма). Для этого учитель просит, в течение 10 мнут
писать на предложенную тему. Главное правило свободного
письма – не останавливаться, не перечитывать, не исправлять.
При затруднении можно письменно прокомментировать
возникшую проблему и постараться писать дальше. Иногда текст
свободного эссе предлагается использовать как
подготовительный этап работы для более солидного сочинения.
5-минутное эссе. Этот вид письменного задания обычно
применяется в конце занятия, чтобы помочь учащимся
подытожить свои знания по изученной теме. Для учителя – это
возможность получить обратную связь. Поэтому учащимся можно
предложить два пункта: 1) написать, что они узнали по новой
теме; 2) задать один вопрос, на который они так и не получили
ответа. Очень интересными получились работы учащихся на темы
«Почему так быстро пала романовская монархия?» и «Трагедия
гражданской войны». Форму эссе используют организаторы
всевозможных конкурсов.
Перепутанные логические цепочки. На отдельные листы
или на доску выписываются 5-6 событий из текста (как правило,
историко-хронологического). Демонстрируются перед классом в

39. Интеллектуальный потенциал XXI века
39
заведомо нарушенной последовательности. Учащимся
предлагается восстановить правильный порядок
хронологической или причинно-следственной цепи. После
заслушивания различных мнений и придя к более или менее
единому решению, учитель предлагает ученикам познакомиться с
исходным текстом и определить: верны ли были их
предположения. В таком виде это задание используется на стадии
вызова. На стадии рефлексии, учащимся предлагается расставить
события в правильной последовательности после прочтения
текста или лекции учителя.
Подводя итог, можно сказать, в настоящее время, когда
приоритетным направлением обучения выбрано личностно-
ориентированное обучение, перед нами стоит цель сделать его, с
одной стороны, содержательным и практическим, а, с другой
стороны, доступным и интересным. Любое новшество, как
известно, встречает на своем пути поддержку, одобрение или
сопротивление. Для меня это тоже больной вопрос: как сделать
свои уроки увлекательными и ёмкими в плане содержания.
Изучив специальную литературу по данной технологии, я пришла
к выводу, что на предметах гуманитарного характера, таких, как
история, где приходится часто работать с «сухими» и
неинтересными текстами, очень актуальна технология
критического мышления. Некоторые приёмы позволяют сделать
урок более продуктивным, помогают ученикам сформировать
собственную позицию, освоить навыки работы с источниками,
справочниками. Мои уроки с использованием этих приёмов в
колледже доказали, что это действительно так. Конечно, урок
требует холодной рассудительности и бесстрастной строгости, но
атмосфера радостной приподнятости, сопутствующей поиску и