Technik.weterynarii 15

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Kulka
Planowanie i wykonywanie zabiegów zoohigienicznych
u zwierząt 322[14].Z3.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inŜ. Jadwiga Kuszerska
dr inŜ. Kazimierz Witosław
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Andrzej Kulka
Konsultacja:
mgr inŜ. Krystyna Kwestarz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z3.03
,,Planowanie i wykonywanie zabiegów zoohigienicznych u zwierząt”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik weterynarii
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas wykonywania zabiegów
zoohigienicznych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 18
4.1.3. Ćwiczenia 18
4.1.4. Sprawdzian postępów 20
4.2. Wpływ zabiegów zoohigienicznych i profilaktycznych na zdrowie
i produkcyjność zwierząt 21
4.3. Zabiegi zoohigieniczne u zwierząt 33
5. Sprawdzian osiągnięć 56
6. Literatura 60

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z planowaniem
i wykonywaniem zabiegów zoohigienicznych u zwierząt. Poprzez studiowanie poradnika
powinieneś poznać zasady bezpiecznej pracy związanej z wykonywaniem zabiegów
pielęgnacyjnych zwierząt oraz wpływ tych zabiegów na zdrowie i produkcyjność zwierząt.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę.
Schemat układu jednostek modułowych
322[14].Z3.01
Zapobieganie chorobom
zwierząt
322[14].Z3.02
Przestrzeganie higieny chowu
i Ŝywienia zwierząt
322[14].Z3.03
Planowanie i wykonywanie
zabiegów zoohigienicznych
u zwierząt
322[14].Z3
Higiena i ochrona zdrowia
zwierząt

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− oceniać róŜne formy zachowania zwierząt
− nawiązywać kontakt ze zwierzętami
− korzystać z róŜnych źródeł informacji,
− analizować informacje i wnioskować na ich podstawie,
− posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
− wykorzystywać wiedzę i umiejętności opanowane w jednostkach modułowych
zrealizowanych wcześniej,
− wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną,
− zachowywać zasady bhp, ochrony przeciwpoŜarowej,
− oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska,
− prezentować swoje prace i osiągnięcia,
− oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych,
− podejmować decyzje.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
— określić wpływ zabiegów zoohigienicznych na zdrowie i produkcyjność zwierząt,
— określić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabiegach zoohigienicznych,
— określić zabiegi zoohigieniczne wykonywane u poszczególnych gatunków zwierząt,
— zaplanować zabiegi zoohigieniczne u poszczególnych gatunków zwierząt,
— wykonać zabiegi znakowania zwierząt,
— przeprowadzić strzyŜenie owiec,
— przeprowadzić czesanie i trymowanie sierści psa,
— wykonać dekornizację u bydła,
— wykonać korekcję racic u bydła,
— przeprowadzić korekcję raciczek u kóz i owiec,
— wykonać kąpiel raciczek,
— przeprowadzić tarnikowanie zębów u koni,
— wykonać czyszczenie, mycie i kąpiele zwierząt,
— wykonać czynności związane z porządkowaniem pomieszczeń.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas wykonywania
zabiegów zoohigienicznych
4.1.1. Materiał nauczania
Bezpieczeństwo w utrzymaniu bydła mlecznego
Krowy mleczne i inne grupy technologiczne bydła, poza cielętami są duŜymi
zwierzętami, są silniejsze od człowieka. Producenci mleka są naraŜeni na zagroŜenia
wynikające z zachowań bydła, z wykorzystywania urządzeń technicznych oraz z pośpiesznie
i czasami nieuwaŜnie wykonywanej pracy. Inne zagroŜenia związane są z elektrycznością,
poślizgnięciem się i upadkiem, szkoleniem, i kontrolą nowych i młodych pracowników,
zachowaniami zwierząt, osłonami urządzeń, podnoszeniem i przenoszeniem cięŜkich
przedmiotów. Aby bezpiecznie postępować z bydłem trzeba spróbować zidentyfikować
sytuacje, w których mogą wystąpić zagroŜenia, następnie ocenić prawdopodobieństwo
wystąpienia wypadku dla kaŜdego zidentyfikowanego zagroŜenia. Im większe
prawdopodobieństwo, tym pilniejsza potrzeba interwencji celem zmniejszenia lub
wyeliminowania zagroŜenia. W celu ograniczenia wystąpienia zagroŜeń podczas obsługi
zwierząt konieczne jest:
1. UŜywanie odpowiedniego oświetlenia podczas doju we wczesnych godzinach porannych
i wieczornych.
2. Zapewnienie szorstkich powierzchni betonowych w celu zabezpieczenia dobrej
przyczepności zarówno dla ludzi jak i zwierząt.
3. Zaprojektowanie dojarni tak, aby zminimalizować wysiłek fizyczny.
4. Zadbanie o to, aby części urządzeń w ruchu miały zawsze osłony we właściwym miejscu.
5. Częste sprawdzanie osłon agregatów podciśnieniowych, pomp, silników elektrycznych
i przenośników ślimakowych.
6. WyposaŜenie tablic elektrycznych w wyłącznik róŜnicowo–prądowy.
7. Stosowanie skrzynek elektrycznych o odpowiednim stopniu ochrony w miejscach
naraŜonych na kontakt z wodą.
8. Zapewnienie odpowiedniej wytrzymałości mocowania rurociągów mlecznych.
9. Zapewnienie, aby przewody wentylacyjne nie przebiegały w pobliŜu przejść ludzi
i zwierząt.
10. Utrzymanie systemu wentylacyjnego w dobrym stanie, aby zmniejszyć hałas i wyziewy.
11. Jednoznaczne oznaczenie wszystkich miejsc poboru wody nie przydatnej do spoŜycia
przez ludzi.
Wykonywanie niektórych prac pielęgnacyjnych i zabiegów zoohigienicznych moŜe
prowadzić do nadwyręŜenia mięśni określonych partii ciała pracowników obsługujących.
W celu zmniejszenia zagroŜenia związanego z nadwyręŜeniem naleŜy:
— wykorzystywać urządzenia mechaniczne takie jak wyciągi, wózki, taczki i wielokrąŜki,
— przy podnoszeniu cięŜarów pracować zespołowo i planować jak wykonać kaŜde zadanie,
— przenosić, podnosić małe partie materiałów o dozwolonym cięŜarze,
— nie tarasować przejść zbędnymi przedmiotami,
— ograniczyć pole pracy tak, aby zmniejszyć potrzebę zginania się, podnoszenia, pchania,
upuszczania i przenoszenia ładunków,
— wykonywać powtarzające się czynności przyjmując wygodną dla siebie postawę, bez
nadmiernej liczby zgięć tułowia, prostowania się i wychylania zgodnie z zasadami
ergonomii,
— opanować technikę bezpiecznego podnoszenia cięŜarów uŜywając kończyn a nie pleców,

7
— zapewnić osłony zabezpieczające przed kontaktem z gorącą wodą i ustalić procedurę
umoŜliwiającą bezpieczne wykorzystywanie gorącej wody,
— odpowiednio oznaczyć krany z gorącą wodą aby były jednoznacznie rozpoznawalne.
Kryteria bezpiecznego załadunku bydła
Przy wykonywaniu prac pielęgnacyjnych oraz innych zabiegów zoohigienicznych
niezbędne jest przetransportowanie bydła do określonych miejsc i ulokowanie ich
w określonej pozycji. Nie są to prace naleŜące do bezpiecznych. Osoby je wykonujące
szczególnie naraŜone są na kontuzje. Kontuzje spowodowane przez bydło zaleŜą od wielu
czynników – nieodpowiednio zaprojektowanego obejścia, braku wyszkolenia,
niebezpiecznych nawyków oraz masy ciała, płci, stresu i temperamentu zwierząt. Aby
odpowiednio im zapobiegać konieczne jest:
— przeanalizowanie literatury i innych informacji dotyczących wypadków w celu określenia
czynności, przy których występuje największe prawdopodobieństwo kontuzji,
— przeanalizowanie sytuacji, które były przyczyną stresu i zranień podczas załadunku
bydła,
— podczas planowania i wykonywania prac załadunkowych naleŜy uwzględnić osobnicze
cechy zwierzęcia – płeć, temperament, masa ciała,
— przeanalizowanie potencjalnych zagroŜeń i korzyści związanych z korzystaniem ze
sprzętu pomocniczego, w tym sprzętu mechanicznego,
— przeszkolenie pracowników z zakresu postępowania podczas załadunku, transportu
i rozładunku zwierząt.
Dla zapewnienia bezpiecznej pracy przy załadunku zwierząt duŜe znaczenie mają
stosowane urządzenia i stanowiska. NaleŜy więc zadbać o odpowiednią ich jakość
i dostępność.
1. Wygrodzenia powinny być dostatecznie wytrzymałe i takich rozmiarów, aby pomieścić
wszystkie zwierzęta oczekujące na załadunek.
2. Dobre wygrodzenia umoŜliwiają płynny ruch zwierząt. NaleŜy unikać ostrych,
niewidocznych zakrętów i zapewnić dobre rozmieszczenie bramek.
3. Wygrodzenia powinny być utrzymywane w dobrym stanie, bez wystających części,
śrub itp.
4. W takich sytuacjach, w których bydło musi być krępowane, trzeba stosować poskromy
lub podobne wyposaŜenie.
5. PodłoŜe przez które przechodzi bydło i ludzie nie powinno być śliskie.
6. Zachowanie zwierząt jest bardziej nieprzewidywalne podczas zimnej, wietrznej pogody.
W przypadku bydła naleŜy pamiętać o tym, Ŝe:
1. ZagroŜenia, które stwarzają zwierzęta zaleŜą od ich wieku, płci, rasy, masy ciała, pozycji
w stadzie, temperamentu i obycia z sytuacją w jakiej się znalazły.
2. Do zwierząt naleŜy zbliŜać się spokojnie tak, aby one widziały człowieka.
3. Buhaje są agresywniejsze podczas krycia i skrajnie niebezpieczne podczas walki. NaleŜy
utrzymywać je w oddzielnych wygrodzeniach, gdy to konieczne.
4. Krowy będą najprawdopodobniej atakować, gdy mają przy sobie cielaki.
5. Jałówki mogą być takŜe niebezpieczne w okresie odstawiania.
6. Odizolowane zwierzęta często ulegają stresowi i mogą zaatakować podczas
podchodzenia do nich.
7. Bydło z ostrymi rogami jest niebezpieczne – zalecane jest obcinanie rogów. Zwierzęta
z obciętymi rogami nadal stwarzają zagroŜenie.
WaŜne jest równieŜ zachowanie istotnych zasad bezpieczeństwa podczas pracy
w zagrodach dla bydła:

8
1. NaleŜy unikać pracy w przepełnionych zagrodach, gdzie występuje duŜe ryzyko
przygniecenia i podeptania.
2. Podczas przepędzania bydła przez bramki, naleŜy przebywać z drugiej ich strony, aby
uniknąć uderzenia przez zwierzęta próbujące przejść.
3. Trzeba uwaŜać podczas pracy ze zwierzęciem unieruchomionym w poskromie, np.
podczas robienia zastrzyku, itp. Nagły ruch zwierzęcia moŜe spowodować przygniecenie
ręki do barierki lub słupka.
4. Podczas zamykania bramki za zwierzętami w ciasnej lub małej zagrodzie naleŜy stanąć
z boku lub jedną nogą na bramce w przypadku, gdy napór zwierząt moŜe spowodować
jej nagłe otwarcie.
Odruchem obronnym w sytuacjach stresu jest u bydła kopanie i bodzenie. Trzeba
pamiętać o unikaniu naraŜania się na takie ataki.
1. NaleŜy unikać skutków kopnięcia wykonując swoje czynności poza zasięgiem kopyt albo
bezpośrednio przed zwierzęciem, gdzie skutki uderzenia kopytem są najmniejsze.
2. Podczas doju występuje duŜe ryzyko pokopania. NaleŜy więc zawsze postępować tak
samo, wtedy krowa przyzwyczai się do sposobu wykonywania czynności i nie będą one
jej niepokoić.
3. NaleŜy szczególnie uwaŜać podczas uŜywania niebezpiecznego narzędzia, np. do
kastracji lub ucinania ogona.
Podczas obsługi buhajów powinno się zachować w szczególności następujące środki
ostroŜności:
−−−− buhaje powyŜej 12 miesiąca Ŝycia powinny być prowadzone za pomocą tyczki o długości
co najmniej 140 cm, przymocowanej do pierścienia nosowego,
−−−− tyczka, o której mowa w pkt 1, powinna być zapinana do pierścienia nosowego w czasie
przebywania buhaja w boksie,
−−−− buhaje poniŜej 12. miesiąca Ŝycia powinny być prowadzone na uwiązie, w obecności
drugiej osoby.
Bydło jest zwierzęciem stadnym i źle reaguje w kaŜdej sytuacji oddzielenia pojedynczej
sztuki od stada. NaleŜy stopniowo przyzwyczajać zwierzęta do czynności wykonywanych
wokół nich. Podczas prowadzenia zwierzęcia na postronku, nigdy nie powinno się owijać
postronka wokół ramienia lub dłoni. JeŜeli prowadzący straci nad nim kontrolę ryzykuje, Ŝe
pociągnie go za sobą. Buhaj powinien być zaopatrzony w pierścień nosowy.
Bezpieczeństwo przy obsłudze owiec
Owce są zwierzętami mniejszych rozmiarów niŜ bydło, jednak mogą być równieŜ
niebezpieczne dla człowieka. Zachowują się inaczej i w związku z tym człowiek musi się
dostosować do sytuacji jakie jest w stanie przewidzieć obsługując całe stado lub pojedyncze
zwierzęta. Poranione ręce, bóle kręgosłupa, szyi, ramion, nóg i złość z tego powodu – to
główne problemy podczas obsługi owiec. Niewygodna postawa ciała, praca na granicy utraty
równowagi, wytęŜone, powtarzające się i nagłe ruchy mogą powodować natychmiastowe lub
stopniowe zagroŜenia dla bezpieczeństwa i zdrowia. Aby takie sytuacje nie występowały
konieczne jest zidentyfikowanie zagroŜeń. W tym celu naleŜy dokonać analizy prac
wykonywanych przy owcach i ocenić, które z nich najbardziej naraŜają na niebezpieczeństwo.
Pracownicy o słabej kondycji fizycznej, niewytrenowani, nieświadomi i nie posiadający
kwalifikacji do obsługi zwierząt są bardziej naraŜeni na kontuzje.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa pracy w owczarni powinno się uwzględnić
następujące wymagania i wskazówki:
1. Kojce powinny być tak urządzone, aby owce czuły się w nich swobodnie.
2. NaleŜy je umieścić pochyłym podłoŜu w celu lepszego odpływu odchodów.

9
3. NaleŜy unikać trzymania owiec w ciemności.
4. Powinno się unikać śliskich powierzchni.
5. Trzeba zapewnić jak najmniejsze zapylenie powietrza.
Rys. 1. Sposób unieruchomienia owcy [13]
Osoby pracujące z owcami powinny:
1. Dbać o utrzymanie kondycji oraz odpowiedniego poziomu energii.
2. UwaŜnie zapoznawać się z informacjami zawartymi na etykietach opakowań
chemikaliów i stosować się do instrukcji fabrycznych oraz wskazówek bezpieczeństwa.
3. Przestrzegać zalecanych okresów ochronnych w stosowaniu leków i środków
chemicznych dla owiec.
Podczas pracy z jagniętami trzeba przestrzegać pewnych zasad:
1. W czasie znakowania jagniąt naleŜy uŜywać, jeŜeli to moŜliwe, kołyski.
2. Osoby „łapiące” jagnięta powinny nosić rękawice ochronne.
3. W celu zmniejszenia zagroŜenia skaleczeniami, opryskiem chemikaliami i ukłuciami,
naleŜy stosować system pracy z wykorzystaniem kołyski do unieruchamiania jagniąt.
4. NoŜe, noŜyce i zaciski do uszu muszą być sterylizowane, a w wykonywaniu przy ich
uŜyciu zabiegów naleŜy zapewnić szczególne przestrzeganie higieny.
Zabiegi zoohigieniczne u owiec wymagają czasami wykonywania kąpieli owiec
z wykorzystaniem w środkach chemicznych. Są to zabiegi, które mogą być niebezpieczne dla
człowieka. Trzeba wiec zadbać o to aby:
1. Wybierać zawsze te środki chemiczne, które są najskuteczniejsze w swoim działaniu
i najbardziej bezpieczne dla ludzi. Zabiegi naleŜy wykonywać wykorzystując pełne
zabezpieczenie bhp. Zawsze nosić ubranie i okulary ochronne oraz uŜywać sprzętu do
oddychania, jeŜeli takie wskazanie wynika z lektury etykiety na opakowaniu.
2. Pracować w dobrze wentylowanym miejscu. JeŜeli pojawi się ból głowy lub złe
samopoczucie po pracy ze środkami chemicznymi, naleŜy szybko skorzystać z porady
lekarskiej i poddać się zaleconym badaniom. W przyszłości osoba taka powinna unikać
pracy z tymi środkami chemicznymi.
3. Zwrócić uwagę na dobre wymieszanie i właściwe proporcje stosowanych środków.
Środki chemiczne stosować według instrukcji zamieszczonej na etykiecie opakowania
środka chemicznego.
4. Utrzymywać sprzęt w dobrym stanie sprawności technicznej i sprawdzać go pod
względem szczelności i moŜliwości wycieków.
Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych jest związane z przepędami
lub przenoszeniem owiec. Ten zespół czynności musi być równieŜ odpowiednio
organizowany. Aby uniknąć zagroŜeń bezpieczeństwa trzeba pamiętać o:

10
1. Opracowaniu planu przepędów. Na przemieszczanie się owiec ma wpływ kierunek
wiatru, umiejscowienie wody, itp.
2. Nie spieszeniu się, nie poganianiu stada.
3. Umiejętnym wykorzystaniu odpowiednio wyszkolonych psów do przepędzania stada.
Szybkie przepędzanie owiec podczas jazdy na rowerach lub koniach moŜe być przyczyną
wypadków.
4. Gdy zajdzie potrzeba przeniesienia owcy, jeŜeli to moŜliwe, naleŜy zapewnić sobie
pomoc drugiej osoby.
5. Kiedy musi przenieść owcę jedna osoba, powinna ona usiąść kucając na jej zadzie
i unieruchomić mocno jej tylne nogi podczas przytrzymywania jej głowy do góry,
i podnieść uŜywając nóg, nie pleców.
6. W przypadku konieczności przeniesienia owcy przez ogrodzenie nie powinno się
podciągnąć owcy ponad jego wysokość. Aby pracę wykonać naleŜy wykorzystać bramki
w ogrodzeniu.
Barany mogą być agresywne i nieprzewidywalne. NaleŜy traktować je z duŜą
ostroŜnością. Kiedy barany biegają w stadzie, naleŜy zapewnić sobie ochronę przed tymi,
które są z tyłu. To dotyczy szczególnie przypadków sprawdzania jąder itp. Dobrze
umieszczona bramka przenośna jest uŜyteczna do zmniejszenia zagroŜenia.
ZagroŜeniem dla człowieka mogą być równieŜ występujące w stadzie choroby owiec.
W takiej sytuacji naleŜy się zorientować jaki rodzaj choroby wystąpił. JeŜeli okaŜe się, ze jest
to choroba zakaźna naleŜy postępować zgodnie z procedurami w takiej sytuacji opisanymi
w jednostce modułowej „Przestrzeganie przepisów zootechniczno-weterynaryjnych,
bezpieczeństwa Ŝywności oraz ochrony środowiska” 322[14].Z1.01. NaleŜy pamiętać, Ŝe
choroby rozprzestrzeniają się zwykle poprzez kontakt z moczem, krwią, śliną oraz poprzez
skaleczenia, wypryski i otwarte rany. Trzeba więc umiejętnie postępować ze zwierzętami
chorymi aby nie narazić się na niebezpieczeństwo utraty zdrowia.
Ogólne zasady bezpieczeństwa podczas strzyŜy owiec
ZagroŜenia podczas strzyŜenia owiec są ogólnie związane z maszynkami, instalacją
elektryczną, rozkładem zagrody, śliskim podłoŜem, ostrymi i wystającymi narzędziami,
substancjami chemicznymi, szokiem termicznym i kontuzjami pracownika wykonującego
strzyŜę, wynikającymi z męczącej, prowadzonej w niewygodnej pozycji pracy. Aby uniknąć
zagroŜeń naleŜy sprawdzić miejsce przeznaczone do strzyŜenia owiec, wygrodzenia, podłoŜe,
urządzenia – w tym prasę do runa, instalację elektryczną, kontakty i kable, oświetlenie,
wentylację oraz doświadczenie i wyszkolenie w zakresie bezpieczeństwa osób
zaangaŜowanych w tą pracę, szczególnie młodych pracowników. Opracowano
i wprowadzono w Ŝycie wiele rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo podczas strzyŜenia
owiec. Przedstawione poniŜej wskazówki mogą być pomocne do zmniejszenia zagroŜeń:
— prawidłowo zaprojektowane stopnie, rampy, wygrodzenia, bramki, zamknięcia i podłoŜa
powodują zmniejszenie zagroŜenia kontuzją wynikającą z przemęczenia i pomyłek osób
strzygących owce i ich pomocników,
— stanowiska do strzyŜenia owiec muszą być dobrze oświetlone i wentylowane, zimne
w lecie i zabezpieczone przed przeciągami w zimie,
— w pobliŜu stanowisk do strzyŜenia owiec musi być odpowiednio zaopatrzona apteczka
pierwszej pomocy,
— na stanowiskach do strzyŜenia owiec i w pomieszczeniach dla owiec powinien być
dogodny w stosowaniu sprzęt przeciwpoŜarowy.
Umiejętności, i uwagi wymaga obsługa sprzętu i stanowiska do wykonywania strzyŜy:
1. NaleŜy uŜywać maszynki do strzyŜenia z osłoną bezpieczeństwa, w celu ochrony przed
pochwyceniem kończyn, odzieŜy lub runa. Pracownik posługujący się wyposaŜeniem

11
technicznym podczas wykonywania strzyŜy, winien przestrzegać instrukcji bezpiecznej
obsługi tych urządzeń.. Wyłącznik bezpieczeństwa powinien być umieszczony w miejscu
umoŜliwiającym natychmiastowy dostęp w przypadku zaistnienia zagroŜenia.
2. Aby zapobiec ryzyku upadku urządzenia i stworzenia zagroŜenia przycięciem, powinna
być zapewniona bezpieczna odległość pomiędzy stanowiskami do strzyŜenia.
3. W celu uniknięcia skutków wibracji naleŜy trzymać pewnie rękojeść maszynki.
4. Aby uniknąć uszkodzenia słuchu naleŜy dobrać urządzenie emitujące mały hałas.
5. NaleŜy wybrać taki rodzaj prasy do wełny, który nie zagraŜa pochwyceniem ręki
pracownika.
6. MoŜna rozwaŜyć zastosowanie silnika elektrycznego do napędu prasy do wełny.
7. Strzygacze mogą korzystać z uprzęŜy podtrzymującej plecy i sprzęt.
8. Podłogi na stanowiskach do strzyŜenia i w gankach przepędowych powinny być
utrzymywane w czystości, i powinny być wolne od jakichkolwiek przeszkód.
9. Trzeba zapewnić, aby podłoga w zagrodach, w których trzymane są owce przed
strzyŜeniem, była czysta i sucha tak aby zmniejszyć ryzyko poślizgnięcia.
10. Po opuszczeniu stanowiska do strzyŜenia naleŜy pozwolić owcy zatrzymać się przed
powrotem do stada.
11. Nie wolno pomagać spontanicznie strzygaczom dopóki nie poproszą o wsparcie.
12. Psy naleŜy utrzymywać poza obszarem strzyŜenia i nie przywiązywać ich w takich
miejscach, gdzie ludzie mogą się o nie potykać.
13. Podczas pracy fizycznej wykonujący ją powinni starać się utrzymywać wyprostowaną
pozycje ciała, a cięŜary podnosić posługując się mięśniami rąk, a nie pleców.
Bezpieczeństwo podczas wykonywania prac przy koniach
Konie są szybkie, silne i mogą powodować u ludzi kontuzje. Od jeźdźców wymagany
jest trening i umiejętności: jazdy koncentracji zdolności do reagowania na niespodziewane
sytuacje. Właściwy ubiór i wyposaŜenie jest waŜne dla bezpiecznej jazdy i pracy z końmi.
Podobne umiejętności wymagane są w stosunku do osób obsługujących konie i wykonujących
zabiegi zoohigieniczne. Aby bezpiecznie wykonywać takie prace naleŜy umieć ocenić ryzyko
i dokonać analizy ograniczenia go do minimum.. Oceniając ryzyko zagroŜenia
wypadkowego, trzeba wziąć pod uwagę stopień wytrenowania i doświadczenie zarówno
obsługującego jak i konia. Tam gdzie występuje prawdopodobieństwo zranienia lub
wypadku, naleŜy zaplanować odpowiednią procedurę bezpieczeństwa. PoniŜej przedstawione
zostały sugestie dotyczące sposobów zmniejszenia zagroŜenia wypadkowego, zarówno
podczas wykonywania prac przy obsłudze koni jak i podczas jazdy:
1. Podczas wykonywania prac przy koniach naleŜy nosić odpowiedni strój i buty. Nie
naleŜy nosić butów naprawianych.
2. DŜinsy, specjalne spodnie do konnej jazdy albo długie spodnie zapobiegają otarciom
i stanowią ochronę od słońca.
3. Odpowiedni kask do konnej jazdy (dŜokejka) powinien być noszony zawsze, gdy
zagroŜenie jest większe od średniego, np. przez niedoświadczonego jeźdźca, gdy koń ma
tendencję do płoszenia itp.
4. Bardzo waŜna jest znajomość własnych umiejętności postępowania z koniem, gdyŜ
zwierzęta te są zdolne do wykorzystania słabości człowieka.
5. Ogłowie z wodzami naleŜy utrzymywać w dobrym stanie i dopasowane tak, aby koniowi
było wygodnie
6. Trzeba zapewnić dobry stan siodeł i popręgów – rzemienie, popręgi powinny być dobrze
konserwowane i regularnie kontrolowane.
7. Metalowe strzemiona powinny być takich rozmiarów, aby stopa wsuwała się w nie bez
problemów, ale nie przechodziła na zewnątrz.

12
8. Powierzchnia siodła powinna być wolna od zadziorów i innych obcych materiałów.
9. Konie róŜnią się ułoŜeniem, temperamentem i zdolnością do wytrenowania. Niektóre
wymagają uŜywania dodatkowej uprzęŜy do utrzymywania siodła na swoim miejscu
i kontroli jazdy.
10. Napierśnik jest dobrym zabezpieczeniem w przypadku zerwania lub poluźnienia popręgu
11. Podczas galopu blisko innego zwierzęcia wymagana jest duŜa uwaga. Jest skrajnie
niebezpiecznie pozwolić koniowi zetknąć się z grzbietem biegnącego zwierzęcia. Koń
moŜe się przewrócić, podcięty przez jego tylne nogi lub po jego zawróceniu.
12. Podczas jazdy przez obejście, naleŜy ostroŜnie przejeŜdŜać pod bramami ze
zwieńczeniem u góry. W niektórych przypadkach wysokość przejazdu jest zbyt niska,
aby koń z jeźdźcem mógł się zmieścić bezpiecznie.
13. Zaganianie zwierząt na koniu moŜe skutkować wypadkami, dlatego tam gdzie to moŜliwe
wykorzystuje się psy do panowania nad stadem.
14. Jeździec powinien dosiadać konia, którym jest w stanie kierować. Nie wolno dopuszczać
niedoświadczonej osoby do nieułoŜonego, kapryśnego konia.
15. JeŜeli gospodarstwo nie posiada specjalnego wybiegu, nieujeŜdŜone konie powinny być
dosiadane na terenie piaszczystym lub na płytkiej wodzie. Skutki upadku jeźdźca będą
wówczas mniej niebezpieczne.
16. Jest niewskazane, aby upierać się w ujeŜdŜaniu zwierząt, które ponoszą, zrzucają jeźdźca
i nie moŜna nad nimi zapanować. Jednak pewna tolerancja jest dopuszczalna podczas
początkowego okresu treningu.
17. JeŜeli koń jest narowisty, najlepiej osiodłać go i przed próbą jazdy na nim dać mu jakieś
ćwiczenia do wykonania np. na lonŜy (długa, 5–8 metrowa lina, na której prowadzony
jest koń podczas lekcji jazdy). Potem moŜna próbować go dosiąść i ujeŜdŜać na małej
przestrzeni, przed jazdą na otwartym terenie.
18. JeŜeli koń ma tendencje do zrywu, powinien na początku być ujeŜdŜany na małej
przestrzeni. JeŜeli koń zerwie się w otwartym terenie, jeździec powinien zachować
spokój i stopniowo zacieśniać zataczanie kółek aŜ do momentu odzyskania kontroli nad
koniem.
19. Jeździec powinien zachować czujność podczas regulacji ekwipunku zwłaszcza, gdy nie
wykonuje tych czynności z ziemi.
20. Podczas wykonywania szczególnie niebezpiecznych prac przy koniach takich jak
korekcja kopyt, podkuwanie, wykonywanie szczepień, przycinanie ogona, grzywy,
piłowanie zębów naleŜy uŜyć poskromu
Bezpieczeństwo przy obsłudze trzody chlewnej
Obsługujący trzodę chlewną ulegają zagroŜeniom zaleŜnym od wielkości, siły
i temperamentu zwierząt. Wielkość szkód moŜe zaleŜeć od doświadczenia osobistego,
uwzględnienia elementów bezpieczeństwa przy urządzenia kojców, przejść i obejścia oraz
zarządzania lekami i substancjami chemicznymi. Hałas w chlewni moŜe osiągać takie
poziomy, Ŝe poŜądane jest stosowanie ochronników słuchu. Aby zidentyfikować zagroŜenia
naleŜy sprawdzić: bezpieczeństwo w chlewni, podłogi i korytarze, obsługę i metody
odseparowywania zwierząt, wyszkolenie bhp młodych pracowników, stosowane metody
przenoszenia zwierząt, sposób stosowania środków chemicznych i środków leczniczych. Na
podstawie tej analizy moŜna wyodrębnić szereg wskazówek, które mogą być pomocne przy
zmniejszeniu lub wyeliminowaniu zagroŜeń wypadkami podczas obsługi trzody chlewnej.
WaŜne jest stosowanie następujących zasad:
1. Sprawdzenie, czy kojce i ganki są odpowiednio duŜe i wytrzymałe dla określonej grupy
świń.

13
2. Zapewnienie takich rozwiązań, aby układ technologiczny w chlewni zapewniał płynny
ruch zwierząt, wyeliminowanie lub ograniczenie ostrych, ślepych zakrętów
i odpowiednie rozmieszczenie bramek przepędowych.
3. Utrzymanie kojców w dobrym stanie, bez wystających barierek, śrub, drutów itp.
4. Utrzymanie podłoŜa w takim stanie, aby było one jak najmniej śliskie, szczególnie na
korytarzach przepędowych i miejscach załadunku.
Bezpieczeństwo w produkcji trzody chlewnej zaleŜy od kilku roŜnych czynników –
wieku, płci, rasy, masy ciała, temperamentu i wyuczonych zachowań. Knury mogą być
agresywne i nieprzewidywalne. NaleŜy je traktować z ostroŜnością. Knury są bardziej
agresywne podczas krycia i maksymalnie niebezpieczne, gdy walczą. Nigdy nie naleŜy
dopuszczać knurów do kontaktu między sobą. Podczas przemieszczania knurów naleŜy
uŜywać, demontowalnych przegrodzeń. Podczas przenoszenia świń naleŜy zachować
ostroŜność. JeŜeli jest to moŜliwe, nie powinna tego robić jedna osoba. Trzeba pamiętać, Ŝe
po podniesieniu świni, jej pysk nie moŜe znaleźć się naprzeciwko twarzy osoby przenoszącej.
Innych zasad bezpieczeństwa naleŜy przestrzegać równieŜ przy stosowaniu substancji
chemicznych, szczepionek i zastrzyków. Trzeba tu szczególna uwagę zwrócić na:
1. UwaŜne czytanie informacji zawartych na etykietach opakowań substancji chemicznych
i antybiotyków oraz stosowanie się do instrukcji fabrycznych i wskazówek dotyczących
bezpieczeństwa.
2. Sterylizowanie igieł, szczypiec do zębów i szczypiec do zakładania kolczyków oraz
upewnienie się, czy osoba pracująca tymi narzędziami przestrzega zasad higieny.
3. Przestrzeganie przed ubojem zwierząt zalecanych okresów ochronnych dotyczących
stosowania leków i substancji chemicznych.
4. Noszenie odpowiedniej odzieŜy ochronnej, a tam, gdzie jest moŜliwe pylenie substancji
chemicznej, uŜywanie maski – filtru powietrza.
5. JeŜeli po stosowaniu substancji chemicznej wystąpią bóle głowy lub inne dolegliwości –
naleŜy się udać się do lekarza i poddać badaniu.
6. Zapewnienie poprawnego dozowania dawek substancji chemicznych i leków
i prowadzenie rejestru wykonywanych zabiegów weterynaryjnych. Jest to wymóg UE.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 28 kwietnia 2004r w sprawie
zakresu i sposobu prowadzenia ewidencji leczenia i dokumentacji lekarsko –
weterynaryjnej (Dz.U. z 2004r., Nr 100 poz 1022z póź. zm.
Szczególnie przestrzegane powinny być zasady bezpieczeństwa w przypadku podejrzenia
i wystąpienia choroby zakaźnej oraz postępowania ze zwierzętami dotkniętymi tymi
chorobami. Choroby zwierząt mogą przenosić się na ludzi. Powinno się znać symptomy
wskazujące na występowanie chorób w stadzie. Informacje na ten temat znajdują się
w jednostce modułowej 322[14].Z3.01 „Zapobieganie chorobom zwierząt”. Choroby zakaźne
zwykle są przenoszone przez mocz, krew, ślinę i otwarte rany. Opatrując otwarte rany
i zarówno przed zabiegiem jak i po jego wykonaniu naleŜy umyć się wodą z mydłem
i środkiem antyseptycznym. W takich sytuacjach szczególne znaczenie ma przestrzeganie
higieny osobistej. Spośród chorób zakaźnych szczególnie niebezpieczne są „choroby
odzwierzęce” czyli takie, którymi mogą zarazić się ludzie.
Często zwierzęta – nosiciele danej choroby, nie wydają się chore, jednak ludzie przez
kontakt z nimi mogą ulec zaraŜeniu. Zwykle źródłem zaraŜenia w gospodarstwie jest Ŝywy
inwentarz, a najbardziej naraŜeni na choroby odzwierzęce są pracownicy rzeźni, rolnicy,
weterynarze, pracownicy skupu zwierząt i pracownicy laboratoriów. Szczegółowe informacje
na temat tych chorób znajdują się w jednostce modułowej 322[14].Z3.01 „Zapobieganie
chorobom zwierząt”. Podstawy prawne regulujące te problemy w jednostce modułowej
322[14].Z5.02 „Stosowanie przepisów prawa w działalności usługowej”.

14
Dla systematycznego budowania świadomości monitorowania sytuacji zdrowotnej
zwierząt w stadzie konieczne jest oglądanie zwierząt podczas obsługiwania, zwracanie uwagi
na ograniczanie kontaktu ze zwierzętami, zwłaszcza w obszarach stanowiących wrota
zakaŜenia i sprawdzanie dostępności środków odkaŜających. Monitorować naleŜy równieŜ
sposób przenoszenia i pozbywania się materiałów zakaŜonych oraz kontakty zwierząt
gospodarskich z psami, kotami i dzikimi zwierzętami.
Bezpieczne stosowanie lekarstw oraz środków do odrobaczania zwierząt
Podawanie lekarstw w paszy
W przypadku zwierząt zarówno gospodarskich jak i towarzyszących człowiekowi
czasami występuje konieczność podania lekarstw w paszy. Substancje lecznicze podawane
w paszy mogą występować w postaci proszku, granulatu lub płynu. Większość z tych
środków nie stanowi bezpośredniego zagroŜenia dla zdrowia i Ŝycia osoby podającej. Jednak
są i takie, przy których stosowaniu trzeba uwaŜać, poniewaŜ są niebezpieczne. Konieczne
jest podawanie ich zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii, zgodnie z instrukcją
zamieszczoną na lub w opakowaniu. NajwaŜniejsze jest unikanie bezpośredniego kontaktu
z tymi środkami uŜywając rękawice ochronne.
Dodatkiem do paszy dla zwierząt mogą być antybiotyki, które słuŜą nie tylko do
leczenia zwierząt, ale równieŜ w krajach poza Unią Europejską, do stymulowania ich
rozwoju. Dlatego, przy mieszaniu ich z paszą, tak samo jak przy dodawaniu innych lekarstw
– niezbędne jest noszenie wyposaŜenia ochronnego. NaleŜy pamiętać, Ŝe sposób
funkcjonowania systemu trawiennego przeŜuwaczy sprawia, Ŝe słabo wchłaniają one
lekarstwa podane w paszy i najlepszym sposobem ich podawania są zastrzyki.
Owca cierpi na skutek Ŝerowania pasoŜytów takich jak muchy, kleszcze, wszy oraz
choruje na świerzb. Świerzb u owiec jest chorobą wywołaną przez pasoŜytnicze roztocza
Ŝyjące na powierzchni skóry. Aktywność roztoczy powoduje draŜnienie i cierpienie zwierząt.
To moŜe być przyczyną zahamowania wzrostu lub powaŜną utratą kondycji owiec, utratą
runa i zdrowia – szczególnie u jagniąt. Zanurzanie przechodzących owiec w wannie
z odpowiednim roztworem ma na celu uwolnienie ich od takich pasoŜytów. Skutki
stosowania omawianej metody zapobiegania świerzbowi owiec w odniesieniu do ludzi są
negatywne ze względu na naraŜenie ich na aktywne składniki związków fosforoorganicznych
stosowanych w kąpielach. Rolnicy są zaniepokojeni niewielką moŜliwością chronienia się
przed niebezpiecznymi związkami chemicznymi. OdzieŜ ochronna praktycznie nie chroni
przed wpływem związków zawartych w kąpieli, poniewaŜ podczas wychodzenia owiec
z basenu zwierzęta otrząsają się, a czynność ta w połączeniu z wysychaniem powierzchni
ciała powoduje powstanie tzw. „efektu aerozolowego”. Oznacza to Ŝe powietrze, którym
oddycha równieŜ człowiek jest przesycone związkami chemicznymi
Wykonywanie zastrzyków
Najczęściej wykonuje się zastrzyki w celu zaszczepienia zwierząt przeciwko róŜnego
rodzaju chorobom. Podczas wykonywania zastrzyków jest waŜne, zabezpieczenie się nie
tylko przed wierzganiem, kąsaniem i odsunięciem zwierzęcia, ale równieŜ przed złamaniem
igły tkwiącej w jego ciele. To nie jest łatwe, poniewaŜ nie moŜna przewidzieć jak się ono
zachowa. Podczas wykonywania zastrzyków naleŜy przestrzegać następujących zasad:
— nie powinno się wykonywać zastrzyku, gdy zwierzę się porusza, trzeba je przed
i w trakcie wykonywania zastrzyku unieruchomić przy pomocy bramki przepędowej lub
poskromu – w zaleŜności od wielkości zwierzęcia,
— naleŜy uŜywać igieł o odpowiedniej długości i średnicy, w zaleŜności od masy ciała
zwierząt,
— naleŜy wkłuwać igłę w skórę pod właściwym kątem,

15
— zawsze po wykonaniu zastrzyku naleŜy sprawdzić igłę czy nie uległa uszkodzeniu,
— szczepić zwierzęta powinny osoby uprawnione do wykonywania tych zabiegów,
— zastrzyk naleŜy wykonywać w odpowiednie miejsca na ciele zwierząt,
— ewidencjonować stan posiadania igieł na fermie, zapisywać ile i kiedy zostały nabyte
i ile ich zuŜyto.
Nastąpił rozwój aparatów do wykonywania zastrzyków nie wyposaŜonych w igły
iniekcyjne. Aparaty te mają zastosowanie do wykonywania iniekcji duŜej liczbie świń
w krótkim czasie, niezaleŜnie od ich wielkości. Ich stosowanie, oprócz wyeliminowania
problemu pozostawiania w ciele zwierząt złamanych igieł, przynosi korzyści w postaci
zapobiegania zaraŜeniom krzyŜowym w stadzie przez czynniki biologiczne. Ponadto aparaty
zwiększają bezpieczeństwo ludzi i eliminują problem zuŜytych igieł do zastrzyków.
Podczas wykonywania zastrzyków w tradycyjny sposób, igły mogą ulec złamaniu. Gdy
igła ulegnie złamaniu naleŜy natychmiast oznaczyć zwierzę i usunąć złamaną igłę.
W przypadku niepowodzenia czasami konieczne jest specjalne leczenie, a czasami
nieunikniony jest ubój z konieczności.
Bezpieczne postępowanie z pszczołami
Pszczoły posiadają wrodzony instynkt obronny swego gniazda i zapasów miodu
zgromadzonych w ulu. Fakt ten wymaga od pszczelarza znajomości zasad obchodzenia się
z pszczołami by obronność tą łagodzić a nie potęgować. Pszczoły podobnie jak inne Ŝywe
organizmy, aby wydajnie pracowały, muszą mieć zapewniony spokój. RozdraŜnione pszczoły
gorzej pracują, utrudniają pracę pszczelarzowi i mogą stanowić niebezpieczeństwo dla ludzi
i zwierząt. Dlatego człowiek powinien obchodzić się z pszczołami tak, aby nie zakłócać
naturalnego spokoju. Pamiętać naleŜy, Ŝe na zachowanie się pszczół mają wpływ równieŜ
(poza pszczelarzem) inne czynniki środowiskowe (pogoda, poŜytek) itp. W pasiece zawsze
naleŜy zachować spokój, nie naleŜy głośno krzyczeć, biegać, stukać w ule, równieŜ pewne
zapachy mogą teŜ draŜnić pszczoły (zapach środków chemicznych, alkoholu, perfum i potu).
Szczególnie draŜniąco działa na nie zapach własnego jadu, wydzielanego w czasie Ŝądlenia
lub wskutek gniecenia pszczół podczas przeglądu. Podobną gotowość do obrony wykazują
robotnice podczas wiatru, chłodu oraz przed burzą i nagłą utratą poŜytku (np. skoszenie
plantacji kwitnących roślin, z których pszczoły zbierały nektar). Pszczoły nie lubią ubrań
włochatych (swetry) i włosów. Dlatego do pracy w pasiece naleŜy się odpowiednio ubierać,
szczególnie zaś osłonić twarz i włosy zakładając siatkę ochronną oraz kombinezon lub
fartuch. JeŜeli pracownicy wykonują swoje zadania w fartuchu konieczne jest przepasanie się
paskiem, poniewaŜ przy zbyt luźnym, pszczoły łatwo dostają się pod spód. Ubranie robocze
naleŜy często prać. Poza tym, agresywność pszczół zmienia się w zaleŜności od pory roku.
Wiosną przewaŜnie pszczoły są najłagodniejsze. Latem szczególnie w drugiej połowie
agresywność wzrasta, co jest związane z brakiem poŜytku, rabunkami i wzrostem liczebności
starszych pszczół w rodzinie. Cecha ta moŜe zaleŜeć teŜ od rasy pszczół i moŜe być
dziedziczona. NaleŜy unikać pozostawienia na pasieczysku nawet na krótką chwilę rzeczy,
które mogą zachęcić pszczoły do rabunku, np. ramki z miodem lub inne rzeczy pachnące
miodem i woskiem. Pozostawienie zbyt długo otwartych uli moŜe być przyczyną rabunku
w pasiece. Bardzo waŜnym czynnikiem panowania nad pszczołami jest spokojne zachowanie
się i opanowane ruchy pszczelarza. Gwałtowne ruchy mogą wzbudzać agresywne zachowanie
się pszczół. Błędem jest np. oganianie się od pszczół. Na przebieg i sprawność wykonania
prac ma duŜy wpływ sposób podkurzania. Umiejętne posługiwanie się dymem jest podstawą
pracy przy pszczołach. Poprawne odymianie uspokaja pszczoły, natomiast nadmierne daje
skutek odwrotny. UŜywanie dymu w nadmiernej ilości zwłaszcza gorącego lub o ostrym
zapachu nie uspokaja rodziny lecz ją draŜni. Najlepszy dym wydziela suche próchno z drewna
drzew liściastych.

16
Formalne warunki pracy ze zwierzętami
Podczas chowu zwierząt konieczne jest wykonywanie wielu czynności związanych z ich
profesjonalna obsługą. Zgodnie z podstawami prawnymi (Ustawa z 11 marca 2004r
o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt /Dz.U. z 2004r. Nr
69 poz 625 z póź. zm.) przez obsługę zwierząt gospodarskich rozumie się wykonywanie
czynności związanych z chowem i hodowlą tych zwierząt , codziennie lub okresowo,
a w szczególności prac związanych z karmieniem, pojeniem, dojeniem, wymianą ściółki oraz
pielęgnacją, leczeniem i transportem.
W pomieszczeniach przeznaczonych do hodowli lub chowu zwierząt pracodawca
powinien zapewnić w szczególności:
— utrzymywanie czystości i porządku, w tym regularne usuwanie odchodów,
— zwalczanie gryzoni, owadów i szkodliwych mikroorganizmów,
— niedopuszczanie do zagrzybienia ścian i sufitów,
— utrzymywanie sprawnej wentylacji.
W pomieszczeniach inwentarskich niedopuszczalne jest:
— uŜywanie ognia otwartego oraz palenie tytoniu,
— wykonywanie nagłych ruchów oraz wydawanie dźwięków mogących niepokoić
zwierzęta,
— podchodzenie w bezpośrednie sąsiedztwo zwierząt w sposób niezauwaŜalny dla
zwierzęcia.
W pomieszczeniach inwentarskich wyposaŜenie techniczne budynku inwentarskiego
powinno uwzględniać wymogi UE w zakresie standardów jakościowych, a w szczególności:
— powierzchnia podłogi korytarza powinna być szczelna uniemoŜliwiająca przedostawaniu
się do gruntu gnojówki i gnojowicy, nienasiąkliwa i ograniczająca poślizg,
— szerokość korytarza paszowego powinna umoŜliwiać stosowanie urządzeń technicznych
do dowozu i dozowania pasz, zapewniać łatwy i bezpieczny dostęp do zwierząt oraz
bezpieczne wykonywanie czynności związanych z ich obsługą,
— kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone,
— drzwi powinny być otwierane na zewnątrz,
— budynek powinien posiadać sprawnie działający system wentylacji oraz wymagane dla
danej grupy zwierząt oświetlenie.
Podczas przygotowywania oraz stosowania chemicznych środków odkaŜających
i dezynfekcyjnych w pomieszczeniach inwentarskich powinno się:
— przestrzegać instrukcji producenta tych środków,
— stosować odpowiednie środki ochrony indywidualnej.
W celu ograniczenia stęŜenia pyłów organicznych w pomieszczeniach inwentarskich
powinno się w szczególności wyposaŜyć pomieszczenia przeznaczone dla drobiu i trzody
chlewnej w urządzenia odpylające lub stosować inne dostępne urządzenia techniczne do
odpylania pomieszczeń. W nowo budowanych lub przebudowywanych pomieszczeniach
inwentarskich powinny być zastosowane urządzenia techniczne ułatwiające pracę przy
dowozie i dozowaniu pasz, usuwaniu odchodów zwierzęcych oraz pojeniu zwierząt (od
2005 r. wymagane jest spełnianie standardów UE w zakresie budownictwa inwentarskiego
i wyposaŜenia technicznego budynków). W pomieszczeniach inwentarskich niedopuszczalne
jest umieszczanie progów w otworach drzwiowych. Niedopuszczalna jest eksploatacja
instalacji oraz urządzeń elektrycznych niezapewniających odpowiedniej ochrony przed
moŜliwością poraŜenia.
Rozpłodniki, klacze ze źrebiętami oraz lochy z prosiętami uznaje się za zwierzęta
niebezpieczne i przy ich obsłudze powinno się zachować środki ostroŜności. Zwierzęta
niebezpieczne powinny być:
— obsługiwane przez tych samych pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje,

17
— umieszczone w oddzielnych boksach lub przywiązane uwiązami.
Ponadto, przy obsłudze trzeba zachować poniŜsze zasady.
1. Niedopuszczalne jest przywiązywanie zwierząt niebezpiecznych do ruchomych lub
niedostatecznie umocowanych przedmiotów.
2. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt niebezpiecznych nie powinni wykonywać
na nich bolesnych zabiegów ani pomagać przy ich wykonywaniu.
3. Zwierzęta wykazujące skłonność do gryzienia ludzi lub innych zwierząt, jeŜeli
przebywają poza swoim stanowiskiem, powinny mieć nałoŜone kagańce.
4. Zwierzęta wykazujące skłonność do kopania powinny być umieszczane w boksach,
w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracowników.
5. Nad stanowiskami dla zwierząt niebezpiecznych powinny być umieszczone napisy
ostrzegawcze.
6. Boksy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby karmienie zwierząt i zakładanie
uwiązów mogło odbywać się bez konieczności wchodzenia do nich, a drzwi otwierały się
na zewnątrz.
7. Rozpłodniki powinny być prowadzone w uprzęŜy, pojedynczo i z zachowaniem
szczególnej ostroŜności.
8. Zwierzęta niebezpieczne podczas wyprowadzania powinny mieć załoŜone uwiązy.
W czasie naturalnego rozrodu zwierząt niedopuszczalne jest przebywanie w pobliŜu osób
postronnych. Stanowisko do naturalnego rozrodu zwierząt znajdujące się poza budynkiem
powinno być ogrodzone. Dopuszcza się usytuowanie takiego stanowiska wewnątrz budynku,
jeŜeli:
— zostanie oddzielone od stanowiska osób nadzorujących proces rozrodu ogrodzeniem
wykonanym z drewnianych bali,
— będzie wyposaŜone w wyjście awaryjne.
Podczas przewozu zwierząt środkami transportu osoby konwojujące powinny przebywać
w miejscu oddzielonym od zwierząt. Załadunek lub wyładunek zwierząt powinien odbywać
się przy uŜyciu ramp, pomostów lub pochylni o podłoŜu ograniczającym poślizg,
wyposaŜonych w zabezpieczenia boczne. Szczegółowe uregulowania prawne zawarte są
w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowych warunków i sposobów
transportu zwierząt z 6 października 2003r. Dz.U. Nr 185 poz 1809.
Podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, hodowlanych lub weterynaryjnych na
koniach, bydle, owcach i kozach powinno się korzystać z unieruchamiającego je poskromu.
Zabiegi pielęgnacyjne racic lub kopyt powinno się przeprowadzać po unieruchomieniu
kończyny zwierzęcia.
Przepędzanie stada bydła, koni, owiec lub kóz liczącego powyŜej 50 sztuk powinno być
nadzorowane co najmniej przez dwie osoby. Pracownicy wykonujący prace przy obsłudze
bydła lub koni powinni uŜywać obuwia ochronnego, zabezpieczającego stopy przed urazami.
Pastwiska dla bydła, koni lub owiec oraz wybiegi dla zwierząt, znajdujące się przy
pomieszczeniach inwentarskich, powinny być ogrodzone w sposób uniemoŜliwiający wyjście
zwierząt poza ogrodzenie. W przypadku zastosowania ogrodzenia elektrycznego powinno ono
być oznakowane tablicami ostrzegawczymi. Niedopuszczalny jest wypas buhajów
nieuwiązanych oraz w pobliŜu krów. W pomieszczeniach przeznaczonych dla trzody
chlewnej boksy powinny być skonstruowane w sposób umoŜliwiający:
— karmienie trzody chlewnej spoza boksu,
— odgrodzenie prosiąt od maciory bez konieczności wchodzenia do boksu,
— natychmiastową ucieczkę pracownika w przypadku zagroŜenia ze strony zwierzęcia.
Podczas pracy w pasiekach powinno się uŜywać odzieŜy ochronnej oraz podkurzacza.
Przeglądu uli w pasiece powinno się dokonywać w dni pogodne, w godzinach
przedpołudniowych, w porze najliczniejszego oblotu pszczół. Pracownicy obsługujący

18
pasiekę powinni unikać draŜnienia pszczół w szczególności przez wykonywanie gwałtownych
ruchów lub silne podkurzanie. Przy przeglądzie pasieki powinno się unikać przechodzenia
przed wylotem ula.
Pracownicy wypasający zwierzęta w warunkach potencjalnego zagroŜenia ukąszeniem
przez kleszcze powinni być poddani szczepieniu ochronnemu przeciw kleszczowemu
zapaleniu mózgu a takŜe wyposaŜeni w środki zabezpieczające, w szczególności:
— w przewiewną, ale szczelną odzieŜ osłaniającą kończyny,
— w nakrycie głowy,
— w środki odstraszające kleszcze.
Niedopuszczalne jest spoŜywanie posiłków i palenie tytoniu podczas obsługi zwierząt.
Posiłki powinny być spoŜywane w wydzielonym pomieszczeniu, po uprzednim umyciu rąk
i twarzy. Na zapleczu pomieszczeń inwentarskich powinna znajdować się apteczka
spełniająca wymagania określone w odrębnych przepisach. Pracownicy obsługujący zwierzęta
powinni niezwłocznie opatrywać doznane skaleczenia. Pracownicy poszkodowani na skutek
ugryzienia lub poobijania przez zwierzęta oraz na skutek zranienia przez przedmioty
zanieczyszczone nawozem organicznym lub ziemią powinni mieć niezwłocznie zapewnioną
pomoc lekarską. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt gospodarskich powinni
zostać poddani szczepieniom ochronnym przeciw tęŜcowi. W przypadku wystąpienia
u pracownika objawów nasuwających podejrzenie choroby odzwierzęcej powinien on
niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki bezpieczeństwa naleŜy zapewnić podczas wykonywania zabiegów
zoohigienicznych u bydła, koni, owiec, drobiu?
2. Jakie warunki bezpieczeństwa pracy naleŜy zapewnić w pomieszczeniach inwentarskich?
3. Jakie warunki bezpieczeństwa naleŜy zapewnić obsłudze zwierząt?
4. Jaki sprzęt i inne materiały naleŜy zapewnić w pomieszczeniach inwentarskich aby praca
była bezpieczna?
5. Jakich zasad powinni przestrzegać pracownicy obsługujący zwierzęta aby praca ta była
bezpieczna?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy przepisów bezpieczeństwa przy obsłudze zwierząt i wskaŜ
najwaŜniejsze zasady przy obsłudze bydła.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać odpowiednie przepisy prawne regulujące problem bezpieczeństwa i higieny
pracy przy zabiegach zoohigienicznych,
2) sprawdzić ich aktualność i odpowiedniość,
3) przeczytać uwaŜnie te dokumenty,
4) na arkuszu papieru wpisać najwaŜniejsze z zasad, jakie naleŜy zachować wykonując
zabiegi zoohigieniczne,
5) określić jakim niebezpieczeństwom moŜna w ten sposób zapobiec.

19
WyposaŜenie stanowiska pracy::
— papier i przybory do pisania,
— komputer z dostępem do sieci Internet.
Ćwiczenie 2
Opracuj listę zaleceń dotyczących bezpieczeństwa przy wykonywaniu określonych przez
nauczyciela zabiegów zoohigienicznych u owiec.
1) określić jakie zagroŜenia ze strony róŜnych osobników analizowanego gatunku mogą
wystąpić podczas wykonywania róŜnych prac pielęgnacyjnych i interwencyjnych u owiec,
2) wskazać w jaki sposób człowiek moŜe się zabezpieczyć przed skutkami zagroŜeń,
3) opracować formę graficzna przedstawienia swojej listy zaleceń w sprawie bezpiecznego
wykonywania zabiegów przy owcach,
4) przeprowadzić instruktaŜ bezpiecznego wykonywania zabiegów przy owcach dla swoich
kolegów z grupy.
Ćwiczenie 3
Opracuj instrukcję „Wykonywanie prac porządkowych w oborze”.
1) dokonać dokładnego przeglądu obory i jej pomieszczeń towarzyszących,
2) naszkicować plan i wyznaczyć ciągi komunikacyjne,
3) opracować zestawienie prac porządkowych do wykonania,
4) opisać sposób wykonania tych prac,
5) ustalić harmonogram wykonywania tych prac z uwzględnieniem prac codziennych
i okresowych,
6) przedstawić harmonogram z odpowiednim uzasadnieniem.
— komputer z dostępem do sieci Internet i programem prezentacyjnym,
— papier i przybory do pisania.

20
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) określić zasady bezpieczeństwa przy zabiegach zoohigienicznych?
2) określić zasady higieny pracy przy zabiegach zoohigienicznych
u zwierząt?
3) ocenić warunki bezpieczeństwa, które naleŜy zapewnić przy
wykonywaniu zabiegów zoohigienicznych u zwierząt?
4) zaplanować czynności związane z porządkowaniem pomieszczeń?
5) dobrać odzieŜ ochronną do wykonania prac związanych z zabiegami
zoohigienicznymi?

21
4.2. Wpływ zabiegów zoohigienicznych i profilaktycznych na
zdrowie i produkcyjność zwierząt
Zabiegi zoohigieniczne stosowane w chowie zwierząt odgrywają bardzo waŜną rolę
i mają duŜy wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt..
Poznanie zachowań i potrzeb bydła pozwala na stworzenie odpowiednich warunków jego
utrzymania, obsługi i pielęgnacji, dostosowanych do wymogów poszczególnych grup
technologicznych i kierunków produkcji. NaleŜy pamiętać, Ŝe dobrostan zwierząt wymaga
zawsze przyjaznego i dobrego traktowania ich przez obsługę.
Zapewnienie dobrostanu na przykładzie bydła
Bydło potrzebuje ruchu i przestrzeni – zwierzęta pozbawione ruchu mają trudności
z kładzeniem się i wstawaniem, chodzą niepewnie i mają problemy z koordynacją ruchową.
Utrzymywanie krów i jałówek na uwięzi przez cały rok i zaniechanie wypasu pastwiskowego
prowadzi do problemów zdrowotnych, które ograniczają produkcyjność i skracają okres
uŜytkowania krów.
Bydło ma dobrą zdolność uczenia się i zapamiętywania – stwierdzono, Ŝe jałówki uczą
się szybciej, a krowy dłuŜej zapamiętują. Bydło łatwiej uczy się w grupie, wtedy zwierzęta
czują się pewnie, a samotnie odczuwają stres.
Zachowania stadne – moŜna podzielić na agresywne (walka, odpychanie od paszy) oraz
przyjazne (pielęgnacja, jednoczesne wykonywanie tych samych czynności). Dzięki hierarchii
stada kaŜda sztuka "zna swoje miejsce". Pozycja w grupie zaleŜy od wieku, masy, długości
pobytu w grupie oraz temperamentu. Krowy starsze i duŜe zawsze zajmują wysoką pozycję,
a młode i nowo przybyłe do stada (pierwiastki) mają niską pozycję. Dlatego teŜ w oborach
wolnostanowiskowych krowy pierwiastki i niewielkie mają niekorzystne warunki produkcji
nawet, gdy ogólne warunki utrzymania stada są optymalne.
Bydło posiada rytm dobowy, a zachowanie stadne – grupa krów czy jałówek wykonuje te
same czynności jednocześnie. Dlatego teŜ przy ograniczonej liczbie stanowisk Ŝywieniowych
i dostępu do stacji karmienia paszą treściwą, (co wymaga indywidualnych wzorców
zachowania) mogą pojawić się problemy. NaleŜy podkreślić, Ŝe pora karmienia i doju nie
mają wpływu na przebieg procesów biologicznych u bydła. Natomiast waŜne jest
wykonywanie tych czynności o stałych porach dnia, by zwierzęta przyzwyczaiły się do
konkretnego rytmu dobowego.
Pobieranie paszy – pasza o duŜej zawartości wody zmniejsza zapotrzebowanie na wodę.
Niedobór wody zmniejsza spoŜycie paszy, a tym samym ogranicza wydajność. Na pastwisku
najchętniej bydło pobiera trawę o wschodzie i zachodzie słońca. Krowy pasą się przez
5–9 godzin dziennie, pokonując przy tym dystans 3–5 km. Krowy najchętniej pobierają paszę
po doju. W oborze pasza powinna znajdować się 10 cm powyŜej poziomu, na którym
znajdują się nogi. Krowa pobiera paszę na obszarze do 60 cm od tylnej krawędzi Ŝłobu.
Alkierzowe Ŝywienie skraca jedzenie do 4–6 godzin zwiększając liczbę okresów pobierania
paszy do 6–12 dziennie. Natomiast w systemie wolnostanowiskowym ze stałym dostępem do
wybiegów moŜna zalecać całoroczne Ŝywienie sianokiszonkami i kiszonką z kukurydzy.
Pastwisko racjonalnie nawoŜone i uŜytkowane pozwala najtaniej produkować mleko.
Ruch i świeŜe powietrze korzystnie wpływają na produkcyjność, płodność i zdrowotność
bydła. Przeprowadzone badania i obserwacje wykazały, Ŝe krowy utrzymywane w systemie
alkierzowym na uwięzi są mniej produkcyjne, a ich uŜytkowanie jest przeciętnie o jedną
czwartą krótsze w porównaniu do korzystających latem z pastwiska, a zimą z ruchu i słońca

22
na wybiegu. Jako zwierzęta stadne bydło najchętniej pobiera paszę jednocześnie w grupie.
Wypas naleŜy tak zorganizować, aby krowy kaŜdego dnia miały dostatek młodej zielonki oraz
moŜliwość odpoczynku na zacienionej kwaterze wypoczynkowej ze stałym dostępem do
wody i lizawek solnych. Przy wysokiej wydajności krów oraz małej powierzchni pastwisk
dobrze jest, gdy krowy raz w ciągu doby korzystają z wypasu, a w następnym odpasie są
karmione zielonką dowoŜoną do obory lub na wybieg. W gospodarstwach o duŜej skali
produkcji, posiadających krowy bardzo wydajne i obory wolnostanowiskowe, wielu
naukowców zaleca całoroczne Ŝywienie w oparciu o sianokiszonki i kiszonkę z kukurydzy.
Takie postępowanie ma wiele zalet organizacyjnych i pozwala uniknąć problemów
Ŝywieniowych związanych ze zmianą pasz, ale podraŜa znacznie koszty produkcji mleka.
Dlatego teŜ w gospodarstwach o przeciętnej ilości krów najefektywniejsza jest produkcja
mleka z wykorzystaniem pastwiskowym uŜytków zielonych lub przy większej ilości bydła
codzienny dowóz zielonki do bezpośredniego skarmiania.
PrzeŜuwanie – następuje dość szybko (0,5 do 1 godziny) po pobraniu paszy i trwa u krów
5–8 godzin dziennie, na co składa się 15–20 okresów przeŜuwania najczęściej w pozycji
leŜącej (70–80%). Czas przeŜuwania zaleŜy od struktury paszy. Brak spokoju skraca czas
przeŜuwania, a tym samym zmniejsza pobranie paszy i produkcyjność.
Woda – zapotrzebowanie zaleŜy od temperatury, wilgotności paszy oraz produkcji
mleka. Krowa mleczna pobiera 30–100 l wody/dobę (na pastwisku krowy piją 2–5 razy
w ciągu doby, w oborze z poidła krowa pije 15–20 razy na dobę. Najlepsza jest woda
o temperaturze 15–20°C.
Miejsce leŜenia – na pastwisku krowy kładą się zazwyczaj tak, by odległość pomiędzy
głowami wynosiła 3–5 metrów. Ulubionym podłoŜem do leŜenia bydła jest słoma. Bydło
zawsze woli podłoŜe miękkie, suche i ciepłe, a unika twardego i śliskiego. Krowy w oborach
boksowych wybierają legowiska z matami miękkimi i suchymi. Nieatrakcyjne teŜ są boksy
obok krowy dominującej. Zwierzęta unikają boksów z przeciągami i naraŜonymi na hałas.
Mała powierzchnia do leŜenia wzmaga agresję.
DąŜenie do wygody i poprawy samopoczucia – najwaŜniejsza jest tu pielęgnacja
wzajemna i samo pielęgnacja oraz przeciąganie się, otrząsanie i ocieranie. Pielęgnacja słuŜy
usuwaniu odchodów, moczu i pasoŜytów oraz utrzymaniu skóry i okrywy włosowej
w dobrym stanie. Korzystne jest mocowanie obrotowych szczotek do samopielęgnacji skóry.
Wycielenia – na kilka dni przed porodem zachowanie krowy zmienia się. Staje się
niespokojna i przestaje wykonywać te same czynności, co reszta stada (szuka samotności
i schronienia czując zbliŜający się poród). Umieszczenie krowy w porodówce jest zgodne
z potrzebami i spełnia wymogi dobrostanu. Po porodzie krowa liŜe cielę, rozpoznaje go
i broni (na początku krowa szuka cielęcia by je nakarmić; później cielę szuka matki czując
głód). Krowa pozostawia cielę idąc do paszy i wody. Stwierdzono, Ŝe krótkie przebywanie po
porodzie krowy z cielęciem razem ma pozytywny wpływ na cielę i krowę. Poprzez wylizanie
pobudzone zostanie krąŜenie oraz wydalenie kału i moczu, pomoŜe cielęciu w rozpoczęciu
samodzielnego Ŝycia, u krów wcześniej występuje ruja i zwiększa się skuteczność pokrycia.
Cielę – po kilku minutach po urodzeniu podejmuje próby wstania, które kończą się często
powodzeniem po 30–90 minutach i zaczyna poszukiwać strzyków. W badaniach stwierdzono,
Ŝe 30% cieląt ras mlecznych nie podejmuje ssania w ciągu 6 godzin po porodzie i potrzebuje
pomocy hodowcy. Na początku cielę ssie krowę do 8 razy na dobę później rzadziej. U ras
mięsnych cielęta skubią trawę w pierwszym lub drugim tygodniu Ŝycia i szybciej stają się
przeŜuwaczami. Są zwolennicy braku kontaktu krowy z cielęciem – bydło mleczne; powód
weterynaryjno–sanitarny; moŜliwość zainfekowania cielęcia przez krowę. O tym jak
postępować w gospodarstwie powinien decydować hodowca w porozumieniu z lekarzem
weterynarii. U cieląt w wieku 3–4 tygodni – nasila się potrzeba kontaktów społecznych, a ich
brak powoduje bojaźliwość w okresie utrzymywania grupowego. Trzymane indywidualnie

23
w izolacji w niewielkim stopniu naśladują zachowanie innych zwierząt, a ich zachowania
społeczne są drastycznie ograniczane. Cielęta pozbawione moŜliwości wylizywania się
wzajemnego, mają skłonność do nadmiernego wylizywania własnej sierści, co grozi
tworzeniem się kłębów sierści w Ŝwaczu, powodujących powaŜne problemy zdrowotne. DuŜe
zagęszczenie w kojcach zbiorowych u cieląt i młodzieŜy – powoduje niepokój i agresywność
prowadzącą do walk między sobą. Niepokój skraca czas leŜenia i pobierania paszy,
a agresywność rośnie wraz ze wzrostem zagęszczenia na obszarze paszowym, szczególnie po
zadaniu pasz, gdy zwierzęta są głodne.
Dobrostan bydła nakłada na właściciela obowiązek prawidłowego postępowania ze
zwierzętami (Dyrektywa Rady Europy 91/629 EWG z dnia 19 listopada 1991r oraz Nr 98/58
WE z dnia 20 lipca 1998r oraz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2
września 2003r w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków
zwierząt gospodarskich DzU.Nr 167 poz. 1629 z póź. zm.) i wymaga dobrego i przyjaznego
traktowania zwierząt. W codziennych pracach ze stadem konieczna jest łagodność,
konsekwencja i umiejętność przewidywania zachowań. Dobre traktowanie i przyzwyczajenie
bydła do pozytywnych i bliskich kontaktów z człowiekiem ułatwia wykonywanie rutynowych
czynności codziennej obsługi oraz zwiększa wydajność i produkcyjność zwierząt.
Szczególnie istotne jest dobre traktowanie pierwiastek podczas pierwszych dojów.
Intensywny system chowu i utrzymania – wysoka mechanizacja, duŜe zagęszczenie, niskie
nakłady pracy nie zaspakajają potrzeb bydła. Powoduje to trudności z przystosowaniem się do
otoczenia i zmiany w zachowaniu. Następstwem jest wzrost urazów i chorób oraz spadek
produkcyjności. W takich warunkach zachowanie dobrostanu musi być wspomagane przez
działania profilaktyczne.
Celem profilaktyki weterynaryjnej krów mlecznych jest podwyŜszenie poziomu
produkcji, reprodukcji i opłacalności ekonomicznej hodowli dzięki polepszeniu stanu
zdrowotnego hodowanych zwierząt.
Aby działania w tym zakresie były skuteczne naleŜy:
− zapewnić wysoki stopień komfortu i ogólnej kondycji hodowanych zwierząt,
− utrzymać przebieg procesów przyjmowania, przetwarzania i wykorzystania substancji
odŜywczych w granicach fizjologicznych,
− osiągać wysoki stopień ich adaptacji na rosnące obciąŜenie metaboliczne,
− w porę rozpoznać jednostki z rozwijającymi się procesami patologicznymi i dzięki
skutecznym zabiegom leczniczym osiągać ich szybki powrót do produkcji,
− przewidywać występowanie zwierząt „ryzykownych“,
− udzielać im niezwłocznie indywidualnej opieki,
− na rozpoznane przypadki i inne parametry stałego monitoringu reagować bezpośrednio
stosując operatywne i systemowe zabiegi korekcyjne w stadzie.
Programy profilaktyczne poza szczepieniami obejmują równieŜ odrobaczanie zwierząt.
Jest to bardzo istotna kwestia. PasoŜyty bowiem są zagroŜeniem nie tylko dla zdrowia
zwierząt, ale takŜe dla ludzi, głównie dzieci (przede wszystkim jeśli chodzi o tasiemczyce
i glistnice).
Obecność pasoŜytów (ich form inwazyjnych) w środowisku zewnętrznym, po wydostaniu
się z organizmu Ŝywiciela jest jednym z podstawowych warunków rozprzestrzeniania się ich
wśród zwierząt i ludzi. Najczęściej pasoŜyty (formy inwazyjne) wydostają się z organizmu
zwierzęcia wraz z jego wydzielinami i wydalinami.
PasoŜyty zwierząt – zapobieganie
Do zakaŜenia pasoŜytami moŜe dojść poprzez:
— kontakt bezpośredni – głównie dotyczy pasoŜytów zewnętrznych tj. pchły, wszy, świerzb.
— drogą pokarmową – główna droga inwazji pasoŜytów wewnętrznych,

24
— przez powłoki zewnętrzne ( skóra) – często formy inwazyjne pasoŜytów są przenoszone
przez stawonogi np. kleszcze przenoszą babesię,
— drogą śródmaciczną – zaraŜenie płodów w łonie matki. Tak dzieje się w przypadku
zaraŜenia glistą psią. Larwy glisty otarbiają się w mięśniach suki i są niedostępne dla
preparatów odrobaczających. W czasie ciąŜy dochodzi do uaktywnienia larw, wnikają
one do krwiobiegu, a z krwią dostają się do płodów. Dlatego teŜ szczenięta pochodzące
nawet od suk odrobaczanych w czasie ciąŜy mogą być zaraŜone glistnicą.
Działanie chorobotwórcze pasoŜytów jest róŜnorodne. Mogą one powodować:
— spadek odporności
— hamowanie wzrostu i rozwoju
— działanie chemiczne poprzez wytwarzane toksyny
— działanie mechaniczne– duŜa ilość pasoŜytów moŜe spowodować niedroŜność, zatkanie
jelit
Najczęciej atakującymi pasoŜytami są:
1. PasoŜyty wewnętrzne:
— tasiemce,
— glisty,
— toksoplazma.
2. PasoŜyty zewnętrzne:
— pchły,
— świerzb,
— nuŜeniec.
KaŜda inwazja pasoŜytów powinna być szybko i skutecznie zwalczana. Walka ta
obejmuje czynności prowadzące do likwidacji lub ograniczenia występowania pasoŜytów.
Zadanie to wykonuje się poprzez leczenie (uwalnianie od pasoŜytów zwierząt zaraŜonych)
oraz profilaktykę (zapobieganie inwazji pasoŜytów). Aby chronić zwierzęta i nas przed
zaraŜeniem trzeba pamiętać o:
— regularnych zabiegach odrobaczania,
— sprzątaniu odchodów drapiezników przede wszystkim psów i kotów,
— nie wyprowadzaniu zwierząt w okolice placów zabaw dzieci,
— nie pozwalanie zwierzętom na kontakt z odchodami innych zwierząt,
— unikanie podawania zwierzętom surowego mięsa, szczególnie nieznanego pochodzenia.
Szczególnie waŜne jest odrobaczanie psów. Pierwsze odrobaczanie moŜna wykonać
w wieku 2–4 tydodni, drugie ok. 4 – 6 tygodni, trzecie w wieku ok.10 tygodni. Do 6 miesiąca
Ŝycia powinno się powtarzać ten zabieg co miesiąc. Później w zaleŜności od sytuacji
parazytologicznej i naraŜenia zwierzęcia odrobaczać trzeba co 3 – 6 miesięcy. Poza
wewnętrznym odrobaczaniem naleŜy równieŜ pamiętać o walce z pasoŜytami zewnętrznymi
takimi jak pchły i kleszcze. Stawonogi te bowiem często są przyczyną schorzeń alergicznych
u zwierząt oraz biorą udział w przenoszeniu pasoŜytów wewnętrznych np. larwy pcheł biorą
udział w przenoszeniu tasiemca. Do zwalczania tych pasoŜytów istnieje wiele preparatów
takich jak:
— obroŜe,
— preparaty spot–on,
— spraye.
Większość z tych preparatów wykazuje działanie przeciw kleszczom przez okres ok.
4–5 tygodni oraz przeciw pchłom przez ok. 3 miesiące. Zwierzęta przez całe swoje Ŝycie
powinny być poddane odpowiedniemu programowi profilaktycznemu obejmującemu
odrobaczanie i szczepienie. Istotą programu jest to, Ŝeby robić to dobrze i bez szkody dla
zdrowia zwierzęcia.

25
Kolejny problem związany z utrzymaniem dobrego stanu zdrowia zwierząt to stosowanie
szczepień ochronnych. Szczepienia równieŜ powinny być programowane. Program szczepień
zostanie przedstawiony na przykładzie koni, drobiu i psów.
Szczepienia zapewniają skuteczną ochronę przed wieloma chorobami zakaźnymi u koni.
Dlatego teŜ moŜliwość takiej profilaktyki zdrowotnej nie powinna być zaniedbywana, lecz
regularnie wykonywana. Większość szczepień jest indywidualną decyzją właściciela, jednak
w przypadku koni startujących w zawodach regularne szczepienie przeciwko grypie
w odstępach 6 miesięcznych jest obowiązkiem, musi być równieŜ zachowany okres 7 dni od
momentu szczepienia do występu na zawodach. KaŜdorazowo wykonane szczepienie musi
zostać wpisane do paszportu konia, wraz z datą, numerem serii szczepionki oraz podpisem
lekarza weterynarii wykonującego szczepienie. Przepisy unijne nakładają na rolnika
obowiązek zapobiegania, kontroli i zwalczania niektórych przenośnych chorób zakaźnych
(np. encefalopatii gąbczastych u bydła BSE). Choroba układu nerwowego atakująca młode
zwierzęta ok. 30 miesiąca Ŝycia, bardzo groźna. Przyczyną wywołującą BSE jest prion
zawarty w paszy pochodzenia zwierzęcego (mączka mięsno – kostna). Jest to regulowane
Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego z 22 maja 2001r Nr 999/2001. Odpowiedni
program i plan szczepień powinien być ustalony przez lekarza weterynarii.
MoŜliwe szczepienia wykonywane u koni:
Rys. 2. Koń chory na influenzę [11]
Influenza: grypa koni, bardzo rozpowszechniona, wysoce zakaźna choroba wirusowa
powodująca spadek wydolności i złe samopoczucie konia, w późniejszym etapie moŜe
dochodzić do zaburzeń w układzie oddechowym, a w przypadku powikłań do bakteryjnych
infekcji. Po przeprowadzeniu szczepienia bazowego u źrebaków, jak i równieŜ u koni
starszych wcześniej nie szczepionych, szczepimy w regularnych 6 miesięcznych odstępach.
W celu uzyskania lepszej odporności źrebaków w pierwszych miesiącach Ŝycia, naleŜy
poddać szczepieniu klacz 4 –6 tygodni przed wyźrebieniem
Herpeswirusowe zakaŜenia: wywoływane przez dwa typy wirusa EHV4 odpowiedzialny
głównie za schorzenia dróg oddechowych (rhinopneumonitis) oraz EHV1 wywołujący
ronienia u źrebnych klaczy. W przypadku poronionych ciąŜy, u 99% zbadanych płodów
moŜna było wykazać obecność wirusa EHV1, stąd bardzo uzasadnione staje się szczepienie
zaźrebionych klaczy. Podobnie jak w przypadku grypy, schemat szczepień rozpoczyna się od
szczepień bazowych, a następnie w odstępach 6–9 miesięcy powtarzane są szczepienia
przypominające. W celu skutecznej ochrony klaczy przed poronieniem, szczepienie bazowe
przeprowadza się przed zaźrebieniem, dodatkowe szczepienia przypominające w 3/4 oraz 7/8
miesiącu ciąŜy.

26
Rys. 3. Objawy herpeswirusowego zakaŜenia [11] Rys. 4. Poroniony płód [11]
TęŜec: zazwyczaj śmiertelne schorzenie bakteryjne wywoływane przez beztlenową laseczkę
tęŜca Clostridium tetani. Niestety istnieje ciągłe ryzyko zakaŜenia laseczkami tęŜca, jako Ŝe
są one drobnoustrojami występującymi w środowisku, kaŜda nawet najmniejsza rana,
szczególnie skaleczenia kończyn i w obrębie kopyta moŜe stać się potencjalnym źródłem
zakaŜenia. Schemat szczepienia bazowego jest podobny jak w przypadku innych chorób, dwa
szczepienia w odstępie 6 tygodni, trzecie szczepienie po 12 miesiącach, następne juŜ tylko co
24 miesiące. Klacze hodowlane powinny być niezaleŜnie od planu szczepione w 9 miesiącu
ciąŜy.
Rys. 5. Koń chory na tęŜec [11]
Wścieklizna: szczepienie koni przeciw wścieklilźnie, o ich wykonaniu jednak powinno
decydować zagroŜenie na danym terenie, stąd najlepsza jest konsultacja z prowadzącym
lekarzem weterynarii. Nie jest wymagane wykonanie szczepienia bazowego, odporność
rozwija się juŜ 3–4 tygodni po szczepieniu, przypominające corocznie.
Rys. 6. Koń chory na grzybicę [11]

27
Grzybica: istnieje moŜliwość zaszczepienia konia przeciw grzybicy, wykonuje się je jednak
najczęściej koni juŜ chorujących jako element terapii oraz w celu zapobiegania dalszemu
rozwojowi choroby. Są to wówczas dwie injekcje w odstępie 14 dni. Tak samo
profilaktycznie szczepimy dwukrotnie w odstępie 14 dniowym, odporność nabyta na okres
12 miesięcy.
Ze względu na utrzymujący się do 4 miesiąca wysoki poziom przeciwciał matczynych,
zapewniających skuteczną i wystarczającą ochronę, nie powinno się poddawać szczepieniom
źrebaków młodszych niŜ 4 miesiące, poniewaŜ w takich przypadkach nie dochodzi do
rozwoju prawidłowej odporności poszczepiennej. NaleŜy pamiętać, Ŝe kaŜde szczepienie
moŜe nieść za sobą efekty uboczne oraz krótkotrwały spadek odporności i wydolności konia
po szczepieniu, stąd teŜ nie powinno się uŜytkować konia 2–3 dni po szczepieniu.
Szczepienie koni wykazujących jakiekolwiek objawy chorobowe powinno być przełoŜone na
inny termin, szczepi się tylko konie zdrowe.
Tabela 1. Przykładowy schemat szczepień profilaktycznych konia [11]
SZCZEPIENIA BAZOWE
SZCZEPIENIA
PRZYPOMINAJĄCE
CHOROBA
I
SZCZEPIENIE
II
SZCZEPIENIE
III
SZCZEPIENIE
ODSTĘP
CZASU
DODATKOWE
SZCZEPIENIA DLA
KLACZY ŹREBNEJ
(NIEZALEśNIE OD
SCHEMATU
SZCZEPIEŃ)
GRYPA 4 miesiąc
4–6 tyg. po
i szczepieniu
5–7 mieś. po
II szczepieniu
co 6
miesięcy
4–6 tyg. przed
wyźrebieniem
HERPES 4 miesiąc
3–4 mieś. po
i szczepieniu
co 6–8
miesięcy
3 i 7 mieś. ciąŜy
GRYPA +
HERPES
4 miesiąc
6 tyg. po
i szczepieniu
co 6
miesięcy
TĘśEC 5 miesiąc
6–8 tyg. po
i szczepieniu
12 mieś. po II
szczepieniu
co 2
lata**
9 miesiąc ciąŜy
WŚCIEKLIZNA 6 miesiąc
1 raz na
rok
Najwcześniejszy termin w jakim moŜna podać szczepionkę źrebakowi, przed tym
okresem szczepienie moŜe być nieskuteczne ze względu na utrzymujący się poziom
przeciwciał matczynych.
Niesłuszne jest podawanie szczepionek dwuskładnikowych grypa+tęŜec co 6 miesięcy.
Takie szczepienie wykonuje sie co 2 lata, co 6 miesięcy natomiast szczepionkę
jednoskładnikową przeciw grypie. Odporność na tęŜec po prawidłowym szczepieniu
bazowym jest skuteczna przez okres 2 lat, niepotrzebne jest więc szczepienie co 6 miesięcy.
Profilaktyka chorób drobiu
Na prawidłowy przebieg wychowu i chowu drobiu wpływ ma profilaktyka obejmująca
w stosowaniu zespół sposobów postępowania i przeprowadzonych zabiegów, których celem
jest niedopuszczenie do zachorowania, a nawet zagroŜenia chorobą zwierząt w stadzie oraz
uzyskanie wysokiej wydajności uwarunkowanej genetycznie. Jedną z podstawowych
czynności w małych stadach jest ciągłe brakowanie ptaków z objawami chorobowymi, bez
apetytu, nadmiernie wychudzonych, z uszkodzeniami ciała, kulawych i z wynicowanym
jajowodem. Ptaki te są zagroŜeniem dla pozostałych, gdyŜ osłabione mogą być siedliskiem
chorób.

28
Profilaktyka w duŜych stadach o wysokim poziomie produkcji obejmuje swym
programem szczepienia rodziców i piskląt. Program szczepień profilaktycznych powinien być
dostosowany do lokalnych zagroŜeń chorobowych. Ze względu na róŜnorodność przyczyn
chorób, zapobieganie, musi być róŜne, z równoczesnym stosowaniem kilku zabiegów.
Niekiedy pominięcie jednego zabiegu moŜe zniszczyć całość. Nieskuteczne szczepienia mogą
mieć miejsce u zwierząt charłaczych, niedoŜywionych czy utrzymanych w złych warunkach
higienicznych lub w nieodpowiednich warunkach klimatycznych.
Skuteczność szczepionki zaleŜy od warunków środowiska i odporności organizmu.
Zabieg niegroźny dla matki moŜe być zabójczy dla płodu. Istotnym jest równieŜ, Ŝe
upływający czas 2 tygodni od szczepienia przeciwciałami jest dla ptaka okresem bezbronnym,
więc pozostaje profilaktyka dla tzw. okresu zwiększonego ryzyka. Budynek musi być
wyczyszczony i zdezynfekowany. Poza tym nie naleŜy wychowywać w jednym kurniku kur
i kurcząt ze względu na moŜliwość zakaŜenia kurcząt.
Podawanie szczepionek moŜe być groźne dla człowieka, szczególnie jeśli stosujemy ją
w formie aerozolu. Bezpieczne jest podawanie w iniekcji względnie w wodzie do picia.
Obawy jednak nie są duŜe, gdyŜ większość chorób drobiu jest inna niŜ u człowieka.
Stara zasada brzmi "lepiej zapobiegać niŜ leczyć". Oznacza to zarówno wyŜszą
skuteczność jak i mniejszy koszt zapobiegania w stosunku do leczenia. Na ile waŜna jest
profilaktyka moŜe świadczyć to, Ŝe w duŜych obiektach – fermach programy profilaktyczne
stosowane są jako obowiązkowy element technologii. Profilaktyka ogólna obejmuje przede
wszystkim zabiegi typu organizacyjnego, techniczne i zootechniczne, które w zdecydowanej
większości winien realizować sam producent. Przed przyjęciem piskląt lub dorosłych ptaków
do budynku naleŜy wykonać następujące czynności w określonej niŜej kolejności:
— spryskać środkiem owadobójczym ściółkę po uprzednio chowanych ptakach,
— wynieść karmidła i poidła do innego pomieszczenia w celu umycia i odkaŜenia,
— omieść sufit, otwory wentylacyjne i ściany z kurzu,
— usunąć ściółkę z poprzedniego chowu,
— umyć pomieszczenie wodą z dodatkiem środka myjącego lub preparatu odkaŜającego
(najlepiej ciepłą wodą pod ciśnieniem, jako środka myjącego moŜna uŜyć 0,1 % roztwór
Natusanu),
— zalepić ewentualne otwory świadczące o obecności myszy lub szczurów (np. betonem),
— przeprowadzić dezynfekcję (do tego zabiegu moŜna uŜyć 2 % roztworu sody Ŝrącej;
4 – 5 % roztworu technicznej formaliny; 2 – 4 % roztworu Polleny Jod K; 2 % roztwór
Virkonu, 1 % roztwór Halamidu lub CID 20),
— powtórnie spryskać środkiem owadobójczym umyte grzędy i gniazda,
— wybielić pomieszczenie świeŜo przygotowanym mlekiem wapiennym (1 część wapna
gaszonego + 3 części wody),
— rozłoŜyć nową ściółkę (ściółkę moŜna spryskać jednym z wyŜej wymienionych
preparatów odkaŜających i rozstawić umyty i odkaŜony sprzęt).
Przeciwko kokcydiozie występującej głównie u drobiu grzebiącego uŜyć moŜna
preparatów Oocide 1 i 2, którymi kolejno spryskuje się ściany i posadzkę. W wyniku reakcji
między tymi preparatami powstaje amoniak niszczący kokcydie. Zabieg przeciwko
kokcydiozie naleŜy wykonać bardzo ostroŜnie, uŜywając maski gazowej.
W czasie czyszczenia pomieszczeń wskazane jest równieŜ przeprowadzenie deratyzacji.
Środki przeciw gryzoniom (np. Racumin, Tomorin, Toxan, itp.) umieszcza się w miejscach
ich wędrówek wewnątrz i na zewnątrz budynku.
Proekologiczne systemy chowu uwzględniają potrzeby korzystania ptaków z wybiegów.
Za najmniejszą powierzchnię wybiegu uwaŜa się 0,7 m2
/sztukę, a optymalna to 10 m2
/ sztukę.
Wybiegi z których korzysta drób powinny być równieŜ okresowo odkaŜane z uwagi na to, Ŝe
są jednym z źródeł zakaŜania ptaków bakteriami chorobotwórczymi. Do ich odkaŜania moŜna

29
uŜyć 10 – 20 % zawiesiny wapna chlorowanego lub mleka wapiennego względnie siarczanu
Ŝelaza lub miedzi rozpuszczonych w wodzie w proporcji 6 kg związku na 200 l wody
1 – 4 kg roztworu/1 m2
wybiegu). Zdezynfekowany wybieg pozostawia się na kilka dni na
działanie promieni słonecznych, a następnie płytko zaoruje. Po bronowaniu wybieg moŜna
obsiać mieszanką traw z biała koniczyną. Wybiegi o małych powierzchniach moŜna po
odkaŜeniu posypać piaskiem (5 cm warstwa) lub ścielić słomą. Zbiorniki wodne, z których
korzystają kaczki lub gęsi odkaŜa się 0,5 – 5 % roztworem siarczanu miedzi lub
nadmanganianu potasu.
W pierwszych dniach wychowu naleŜy dbać o utrzymanie w nienagannej czystości
karmideł i poideł. Trzeba równieŜ zwrócić uwagę na to, aby podawana w pierwszych dniach
Ŝycia do woli pasza nie zalegała długo w karmidłach, gdyŜ zanieczyszczona odchodami
szybko pleśnieje i moŜe doprowadzić do zakaŜeń. Pomieszczenie z ptakami odkaŜa się
okresowo 4 – 6 % roztworem formaliny lub 2 % roztworem Polleny J K. Strumień roztworu
ze środkiem odkaŜającym kieruje się w stronę sufitu (zamgławianie), a nie bezpośrednio na
ptaki.
Jednym z bardzo waŜnych zabiegów profilaktycznych jest utrzymywanie ściółki
w dobrym stanie. Twarda, zbita i wilgotna ściółka uszkadza ptakom nogi. Ściółka powinna
być ze zdrowej i suchej słomy (najlepiej pszennej), wymieszana z trocinami lub wiórami
drzewnymi i z torfem. U drobiu wodnego nie powinno się stosować trocin, gdyŜ niszczą
upierzenie. Przed załoŜeniem ściółki sypie się na posadzkę wapno hydratyzowane lub
superfosfat w ilości 0,25 – 0,5 kg/m2
. Środki te działają osuszająco. Podczas chowu moŜna
równieŜ zuŜytą ściółkę posypać superfosfatem i przykryć nową warstwą. Sypanie w ściółkę
niewielkich ilości ziarna (owies) lub Ŝwiru powoduje, ze ptaki grzebiąc (kury, indyki)
przewietrzają ją, co pozwala na utrzymanie właściwej struktury i wilgotności ściółki. Grubość
warstwy ściółki (od 5 do 15 cm) zaleŜy od pory roku, okresu Ŝycia i rodzaju posadzki.
Bardzo waŜnym zabiegiem profilaktycznym w czasie chowu drobiu jest właściwe
składowanie pasz i odpowiednie Ŝywienie. Pełnoporcjowe mieszanki paszowe ze względu na
swój skład są bardzo dobrą poŜywką dla drobnoustrojów, dlatego teŜ w czasie
przechowywania nie moŜna dopuścić do ich zawilgocenia. Ptakom Ŝywionym paszami
gospodarskimi naleŜy podać dodatki witaminowo–mineralne. Trzeba równieŜ dbać o to, aby
miały zapewnione swobodny dostęp do czystej i zimnej wody.
Szczepienie psów
Szczepienie zwierząt jest dla niektórych właścicieli psów problemem kontrowersyjnym.
Niestety, sporadycznie zdarza się, Ŝe po szczepieniu występują u zwierząt objawy chorobowe.
Zalicza się do nich komplikacje poszczepienne spowodowane uczuleniem na antygen zawarty
w szczepionce. NajwaŜniejsze objawy występujące przy takim wstrząsie to nadmierne
ślinienie, tzw. ślinotok oraz obrzęknięte okolice pyska. W takiej sytuacji naleŜy natychmiast
wrócić do lekarza weterynarii. W innym przypadku moŜe dojść do śmierci psa. Innym
objawem, który moŜe wystąpić po szczepieniu, są miejscowe reakcje alergiczne (odczyny
poszczepienne).
NajwaŜniejsza dla wszystkich właścicieli powinna być jednak świadomość, Ŝe
szczepienia są niezastąpioną bronią w walce z chorobami zakaźnymi i nie moŜna z nich
zrezygnować. Trzeba jednak wykonywać je z rozsądkiem i przestrzegając określonych zasad.
Nie powinno się szczepić psów:
— chorych,
— zarobaczonych,
— cięŜarnych,
— szczeniąt poniŜej 6 tygodnia Ŝycia.

30
Przed wykonaniem szczepienia, lekarz powinien przeprowadzić wywiad i badanie ogólne
z pomiarem temperatury. Zwierzę poddawane szczepieniu powinno być wcześniej
odrobaczone. Psy powinny być szczepione przeciwko takim chorobom jak:
— nosówka
— parwowiroza
— wirusowe zapalenie wątroby
— leptospiroza
— kaszel kenelowy
— koronawiroza
Pierwsze szczepienie powinno się wykonać nie wcześniej niŜ po ukończeniu 6 tygodnia
Ŝycia. Wcześniej organizm zwierzęcia jest chroniony przez przeciwciała matczyne, które
zanikają ok. 6– 7 tyg. Ŝycia. Przeciwciała te neutralizują szczepionki i przez to szczepienie
jest nieskuteczne. Rozpoczynając szczepienia wcześnie, w wieku 6–8 tyg. naleŜy jeszcze
pamiętać o zjawisku – luka immunologiczna. Jest to okres, kiedy poziom przeciwciał
matczynych jest zbyt niski aby chronić przed zachorowaniem, a jednocześnie zbyt wysoki aby
pozwolić na uodpornienie. Okres luki trwa ok. 2–3 tyg. Do wczesnego uodparniania
zwierzęcia trzeba więc wybrać szczepionkę o odpowiednio wysokiej koncentracji wirusa
czyli szczepionkę typu PUPPY. Kolejne szczepienia powinny być wykonywane w odstępach
3–4 tygodniowych. U psów stosuje się róŜne programy szczepień. Mogą to być programy:
wczesny, standardowy i późny.
Program wczesny obejmuje szczepienia w 6, 9 i 12 tygodniu:
— I szczepienie typu puppy (nosówka + parwowiroza),
— II szczepienie (nosówka, parwowiroza, wirusowe zapalenie wątroby, leptospiroza, kaszel
kenelowy),
— III szczepienie (nosowka, parwowiroza, wirusowe zapalenie wątroby, leptospiroza,
kaszel kenelowy, koronawiroza),
Program standardowy obejmuje pierwsze szczepienie wykonane po 8 tygodniu Ŝycia
i drugie po 3–4 tyg.:
— I szczepienie (nosówka, parwowiroza, wirusowe zapalenie wątroby, leptospiroza, kaszel
kenelowy),
— II szczepienie (nosowka, parwowiroza, wirusowe zapalenie wątroby, leptospiroza, kaszel
kenelowy, koronawiroza),
Program późny obejmuje pierwsze szczepienie wykonane po 12 tyg., drugie po 3–4 tyg.:
— I szczepienie (nosowka, parwowiroza, wirusowe zapalenie wątroby, leptospiroza, kaszel
— II szczepienie (nosowka, parwowiroza, wirusowe zapalenie wątroby, leptospiroza, kaszel
Szczepienie psów przeciwko wściekliźnie jest w naszym kraju szczepieniem
obowiązkowym. KaŜdy pies do ukończenia 5 miesiąca Ŝycia powinien mieć wykonane to
szczepienie.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki bytowania naleŜy zapewnić zwierzętom aby były dla nich komfortowe?
2. Jakie szczepienia ochronne naleŜy wykonywać aby utrzymać dobre zdrowie zwierząt?
3. Jakich zasad naleŜy przestrzegać wdraŜając programy szczepień ochronnych?
4. Jakie szczepienia powinno się wykonywać obowiązkowo?
5. Jakie zabiegi zapewniają utrzymanie dobrostanu zwierząt?

31
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz preparaty i wykonaj mycie wymienia u bydła przed dojem i pielęgnację po doju.
1) zapoznać się z zasadami wykonania mycia wymienia krów,
2) zgromadzić informacje na temat stosowanych do mycia wymienia preparatów,
3) dobrać preparaty,
4) dobrać sprzęt i materiały do wykonania mycia,
5) wykonać mycie,
6) dobrać preparaty do wykonania pielęgnacji wymienia po doju.
7) wykonać czynności pielęgnacyjne,
8) ocenić jakość wykonanych prac.
— kolekcja preparatów do mycia i pielęgnacji wymion lub materiały zawierające
charakterystykę tych preparatów,
— naczynia do przygotowania roztworów,
— materiały do wykonania mycia i pielęgnacji (ściereczki itp.),
— rękawiczki, buty, fartuch lub kombinezon, nakrycie głowy,
— model wymienia lub krowa.
Ćwiczenie 2
Opracuj wskazania zachowania dobrostanu wybranego gatunku zwierząt.
1) określić wymagania gatunku w odniesieniu do dobrostanu,
2) wskazać w jaki sposób moŜna zapewnić dobrostan dla tych zwierząt,
3) opracować formę graficzną przedstawienia swojej listy zaleceń dotyczących zapewnienia
dobrostanu zwierząt,
4) przedstawić swoje opracowanie na forum grupy.
Ćwiczenie 3
Dobierz preparaty które zastosujesz na ektopasoŜyty u psa.
1) poszukać informacji na temat preparatów na ektopasoŜyty stosowanych u psów,
2) zdiagnozować z jakimi ektopasoŜytami masz do czynienia,

32
3) przeanalizować preparaty pod względem przydatności w ograniczeniu zdiagnozowanych
ektopasoŜytów,
4) ustalić wskazania dotyczące zastosowania wybranych preparatów,
5) zwrócić uwagę na zachowanie zasad bezpieczeństwa zarówno człowieka jak i psa.
— komputer z dostępem do sieci Internet,
— kolekcja preparatów na ektopasoŜyty lub ulotki informacyjne tych preparatów,
— fotografie z ektopasoŜytami lub widocznymi objawami ich bytowania albo zwierzę
z ektopasoŜytami.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) określić warunki bytowania, jakie naleŜy zapewnić zwierzętom, aby
były dla nich komfortowe?
2) wskazać szczepienia ochronne, jakie naleŜy wykonywać, aby
utrzymać dobre zdrowie zwierząt?
3) określić zasady wdraŜania programów szczepień ochronnych?
4) określić szczepienia, których wykonywanie jest obowiązkowe?
5) dobrać zabiegi zapewniające utrzymanie dobrostanu zwierząt?
6) wykonać zabiegi pielęgnacyjne wymienia?
7) dobrać preparaty do walki z ektopasoŜytami?

33
4.3. Zabiegi zoohigieniczne u zwierząt
Pielęgnacja koni – czyszczenie
Konie mają bardzo wraŜliwą skórę, czułą na dotyk. Czyszczenie konia naleŜy do
codziennego rytuału. WyobraŜenie konia o higienie sierści jest dalekie do tego, co myśli sobie
na ten temat człowiek. Konie tarzają się bardzo chętnie, zarówno w piasku jak i w błocie,
wodzie, śniegu i słomie lub trocinach. Tarzanie odgrywa tu róŜną rolę, od osuszenia
spoconego konia po oklejenie go warstwą błota chroniąc przed uciąŜliwymi owadami. Konie,
które są ze sobą szczególnie zŜyte, pielęgnują sobie sierść nawzajem. Drapią siebie nawzajem
po szyi, kłębie i grzbiecie. Przy czym jeden pokazuje drugiemu, czego sam najchętniej
oczekuje. Czyszczenie ma na celu nie tylko usunięcie brudu i oczyszczenie porów skóry, ale
jest teŜ doskonałym masaŜem, który przyspiesza obieg krwi, a w związku z tym przemianę
materii. Do czyszczenia koni potrzebny jest odpowiedni sprzęt: mocno skręcona słoma,
zgrzebło i szczotka (specjalna do czyszczenia koni), szczotka ryŜowa do mycia kopyt, ścierka
i kopystka do oczyszczania podeszwy kopyta. Zgrzebło słuŜy do oczyszczania szczotki. Nie
wolno nim czyścić konia, gdyŜ drapie, a nawet kaleczy skórę. Jedyny wyjątek stanowią
zgrzebła gumowe, których moŜna uŜywać bezpośrednio do czyszczenia. Oczy, nozdrza, wargi
i uszy przeciera się wilgotną czystą ściereczką – odbyt przeciera się osobną ścierką. Kopyta,
jeŜeli po pracy są zabrudzone, dokładnie myje się wodą i szczotką ryŜową. Przed
wyprowadzeniem konia ze stajni do pracy naleŜy podeszwy kopyta i rowki strzałkowe
dokładnie wyskrobać kopystką. Szczególną uwagę trzeba zwracać na pielęgnację kopyt.
Powinny one być stale czyste (puszka rogowa, podeszwa, rowki obok strzałki). Pęciny i piętki
czyści się miękką szmatką. Koniom pracującym bez podków powinien specjalista kowal
rozczyszczać kopyta, co 4 – 6 tygodni. Rozczyszczaniem nazywa się usuwanie narośli
rogowych podeszwy i tworzywa strzałki kopytowej. Konie podkuwane naleŜy przekuwać
równieŜ, co 4– 6 tygodni. Zaniedbanie tych czynności prowadzi do zniekształcenia kopyt,
które przez to nabywają róŜnego rodzaju wad dyskwalifikujących konia. W lato trzeba kopyta
natłuszczać, aby nie dopuścić do wysychania rogu kopytowego. Natłuszcza się koronę,
puszkę kopytową i podeszwę kopyta. Do tego celu uŜywa się tranu, wazeliny, lanoliny.
Konie powinny mieć moŜliwość wychodzenia na wybiegi czy pastwiska, poniewaŜ mają
tam dostęp do trawy, ale teŜ do swobodnego ruchu. Konie poprzez tarzanie się w piasku,
błocie lub trawie tworzą na sierści ochronę przed owadami. Poprzez takie zachowanie
pielęgnują skórę i sierść. Ogrodzenie na padokach powinno być na tyle wysokie, Ŝeby koń nie
mógł go przeskoczyć albo przejść. Spotyka się w stajniach, Ŝe ogrodzenie wykonane jest
z potrójnych drągów. Tworzy to barierę dla koni duŜych i małych. JednakŜe kaŜdy wie, Ŝe
konie są za sprytne i potrafią znaleźć obejście tego problemu. W okresie jesienno-zimowym
nie mają zbyt wiele ciekawych zajęć na wybiegach, poniewaŜ sezon świeŜej trawy się
skończył, więc szukają sobie innych rozrywek, np. obchód ogrodzenia w celu znalezienia
dziury. Higiena takiego wybiegu nie jest skomplikowana. Wystarczy sprzątać odchody koni
i wykaszać niedojady. WyposaŜenie padoków stanowi pojemnik na wodę, tak duŜy, Ŝeby
starczyło wody dla kaŜdego konia, szczególnie w gorące i suche dni. Wskazana jest wiata lub
osłona z drzew. Zwierzęta wcale nie musza z nich korzystać, jednakŜe mogą się schronić.
NaleŜy teŜ sprawdzać wszelkiego rodzaju uszkodzenia skóry. Mogą okazać się powaŜne.
Do uszkodzeń mechanicznych zalicza się stłuczenia spowodowane upadkiem lub uderzeniem
tępym przedmiotem, kopnięciem oraz rany, zwichnięcia i złamania. Objawami tych
uszkodzeń są obrzęk, bolesność, podwyŜszona temperatura, widoczne zaczerwienienie oraz
kulawizna. Przy skaleczeniach z rany wydobywa się krew, ropa, a przy złamaniu kości
kończyn mogą one zwisać na skórze lub mięśniach, a zwierzę nie podpiera się na kończynie.

34
Aby zapobiegać takim urazom: naleŜy usuwać w stajni i na podwórzu wszelkie wystające
gwoździe, poprzybijać odstające blachy itp. Konie powinno się trzymać w obszernych
stanowiskach, odgradzać je od siebie drąŜkami, owiniętymi powrósłami ze słomy lub innymi
materiałami zabezpieczającymi. Przy stłuczeniach i zwichnięciach moŜna stosować zimne
okłady z wody z octem. W przypadku ran naleŜy je wystrzyc czystymi noŜyczkami nie
dotykając, zmyć powierzchownie wodą destylowaną i umoczywszy czysty tamponik
w jodynie, przyłoŜyć go do rany i mocno zabandaŜować. Często przy skaleczeniach powstają
krwotoki tętnicze lub Ŝylne. Przy krwotokach tętniczych (krew silnie wytryska) naleŜy
kończynę lub inną część ciała silnie podwiązać powyŜej rany, a przy krwotokach Ŝylnych
(krew wypływa jednolicie i wolno) poniŜej rany i następnie opatrzyć je. Złamania kości
kończyn zwierząt duŜych przewaŜnie są nieuleczalne. Zwierzęta takie z reguły kieruje się na
rzeź. W niektórych sytuacjach powstają krwiaki: Krwiak to wylew krwi z uszkodzonego
naczynia pod skórą. Występuje on w postaci róŜnej wielkości obrzęku, zaleŜnie od miejsca
i ilości wylanej krwi. W przypadku nieumiejętnego wykorzystywania uprzęŜy mogą
powstawać odparzenia i odgniecenia. Są to uszkodzenia skóry spowodowane uprzęŜą
w miejscu jej przylegania do ciała zwierzęcia. Przyczyną jest uprząŜ niedopasowana, za
ciasna lub za luźna, podarta, chropowata w miejscu styku ze skórą, niedbale załoŜona.
Czasem uszkodzenia skóry powoduje wadliwa budowa konia. Zaliczyć tu moŜna odgniecenia
łokcia przez podkowę. Powstają one wtedy, gdy konie mają ciasne stanowiska i nie mogą
połoŜyć się swobodnie. Objawami są nastroszona sierść i obrzęk, podwyŜszona temperatura
w miejscu schorzenia, otarcia skóry, aŜ do krwi. Odparzenia występują na karku, kłębie,
grzbiecie, łopatkach, przedpiersiu, podpiersiu, pośladkach, pod ogonem. Aby im zapobiec
naleŜy dokładnie dopasować uprząŜ i często ją sprawdzać. Po zdjęciu uprzęŜy sprawdzić ręką
w miejscu jej styku z ciałem czy nie wyczuwa się zgrubienia, obrzmienia czy bolesności.
Przed załoŜeniem uprzęŜy, konia dobrze oczyścić szczotką by nie pojawiły się odparzenia.
W takiej sytuacji konia naleŜy uwolnić z uprzęŜy i nie uŜywać go do pracy do chwili
ustąpienia odparzeń. Przy odparzeniach, gdy skóra nie uległa zranieniu trzeba nałoŜyć zimny
kompres. W razie otarcia skóry aŜ do krwi zajodynować i posypać talkiem lub posmarować
maścią. Przy obrzmieniach naleŜy nałoŜyć czystą gazę, a na to czysty, wilgotny ręcznik.
Efektem niezachowywania higieny jest teŜ powstanie grudy. Gruda to zapalenie na tylnej
stronie pęciny. Skóra w tych miejscach jest delikatna i wraŜliwa na uszkodzenie, a poniewaŜ
stale jest w ruchu i naraŜona na zanieczyszczenia, szybko się zaognia i trudno się goi. Koń
kuleje, sierść w pęcinie jest zlepiona. Daje się zauwaŜyć popękanie lub poprzecinanie skóry,
która jest zaogniona. Aby temu zapobiec naleŜy codziennie po powrocie z pracy umyć
koniowi kończyny i dokładnie obejrzeć, czy nie ma Ŝadnych zmian. Nie przeprowadzać konia
przez miejsca gdzie są druty, blachy i innego nieuporządkowane przyrządy lub odpady
metalowe. W przypadku pojawienia się takich objawów trzeba zwolnić konia od pracy, umyć
kończyny ciepłą wodą z mydłem, przetrzeć spirytusem denaturowanym. NaleŜy trzymać
konia na suchej ściółce, codziennie robić opatrunki. Przy powaŜniejszych uszkodzeniach
korzystać z pomocy lekarza.
Inny skutek złej higieny to wypryski. Przyczyną wyprysków jest brud, pasoŜyty,
zaburzenia w trawieniu, zła i szkodliwa pasza. Występują one najczęściej przy grzywie lub u
nasady ogona. Objawami są nieznaczny świąd, występowanie drobnych pęcherzyków, które
pękając tworzą wrzodziki. Wydzielina zlepia się i zasycha w strupki, sierść wypada. Miejsca
dotknięte wypryskami trzeba wymyć ciepłą wodą z mydłem i przetrzeć spirytusem
denaturowanym. Liszaje spowodowane są przez pasoŜyty – grzyby. Sierść miejscami jest
nastroszona, a pod nią niewielkie, okrągłe plamy, które łączą się w większe. Występuje
łupieŜ, nieznaczny świąd. Koń chudnie. W takiej sytuacji naleŜy umyć całego konia mydłem
i ciepłą wodą. Miejsca dotknięte liszajem jodynować przez kilka dni.

Technik.weterynarii 15

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.weterynarii 15

Similar to Technik.weterynarii 15 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.weterynarii 15