Η ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΔΙΑΓΩΓΗΣ ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΠΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΝ ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ

1. «ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ»
«Η ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΔΙΑΓΩΓΗΣ ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ
ΜΟΝΤΕΛΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΠΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΝ ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ»
Από την:
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΑΣΤΗΛΑ
ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Δρ. Ξ. ΧΑΤΖΗΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ
ΜΑΘΗΜΑ: ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ- ΕDUC 623
ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΟ:3
ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2016-2017

2. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

3. 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μια μορφή ψυχοπαθολογίας αναδυόμενη από τα προβλήματα συμπεριφοράς
η οποία εκδηλώνεται από μεγάλο ποσοστό ατόμων ανά τον κόσμο κατά την παιδική
και εφηβική ηλικία, είναι η Διαταραχή της Διαγωγής.
Εκατοντάδες άρθρα σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά αλλά και βιβλία,
καταμαρτυρούν το έντονο ενδιαφέρον της ακαδημαϊκής κοινότητας για την εν λόγω
διαταραχή αλλά και την ανάγκη αντιμετώπισής της. Εξερευνώντας λοιπόν κανείς, τον
διάδρομο της παιδικής και εφηβικής ψυχολογίας σε μια βιβλιοθήκη πανεπιστημίου,
θα διαπιστώσει εύκολα ότι τα ζητήματα που πλαισιώνουν την αντιμετώπιση της
Διαταραχής της Διαγωγής είναι πολλά και φλέγοντα.
«Πως η Διαταραχή της Αγωγής διαφέρει από τα τυπικά προβλήματα της
εφηβείας;», «Ποια είναι η εικόνα των παιδιών με Διαταραχή Διαγωγής και ποια η
έκβαση της μετέπειτα ζωής τους;», «Τι προγράμματα προτείνουν οι ειδικοί για την
αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς;», «Πόσο δαπανηρά αλλά και
αποτελεσματικά είναι τα προγράμματα ψυχικής αντιμετώπισης σε βάθος χρόνων;».
Τα παραπάνω είναι μερικά από τα ζητήματα που όπως προαναφέρθηκε απασχόλησαν
και απασχολούν εις βάθος χρόνου, τους ειδικούς.
Έτσι, η Διαταραχή της Διαγωγής, θα απασχολήσει και την συγκεκριμένη
εργασία. Πιο συγκεκριμένα, θα στοχεύσει σε δύο βασικά ερωτήματα. «Τι ακριβώς
είναι η Διαταραχή της Διαγωγής και πως αυτή μπορεί να αντιμετωπιστεί»;

4. 4
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΔΙΑΓΩΓΗΣ
Πριν ξεκινήσει κάποιος να μελετά την Διαταραχή της Διαγωγής ως
συμπεριφορικό πρόβλημα, είναι σκόπιμο να κατανοήσει και να αποσαφηνίσει τα
κριτήρια με τα οποία η εν λόγω διαταραχή διαφέρει από άλλες μορφές
ψυχοπαθολογίας.
Το DSM-5 (American Psychiatric Association) δίνει έναν ενδιαφέρον ορισμό
για την Διαταραχή της Αγωγής, χαρακτηρίζοντας την ως ένα επίμονο μοτίβο μιας
επαναλαμβανόμενης και αρνητικής συμπεριφοράς, σύμφωνα με την οποία το άτομο
που την εκδηλώνει, δρα αντιφατικά απέναντι σε κοινωνικούς, ηθικούς και νομικούς
κανόνες. Ωστόσο, αυτός ο ορισμός από μόνος του θα μπορούσε να θεωρηθεί γενικός
και αυθαίρετος αν δεν ληφθούν σοβαρά υπόψη τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά
επιθετικότητας που συνοδεύουν την συγκεκριμένη συμπεριφορά καθώς και το
κριτήριο συχνότητάς τους.
Έτσι, σύμφωνα με το DSM-5 (American Psychiatric Association), η
Διαταραχή της Διαγωγής χαρακτηρίζεται από έντονη επιθετικότητα όπως
βασανισμούς ζώων, εμπλοκή σε ξυλοδαρμούς και εκφοβισμό ή εξαπάτηση
συνομηλίκων. Κατοχή αντικειμένων με σκοπό την πρόκληση σωματικής βλάβης,
όπως μαχαίρια, σπασμένα μπουκάλια κ.λπ.. Εμπλοκή σε περιστατικά απάτης, κλοπής,
βανδαλισμού, εμπρησμού ή ακόμα και καταστροφής ιδιωτικής ή δημόσιας
περιουσίας. Αδικαιολόγητη εξαφάνιση από το σπίτι για αρκετό διάστημα ή ακόμα και
για διάρκεια δύο ημερών. Αποφυγή ή άρνηση για το σχολείο. Εξαναγκασμός
συνομήλικου για συμμετοχή σε σεξουαλική δραστηριότητα και ιδιαίτερα σκληρή
στάση απέναντι στον κοινωνικό περίγυρο.

5. 5
«….Πως όμως κάποιος είναι σε θέση να διακρίνει την Διαταραχή της
Διαγωγής από περιστασιακά περιστατικά επιθετικότητας όπου στην σημερινή εποχή
είναι καθημερινό φαινόμενο σε αυλές σχολείων;….»
Για να διαγνωσθεί ένα παιδί ή ένας έφηβος με Διαταραχή της Διαγωγής θα
πρέπει να έχουν παρατηρηθεί τρία από τα παραπάνω κριτήρια τους τελευταίους
δώδεκα μήνες ενώ παράλληλα ένα κριτήριο να εμφανίζεται κατά τους τελευταίους
έξι. Έτσι αποφεύγονται συγχύσεις σχετικά με το κατά πόσο μπορούν να θεωρηθούν
τυχαία περιστατικά παραβατικότητας ως συμπτώματα Διαταραχής της Διαγωγής.
Κλείνοντας την περιγραφή της διαταραχής όπως η ίδια πηγάζει από το DSM-5
(American Psychiatric Association), αξίζει να σημειωθεί πως η ηλικία στην οποία
εκδηλώνεται μια τέτοια είδους συμπεριφορά, μπορεί να διαφέρει από άτομο σε
άτομο. Έτσι, είναι δυνατόν να παρουσιάζεται τόσο στην παιδική ηλικία με την
εμφάνιση ενός τουλάχιστον χαρακτηριστικού, στην εφηβική ηλικία χωρίς καμία
εμφάνιση χαρακτηριστικού πριν την ηλικία των δέκα ετών και τέλος με την
εκδήλωση χαρακτηριστικών, όπου η ηλικία που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά δεν
μπορεί να διευκρινιστεί. Επιπρόσθετα, τα παραπάνω κριτήρια δεν ισχύουν για άτομα
που ξεπερνάν την ηλικία των δεκαοχτώ ετών.
ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η εφηβεία είναι μια μεταβατική περίοδος.
Αυτό από μόνο του υποδηλώνει έντονη δυσκολία διότι το άτομο καλείται να αφήσει
πίσω του την παιδική του ηλικία και να μπει στην ενήλικη ζωή. Έτσι λοιπόν,

6. 6
παρατηρούνται συμπεριφορές που εκθειάζουν τα άτομα σε κίνδυνο και ενίοτε σε
περιστατικά παραβατικότητας.
Οι Nelson, Finch & Hart (2006), υποστηρίζουν πως το 70% των εφήβων στις
Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εμπλακεί σε περιστατικά νεανικής παραβατικότητας.
Αρκετοί από αυτούς εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς αλλά όχι τόσο ακραία
όπως κατανάλωση αλκοόλ, παραβίαση του κώδικα κυκλοφορίας, σκασιαρχείο από το
σχολείο ενώ λιγότεροι από αυτούς εμπλέκονται σε πιο ακραία περιστατικά όπως
κλοπές ή επιθέσεις.
Ανάλογα με τον βαθμό που παρουσιάζονται τα συμπτώματα μιας τέτοιας
παραβατικής συμπεριφοράς, η Διαταραχή της Διαγωγής μπορεί να καταταγεί σε ήπια,
μέτρια και σοβαρή. Η ήπια περιλαμβάνει μικρές βλάβες απέναντι στους άλλους όπως
ψέματα, μένοντας έξω αργά το βράδυ χωρίς την άδεια του γονέα, σκασιαρχείο κ.λπ.
Η μέτρια μορφή περιλαμβάνει συμμετοχή σε βλάβες με αντίκτυπο στους άλλους
όπως μικροκλοπές και συμμετοχή σε βανδαλισμούς. Ενώ τέλος, η σοβαρή μορφή που
προκαλεί άμεση βλάβη στους άλλους σωματική βία, εξαναγκασμό σε συμμετοχή
σεξουαλικών πράξεων ή ακόμα και εκφοβισμό με χρήση όπλου σύμφωνα με το
διαγνωστικό στατιστικό εγχειρίδιο της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας (DSM-
5).
ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Η Διαταραχή της Διαγωγής είναι μια μορφή ψυχοπαθολογίας η οποία επιφέρει
αρνητικές επιδράσεις τόσο στο άτομο που εκδηλώνει την παραβατική συμπεριφορά
όσο και στο κοινωνικό σύνολο.

7. 7
Οι πράξεις μιας τέτοιας συμπεριφοράς έχουν έντονο αντίκτυπο στην κοινωνία
του σχολείου (στους καθηγητές και στους μαθητές), στο οικογενειακό περιβάλλον
του ατόμου καθώς και στην κοινωνία γενικότερα δεδομένου ότι η Διαταραχή της
Διαγωγής θεωρείται μια ιδιαίτερα δαπανηρή ψυχιατρική διαταραχή. Συνεπώς το
κράτος από την μια πλευρά είναι σκόπιμο να επενδύσει σε προγράμματα
αντιμετώπισης αλλά και καταστολής της νεανικής παραβατικότητας για να μην
επωμιστεί στο μέλλον άλλες οικονομικές επιβαρύνσεις όπως τα τεράστια κόστη
φυλάκισης παραβατικών νέων (O'Reilly, 2005).
Οι αιτίες στις οποίες βασίζεται η ανάπτυξη μιας τέτοιας μορφής
ψυχοπαθολογίας είναι πολλές και απασχόλησαν σοβαρά τους επιστήμονες τα
περασμένα χρόνια. Ωστόσο, βασικοί και πολυσυζητημένοι παράγοντες που κατέχουν
τον πρωτεύοντα ρόλο συσχετίζονται κυρίως το οικογενειακό περιβάλλον.
Αλκοολισμός, επιθετικότητα, παραμέληση καθώς και μια πιθανή κατάθλιψη της
μητέρας αποτελούν τις «κρυφές» αλλά κύριες ρίζες για την ανάπτυξη μιας τέτοιας
διαταραχής. Ακόμα οι κακές συνθήκες διαβίωσης, ο αριθμός των μελών μιας
οικογένειας, η οικονομική κατάσταση καθώς και ο υπερπληθυσμός φαίνεται να
συντελούν στην εκδήλωση νεανικής παραβατικότητας (Kazdin, 1997).
ΚΛΙΝΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΔΙΑΓΩΓΗΣ
Τα παιδιά και οι έφηβοι με Διαταραχή της Διαγωγής διαφέρουν εμφανώς από
των κοινωνικό τους περίγυρο εξ αιτίας της στάσης που επιδεικνύουν. Συχνά
παρουσιάζουν άκαμπτη και σκληρή συμπεριφορά απέναντι σε αρνητικές καταστάσεις
που οι ίδιοι προκάλεσαν χωρίς να νιώθουν μεταμέλεια ή τύψεις (Nelson κ.α., 2006).
Οι ακαδημαϊκές τους δεξιότητες είναι αρκετά χαμηλές, για τον λόγο αυτό δεν είναι

8. 8
λίγες οι φορές που μένουν στάσιμοι, αποβάλλονται, ή επιλέγουν να σταματήσουν το
σχολείο. Όντας στιγματισμένοι από τις συνέπειες που προκαλεί η Διαταραχή
Διαγωγής, συχνά τα άτομα αυτά έχουν φτωχές έως κακές διαπροσωπικές σχέσεις
τόσο με ανήλικες όσο και με ενήλικες. Πολλές φορές απορρίπτονται και
περιθωριοποιούνται εξαιτίας της κακής φήμης που έχουν αποκτήσει. Ενίοτε
παρουσιάζουν ελλείμματα σε γνωστικό επίπεδο και δυσκολεύονται να βρουν λύσεις
σε προβλήματα που τους απασχολούν. Δείχνουν έντονη καχυποψία και διατηρούν
εχθρική στάση απέναντι στον κοινωνικό περίγυρο (Kazdin,1997).
Άλλο ανησυχητικό σημάδι που υποδηλώνει την σοβαρότητα και την αναγκαία
αντιμετώπιση της διαταραχής είναι η ηλικία εκδήλωσης της συμπεριφοράς καθώς και
το φύλο. Η προσχολική ηλικία εκδήλωσης των συμπτωμάτων της Διαταραχής της
Αγωγής, αυξάνει τις πιθανότητες για κοινωνική απομόνωση και κατάχρηση ουσιών
στην ενήλικη ζωή. Παράλληλα, έρευνες του παρελθόντος έχουν δείξει ότι η εν λόγω
διαταραχή είναι περισσότερο έκδηλη στα αγόρια παρότι στα κορίτσια. Αυτό έχει ως
συνέπεια τα αγόρια να αναπτύξουν έντονα προβλήματα με τον νόμο στην μετέπειτα
ζωή τους καθώς και να είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην κατάχρηση ουσιών, όπως ήδη
προαναφέρθηκε. Από την άλλη πλευρά τα κορίτσια, τείνουν ως ενήλικα άτομα να
αναπτύξουν άλλες σύνοδες διαταραχές όπως κατάθλιψη και σωματοποίηση του
άγχους (Nelson κ.α., 2006).
Διαβάζοντας κάποιος την παραπάνω συνοπτική περιγραφή της Διαταραχής
της Διαγωγής, μπορεί πλέον εύκολα να κατανοήσει την ζωτικής σημασίας
αντιμετώπιση από τους ανάλογους φορείς όπως το εκπαιδευτικό σύστημα, τους
ειδικούς ψυχικής υγείας άλλα και το ίδιο το κράτος. Έτσι κατά αυτόν τον τρόπο, τόσο
η πολιτεία όσο και το σύστημα ψυχικής υγείας εστίασαν το ενδιαφέρον τους στην
εξέρευση προγραμμάτων με σκοπό να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της Διαταραχής

9. 9
της Διαγωγής, οι οποίες θεωρούνται επιζήμιες τόσο σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, όσο
και σε μακροπρόθεσμο.
Στην συνέχεια λοιπόν, αναφέρονται και περιγράφονται ψυχοθεραπευτικές
μέθοδοι που βασίζονται σε προγράμματα θεραπείας. Μετά από την διάγνωση και
αξιολόγηση ατόμων που κρίνονται ως να παρουσιάζουν Διαταραχή της Διαγωγής,
εφαρμόζεται και το ανάλογο θεραπευτικό πρόγραμμα για την εξομάλυνση της
κατάστασής τους.
ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ
Ο εντοπισμός του προβλήματος που συνεπάγεται την διάγνωση αλλά και την
οριοθέτηση μιας τέτοιας συμπεριφοράς, αποτελεί τη βάση της αντιμετώπισης αλλά
και της καταστολής του. Η συμπεριφορική προσέγγιση αποτελεί τον πλέον συνήθη
αλλά και ασφαλή τρόπο για να αξιολογηθεί η συμπεριφορά του παιδιού και του
εφήβου ως αποτέλεσμα της εν λόγω ψυχικής διαταραχής. Με την παρατήρηση της
συμπεριφοράς του παιδιού τόσο στο περιβάλλον της τάξης όσο και μέσα στο ίδιο το
οικογενειακό περιβάλλον επιτυγχάνεται αποτελεσματικά το στάδιο επιλογής της
καταλληλότερης παρέμβασης (Nelson κ.α., 2006).
ΜΟΝΤΕΛΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ «PSST» (PROBLEM -SOLVIG SKILLS
TRAINING)
O Kazdin (1997), τονίζει την αναγκαία εστίαση στους παράγοντες που
πλαισιώνουν ένα παιδί με Διαταραχή της Διαγωγής όπως τα χαρακτηριστικά της
οικογένειας, την κακή γονική επίβλεψη, τις κακές πρακτικές πειθαρχίας και άλλα

10. 10
χαρακτηριστικά που αφορούν το περιβάλλον της οικογένειας. Ωστόσο όμως, ένας
άλλος βασικός παράγοντας στον οποίο εστιάζεται το ενδιαφέρον των ειδικών είναι οι
γνωστικές διεργασίες των ατόμων με Διαταραχή της Διαγωγής. Συγκεκριμένα,
παρατηρείται πως τα άτομα με επιθετικότητα παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα
σε γνωστικές διεργασίες με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εκτιμήσουν σωστά τις
καταστάσεις, τα συναισθήματα των άλλων αλλά και να προβλέψουν συνέπειες όπως
αναφέρει ο Kazdin.
Σε αυτήν μέθοδο ανάπτυξης απαραίτητων γνωστικών δεξιοτήτων για την
επίλυση προβλημάτων στηρίζεται η θεραπεία «PSST» (Problem-solving Skills
Training) όπου στα ελληνικά θα μπορούσε να μεταφραστεί και ως «Λύση
προβλήματος και εκμάθηση δεξιοτήτων». Η μέθοδος «PSST» επικεντρώνει την
προσοχή της στις γνωστικές διεργασίες του παιδιού. Αρχικά, δίνεται ιδιαίτερη
προσοχή στον τρόπο με τον οποίο το παιδί επενεργεί κοινωνικά σε καθημερινές
καταστάσεις. Κατά αυτόν τον τρόπο, μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά
τους, να εκτιμούν και να προβλέπουν καταστάσεις μέσα από στρατηγικές επίλυσης
προβλημάτων. Εφόσον τα παιδιά επιλέξουν μια συμπεριφορά απέναντι σε μία
κατάσταση, για παράδειγμα στην επιλογή ανάμεσα στην επιθετικότητα ή στην
αρμονική συνύπαρξη με έναν συνομίληκο τους, αυτόματα επιβραβεύονται ή
αποθαρρύνονται βάση της επιλεγόμενης συμπεριφοράς τους. Άμεσες επιβραβεύσεις
καθώς και ήπιες μορφές τιμωρίας είναι το κύριο εργαλείο της συγκεκριμένης
ψυχοθεραπευτικής μεθόδου. Κατά αυτόν τον τρόπο η επιθυμητή κοινωνική
συμπεριφορά ενισχύεται από τους καθηγητές τους γονείς αντίθετα η επιθετική
συμπεριφορά αποθαρρύνεται τόσο από το περιβάλλον του σχολείου όσο και από το
περιβάλλον της τάξης (Kazdin, 1997).

11. 11
Όσο η θεραπεία συνεχίζεται, τα παιδιά αποκτούν κατάλληλες γνωστικές
δεξιότητες για να λειτουργούν και να συνυπάρχουν αρμονικά μέσα στο κοινωνικό
σύνολο. Εκτιμάται ότι η θεραπεία επιφέρει θετικά αποτελέσματα σε εφήβους και
παιδιά σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, ακόμα και μετά την παύση της θεραπείας.
Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις μια κακή συνεργασία παιδιού - ειδικού ή
οικογένειας –ειδικού, μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την έκβαση της θεραπείας,
ωστόσο αυτό δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση πανάκεια. Αποτελέσματα ερευνών
δείχνουν επίσης πως το «PSST» είναι περισσότερο αποτελεσματικό σε εφήβους
παρότι σε παιδιά όπως επίσης και ιδιαίτερα αποτελεσματικό σε παιδιά που
προέρχονται από «υγειές» οικογενειακό περιβάλλον ή που δεν παρουσιάζουν
συννοσηρότητα με άλλες διαταραχές (Kazdin, 1997).
Η παραπάνω μέθοδος η οποία βασίζεται στην συμπεριφορική προσέγγιση
αποτελεί μια αποτελεσματική μέθοδο θεραπείας με στόχο την ενίσχυση γνωστικών
δεξιοτήτων. Γενικότερα, οι έρευνες αποδεικνύουν ότι τα παιδιά καθώς και οι έφηβοι
που συμμετέχουν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα βελτιώνουν τον τομέα των
κοινωνικών δεξιοτήτων σε σχέση με άλλα ψυχοθεραπευτικά προγράμματα, χωρίς
αυτό απαραίτητα να συνεπάγεται και μείωση συμπεριφορών παραβατικότητας.
Επιπρόσθετα, δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι τα επιθυμητά αποτελέσματα για
πλήρη καταστολή της διαταραχής προέρχονται σε συνδυασμό και με άλλα
προγράμματα όπως με προγράμματα εκπαίδευσης γονέων από ότι προγράμματα
εστιασμένα εξ ολοκλήρου στο παιδί (Bushman & Peacock, 2010).
ΜΟΝΤΕΛΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ «PMT» (PERSONAL MANAGEMENT
TRAINIG)

12. 12
Η παρεμβατική μέθοδος αντιμετώπισης της Διαταραχής της Διαγωγής «PMT»
(Personal Management Training) όπου στα ελληνικά θα μπορούσε να μεταφραστεί
ως γονική διαχείριση και εκπαίδευση, είναι μια μέθοδος που επιχειρεί την αλλαγή
γονικών πρακτικών και στοχεύει στην σωστή συνεργασία μεταξύ γονέων και παιδιού
κα έχει πολλές παραλλαγές. Βασισμένη στην θεωρία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης
μέσω μάθησης, η συγκεκριμένη μέθοδος παρέμβασης έχει ως γνώμονα ότι η
συμπεριφορά των παιδιών πηγάζει από την ανατροφή που έλαβαν μέσα στο
οικογενειακό περιβάλλον. Έτσι, αυταρχικές ή εχθρικές συμπεριφορές, έντονο άγχος
και κακές πρακτικές πειθαρχίας είναι πιθανόν να ανατροφοδοτήσουν αρνητικά ένα
παιδί με αποτέλεσμα να αναπαράγει και το ίδιο μιας τέτοιας μορφής ανεπιθύμητη
συμπεριφορά (Högström, Enebrink, Melin & Ghaderi, 2015).
Σύμφωνα με τους Högström κ.α. (2015), το πρόγραμμα «PMT» περιλαμβάνει
συνεδρίες με τους γονείς, στις οποίες διδάσκονται κατάλληλες δεξιότητες έτσι ώστε
να αντιμετωπίσουν το παιδί με Διαταραχής της Διαγωγής. Οι δεξιότητες αυτές
αφορούν στρατηγικές διαχείρισης προβληματικών καταστάσεων, αποτελεσματική
επικοινωνία μεταξύ παιδιού και γονέα καθώς ανταμοιβή ή επιβράβευση που πρέπει
να δίνεται όταν το παιδί παρουσιάζει την επιθυμητή συμπεριφορά. Ενθαρρύνει τους
γονείς να αλληλεπιδρούν αποτελεσματικά με το παιδί και να θέτουν όρια με άλλες
περισσότερο αποτελεσματικές τεχνικές από αυτές που χρησιμοποιούσαν ως τώρα.
Το PMT έχει πολλές παραλλαγές όπως για παράδειγμα στήριξη από το
διαδίκτυο και διαδικτυακές συνεδρίες ή θεραπεία δια ζώσης. Αξίζει να σημειωθεί πως
προγράμματα «PMT» όπως το «PMTO» (Parent Management Training Oregon
Model), το «PCIT» (Parent- Child Intervation Therapy), το «Triple-P» (Positive
Parenting Program) έχουν αξιολογηθεί ως τα ισχυρότερα προγράμματα σε απόδοση
και αξιοπιστία (Bjørseth & Wichstrøm, 2016).

13. 13
ΜΟΝΤΕΛΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ «PMTO» (PARENT MANAGEMENT
TRAINING OREGON MODEL)
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η ανάγκη συνεργασίας γονιών και
θεραπευτή καθίσταται σημαντική για την αντιμετώπιση των Διαταραχών της
Συμπεριφοράς. Κατά τον ίδιο τρόπο, το «PMTO» (Personal Management Training
Oregon Model) αποτελεί μια παρόμοια εφαρμογή του παραπάνω προγράμματος.
Στηριζόμενο στην ίδια θεωρία, προσπαθεί να αμβλύνει τις διαφορές μεταξύ
γονιών και παιδιών, χρησιμοποιώντας στρατηγικές επικοινωνίας, διαχείρισης
συγκρούσεων και επίλυσης προβλημάτων. Αυτό όμως που κάνει στα αλήθεια
ξεχωριστό και αξιόπιστο το συγκεκριμένο μοντέλο θεραπείας είναι ότι το πρόγραμμα
«PMTO», μπορεί να προσαρμοστεί και να ανταποκριθεί με επιτυχία σε
διαφορετικούς πολιτισμούς με διαφορετικό κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο.
‘Ετσι, το «PMTO» ανταπεξήλθε με επιτυχία σε χώρες όπως ο Καναδάς, η Ισλανδία, η
Νορβηγία, η Ουγκάντα και το Μεξικό, σε επίπεδο αντιμετώπισης αλλά και σε
επίπεδο πρόληψης (Forgatch & Kjøbli, 2016).
ΜΟΝΤΕΛΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ «PCIT» (PARENT-CHIND
INTERACTION THERAPY)
Μια ακόμα παραλλαγή του προγράμματος «PMT» αποτελεί η μέθοδος
«PCIT» (Parent- Child Interaction Therapy). Όπως φαίνεται και από την ορολογία
πρόκειται για μια διαδραστική θεραπεία μεταξύ γονέα και παιδιού.

14. 14
H μέθοδος «PCIT» στηρίζεται στην θεωρία της κοινωνικής μάθησης και
εστιάζει κυρίως στην ενίσχυση της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς. Βασικό
εργαλείο του συγκεκριμένου προγράμματος είναι οι έπαινοι που πρέπει να
αποδίδονται στα παιδιά όταν αυτά εκδηλώνουν συμπεριφορά που θεωρείται
απαλλαγμένη από στοιχεία που εκδηλώνουν συμπεριφορικά προβλήματα (Leung,
Tsang, Sin, & Choi, 2015).
Ένα σημείο που κάνει το πρόγραμμα «PCIT» να διαφέρει από άλλα
προγράμματα είναι η διαδρασιακή σχέση του θεραπευτή με το παιδί αλλά και με τους
γονείς. Σύμφωνα με τους Bjørseth & Wichstrøm (2016), ο γονέας βρίσκεται σε ένα
δωμάτιο παιχνιδιών μαζί με το παιδί ενώ φοράει ένα ακουστικό στο αυτί του με το
οποίο έρχεται σε επαφή με τον θεραπευτή ο οποίος τον παρατηρεί μέσα από έναν
«τοίχο-καθρέφτη». Ο θεραπευτής έχει την ευκαιρία να κατευθύνει και να τροποποιεί
τις στρατηγικές του γονέα σε διάφορες αντιδράσεις του παιδιού. Αυτό έχει ως
συνέπεια ο θεραπευτής να εντοπίζει τα ευαίσθητα σημεία που προκαλούν ρήξη στην
σχέση γονέα παιδιού προκαλώντας ανεπιθύμητες συμπεριφορές και να ενισχύει τις
πρακτικές γεφύρωσης των σχέσεων αυτών. Μέσα από εβδομαδιαίες συνεδρίες της
μίας ώρας, οι γονείς διδάσκονται στρατηγικές ανατροφής και πειθαρχίας με στόχο
την ενίσχυση θετικής συμπεριφοράς του παιδιού τους ενώ παράλληλα καταφέρνουν
μέσω ανατροφοδότησης από τον θεραπευτή να διορθωθούν οι ίδιοι, γίνοντας πιο
αποτελεσματικοί στην ανατροφή του παιδιού (Goldfine, Wagner, Branstetter &
McNeil, 2008).
Με βάση τα παραπάνω, το «PCIT» αποτελεί μια ψυχοθεραπευτική μέθοδο
που εγγυάται τα προσδοκώμενα αποτελέσματα που έχει μια οικογένεια πριν ενταχθεί
στο πρόγραμμα. Συνεπώς φαίνεται πως με την παρακολούθηση του προγράμματος
«PCIT», η παραβατική συμπεριφορά μειώνεται ενώ η επιθυμητή συμπεριφορά

15. 15
αρχίζει να εδραιώνεται στο παιδί. Κάτι ακόμα που κάνει το «PCIT» έγκυρο και
αξιόπιστο πρόγραμμα είναι η αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του σε διάφορα
έθνη αλλά και σε παιδιά με αναπηρίες. Τα αποτελέσματα της θεραπείας συντηρούνται
μετά την ολοκλήρωσή της και μετά το πέρας των έξι ετών (Niec, Barnett, Prewett &
Shanley Chatham, 2016). Επιπρόσθετα, πέραν από την τροποποίηση συμπεριφοράς
που καταφέρνει το συγκεκριμένο πρόγραμμα, επιτυγχάνει να μειώσει και διαταραχές
εσωτερίκευσης όπως το άγχος και η κατάθλιψη αποτελώντας ένα από τα ιδανικότερα
προγράμματα παρέμβασης κατά την παιδική ηλικία (Bjørseth & Wichstrøm, 2016).
ΜΟΝΤΕΛΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ «MST» (ΜULTISYSTEMIC THERAPY)
Το «MST» (Multisystemic Therapy) είναι μια ψυχοθεραπευτική μέθοδος η
οποία παρέχει στήριξη στην οικογένεια που έχει ένα παιδί ή ένα έφηβο με Διαταραχή
Διαγωγής σε εξατομικευμένο επίπεδο. Στην ελληνική γλώσσα θα μπορούσε να
μεταφραστεί ως πολυσυστημική θεραπεία. Η παρεμβατική μέθοδος «ΜST» δεν
εστιάζει μόνο στο οικογενειακό υπόβαθρο αλλά σε όλες τις αιτίες που μπορούν να
είναι υπεύθυνες για την εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς. Θα έλεγε κανείς πως
η πολυσυστημική θεραπεία προσπαθεί να φτιάξει ένα θετικό και φιλόξενο κλίμα
τόσο σε οικογενειακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο σχολείου και κοινωνίας,
δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για να επανενταχθεί το άτομο με νεανική
παραβατικότητα σε ένα πλαίσιο υγιούς κοινωνικής ζωής (Henggeler & Office of
Juvenile Justice and Delinquent Prevention, 1997).
Συνήθως ένα πρόγραμμα πολυσυστημικής θεραπείας διαρκεί από τρεις έως
πέντε μήνες και η διάρκεια της συνολικά υπολογίζεται περίπου σε εξήντα ώρες. Η
διεξαγωγή των συνεδριών γίνεται στο σπίτι της οικογένειας από μια ομάδα

16. 16
θεραπευτών, ωστόσο δεν αποκλείονται συναντήσεις εκτός σπιτιού όπως το σχολείο,
και άλλους εξωτερικούς χώρους ανάλογα με το που εντοπίζεται το πρόβλημα
(Henggeler & Office of Juvenile Justice and Delinquent Prevention, 1997).
Οι έρευνες δείχνουν ότι το «MST» χρησιμοποιείται επιτυχώς από πολλές
χώρες με διαφορετικό πολιτισμικό και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο.
Συγκεκριμένα, οι ψυχική υγεία των παιδιών που έχουν υποστεί κακοποίηση ή
παραμέληση και προέρχονται από ομάδες φυλετικών μειονοτήτων στην Αμερική
φαίνεται να βελτιώνεται περισσότερο σε σχέση με τα λευκά παιδιά που ζουν στην
Αμερική (Demanchick, Rangan & Douthit, 2006).
ΜΟΝΤΕΛΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ «SFT» (SOLUTION- FOCUSED THERAPY)
Μια ευρέως διαδεδομένη ψυχοθεραπευτική μέθοδος η οποία κερδίζει έδαφος
τα τελευταία χρόνια στην αντιμετώπιση προβλημάτων συμπεριφοράς, είναι η
««SOLUTION FOCUSED THERAPY» όπου στα ελληνικά θα μπορούσε να
«μεταφραστεί ως θεραπεία εστιασμένη στη λύση».
Η «SFT» όπως αναφέρεται για συντομία, αναπτύχθηκε από τον
μεταμοντερνισμό ως μια ανταπάντηση στις αντιλήψεις του μοντερνισμού, οι οποίες
χαρακτηρίζονται από γραμμική προσέγγιση (George, 2008). Κύριοι εμπνευστές
ήταν οι de Shazer και ο Insoo Kim Berg (Kim & Franklin, 2009). Ενώ τα παραπάνω
μοντέλα θεραπείας που αναφέρθηκαν, εστιάζουν στις αιτίες και στη συμπεριφορά που
είναι απόρροια της των προβλημάτων συμπεριφοράς, το πρόγραμμα αυτό εστιάζει
στα θετικά στοιχεία του ατόμου που παρουσιάζει την εν λόγω μορφή
ψυχοπαθολογίας. Ο θεραπευτής δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην επιθυμητή

17. 17
συμπεριφορά του ατόμου, απομονώνοντας το πρόβλημα της παραβατικότητας καθώς
και το βοηθάει να αποκτήσει δεξιότητες ή συμπεριφορές όταν δεν εμπλέκεται σε
κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς (George, 2008).
Σύμφωνα με τους de Castro & Guterman (2008), το μοντέλο θεραπείας
αποτελείται από πέντε διαφορετικά στάδια. Το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει την από
κοινού κατασκευή ενός προβλήματος και ενός στόχου, με το θεραπευτή, το πρόβλημα
θα πρέπει να είναι ρεαλιστικό και ο στόχος εφικτός, σύμφωνα με τα πρότυπα
κοσμοθεωρίας του θεραπευμένου ατόμου. Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει την
εστίαση των συμπεριφορών όταν το πρόβλημα εξαιρείται από την καθημερινότητα
του θεραπευόμενου. Στο τρίτο στάδιο, το θεραπευόμενο άτομο καλείται να εξασκήσει
συμπεριφορές και να εστιάσει στα θετικά του στοιχεία χωρίς την παρόρμηση του
προβλήματος. Στο τέταρτο στάδιο, ο θεραπευτής αξιολογεί την συμπεριφορά που
επέδειξε το άτομο κατά την διάρκεια του προβλήματος ενώ στο τελευταίο στάδιο
επαναπροσδιορίζεται από το άτομο αν ο στόχος επετεύχθη και το πρόβλημα
αντιμετωπίστηκε κατάλληλα.
Τα τελευταία χρόνια το σύντομο πρόγραμμα «SFBT» (Solution-Focused
Brief Therapy), χρησιμοποιείται αρκετά στα σχολεία για προβλήματα σχολικής
αποτυχίας, προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθημάτων καθώς και άλλων
ζητημάτων που άπτονται της καθημερινότητας σε ένα σχολείο. Έτσι, η παρέμβαση
προγράμματος που παράλληλα έχει χροιά πρόληψης, απευθύνεται σε όλη την
κοινωνία του σχολείου προτείνοντας τρόπους σε εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές
να εστιάσουν στα θετικά σημεία ενώ παράλληλα μπορεί να εντοπίσει παιδιά ή
εφήβους που χρήζουν ιδιαίτερης παρέμβασης και να τους αντιμετωπίσει
εξατομικευμένα (Kim & Franklin, 2009) .

18. 18
Κλείνοντας την περιγραφή της «SFT», θα πρέπει να σημειωθεί ότι εξαιτίας
του κόστους αλλά και τις επιμονής που απαιτεί για να υποβληθεί ένα άτομο σε
ψυχοθεραπεία, συχνά σημειώνονται διαρροές από προγράμματα. Έτσι η «SBFT»
αποτελεί μια σύντομη θεραπεία χωρίς τεράστιο κόστος που επίσης δεν έχει ως στόχο
να επιλύει τα προβλήματα των θεραπευόμενων αλλά αντίθετα να τους εκπαιδεύσει
έτσι ώστε να εστιάζουν στα δυνατά τους σημεία και να αντιμετωπίζουν μόνοι τους το
πρόβλημα (Bannik, 2007).

19. 19
EΠΙΛΟΓΟΣ
Από τα παραπάνω φαίνεται πως η Διαταραχή Διαγωγής είναι ένα
συμπεριφορικό πρόβλημα που απασχολεί την ακαδημαϊκή κοινότητα δεδομένου ότι
μεγάλο ποσοστό εφήβων και παιδιών πλήττεται από αυτό. Αναζητώντας τις αιτίες, οι
ερευνητές της ψυχικής υγείας εστιάζουν σε τρόπους παρέμβασης με σκοπό να
βοηθήσουν τα άτομα να επανενταχθούν στο κοινωνικό πλαίσιο αποτρέποντας τους
από πράξεις παραβατικότητας και επιθετικής συμπεριφοράς.
Η παραμέληση και περιθωριοποίηση τω ατόμων με Διαταραχή Διαγωγής
μπορεί να προκαλέσει τρομακτικές συνέπειες τόσο στην κοινωνία όσο και στην
ενήλικη ζωή των ίδιων των ατόμων αν δεν ενταχθούν σε κάποιο θεραπευτικό
πρόγραμμα παρέμβασης. Προβλήματα με το νόμο που καταλήγουν σε φυλάκιση
(O’Reilly, 2005), κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών, προβλήματα εσωτερίκευσης όπως
κατάθλιψη και σωματοποίηση άγχους (Nelson κ.α., 2006), είναι πιθανές εκβάσεις της
ζωής των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με Διαταραχή Διαγωγής.
Ωστόσο, οι κατακαιρούς δημοσιεύσεις άρθρων και ερευνών σε ακαδημαϊκά
περιοδικά αλλά και βιβλία, μεταφέρουν ελπιδοφόρα μηνύματα, υποστηρίζοντας ότι η
δυνατότητα αποτροπής της Διαταραχής προέρχεται μέσα από την έγκυρη διάγνωση
αλλά και την κατάλληλη παρέμβαση.
Έτσι, μοντέλα θεραπείας όπως το «PMT», το «PMTO», το «PCIT», το
«MST» αλλά και το «SFT» που αναλύθηκαν παραπάνω, αποτελούν αποτελεσματικά
προγράμματα, ευρέως διαδεδομένα που μπορούν είτε να εντοπίσουν τα προβλήματα
και να τροποποιήσουν τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές σε επιθυμητές, είτε ακόμα και
να ενισχύσουν τα είδη θετικά στοιχεία των ατόμων αυτών.

20. 20
Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, φαίνεται πως η δυνατότητα για μια
φυσιολογική ζωή απαλλαγμένη από μορφές παραβατικότητας είναι στόχος
ρεαλιστικός και πραγματοποιήσιμος. Η συνεργασία γονέων, σχολείου, κοινωνίας,
ειδικών ψυχικής υγείας και εκπαιδευτικού συστήματος καθώς και η χρήση
προγραμμάτων παρέμβασης, ας αποτελέσει πρόδρομο ευαισθητοποίησης και
μέριμνας για την ψυχική αποκατάσταση των ατόμων με Διαταραχής της Διαγωγής.

21. 21
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
American Psychiatric Assosiation (2013). Diagnostic and statical manual for mental
disorders (Fifth Edition). Text vision. Washington, DC: American Psychiatric
Association. Διαδικτυακός τόπος:
http://images.pearsonclinical.com/images/assets/basc3/basc3resources/DSM5_Diagno
sticCriteria_ConductDisorder.pdf. Hμερομηνία που ανακτήθηκε από το διαδίκτυο :
18 Οκτωβρίου 2016.
Bannink, F. P. (2007). Solution-focused brief therapy. Journal of Contemporary
Psychotherapy, 37(2), 87-94.
Bjørseth, Å., & Wichstrøm, L. (2016). Effectiveness of parent -child interaction
therapy (PCIT) in the treatment of young Children’s behavior problems. A
randomized controlled study. PloS One, 11(9), e0159845.
Bushman, B. B., & Peacock, G. G. (2010). Does teaching problem-solving skills
matter? an evaluation of problem-solving skills training for the treatment of social
and behavioral problems in children. Child & Family Behavior Therapy, 32(2),
103-124.
de Castro, S., & Guterman, J. T. (2008). Solution-focused therapy for families
coping with suicide. Journal of Marital and Family Therapy, 34(1), 93-106.
Demanchick, S. P., Rangan, M., & Douthit, K. (2006). Addressing conduct
disorder in elementary school children: An application of the ASCA national
model. Journal of School Counseling, 4(9)

22. 22
Forgatch, M. S., & Kjøbli, J. (2016). Parent management Training—Oregon
model: Adapting intervention with rigorous research. Family Process,
George, C. M. (2008). Solution-focused therapy: Strength-based counseling for
children with social phobia. Journal of Humanistic Counseling, Education and
Development, 47(2), 144.
Goldfine, M. E., Wagner, S. M., Branstetter, S. A., & McNeil, C. B. (2008). Parent -
child interaction therapy: An examination of cost-effectiveness. Journal of Early
and Intensive Behavior Intervention, 5(1), 119-141
Henggeler, S. W., & Office of Juvenile Justice and Delinquent Prevention (Dept,of
Justice. (1997). Treating serious anti-social behavior in youth: The MST approach
Högström, J., Enebrink, P., Melin, B., & Ghaderi, A. (2015). Eighteen-month
follow-up of internet-based parent management training for children with conduct
problems and the relation of homework compliance to outcome. Child Psychiatry
& Human Development, 46(4), 577-588.
Kazdin, A. E. (1997). Practitioner review: Psychosocial treatments for conduct
disorder in children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38(2), 161-178.
Kim, J. S., & Franklin, C. (2009). Solution-focused brief therapy in schools: A
review of the outcome literature. Children and Youth Services Review, 31(4),
464-470.
Leung, C., Tsang, S., Sin, T. C. S., & Choi, S. (2015). The efficacy of parent -child
interaction therapy with chinese families: Randomized controlled trial. Research
on Social Work Practice, 25(1), 117-128.

23. 23
Nelson, W. M., Finch, A. J., & Hart, K. J. (2006). Conduct disorders : A
practitioner's guide to comparative treatments. New York: Springer Publishing
Company.
Niec, L. N., Barnett, M. L., Prewett, M. S., & Shanley Chatham, J. R. (2016).
Group parent–child interaction therapy: A randomized control trial for the
treatment of conduct problems in young children. Journal of Consulting and
Clinical Psychology, 84(8), 682-698.
O'Reilly, D. (2005). Conduct disorder and behavioural parent training : Research
and practice. London: Jessica Kingsley Publishers.