30o Συνέδριο Παγκρήτιας Παιδιατρικής Εταιρείας

1. Αναστάσιος Ματσόπουλος, Ph.D.
Υπεύθυνος Ερευνητικής Μονάδας Σχολικής
Ψυχολογίας, ΠΤΠΕ Πανεπιστημίου Κρήτης
30o Παγκρήτιο Παιδιατρικό Συνέδριο
Ρέθυμνο 20-21 Οκτωβρίου 2018
Προάγοντας την Ψυχική
Ανθεκτικότητα των Εφήβων: Μια
Διεπιστημονική Προσέγγιση

2. Πλάνο παρουσίασης
 Διεπιστημονική Προσέγγιση: Η σύγχρονη αναγκαία
προσέγγιση
 Εφηβεία
 Ψυχική Ανθεκτικότητα: Ορισμοί
 Ψυχική Ανθεκτικότητα & Εφηβεία
 Ερευνητικά Δεδομένα (2014) & Ευαλωτότητα Εφηβείας
 “RESCUR: Ένα Εμπόδιο, Μια Ευκαιρία» Eυρωπαικό
Πρόγραμμα Ψυχικής Ανθεκτικότητας
 Festos Resilience Project
 Πρακτικές Κατευθυντήριες Γραμμές για Παιδιάτρους
 Ερωτήσεις & Απαντήσεις-Συζήτηση

3. Διεπιστημονική Προσέγγιση
Πληρέστερη κατανόηση παιδιών και εφήβων
State of the Art σε Ευρώπη & Αμερική.
Συνεργατικές ομάδες & φιλοσοφία
διεπιστημονικότητας στη πράξη
Ειδικοί της υγείας (ιατροί), ειδικοί της ψυχικής υγείας
(ψυχολόγοι & ψυχίατροι), λογοπεδικοί, κοινωνικοί λειτουργοί
και άλλες συνοδές ειδικότητες εργάζονται σε ένα
Συνεργατικό Μοντέλο (Consultation Model) για να
προάγουν ποιότητα στις παρεχόμενες υπηρεσίες σε παιδιά
και εφήβους.
Συνέργειες Παιδιάτρων & Σχολικών Ψυχολόγων-Ανοιχτή
πρόσκληση

4. Παιδίατροι & Έγκαιρη Παρέμβαση
Κομβικής σημασίας η δουλειά των καλά
εκπαιδευμένων παιδιάτρων για πρώιμη
ανίχνευση και παρέμβαση.
Παρατήρηση-Δυνατό και χρήσιμο εργαλείο
για συλλογή δειγμάτων συμπεριφοράς
Ιστορικό & πρώτη επαφή με γονείς και
καταγραφή πληροφοριών για το οικογενειακό
περιβάλλον
Πρώτη γραμμή επαφής με γονείς

5. Τι είναι η εφηβεία;
H εφηβεία είναι το στάδιο του άμορφου που
αναζητά μορφή, του χάους που αναζητεί την
τάξη, της ελπίδας που αναζητεί την εμπειρία
και του ανέφικτου που ζητά το εφικτό.
Alessandro D’ Avenia, 2017

6. Εφηβεία-Μια Ευάλωτη Φάση
 «Θύελλα» εφηβείας
 Tυφλά σημεία (Blind spots)
 Λανθασμένη αίσθηση κινδύνου (δεν θα συμβεί σ μένα)
 Ανίκητοι & ατρόμητοι (Γνωστικό έλλειμμα)
 Παρορμητικότητα (μετωπιαίοι λωβοί)
 Συναίσθημα πρωτεύουσα θέση στις αποφάσεις (λιγότερο
λογική)
 Έφηβοι στην εποχή του internet, i-pad and smart phones.
(π.χ. Παρεμβάσεις με ηλεκτρονικά παιχνίδια- Davidson,
Κeynote Address NYASP USA 18-20 October 2018)

7. Ψυχική Ανθεκτικότητα (Resilience)

8. Ψυχική Ανθεκτικότητα-Ορισμός
“In the context of exposure to significant adversity,
resilience is the capacity of individuals and
groups to navigate their way to the
psychological, social, cultural and physical
resources that sustain wellbeing &
The capacity to negotiate for these resources to
be provided in culturally meaningful ways”.
(Michael Ungar, 2018)

9. Βασικές Έννοιες στη Ψυχική
Ανθεκτικότητα
Παράγοντες κινδύνου (at risk factors)
Αποκλεισμός, χωρισμός, εκφοβισμός, στρες και άγχος,
πόλεμος και βία, φτώχεια (ιδιαίτερα τα χρόνια της κρίσης
στην Ελλάδα), ψυχοπαθολογία γονέων, παραμέληση,
κακοποίηση, απώλεια, μετανάστευση, υπερπροστευτικό
στυλ ανατροφής γονέων, οικογενειακές συγκρούσεις,
μειονότητες, κινητά και έκθεση στο ιντερνετ & στα κοινωνικά
δίκτυα.
Παράγοντες κινδύνου είναι αθροιστικοί.
Προστατευτικοί παράγοντες και διαδικασίες
(Ισορροπημένος τρόπος διαπαιδαγώγησης,
ΚοινωνικοΣυναισθηματική Μάθηση, Δεξιότητες Ψυχικής
Ανθεκτικότητας
Επιθυμητά Αποτελέσματα

10. Πανελλαδική Έρευνα για Εφήβους 2014
Κοινωνικο-Οικονομική κρίση από 2010-σήμερα:
Μελετάμε τις επιπτώσεις…
Αντιπροσωπευτικό Πανελλαδικό δείγμα 4.500
μαθητών ηλικίας 11, 13 και 15 ετών.
Συλλογή των στοιχείων με ανώνυμο,
αυτοσυμπληρούμενο ερωτηματολόγιο.
Έρευνα ΕΠΙΨΥ με επικεφαλή Ομότιμη Καθηγήτρια Κοκκέβη
και τους συνεργάτες της “The repercussions of the
Economic Recession in Greece on Adolescents and their
families (Sept. 2014)

11. Ερευνητικά Δεδομένα για Εφηβεία
(Διεθνής Έρευνα ΕΠΙΨΥ, 2014)
4 Παράγοντες Ευαλωτότητας:
1. Μονογενεική Οικογένεια
2. Οικονομική Δυσπραγία & Ανεργία
3. Οικογενειακές Συγκρούσεις
4. Έλλειψη Δεσμού (Disconnection) εφήβων με γονείς

12. #1 Μονογονεική Οικογένεια
Από το 1998 στο 2014 έχει διπλασιαστεί το
ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν ότι
ζουν σε μονογονεϊκή οικογένεια (από 5,5% σε
11,8%).

13. #2 Οικονομική Δυσπραγία & Ανεργία
“Το 2014 το ποσοστό των εφήβων που ανέφεραν ότι οι
γονείς τους είναι άνεργοι & ψάχνουν για δουλειά ήταν
διπλάσιο (14,6%) συγκριτικά με το 2010 (6,8%) και
πενταπλάσιο συγκριτικά με το 2002 (3,2%)»
 Αξιοσημείωτο ποσοστό των εφήβων ανέφεραν το 2014 ότι
λόγω της οικονομικής κρίσης σταμάτησαν να πηγαίνουν
διακοπές (27,9%)»
Kοκκέβη και συν. (2014).

14. #3 Οικογενειακές Συγκρούσεις
Παρατηρήθηκε αύξηση στους καυγάδες και
στις εντάσεις στην οικογένεια (27,3%).
Εcosystem of family
Συγκρούσεις, αρνητικά συναισθήματα κλπ
επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική
ανθεκτικότητα του εφήβου.

15. #4 Έλλειψη Δεσμού (Disconnection) εφήβων με
γονείς
«Σχετικά με τον γονεϊκό έλεγχο και εποπτεία, 2
στους 5 εφήβους απάντησαν ότι ο πατέρας
δε γνωρίζει
 Ποιοι είναι οι φίλοι του (43,2%)
 Τι κάνουν στον ελεύθερο χρόνο τους (39,4%)
ή που ξοδεύουν το χρήματά τους.

16. Συμφωνία με μελέτη για Ψυχική Ευεξία
Παιδιών Δημοτικού Σχολείου
Well being Study in Crete (2017)
Ερευνητικό ερώτημα: Τι στρεσάρει παιδιά δημοτικού σχολείου;
Συγκρούσεις
Προβληματικές Σχέσεις
Ψυχική Ανθεκτικότητα ενδυνάμωση διαπροσωπικών σχέσεων
(Luthar, 2011)
Matsopoulos, A., Nastasi, B., Fragkiadaki, E., Koutsopina, E. (2017).
The Well-Being of School Children in Crete, Greece. In Cefai, C. &
Cooper, P. (Eds.) (2017) Mental health promotion in schools: Cross
cultural narratives and perspectives. Netherlands: Sense
Publications.

17. Ευαλωτότητα vs. Ψυχική Ανθεκτικότητα Ελλήνων
Εφήβων
 Ανίχνευση προφίλ ευαλωτότητας εφήβου:
Μια Νέα Φιλοσοφία
 Επικεντρωμένοι στους παράγοντες κινδύνου
 Μαθησιακά προβλήματα, ελλειμματικές κοινωνικές
σχέσεις, συγκρούσεις στην οικογένεια, διαζύγιο (κλπ)
συγκρούσεις στο σχολείο, εκφοβισμός στο σχολείο και
εκτός, σημάδια άγχους και κατάθλιψης, υψηλές
προσδοκίες και πίεση για επιδόσεις από οικογένεια
 Βιώματα απόρριψης & κοινωνική απομόνωση
 Χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά κλπ)

18. Σημαντικό για Παιδίατρους
 Ανίχνευση ευαλωτότητας εφήβου (Η
συμπεριφορά «μιλά»)
 Παραπομπή σε ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχολόγο)
όταν υπάρχουν «καμπανάκια»
 Βασικές κατευθύνσεις στο γονέα πώς να
διαχειριστεί την κατάσταση
 Follow up με την οικογένεια
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ & ΕΦΗΒΟΣ
 Family Resilience
 Family Stressors & Resources

19. Πανευρωπαικό Πρόγραμμα Ψυχικής Ανθεκτικότητας «RESCUR:
Ένα Εμπόδιο, Μια Ευκαιρία!»
Αναστάσιος Ματσόπουλος& Μαρίζα Γκαβογιαννάκη, Μονάδα
Σχολικής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης
Σχολεία & Προληπτικά προγράμματα
Έρευνα και παρεμβάσεις στα σχολεία Κρήτης
Φαιστός
Festos Resilience Project 2017-2018

20. Αποτελέσματα Φαιστού

21. Κλείνοντας….
Αυτή την εποχή μιλάμε πολύ για τους έφηβους,
αλλά μιλάμε ελάχιστα με τους έφηβους.
 Επικοινωνία, εποπτεία, συζήτηση και
διαπραγμάτευση (ευελιξία σκέψης)
 Xάδια, αγκαλιές.
 «Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να
αντιμετωπίζεις την εφηβεία χωρίς την παρουσία
των γονέων σου»
Υπομονή & επιμονή και γνήσιο ενδιαφέρον για
παιδιά & εφήβους.

22. Aναστοχασμός…
Τους δώσαμε τα πάντα για να απολαύσουν
την ζωή, αλλά δεν τους δώσαμε ένα λόγο για
να τη ζήσουν. Ανταλλάξαμε την ευεξία με την
ευτυχία, τα όνειρα με την κατανάλωση.
Alessandro D’ Avenia, 2017

23. Αναστάσιος Ματσόπουλος, Ph.D.
Eπίκ. Καθηγ. Σχολικής Ψυχολογίας
Υπεύθυνος Ερευνητικής Μονάδας Σχολικής Ψυχολογίας
Σχολικός Ψυχολόγος με Μόνιμη Άδεια
Ασκήσεως Επαγγέλματος σε ΗΠΑ & Ελλάδα
Εmail: matsopoulos.global@gmail.com
Tηλέφωνa: 28310- 77110
6937967144

24. ΤΕΛΟΣ

25. Η εφηβεία είναι η φλόγα που για να ανάψει θέλει μόνο πόθο
και πάθος, μόνο που καμιά φορά, λόγω έλλειψης
καυσίμων, καίει και τον εαυτό της τον ίδιο. Αυτή η φλόγα
υπάρχει. Είναι η φλόγα της ζωής.
Μπορεί να μεταμορφωθεί σε καταστροφή και, στις
χειρότερες περιπτώσεις σε αυτοκαταστροφή, αλλά δεν
σβήνει. Ακόμα κι αν φαίνεται ότι έχει σβήσει, να έχει
εξασθενίσει, καταβροχθισμένη από τον κυνισμό , την
έλλειψη ελπίδας, ανθίζει ξανά με μορφές εκρηκτικές»
Αlessandro D’ Avenia, 2017

26. Πρώιμη Ανίχνευση-Τομείς
Τομείς
Γνωστικός
Γλωσσικός
Κίνησης (αδρής & λεπτής)
Κοινωνικο-συναισθηματικός
Ανιχνευτικά εργαλεία (Εarly Development
Inventory EDI-ΕΠΑ,Πιλοτική μελέτη, Μαtsopoulos,
Polizoi, Gavogiannaki, 2016)