Γνωρίζω την πόλη μου

ΣΤ1 11ου Δημοτικού Σχολείου
Παλαιού Φαλήρου
Σχ. Χρονιά 2011 / 2012
«Γνωρίζω την πόλη μου»
Ομαδική Εργασία στην Τοπική Ιστορία

Φωτογραφίες Αρχαιότητα
Ρωμαϊκά –
Βυζαντινά χρόνια
Οθωμανικά χρόνια
Επανάσταση 1821
Απελευθέρωση
19ος αιώνας
20ός αιώνας
Μεταπολεμική
περίοδος ως σήμερα
Φωτογραφίες
Επιστροφή

Στην Πλατεία Φιλικής Εταιρείας

Στην Αγία Βαρβάρα

Στο ρέμα της Πικροδάφνης

Στην Πλατεία Μπεφόν

Η Λεωφόρος Αμφιθέας

Στο Ευγενίδειο Ίδρυμα

Στο Μουσείο Πολεμικής Αεροπορίας

Στο γήπεδο Tae Kwon Do

Στη Μαρίνα Φλοίσβου

Στον Φλοίσβο με
τον Δήμαρχο
Παλαιού
Φαλήρου, κ.
Χατζηδάκη

Η ονομασία
Η λέξη Φάληρο προκύπτει από τα συνθετικά «φαλ» και «άκρον»
που σημαίνουν φωτεινό ακρωτήριο. Υπάρχει όμως και μια άλλη
εκδοχή, ότι αυτή προέρχεται από το ιωνικό επίθετο «φάληρος»,
που σημαίνει φωτεινός.
Ιδρυτής του Φαλήρου ήταν ο τοπικός ήρωας Φαληρός ή Φάληρος,
γιος του Άλκωνα και εγγονός του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα,
σύγχρονος του Θησέα, μαζί με τον οποίο βοήθησε τους Λαπίθες
εναντίον των Κενταύρων. Αναφέρεται επίσης ότι ο Φάληρος ήταν
ένας από τους Αργοναύτες, οι οποίοι με αρχηγό τον Ιάσονα
πραγματοποίησαν τον 13ο αι. π.Χ. την αργοναυτική εκστρατεία.
Τζωρτζίνα Κατσιγιάννη (Αργοναύτες)

Η καταγωγή των κατοίκων
Οι αρχαίοι Φαληρείς ανήκαν στην Αιαντίδα φυλή, που ήταν μια από τις δέκα φυλές της
Αθήνας, όπως είχε ορισθεί από τη νομοθεσία του Κλεισθένη.
Το Φάληρο ήταν ο πιο σημαντικός δήμος της Αιαντίδος φυλής και ανήκε στην περιοχή των
Αθηνών, ενώ οι άλλοι δήμοι ανήκαν στην περιφέρεια της πόλης.
Μιχαήλ Κουτρούτσος (Αργοναύτες)

Η θέση του αρχαίου Φαλήρου
 Για τη θέση του Παλαιού Φαλήρου υπάρχουν διάφορες απόψεις. Ο Στράβωνας λέει ότι
είναι παράκτιος δήμος ανατολικά του Πειραιά, ενώ ο Παυσανίας έλεγε ότι ήταν επίνειο
της Αθήνας και απείχε από την Κωλιάδα Άκρα ( το ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά ), 20
στάδια. Γι’ αυτό, ο Τζ. Ντέι λέει ότι το Φάληρο ήταν ένας παράκτιος οικισμός και επίσης
λέει, ότι εκτεινόταν στην περιοχή του Αϊ - Γιώργη, μια εκκλησία που απέχει πράγματι 20
στάδια από την Κωλιάδα Άκρα.
 Η παραλία μεταξύ Παλαιού Φαλήρου και Πειραιά ονομαζόταν Φαληρικός Όρμος. Ο
Παυσανίας, όταν μιλούσε για το λιμάνι του Φαλήρου, εννοούσε ένα περιορισμένο χώρο
στις εκβολές του Κηφισού, δηλαδή κοντά στο σημερινό εκκλησάκι του Αϊ- Γιώργη.
Γιάννης Καλάκος – Δημήτρης Καράμηνας (Αργοναύτες)

Αιαντίδα Φυλή - Ραμνούντας
Τα ερείπια του
Ραμνούντα,
πόλης κι αυτής
της Αιαντίδας
Φυλής, όπως το
Φάληρο.

Το αρχαίο λιμάνι του Φαλήρου (1)
 Ο Ντέρπφελντ και ο Ανριό διατύπωσαν την άποψη, ότι η θέση του αρχαίου λιμανιού
του Φαλήρου βρισκόταν στο δυτικό άκρο του Φαληρικού όρμου και ότι στα
μεταγενέστερα χρόνια, καλύφθηκε από προσχώσεις του ποταμού Κηφισού.
 Με τις ανασκαφές του Κουρουνιώτη στη θέση Βοϊδολίβαδο του Παλαιού Φαλήρου,
ήρθε στο φως ένα σημαντικό νεκροταφείο του 7ου αιώνα π.Χ, αποδεικνύοντας, ότι
το σημερινό Παλαιό Φάληρο υπήρχε στην αρχαιότητα και δε δημιουργήθηκε από
προσχώσεις. Γι’ αυτό ο Π. Καστριώτης ταυτίζει το σημερινό Παλαιό Φάληρο με τον
αρχαίο δήμο.
Ελισάβετ Δόριζα (Αργοναύτες)

Το αρχαίο λιμάνι του Φαλήρου (2)
 Την παραπάνω άποψη ενισχύει ο Παυσανίας ο οποίος μας
πληροφορεί ότι η απόσταση του Φαληρικού όρμου από το κέντρο
της πόλης των Αθηνών, ανέρχεται σε είκοσι στάδια.
 Ως συμπέρασμα, το σημερινό Παλαιό Φάληρο ταυτίζεται με
τον αρχαίο δήμο του Φαλήρου.

Αρχαιολογικά ευρήματα (1)
• Από τις ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή του Φαλήρου, βρέθηκε ένα από τα
νεκροταφεία της αρχαίας πόλης, που χρονολογείται στα γεωμετρικά χρόνια.
Αποκαλύφθηκαν ταφές παιδιών, μέσα σε πήλινους αμφορείς (60 – 80 εκ.), σωροί
και τέφρα νεκρών, μέσα σε γεωμετρικά αγγεία.
• Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε ένα πολυάνδριο που ανακάλυψε το 1915 ο
Σ.Πελεκίδης στην περιοχή του Βουρλοπόταμου με σκελετούς 17 ανδρών.
• Από μελετητές, οι σωροί αποδίδονται σε πειρατές, δούλους ή κακοποιούς ή
ακόμα και σε ερμοκοπίδες. Αυτοί, οι τελευταίοι, ήταν οι πρωταγωνιστές ενός
σκανδάλου που συγκλόνισε την αρχαία Αθήνα, καθώς κάποιοι μεθυσμένοι νεαροί
έκοψαν τις κεφαλές των ερμών. Μαζί με αυτούς κατηγορήθηκε και
καταδικάστηκε σε θάνατο και ο Αλκιβιάδης, που κατάφερε όμως να διαφύγει.
Παρασκευή Ευαγγέλου (Σπιρουνάτοι)

Πολυάνδριο
Ανακαλύφθηκε
σε ανασκαφή
του Σ. Πελεκίδη
στο Δέλτα
Φαλήρου

Αρχαιολογικά ευρήματα (2)
• Ενδιαφέροντα ανασκαφικά ευρήματα είναι τα μελανόμορφα
αγγεία (ένα από αυτά που απεικονίζει σκηνές
αρματοδρομίας εκτίθεται στο αρχαιολογικό Μουσείο), τα
λυχνάρια, οι κρατήρες, οι «φαληρικές οινοχόες», η υδρία
(φωτ. δίπλα) με την περίτεχνη διακόσμηση και οι πυξίδες.
• Τα πιο πολλά εισήχθησαν από την Κόρινθο και
αποδεικνύουν τις εμπορικές σχέσεις της εποχής.
Παρασκευή Ευαγγέλου (Σπιρουνάτοι)

Πυξίδα
Στις ανασκαφές του Φαλήρου βρέθηκε εκτός από τα σημαντικά αγγεία και
μια πήλινη πυξίδα. Στο σκέπασμα του αγγείου, εικονίζεται η πάλη του
Ηρακλή με τον τρισώματο δαίμονα Γηρυόνη, που φρουρούσε τα βόδια του
Ήλιου.
Είναι ανατολίζοντος ρυθμού και προερχόταν από την Κόρινθο, όπου και
κατασκευάστηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα. Σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό
Μουσείο.
Ευαγγελία Κολκού (Σπιρουνάτοι)

Το Φάληρο και ο Τρωικός Πόλεμος
 Από το Φάληρο ξεκίνησε,
σύμφωνα με την Ιλιάδα, το εκ-
στρατευτικό σώμα των
Αθηναίων που έλαβε μέρος στον
Τρωικό Πόλεμο, με επικεφαλής
τον «μεγάθυμο» Μενεσθέα, ο ο-
ποίος συνέβαλε σημαντικά στην
πτώση της Τροίας, καθώς α-
ναφέρεται μεταξύ των ανδρών
που μπήκαν μέσα στο Δούρειο
Ίππο. Όταν τελείωσε ο πόλεμος,
δεν επέστρεψε στην Αθήνα, αλλά
έγινε βασιλιάς της Μήλου.
Νικόλας Γαζής (Σπιρουνάτοι)

Η οχύρωση του φαληρικού λιμανιού
 Ο Θεμιστοκλής είχε αρχίσει από το 493-492 π.Χ., την κατασκευή των Μακρών
Τειχών, του βόρειου και του φαληρικού, τα οποία ξεκινούσαν από το τείχος που
περιέβαλλε το κέντρο της Αθήνας κάτω από την Ακρόπολη (το άστυ) και
κατέληγαν στον Πειραιά και στο Φάληρο αντίστοιχα.
 Το φαληρικό τείχος άρχιζε από το νότιο τμήμα του τείχους του άστεως, και
συγκεκριμένα από τους νοτιοδυτικούς πρόποδες του λόφου του Φιλοπάππου,
εκτεινόταν προς την κατεύθυνση του φαληρικού όρμου και κατέληγε στο α-
κρωτήριο της Κωλιάδος Άκρας, τον σημερινό Άγιο Κοσμά. Σκοπός της
κατασκευής του τείχους αυτού ήταν να προστατευτεί η φαληρική παραλία,
όπου στάθμευαν τα αθηναϊκά πλοία.
Νικόλας Γαζής, Θάνος Γαρίλλης, Παρασκευή Ευαγγέλου, Ευαγγελία Κολκού
(Σπιρουνάτοι)

Τα Μακρά Τείχη

Τμήμα του
Θεμιστόκλειου
Μακρού Τείχους στο
Παλαιό Φάληρο

Η παρακμή του λιμανιού του Φαλήρου
 Με την ολοκλήρωση των οχυρώσεων του Πειραιά, το λιμάνι του Φαλήρου έγινε το
δεύτερο, πλέον, λιμάνι της Αθήνας.
 Κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα το Φάληρο ήταν ένα από τα τέσσερα λιμάνια της Αθήνας,
κατά τον Παυσανία, αλλά τα θεμιστόκλεια τείχη είχαν τότε ερειπωθεί.
 Σωζόταν, όμως, ακόμη ερειπωμένη η Φαληρική Πύλη (η Άλαδε Πύλη), που οδηγούσε
από την Αθήνα στο Φάληρο, καθώς και οι Ηετιώνειες πύλες κοντά στον ναό του
Ολυμπίου Διός.

Ο Θησέας
Από το λιμάνι του Φαλήρου ξεκίνησε ο Θησέας για την Κρήτη, μαζί με τους επτά νέους και τις
επτά νέες, για να σκοτώσει το Μινώταυρο και να απαλλάξει την πατρίδα του από το φόρο
αίματος που της είχε επιβάλει ο Μίνωας.
Μετά την επιστροφή του, πρόσφερε θυσία στους θεούς και από τότε γίνονταν γιορταστικές
εκδηλώσεις σε ανάμνηση του Θησέα.
Θάνος Γαρίλλης (Σπιρουνάτοι)

Ο Θησέας
σκοτώνει το
Μινώταυρο

Θρησκευτικές Τελετές του Φαλήρου
 Κάθε χρόνο γίνονταν στο Φάληρο ναυτική γιορτή, τα Κυβερνήσια. Αυτή η γιορτή
αφιερώνονταν στον Ναυσίθοο και τον Φαίακα, που κυβερνούσαν το πλοίο του Θησέα.
 Τα Ωσχοφόρια γίνονταν στο τέλος του τρύγου. Στο πλαίσιο αυτής της γιορτής μια πομπή
νέων ξεκινούσε από το ιερό του «Διονύσου του εν Λίμναις» στην Αθήνα κρατώντας κλήματα
με τσαμπιά σταφύλια και έφτανε στο ναό της Σκιράδος Αθηνάς, που ονομάζονταν και
Ωσχοφόριον.
 Η θρησκευτική τελετή «Άλαδε Έλασις», ήταν η κάθοδος προς τη θάλασσα εκείνων που θα
μυούνταν στα Ελευσίνια Μυστήρια και γι’ αυτό, έκαναν στην θάλασσα ένα εξαγνιστικό
λουτρό. Η τελετή γινόταν την τελευταία μέρα του Σεπτεμβρίου ή την πρώτη του Οκτωβρίου
και μετά τέσσερις ημέρες γινόταν η τελετή μύησης στην Ελευσίνα.
Θάνος Γαρίλλης (Σπιρουνάτοι)

Οι ναοί του Φαλήρου (1)
 Πληροφορίες για τους Ναούς του Φαλήρου παίρνουμε από τον Παυσανία :
 Ο ναός της Σκιράδος Αθηνάς, κατά μία παράδοση είχε ιδρυθεί από τον
μάντη Σκίρο, ο οποίος είχε έλθει από τη Δωδώνη. Υπήρχε μάλιστα στο
Φάληρο ιερό αφιερωμένο σε αυτόν.
 Δύο ηρώα αφιερωμένα στους δύο κυβερνήτες του πλοίου του Θησέα, στον
Ναυσίθοο και τον Φαίακα.

Οι ναοί του Φαλήρου (2)
 Στον δρόμο από το Φάληρο προς την Αθήνα, βρισκόταν ο
μισοκαμένος από την περσική εισβολή ναός της Ήρας, που
σκόπιμα οι Αθηναίοι τον είχαν αφήσει χωρίς πόρτες και οροφή, για
να θυμίζουν τόσο την καταστροφή από τους βαρβάρους όσο και
την εχθρότητα προς αυτούς.
 Άλλοι ναοί ήταν αφιερωμένοι στον Δία, στα παιδιά του Θησέα
(Ακάμαντα και Δημοφώντα), και στον Φάληρο, επώνυμο ήρωα του
αρχαιότερου επινείου της Αθήνας.

«Τω αγνώστω θεώ»
 Η ίδρυση βωμών αφιερωμένων σε άγνωστους θεούς αποσκοπούσε κατά την
αρχαιότητα στον εξευμενισμό θεοτήτων, που δεν ήταν γνωστές, προκειμένου να
αποφευχθεί η εκδίκησή τους από τυχόν παράλειψη θρησκευτικού χρέους.
 Αφού λοιπόν ο απόστολος Παύλος αποβιβάστηκε στο μισό του 1ου αιώνα στο
Φάληρο για να επισκεφθεί την Αθήνα, πρόσεξε τους βωμούς, που ήταν αφιερωμένοι
«τω αγνώστω θεώ» και από την επιγραφή αυτή, πήρε αφορμή να αρχίσει το
διδακτικό του λόγο.
 Ο Απόστολος Παύλος ερμήνευσε την ύπαρξη αυτών των βωμών ως έκφραση
αναζήτησης από τους Αθηναίους του μονοθεϊσμού, του αληθινού Θεού που τιμούσαν
πριν ακόμη τον γνωρίσουν.
Νικόλας Γαζής (Σπιρουνάτοι)

Προσωπικότητες του Φαλήρου
• Ο Μουσαίος ήταν παλιότερος από τον Όμηρο και μαθητής του Ορφέα. Ήταν γιος του
Αντίφημου ή του Εύμολπου και της Μήνης ή της Σελήνης.
• Ο Δημήτριος ο Φαληρεύς ήταν περιπατητικός φιλόσοφος γιος του Φανυστράτου.
Κυβέρνησε την Αθήνα σαν απόλυτος άρχοντας από το 317 π.Χ. έως το 307 π.Χ. Δούλεψε
αφοσιωμένα για την πόλη του και κατάφερε να την κάνει να ανθίσει οικονομικά.
• Οι Αθηναίοι πολίτες έστησαν προς τιμήν του 360 ανδριάντες. Αυτό προκάλεσε το φθόνο
και έτσι πήγε στην Αίγυπτο, όπου ανέλαβε την οργάνωση της Βιβλιοθήκης της
Αλεξάνδρειας. Όμως για κακή του τύχη εξορίστηκε στην άνω Αίγυπτο και πέθανε από
δάγκωμα φιδιού.
Παντελής Σακελλαρόπουλος (Βασιλιάδες)

Ο Μουσαίος
παίζει λύρα
ανάμεσα στην
Τερψιχόρη
(αριστερά) και
στον Απόλλωνα
(δεξιά)

Δημήτριος ο
Φαληρεύς

Ο Αριστείδης ο Δίκαιος
 Με το Φάληρο σχετίζεται ο Αριστείδης ο Δίκαιος, ο περίφημος Αθηναίος πολιτικός
και στρατηγός, του οποίου η εντιμότητα και η φιλοπατρία υπήρξαν παροιμιώδεις.
Πολέμησε στους Περσικούς Πολέμους δείχνοντας απαράμιλλη γενναιότητα.
 Προσπάθησε να προσφέρει στην Αθήνα με κάθε τρόπο, παρόλο που γνώρισε την
εξορία.
 Ανέλαβε τη φύλαξη των λαφύρων μετά τη μάχη του Μαραθώνα, λόγω της α-
παράμιλλης τιμιότητάς του.
 Πήγε στη Σπάρτη και προσπάθησε να πείσει τους Σπαρτιάτες ότι δεν διέτρεχαν
κίνδυνο από την αμυντική θωράκιση της Αθήνας.
 Τάχθηκε υπέρ της θαλασσοκρατίας της πόλης του και ήταν εκείνος που όρισε το
ποσό της συμμετοχής των συμμάχων στο ταμείο της Δήλου.
 Όταν πέθανε, γύρω στο 467 π.Χ., τάφηκε στο Φάληρο δημοσία δαπάνη, επειδή ήταν
πάμφτωχος. Μέχρι τους χρόνους του Πλούταρχου ήταν γνωστός στο Φάληρο ο
τάφος του Αριστείδη.
Χριστίνα Βασάλου, Παντελής Καϋμένος, Κατερίνα Κολιάτση, Παντελής Σακελλαρόπουλος
(Βασιλιάδες)

Κομμάτι όστρακου,
όπου αναγράφεται
το όνομα του
Αριστείδη.
Ο Θεμιστοκλής
πέτυχε τον
εξοστρακισμό του

Ο Δημοσθένης
 Ο μεγαλύτερος ρήτορας που υπήρξε
ποτέ στην αρχαιότητα, ήταν ο
Δημοσθένης.
 Στην προσπάθειά του να υπερνικήσει το
φυσικό του φόβο για την οχλοβοή,
κατέβαινε στο Φάληρο και εκφωνούσε
λόγους, ενώ ξεσπούσαν στην ακτή τα
αγριεμένα «φαληριόοντα» κύματα. Η
γιγάντια θέλησή του και η
ανταγωνιστικότητά του, τον έκαναν να
φτάσει την κορυφή.
Χριστίνα Βασάλου, Παντελής Καϋμένος, Κατερίνα
Κολιάτση, Παντελής Σακελλαρόπουλος

Ρωμαϊκά χρόνια
 Η καταστροφή της Αθήνας (86 π.Χ.) από τον Σύλλα είχε συνέπειες σ’ όλη την
ευρύτερη περιοχή.
 Για το Φάληρο, οι λεηλασίες και η καταστροφή του αττικού ελαιώνα σήμαινε
μια ακόμα περίοδο παρακμής (καθώς οι πιο πολλοί κάτοικοι ασχολούνταν με
την ελαιοπαραγωγή), η διάρκεια της οποίας ήταν κάποιες δεκαετίες.
 Με το πέρασμα του χρόνου, θα ξαναπάρει τη θέση του, ιδιαίτερα στα χρόνια
των Αντωνίνων, ως ένα από τα δυο εμπορικά λιμάνια της Αθήνας, χάρη στην
αλιεία και το εμπόριο.
 Την εποχή του Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ.) πολλοί αποβιβάζονταν στο Φάληρο
αντί για τον Πειραιά. Στο λιμάνι του Φαλήρου αποβιβαζόταν ο κύριος όγκος
των εμπορικών προϊόντων.
Παντελής Καϋμένος - Παντελής Σακελλαρρόπουλος, Χριστίνα Βασάλου - Κατερίνα Κολιάτση

Βυζαντινοί χρόνοι
 Σιγά – σιγά όμως, οι διεθνείς εμπορικοί δρόμοι, αλλάζουν πορεία και το
Φάληρο θα διανύσει τους αιώνες της μεγαλύτερης παρακμής και ερήμωσης
στην ιστορία του.
 Το τελειωτικό χτύπημα το δέχτηκε από τους Γότθους του Αλάριχου οι οποίοι
πυρπόλησαν την Ελευσίνα, κατέλαβαν και λεηλάτησαν τα λιμάνια της Αθήνας.
 Η Αθήνα μετατρέπεται σε μικρή επαρχία αγροτών, που δεν μπορεί να καλύψει
τις ανάγκες της. Το επίνειό της, το Φάληρο, μαραζώνει μαζί της.
Χριστίνα Βασάλου, Παντελής Καϋμένος, Κατερίνα Κολιάτση, Παντελής Σακελλαρόπουλος

Δυτική ξενοκρατία
 Στην περίοδο της δυτικής ξενοκρατίας οι Βενετοί κρατούσαν τις κτήσεις τους στις
Κυκλάδες και την Εύβοια και έτσι, εμπόδιζαν την ανάπτυξη του Φαλήρου και του
Πειραιά, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν εκείνοι στο Αιγαίο.
 Όταν η ελληνική γλώσσα αναγνωρίστηκε ως επίσημη, ο Πειραιάς και το Φάληρο
άρχισαν να ξαναλειτουργούν ως μικρά εμπορικά κέντρα. Αυξήθηκε ο πληθυσμός και
η Αθήνα έγινε η πρωτεύουσα των νέων κατακτητών.
 Το Φάληρο, κατά τον Μεσαίωνα, ονομαζόταν Παλιό Λιμάνι ή Λιμάνι των Τριών
Πύργων, ενώ οι Βενετοί το ονόμαζαν Πόρτο Βέκκιο.
Αλέξανδρος Αλεξάλης, Δημήτρης Αντωνόπουλος, Αντωνία Ζεάκη, Μαρία Κατσιγιάννη,
(Πειρατές)

Παλαιό χαρακτικό
που απεικονίζει
την περιοχή των
«Τριών Πύργων»

Οθωμανική κυριαρχία
 Τον 15ο αιώνα το Φάληρο ανήκε στον Πειραιά. Οι Τούρκοι ενθάρρυναν το γεγονός της
επιστροφής των Φαληριωτών στον τόπο τους, γιατί έτσι θα δούλευαν εκείνοι στα
χωράφια, γι' αυτό άλλωστε, όσοι επέστρεφαν, δεν πλήρωναν φόρους για τρία χρόνια.
Τότε ο πληθυσμός άρχισε πάλι να αυξάνεται.
 Ο Τούρκος περιηγητής του 17ου αιώνα, Εβλιά Τσελεπή, μας λέει πως στο Φάληρο τότε
υπήρχαν σπίτια με έναν όροφο, χτισμένα με πέτρες από ερείπια του αρχαίου τείχους και
σκεπασμένα με κεραμίδια. Οι κάτοικοι ήταν κυρίως αγρότες και ψαράδες ενώ λίγοι ήταν
μεγαλέμποροι.
 Αν και το Φάληρο δε χρησιμοποιήθηκε κατά την οθωμανική περίοδο ούτε ως εμπορικός
σταθμός ούτε ως ναυτική βάση, γνώρισε μια σχετική οικονομική ανάπτυξη, όπως όλες οι
αγροτικές παραθαλάσσιες συνοικίες της Αττικής.
 Στα τέλη του 18ου αιώνα, το Φάληρο ήταν ένα πάμφτωχο χωριό. Όλοι οι κάτοικοι
έμεναν σε καλύβες εκτός από τον εκπρόσωπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που
ζούσε σε μεγάλο σπίτι κτισμένο με πέτρες.
Αντωνία Ζεάκη (Πειρατές)

Γκραβούρα του
Φαλήρου στην
περίοδο της
Τουρκοκρατίας

Ο θάνατος του Καραϊσκάκη
 Στα 1827, ο Καραϊσκάκης, με τις νίκες του στο Δίστομο και την Αράχοβα έδωσε κάποιες
αναλαμπές στον Αγώνα του 1821. Στράφηκε τότε προς την Αθήνα, την οποία
πολιορκούσαν οι Τούρκοι.
 Παρ’ όλο που ανατέθηκε η αρχηγία των επιχειρήσεων στους Άγγλους Τσωρτς και
Κόχραν, απέφυγε να έρθει σε ρήξη μαζί τους και επιμένοντας στον κλεφτοπόλεμο έδιωξε
τους Τούρκους από το Φάληρο μέχρι το Κερατσίνι.
 Στις 22 Απριλίου προσπαθώντας να σταματήσει μια τυχαία συμπλοκή ανάμεσα σε
Έλληνες και Τούρκους, τραυματίστηκε θανάσιμα.
 Από το Φάληρο μεταφέρθηκε στην Σαλαμίνα, όπου ξεψύχησε. Όσοι γλίτωσαν από την
αντεπίθεση του Κιουταχή και τη μάχη στον Ανάλατο, κατέφυγαν στο Φάληρο.
 Την ίδια μέρα ένα τουρκικό σώμα προσπάθησε να μπει στην περιοχή του Ανάλατου,
όμως ο ταγματάρχης Ουρκουάτ και κάποιοι Υδραίοι στρατιώτες καθυστέρησαν την
είσοδο των Τούρκων, βοηθώντας τους Φαληριώτες να διαφύγουν από τη θάλασσα.
Δημήτρης Αντωνόπουλος (Πειρατές)

Ο Γεώργιος
Καραϊσκάκης

Το Φάληρο στο νεοσύστατο
ελληνικό κράτος
 Στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, το Φάληρο ανήκε στο Δήμο Πειραιά, που
ορίστηκε (1834) ως το επίσημο λιμάνι της χώρας.
 Η ανάπτυξη του Φαλήρου δεν ήταν ανάλογη του Πειραιά και παρέμενε ένα
ψαροχώρι, με αραιά σπίτια και ελάχιστους κατοίκους, ψαράδες, γεωργούς και
αμπελουργούς.
 Στα χρόνια αυτά, επειδή δεν υπήρχε ούτε μία λιθόκτιστη οικοδομή.
 Οι επισκέπτες το ονόμαζαν «Ξηροτάγαρου» από το όνομα του μεγαλοτσιφλικά
της περιοχής ή «Λιμάνι του Αγίου Γεωργίου» από το ομώνυμο εκκλησάκι.
Ναταλία Άτσου, Ελίνα Καβαλάκη, Γιάννης Τσόνεβ, Άνη Τζεμτζίου
(Στρουμφάκια)

Το Φάληρο αναπτύσσεται
 Η πρώτη λιθόκτιστη οικοδομή κτίστηκε το
1880.
 Το 1883 εγκαινιάστηκε το πρώτο
μεταφορικό μέσο που συνέδεε το Παλαιό
Φάληρο με την Αθήνα, ο Ιπποκίνητος
Τροχιόδρομος.
 Το 1890 τα άλογα αντικαταστάθηκαν από
μια αργή ατμομηχανή στη διαδρομή Αθήνα –
Καλλιθέα – Τζιτζιφιές – Ξηροτάγαρου.
Ναταλία Άτσου, Ελίνα Καβαλάκη, Γιάννης Τσόνεβ,
Άνη Τζεμτζίου

Ο Ιπποκίνητος
Τροχιόδρομος

Η εξέλιξη της πόλης στον 20ό αιώνα
 Η ανάπτυξη του Παλαιού Φαλήρου ξεκίνησε με την
είσοδο του 20ού αιώνα.
 Γύρω στα 1910 – 1915 πλούσιες οικογένειες από την
Αθήνα άρχισαν να κατασκευάζουν οικοδομήματα
(βίλες, αρχοντικά κ.ά.) και ύστερα κατοικούσαν εκεί.
Τότε ήταν που αναδείχθηκε η ομορφιά του Παλαιού
Φαλήρου κι έγινε, επίσημα πλέον, περιοχή αναψυχής
και διακοπών αλλά και μόνιμης κατοικίας.
Ελίνα Καβαλάκη (Στρουμφάκια)

Βίλες και αρχοντικά
 Από αρχιτεκτονικής άποψης τα αρχοντικά αυτά ήταν πραγματικά στολίδια, καθώς ήταν
έργα γνωστών αρχιτεκτόνων της εποχής, μεταξύ των οποίων και του Τσίλερ.
 Εκείνη την εποχή, οι Φαληριώτες θεωρούσαν πως το ομορφότερο σημείο του Φαλήρου
είναι η παραλία με τους τόσους κόλπους και τα ολοκάθαρα νερά. Το Φάληρο ακολουθεί
τη ραγδαία εξέλιξη του Πειραιά και γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη.

Το Ξενοδοχείο
«Νίκη»

Ο ζωολογικός κήπος
Ο ζωολογικός κήπος του Π. Φαλήρου ιδρύθηκε το 1900 από τον ζωολόγο Νίκο Γερμανό και
ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα. Είχε σπιτάκια για το λιοντάρι και την καμηλοπάρδαλη,
φοίνικες, δέντρα και λίμνη με κύκνους.
Δυστυχώς έκλεισε το 1916 εξαιτίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και οικονομικών
προβλημάτων. Σήμερα στο σημείο που ήταν ο ζωολογικός κήπος βρίσκεται η εκκλησία της
Αγίας Σκέπης.
Ναταλία Άτσου (Στρουμφάκια)

Ο ζωολογικός
κήπος

Παλαιό Φάληρο και Αεροπορία
 Το 1912 χρησιμοποιήθηκε ως τόπος απογείωσης από δύο ιδιώτες αεροπόρους, τον
Εμμανουήλ Αργυρόπουλο και τον Αλέξανδρο Καραμανλάκη. Εκεί πέταξε και το πρώτο
στρατιωτικό αεροπλάνο με χειριστή τον υπολοχαγό Δημήτριο Καμπέρο.
 Στο Παλαιό Φάληρο μεταφέρθηκε το 1914 από την Ελευσίνα η Αεροπορική Σχολή. Από τότε,
το Δέλτα του Φαλήρου συνδέθηκε με την πολεμική αεροπορία.
 Στο Π. Φάληρο έγινε η βάπτιση των τεσσάρων πρώτων στρατιωτικών αεροπλάνων, ένα από
τα οποία μετατράπηκε σε υδροπλάνο με το όνομα «Δαίδαλος» και πραγματοποίησε από εκεί
την πρώτη του πτήση. Εκεί, έγινε και η βάπτιση του πρώτου υδροπλάνου με το όνομα
«Ναυτίλος».
Ναταλία Άτσου – Ελίνα Καβαλάκη (Στρουμφάκια)

Ο Αλέξανδρος
Καραμανλάκης με
το αεροπλάνο του
τύπου BLERIOT

Ο Εμμανουήλ
Αργυρόπουλος
με το αεροπλάνο
του ΑΛΚΥΩΝ
(1912)

Υπηρεσία Ιστορίας Πολ. Αεροπορίας

Η Πολεμική Αεροπορία στο
Παλαιό Φάληρο
 Το 1914 λειτούργησε η Σχολή Αεροπορίας Ναυτικού. Το 1915 έγινε η οργάνωση της
στρατιωτικής αεροπορίας και το 1917 το Σχολείο Αεροπορικής Εκπαίδευσης. Το 1924
ιδρύθηκε η Σχολή Αεροπορίας για υπαξιωματικούς αεροπόρους οδηγούς. Επίσης, μέχρι το
1981, δούλεψε το εργοστάσιο των αεροπλάνων ανατολικά- νοτιοανατολικά της οικίας
Συγγρού.
 Το Π. Φάληρο αποτέλεσε την έδρα της «Ανωτέρας Διοικήσεως Ναυτικής Αεροπορίας» απ’ το
1926 και μετά, ενώ μετά από 3 χρόνια εγκαταστάθηκε εκεί η Αποθήκη Αεροπορικού Υλικού.
Το 1931 δημιουργήθηκε η 2η Διοίκηση Αεροπορίας με έδρα το Φάληρο.
 Σήμερα στο Παλαιό Φάληρο στεγάζεται η Υπηρεσία Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας σε
διατηρητέο κτίριο του 19ου αιώνα, που ήταν θερινή κατοικία του Ανδρέα Συγγρού.
Ναταλία Άτσου – Ελίνα Καβαλάκη (Στρουμφάκια)

Ο Αστικός Σύνδεσμος
 Το Δεκέμβριο του 1915 ιδρύθηκε από
διακεκριμένους οικιστές του Φαλήρου ο
Αστικός Σύνδεσμος Παλαιού Φαλήρου.
 Ο σκοπός αυτής της ίδρυσης ήταν ο
καλλωπισμός και η ανάπτυξη της
περιοχής.
 Ο Σύνδεσμος έπαιρνε πρωτοβουλίες για
ίδρυση σχολείων και συντήρηση του
ενοριακού ναού του Αγίου Αλεξάνδρου,
που χτίστηκε αρχικά το 1915 και
ξαναχτίστηκε 40 χρόνια μετά.
Ναταλία Άτσου (Στρουμφάκια)

Ο ναός του Αγίου
Αλεξάνδρου με τη
σημερινή του μορφή.
Στο ναό υπάρχουν 7
φορητές εικόνες του
Κων/νου Παρθένη.

Άγιος
Αλέξανδρος :
Φορητή εικόνα
του Αγίου
Δημητρίου από
τον Κων/νο
Παρθένη.

Ο Φλοίσβος
 Το κτίριο Φλοίσβος είναι το πιο
χαρακτηριστικό κτίριο του Π. Φαλήρου.
 Αρχικά υπήρχε εκεί το Λούνα Παρκ «Πλάτων».
Με μερικές αλλαγές στο κτίριο μετατράπηκε
στο «Φλοίσβο», που ξέρουμε σήμερα και που
άκμασε την περίοδο 1919 – 1939. Είναι ένα
διώροφο λιτό, κυκλικό, πετρόκτιστο κτίριο, με
σειρά ανοιγμάτων στην περίμετρο, που
σήμερα έχει κριθεί διατηρητέο.
 Αποτελεί τόπο συνάντησης για τις τελευταίες
γενιές των κατοίκων, ιδιαίτερα των νοτίων
προαστίων και του Φαλήρου.

Το Παλαιό Φάληρο αλλάζει (1)
 Μεγάλα έργα στις αρχές του 20ού αιώνα είναι ο ηλεκτροφωτισμός και η
ηλεκτροκίνηση του σιδηροδρόμου. Ως τις αρχές της δεκαετίας του 20 οι δρόμοι
φωτίζονταν από περίτεχνα φανάρια γκαζιού. Το 1924 το Φάληρο
ηλεκτροδοτήθηκε.
 Το 1910 ήρθαν οι πρώτες ηλεκτροκίνητες μηχανές, το γνωστό σε όλους μας τραμ.
 Το 1923 ασφαλτοστρώνεται η οδός Αγίου Αλεξάνδρου, που μαζί με τη
Λεωφόρο Ποσειδώνος είναι οι μόνοι ασφαλτόστρωτοι δρόμοι της πόλης.
 Στις 27 Μαρτίου του 1925 το Παλαιό Φάληρο έγινε αυτόνομη Κοινότητα μαζί
με τα γύρω χωριά, Αγία Βαρβάρα και Πικροδάφνη. Συνολικά είχε 6.500
κατοίκους περίπου.
Γιάννης Τσόνεβ - Ελίνα Καβαλάκη (Στρουμφάκια)

Ενημερωτικό για
έκδοση
εισιτηρίων της
Ηλεκτρικής
Εταιρίας
Μεταφορών
(Τραμ) Από
Ακαδημία προς
παραλία Έντεν

 Το 1924 εμφανίστηκαν τα πρώτα λεωφορεία που ήταν ιδιωτικά.
 Το 1926 ξεκινούν οι διαδικασίες για απαλλοτρίωση της σημερινής πλατείας της πόλης,
ενώ την ίδια χρονιά αποκτήθηκε ρυμοτομικό σχέδιο και μαζί με την Καλλιθέα ήταν τα
μόνα προάστια που διέθεταν κτηματολόγιο.
 Στη δεκαετία του ΄30 κατασκευάστηκε το δίκτυο φωταερίου.
 Η υδροδότηση της πόλης γινόταν ως τότε από πηγάδια (Κοψαχείλα, Αγίων Θεοδώρων
κ.ά.) και όταν αυτά στέρευαν, μεταφέρονταν νερό από την Καισαριανή ή το Μοναστήρι
Υμηττού. Το Π. Φάληρο ήταν από τα πρώτα προάστια που υδροδοτήθηκαν (1930).
Γιάννης Τσόνεφ - Ελίνα Καβαλάκη (Στρουμφάκια)

Λεωφορείο της
γραμμής Ακαδημία –
Φάληρο – Γλυφάδα -
Βούλα

 Στη δεκαπενταετία 1915 – 1930 εμφανίστηκαν και τα πρώτα ξενοδοχεία, όπως τα
«Κύματα» (Κρόνου και Ποσειδώνος), η «Αύρα» (Νηρέως και Ποσειδώνος), η
«Φρύνη», το «Φαληρικόν», όπου ο ιδιοκτήτης του το μετέτρεψε σε πολιτιστικό
κέντρο, η «Εδέμ», όπου κατέλυε η βασιλική οικογένεια. Επίσης άνοιξαν κέντρα
διασκέδασης και εστιατόρια,
 Γύρω στα 1923 άνοιξε το πολυτελές «Τροκαντερό» με ορχήστρα τζαζ, ενώ στο
Poison d’ Or παρουσιάζονταν βαριετέ, νούμερα, τραγουδίστριες και μεγάλη
ορχήστρα. Στη θέση του χτίστηκε μετά το ξενοδοχείο «Φαληρικόν».
 Το 1925 εγκαινιάστηκε ο Ιππόδρομος στο Δέλτα Φαλήρου, που παρ’ ότι ανήκε στην
Καλλιθέα, έδωσε επιπλέον αίγλη στο Παλαιό Φάληρο.
Γιάννης Τσόνεβ - Ελίνα Καβαλάκη (Στρουμφάκια)

Το ξενοδοχείο
«Αύρα»

Επαύλεις και Αρχοντικά (1)
 Μεταξύ της Λεωφόρου Ποσειδώνος και της οδού Ναϊάδων χτίστηκαν από τη
δεκαετία του 20 και μετά πολλές βίλες και επαύλεις.
 Τα χαρακτηριστικά τους η λευκή πελεκητή πέτρα, οι επικλινείς ασημόχρωμες
στέγες ή από κεραμίδια, με πυργίσκους, τρούλους και αλεξικέραυνα.
 Έντονη ήταν η διακοσμητική τάση και παντού υπήρχαν ακροκέραμα, γύψινα ή
μαρμάρινα κοσμήματα (αετοί, αγγελούδια, λιοντάρια), κίονες διαφόρων ρυθμών,
αγάλματα - ακόμη και αντίγραφα αρχαϊκών κορών -, φανοστάτες, αψίδες, καμάρες
και περίτεχνες καγκελόπορτες.
 Ανθισμένοι κήποι με κιόσκια και φοίνικες συμπλήρωναν την όλη εικόνα.
Χριστίνα Βασάλου, Παντελής Καϋμένος, Κατερίνα Κολιάτση, Παντελής Σακελλαρόπουλλος

Έπαυλη
Παπαντωνίου

 Τέτοια κτίρια ήταν η καστροειδής με πυργίσκους έπαυλη Κουλούρα (Τρίτωνος
και Ποσειδώνος στο Τροκαντερό), η έπαυλη Διπλαράκου (Ήβης και Τρίτωνος),
το σπίτι του συνθέτη Μανόλη Καλομοίρη (Τρίτωνος και Παρθενώνος).
 Στην οδό Μουσών υπάρχουν πολλά εντυπωσιακά διώροφα, όπου επικρατούν
ανοικτοί και σκεπαστοί εξώστες, με κορυφαίο δείγμα την κατοικία του Νικήτα
Διπλαράκου (Dipson).
Χριστίνα Βασάλου, Παντελής Καϋμένος, Κατερίνα Κολιάτση, Παντελής Σακελλαρόπουλλος

Άποψη της
Έπαυλης
Κουλούρα

Η έπαυλη
Dipson -
Διπλαράκου

 Επιφανείς κάτοικοι του Παλαιού Φαλήρου αυτής της εποχής ήταν ο πρώτος
πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης, ο διάδοχός του
Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο πρωθυπουργός Π. Πιπινέλης και ο στρατηγός Γ. Κονδύλης
 Το τελευταίο σπίτι στον παραλιακό δρόμο, ανάμεσα στην οδό Αχιλλέως και το ρέμα
της Πικροδάφνης, ήταν η Villa Edem, ένα μέγαρο με έναν πελώριο κήπο.
 Έτσι ολόκληρη η περιοχή έγινε γνωστή ως Έντεμ, δηλαδή παράδεισος. Στην
απέναντι όχθη του ρέματος υπήρχε η έπαυλη Γκρόμαν, περιστοιχισμένη από
πελώρια πεύκα και κήπους.
Χριστίνα Βασάλου, Παντελής Καϋμένος, Κατερίνα Κολιάτση, Παντελής
Σακελλαρόπουλλος

Αλλάζει και ο πληθυσμός του
Παλαιού Φαλήρου
 Στο Παλαιό Φάληρο αρχικά δεν υπήρχε μεσαία τάξη. Στις «συνοριακές» συνοικίες,
Κοψαχείλα, Αγία Βαρβάρα, Πικροδάφνη και την αραιοκατοικημένη περιοχή
Βουρλοπόταμος (Αμφιθέα), βρίσκονταν οι φτωχοσυνοικίες, όπου οι συνθήκες
διαβίωσης ήταν δύσκολες.
 Όμως, από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 και εξής, δίπλα στα πολυτελή μέγαρα
άρχισαν να κτίζονται και μικρά σπιτάκια με κήπους. Αρχικά ήταν μονώροφα και,
προοδευτικά, χτίστηκαν και αρκετά διώροφα.
Ναταλία Άτσου, Ελίνα Καβαλάκη, Γιάννης Τσόνεβ, Άνη Τζεμτζίου

Τα πρώτα Σχολεία
 Το 1927 ιδρύθηκε το 1ο Δημόσιο Γυμνάσιο Παλαιού Φαλήρου, που
εγκαταστάθηκε προσωρινά στην οικία Παπαδημητρίου (Τρίτωνος 66-68),
αργότερα στο κτίριο Ταρσούλη (Αγίου Αλεξάνδρου και Αφροδίτης) και τελικά στο
κτίριο της οδού Ναϊάδων και Αιόλου. Κατά την ίδια περίοδο ιδρύθηκε σε διπλανό
οικόπεδο το 1ο Δημοτικό Παλαιού Φαλήρου.
 Από τα ιδιωτικά σχολεία ξεχώριζε το «Ζαμάνειο», το οποίο ίδρυσε ο Ζήσης Ζαμάνης
Διευθυντής ως τότε του Μαράσλειου Διδασκαλείου. Στη συνέχεια (1930) περιήλθε
στην οικογένεια Χατζηκωνσταντίνου και σταδιακά εξελίχθηκε σε σημαντικότατο
εκπαιδευτικό οργανισμό με νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο καθώς και
οικοτροφείο.
Αντωνία Ζεάκη (Πειρατές)

Σύλλογοι
 Το 1930 δημιουργήθηκε το πολιτιστικό σωματείο «Φαληρική Ένωση». Πέρα από τις
καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και τις συζητήσεις που διοργάνωνε, πέτυχε την ίδρυση
της Νυκτερινής Σχολής (Δημοτικό) Εργαζομένων Παιδιών Παλαιού Φαλήρου κατά
το έτος 1936.
 Μετά το 1930 ιδρύθηκε και ο Όμιλος Νέων Παλαιού Φαλήρου, κυρίως από
φοιτητές.
 Το 1926 ιδρύθηκε η Ένωση Αγίας Βαρβάρας με μικρή δανειστική βιβλιοθήκη, και
τμήμα φωτογραφίας και γλυπτικής.
Αλέξανδρος Αλεξάλης, Δημήτρης Αντωνόπουλος, Αντωνία Ζεάκη, Μαρία Κατσιγιάννη
(Πειρατές)

Μανώλης Καλομοίρης (1)
 Στο Παλαιό Φάληρο έζησαν, μεταξύ άλλων, οι μουσικοί Μανώλης
Καλομοίρης και Δημήτρης Μητρόπουλος.
 Ο Μανώλης Καλομοίρης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1883.
 Στις 11 Ιουνίου 1908 έδωσε την πρώτη του συναυλία. Τα τραγούδια του
ήταν βασισμένα σε ποιήματα του Κ. Παλαμά και του Γ. Γρυπάρη.
 Τα πιο γνωστά του έργα είναι τα μελοδράματα «Ο Πρωτομάστορας» και
«Το δαχτυλίδι της μάνας».
(Πειρατές)

Μανώλης Καλομοίρης (2)
 Ίδρυσε το Εθνικό Ωδείο το οποίο διεύθυνε ως το 1948. Τα Ωδεία του Π.
Φαλήρου και Πειραιά ιδρύθηκαν το 1926 υπό την καλλιτεχνική του
διεύθυνση. Το 1927 μετακόμισε στο Παλαιό Φάληρο και έζησε εκεί μέχρι
το θάνατό του (1962).
 Έδωσε συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ συνεργάστηκε με
διάσημους μουσουργούς.
 Το 1945 ο Μανώλης Καλομοίρης είχε γίνει μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
(Πειρατές)

Ο Μανώλης
Καλομοίρης
Ακούγεται απόσπασμα
από το Πρελούδιο 1 για
πιάνο

Δημήτρης Μητρόπουλος (1)
 Ο Δημήτρης Μητρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1896 και από μικρός
έδειξε το ταλέντο του στη μουσική. Έκανε αρκετές συναυλίες στο εξωτερικό
και μία στο Φάληρο, στις 22 Μαρτίου 1913.
 Παρά το ότι φαινόταν ότι θα είχε μια λαμπρή καριέρα στη Γερμανία, όπου
πήγε να σπουδάσει μουσική σύνθεση, επέστρεψε στο Παλαιό Φάληρο (1924),
όπου και απομονώθηκε επηρεασμένος από τον θάνατο του πατέρα και της
αδερφής του.
(Πειρατές)

Δημήτρης Μητρόπουλος (2)
 Όταν παρουσίασε τα έργα του «Οστινάτα», «Πασσακάλια» και «10
Inventions», απογοήτευσε το κοινό και τους κριτικούς, με αποτέλεσμα να
παρατήσει τη σύνθεση και να αφοσιωθεί στη διεύθυνση ορχήστρας.
 Ως Αρχιμουσικός έγινε διάσημος σ’ όλο τον κόσμο και περιζήτητος από τις
μεγαλύτερες συμφωνικές ορχήστρες όπως της Νέας Υόρκης, της Βιέννης
και της Σκάλας του Μιλάνου
 Ανέβηκε στο πόντιουμ πάνω από 2000 φορές και διεύθυνε 1900
συναυλίες και 200 παραστάσεις όπερας.
 Πέθανε το 1960.
(Πειρατές)

Ο Δημήτρης
Μητρόπουλος
και η
Συμφωνική
Ορχήστρα της
Mineapolis των
Η.Π.Α.
Ακούγεται ο «Κλέφτικος Χορός» του Νίκου Σκαλκώτα από τη Φιλαρμονική της
Νέας Υόρκης σε διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου.

Θάλεια Διπλαράκου
 Ιδιαίτερα χαρακτηριστική μορφή των γραμμάτων και της τέχνης για το Παλαιό Φάληρο
ήταν η Θάλεια Διπλαράκου, ζωγράφος και πιανίστας.
 Σπούδασε ζωγραφική και πιάνο στη Μέση Ανατολή, ενώ στη δεκαετία του ’20 βρέθηκε
στην Αμερική, όπου έδωσε ρεσιτάλ πιάνου και έκανε εκθέσεις ζωγραφικής με μεγάλη
επιτυχία.
 Επιστρέφοντας στο Φάληρο μετέτρεψε το σπίτι της σε κέντρο πνευματικών
δραστηριοτήτων. Διοργάνωνε φιλολογικές βραδιές με παρόντες συνήθως τους ποιητές
αλλά και πολιτικούς Μιλτιάδη Μαλακάση, Κωστή Παλαμά, Κώστα Βάρναλη, Γεώργιο
Παπανδρέου, Γεώργιο Κονδύλη κ.ά.
 Πριν πεθάνει (1985) κληροδότησε το σπίτι της στο Δήμο Παλαιού Φαλήρου.
(Πειρατές)

Η ζωγράφος Θάλεια
Διπλαράκου

Κων/πολίτες στο Παλαιό Φάληρο
 Οι πρώτες κωνσταντινουπολίτικες (πολίτικες) οικογένειες εγκαταστάθηκαν στο
Παλαιό Φάληρο στα μέσα της δεκαετίας του ’20. Ήταν σχετικά λίγες και
αφομοιώθηκαν από την τοπική κοινωνία. Ο μεγάλος αριθμός
Κωνσταντινουπολιτών ήρθε στο Παλαιό Φάληρο μετά το 1955, λόγω των εξελίξεων
στην Τουρκία και την Κύπρο.
 Αν και πολλοί από αυτούς εγκαταστάθηκαν και σε άλλες περιοχές της
πρωτεύουσας, όπως στη Νέα Φιλαδέλφεια, τα Πατήσια και την Κυψέλη, η περιοχή
του Παλαιού Φαλήρου τους θύμιζε το Βόσπορο και το Μαρμαρά και λειτούργησε ως
πόλος έλξης.
(Πειρατές)

Κων/πολίτες
από τα Ταταύλα
σε αποκριάτικο
γλέντι.

Η Κατοχή (1)
 Από τα τέλη του ’30 άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα μαύρα σύννεφα του πολέμου. Όταν
η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία η Ελλάδα άρχισε να προετοιμάζεται. Το «ΟΧΙ» του Μεταξά
στις 28 Οκτωβρίου 1940 έκανε τις σειρήνες αεράμυνας να παγώνουν το αίμα των
κατοίκων του Παλαιού Φαλήρου.
 Ο Ελληνικός στρατός θριάμβευσε στη Βόρειο Ήπειρο. Ανάμεσα στους πεσόντες ήταν ο
Παντελής Λινός (1907-1941), σμηναγός της Πολεμικής αεροπορίας. Το Παλαιό Φάληρο
τον τίμησε δίνοντας το όνομα του σε έναν δρόμο του.
 Στις 6 Απριλίου εκατό γερμανικά βομβαρδιστικά και 200 καταδιωκτικά σφυροκοπούν την
Αθήνα και το Παλαιό Φάληρο. Με την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, στο Παλαιό
Φάληρο, λόγω της στρατηγικής του θέσης, επιτάχθηκαν σχεδόν τα πάντα: οι Σχολές
Χατζηκωσταντίνου, τα κτίρια στις οδούς Νηρηίδων, Τρίτωνος και Τερψιχόρης, η έπαυλη
Αλεξοπούλου, το ξενοδοχείο Carlton, η βίλα Γκρόμαν και η βίλα του Διπλαράκου.
 Αρχηγείο των Γερμανών έγινε το αστυνομικό τμήμα του Π. Φαλήρου.

Η Κατοχή (2)
 Δεν γλύτωσαν την επίταξη ακόμα και τα λουτρά του Μπάτη, που αποζημιώθηκαν με
6.500.000 δρχ. Η δέσμευση των καταθέσεων, η κατάρρευση της δραχμής και η έλλειψη
των βασικών ειδών οδήγησε σε πρωτοφανή πείνα και εξάπλωση μολυσματικών
ασθενειών, όπως ο τύφος, η ελονοσία και η φυματίωση. Ο φοβερός λιμός του χειμώνα του
1941 ήταν από τις τρομακτικότερες στιγμές της ιστορίας μας.
 Στο Παλαιό Φάληρο οργίαζαν οι μαυραγορίτες. Οι πολίτες, πλούσιοι και φτωχοί,
πουλούσαν ό,τι είχαν προκειμένου να επιβιώσουν. Στο μύλο του Μαλτέζου σχηματίζονταν
ουρές από αυτούς που πήγαιναν να αλέσουν ό,τι έβρισκαν δηλ. λούπινα, χαρούπια,
κουκούτσια χαρουπιών. Στην ταβέρνα του Καστρίσιου, επί της Αγίου Αλεξάνδρου, άλλες
ουρές περίμεναν, για να πάρουν ότι απέμεινε από τα βαρέλια κρασί, ενώ άλλοι
επιτίθενταν στις αποθήκες των μαυραγοριτών και οι πιο τολμηροί στις αποθήκες των
κατακτητών.

Παιδί περιμένει τη
σειρά του για το
συσσίτιο.

Ήβη Αθανασιάδου
 Τον Οκτώβριο του 1944 αρχίζει η αποχώρηση των Γερμανών από το Παλαιό
Φάληρο. Μια νέα κοπέλα (μέλος της Αντιστασιακής Οργάνωσης «Εθνική Δράση»), η
16χρονη Ήβη Αθανασιάδου, πυροβολήθηκε εν ψυχρώ από έναν Γερμανό
αξιωματικό και πέθανε 3 μέρες αργότερα στον Ευαγγελισμό.
 Ο Γερμανός αξιωματικός περνώντας με ποδήλατο, είδε την Ήβη να γράφει με
άσπρη μπογιά πάνω στην άσφαλτο συνθήματα και τη σημάδεψε με το αυτόματο.
 Η θυσία της Ήβης μοιάζει να εξάγνισε το Παλαιό Φάληρο, καθώς δεν υπήρξαν
βιαιότητες στον μετέπειτα εμφύλιο πόλεμο.
 Αργότερα, ο Δήμος Παλαιού Φαλήρου, έδωσε σε οδό της πόλης το όνομά της.
 «Μόλις πρόλαβε να χωθεί στη χορεία (των νεκρών) κι η μικρούλα μαθήτρια του
Φαλήρου, η Ήβη, που σκότωσαν, μες στον πανικό της φυγής τους, οι Γερμανοί,
καθώς έγραφε τη χαρά της στους τοίχους, καλωσορίζοντας τη χιλιάκριβη
Λευτεριά» (Από την Αόρατη Πομπή» της Σοφίας Μαυροειδή – Παπαδάκη ).

Από την κηδεία
της Ήβης
Αθανασιάδου

Μεταπολεμική περίοδος (1)
 Το Παλαιό Φάληρο άρχισε να παίρνει τη σημερινή του μορφή μετά τον πόλεμο. Τα πρώτα
μέτρα που πάρθηκαν, ήταν η αποκατάσταση των ζημιών του πολέμου και το μπάζωμα
των ρεμάτων, που αποτελούσαν εστίες μόλυνσης.
 Σύμφωνα με την απογραφή του 1951, το Παλαιό Φάληρο είχε 12.894 κατοίκους. Τότε
έγιναν και οι πρώτες μεταπολεμικές δημοτικές εκλογές. Το Παλαιό Φάληρο, δήμος πλέον
από το 1942, προσπαθούσε να συγκροτηθεί ως Δήμος και να λύσει βασικά του
προβλήματα.
 Η τεράστια οικιστική ανάπτυξη σημειώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, όταν
σχεδόν ολόκληρος ο Δήμος δόθηκε αντιπαροχή και γέμισε με τετραώροφες ως
επταώροφες πολυκατοικίες. Πολλά δέντρα κόπηκαν, οι αλάνες, όπου έπαιζαν τα παιδιά
χάθηκαν, οι παραλίες αλλοιώθηκαν από τις προσχώσεις και η θάλασσα άρχισε να
μολύνεται.
Ελισάβετ Δόριζα, Γιάννης Καλάκος, Δημήτρης Καράμηνας, Τζωρτζίνα Κατσιγιάννη, Μιχαήλ Κουτρούτσος,
(Αργοναύτες)

Η παραλία του
Μπάτη στη
δεκαετία του
΄50.

 Οι φτωχοσυνοικίες της Αμφιθέας και της Αγίας Βαρβάρας γλίτωσαν από τη
δήθεν ανάπτυξη, ενώ από τις παλιές βίλες και τα αρχοντικά, ελάχιστα
διασώθηκαν. Την περίοδο αυτή, το Παλαιό Φάληρο γλίτωσε τουλάχιστον από
την κατασκευή του αεροδρομίου, που σχεδίαζε ο Ωνάσης στο Δέλτα Φαλήρου.
 Στην περίοδο ’70 -’74 διαμορφώθηκαν οι πλατείες Ντάβαρη και Ηρώου
και επεκτάθηκε το νεκροταφείο μετά από απαλλοτριώσεις που έγιναν.
 Το 1975 απαγορεύτηκε η χρήση των παραλιών της πόλης εξαιτίας της
μόλυνσης της θάλασσας. Το 1976 απαλλοτριώθηκαν όλες οι αθλητικές
εγκαταστάσεις στο Δέλτα Φαλήρου εξαιτίας της διαπλάτυνσης της Λεωφόρου
Συγγρού.
Ελισάβετ Δόριζα, Γιάννης Καλάκος, Δημήτρης Καράμηνας, Τζωρτζίνα Κατσιγιάννη,
Μιχαήλ Κουτρούτσος, (Αργοναύτες)

 Τα σχέδια για θηριώδη ξενοδοχεία στην παραλία ματαιώθηκαν,
μπαζώθηκε η περιοχή του Δέλτα, όπου βρίσκονταν η ΟΥΛΕΝ και το
Παλαιό Φάληρο ανακηρύχθηκε «τουριστικός τόπος».
 Το 1979 ολοκληρώθηκε το σχολικό συγκρότημα στην περιοχή Κοψαχείλα.
 Το 1980 κατασκευάστηκε στη θέση «Αϊ - Γιώργης» το Εθνικό
Γυμναστήριο, ενώ εγκαινιάστηκαν γραμμές τρόλεϊ και λεωφορείων που
ένωναν το Φάληρο και τη Νέα Σμύρνη με τη Νέα Φιλαδέλφεια.
Ελισάβετ Δόριζα, Γιάννης Καλάκος, Δημήτρης Καράμηνας, Τζωρτζίνα Κατσιγιάννη,
Μιχαήλ Κουτρούτσος, (Αργοναύτες)

Ο φαληρικός όρμος,
όπως είναι σήμερα.

Άποψη του
Κεντρικού
Φαλήρου, λίγο
πριν το
Φλοίσβο.

 Η διάνοιξη νέων δρόμων και οι ασφαλτοστρώσεις συνεχίστηκαν στη δεκαετία
του 80, ενώ κατασκευάστηκαν δυο γέφυρες στο ρέμα της Πικροδάφνης. Την
ίδια περίοδο αποπερατώθηκαν δύο γήπεδα, διαμορφώθηκαν οι πλατείες
Εθνικής Αντιστάσεως, Θέμιδος, Φιλικής Εταιρείας, Ικάρων, το Ηρώον,
διοργανώθηκαν τρεις λαϊκές αγορές, ιδρύθηκαν δύο ΚΑΠΗ, δημιουργήθηκαν
δημοτικά ιατρεία στο κτίριο Διπλαράκου, εγκαινιάστηκε το Ρέστειο
Κολυμβητήριο και συστάθηκε το Κέντρο Πολιτισμού και Άθλησης του Δήμου.
 Στη δεκαετία του 90 ιδρύθηκε η Δημοτική Αστυνομία και μεταφέρθηκαν οι
δημοτικές υπηρεσίες σε ενοικιαζόμενο κτίριο πάλι στην οδό Αγίου Αλεξάνδρου.
Ελισάβετ Δόριζα, Γιάννης Καλάκος, Δημήτρης Καράμηνας, Τζωρτζίνα Κατσιγιάννη, Μιχαήλ
Κουτρούτσος, (Αργοναύτες)

Άποψη της
παραλιακής
Λεωφόρου
Ποσειδώνος
στο ύψος του
Δημοτικού
Πάρκου.

 Το 1999 διοργανώθηκε στο Παλαιό Φάληρο το Παγκόσμιο Ιστιοπλοϊκό Πρωτάθλημα
κλάσης 420 από το Ναυτικό Όμιλο Παλαιού Φαλήρου και τον Δήμο.
 Στη δεκαετία του 2000 παραχωρήθηκε στο Δήμο η διοίκηση, διαχείριση και
εκμετάλλευση του Πάρκου Φλοίσβου και επεκτάθηκε το Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο, ενώ
στις παλιές εγκαταστάσεις, που κατεδαφίστηκαν, κατασκευάστηκε το ολυμπιακό στάδιο
Tae Kwon Do. Το τραμ επανήλθε για τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004,
ενώ το Παλαιό Φάληρο ήταν Ολυμπιακός Δήμος.
 Διαμορφώθηκε το Πάρκο του Φλοίσβου και οργανώθηκε θερινός κινηματογράφος. Στο
οικόπεδο της «Παλιάς Δεξαμενής» χτίστηκε το Δημαρχείο Παλαιού Φαλήρου.
Ελισάβετ Δόριζα, Γιάννης Καλάκος, Δημήτρης Καράμηνας, Τζωρτζίνα Κατσιγιάννη, Μιχαήλ Κουτρούτσος,
(Αργοναύτες)

Η μακέτα του
Δημαρχείου
Παλαιού
Φαλήρου

Άποψη του
Δημαρχείου,
όπως είναι
σήμερα

Σοφία Μπεφόν
 Αναισθησιολόγος, ιπτάμενη γιατρός του ΕΚΑΒ.
 Μετά τις σπουδές της στην ιατρική, ήταν συνειδητή η επιλογή της να ενταχθεί ως
γιατρός διασώστης στο ΕΚΑΒ, με το οποίο κατέγραψε εκατοντάδες ώρες πτήσης.
 Στις 14 Ιανουαρίου 2001 δέχτηκε να μεταβεί για περιστατικό στην Πάτμο, παρά τις
αντίξοες καιρικές συνθήκες. Το μοιραίο ελικόπτερο κατέπεσε και συνετρίβη στη
θαλάσσια περιοχή του Σουνίου. Το πτώμα της βρέθηκε 3 μήνες μετά στο ακρωτήρι
Γραμβούσα των Χανίων, όπου και τοποθετήθηκε προτομή της, για ν’ αγναντεύει το
Κρητικό πέλαγος, ως σύμβολο ανυπέρβλητου θάρρους και αυταπάρνησης.
 Ως ελάχιστο φόρο τιμής η πόλη της την τίμησε δίνοντας το όνομά της σε μια πλατεία,
όπου βρίσκεται και η προτομή της.

Προτομή της
Σοφίας Μπεφόν

Το Παλαιό Φάληρο σήμερα (1)
 Το Παλαιό Φάληρο είναι ένας Δήμος στον οποίο σήμερα ζουν περίπου 100.000
κάτοικοι. Περιβάλλεται από τους Δήμους Νέας Σμύρνης, Καλλιθέας, Αλίμου και Αγίου
Δημητρίου. Χωρίζεται στις συνοικίες κεντρικού Φαλήρου (Τροκαντερό, Φλοίσβος
Έδεμ), Αμφιθέας και Αγίας Βαρβάρας.
 Η Αμφιθέα, ο παλιός Βουρλοπόταμος ή Ξηροτάγαρου, είναι η πολυπληθέστερη σήμερα
συνοικία. Πήρε το όνομά της το 1940. Αμφιθέα, λεγόταν μια από τις κόρες του Νηρέα.
 Στην αρχή της και κοντά στη Λεωφόρο Συγγρού, βρίσκεται το Ευγενίδειο Ίδρυμα που
ιδρύθηκε το 1954 και ανακαινίστηκε στη δεκαετία του ΄80. Στεγάζει ένα από τα
μεγαλύτερα και πιο σύγχρονα πλανητάρια του κόσμου και χώρους με εκθέματα
Επιστήμης και Τεχνολογίας.
Νικόλας Γαζής, Θάνος Γαρίλλης, Παρασκευή Ευαγγέλου, Ευαγγελία, Κολκού

Το Σύμβολο του
Δήμου Παλαιού
Φαλήρου

Το Παλαιό Φάληρο σήμερα (2)
 Η Αγία Βαρβάρα είναι η νεότερη συνοικία της πόλης μας και χωρίζεται από την
Αμφιθέα και το Κεντρικό Φάληρο με το ρέμα της Πικροδάφνης. Μέχρι το 2ο
Παγκόσμιο πόλεμο ήταν μια έρημη περιοχή με αραιή βλάστηση και βοσκούς. Δε
γνώρισε ανοικοδόμηση την περίοδο της αντιπαροχής και έτσι σήμερα είναι η πιο
πράσινη περιοχή της πόλης μας.
 Το κεντρικό Παλαιό Φάληρο ξεκινάει από το Τροκαντερό, όπου σήμερα βρίσκεται το
θωρηκτό Αβέρωφ, που λειτουργεί ως ναυτικό μουσείο και συνεχίζει με το λιμανάκι
του Θησέα (Μαρίνα του Φλοίσβου), όπου ελλιμενίζονται πολυτελείς θαλαμηγοί και
κρουαζιερόπλοια. Η παραλία συνεχίζεται με το Δημοτικό Πάρκο, το Φλοίσβο, τον
Μπάτη και την Εδέμ.
Νικόλας Γαζής, Θάνος Γαρίλλης, Παρασκευή Ευαγγέλου, Ευαγγελία, Κολκού

Το θωρηκτό
Αβέρωφ
αγκυροβολημένο
στο Τροκαντερό.

Το τραμ ταξιδεύει
εμάς και τους
επισκέπτες στην
όμορφη πόλη μας.

Το Παλαιό Φάληρο, η πόλη μας
Το Παλαιό Φάληρο, ένα σημάδι στον χάρτη της
Ελλάδας, ακολουθεί τη δική του μοίρα :
Αναπολεί την αίγλη του παρελθόντος
Και αναζητά με αγωνία την καινούρια θέση του
Σε ένα κόσμο που συνεχώς αλλάζει
Σ’ αυτό το ταξίδι είμαστε επιβάτες και εμείς.
Αγαπάμε και στηρίζουμε την πόλη μας !

Στην παραλία Μπάτη

Στην προτομή του Μ. Ανδρόνικου

Στο μνημείο Εθνικής Αντίστασης

Στον Άγιο Αλέξανδρο

Στην αίθουσα Δημ. Συμβουλίου

Στην Πλατεία Ντάβαρη

Συντελεστές
Για την εργασία αυτή συνεργάστηκαν οι ομάδες του ΣΤ1 του 11ου Δημοτικού Σχολείου
Παλαιού Φαλήρου :
 Αργοναύτες : Ελισάβετ Δόριζα, Γιάννης Καλάκος, Δημήτρης Καράμηνας, Τζωρτζίνα
Κατσιγιάννη, Μιχαήλ Κουτρούτσος.
 Βασιλιάδες : Χριστίνα Βασάλου, Παντελής Καϋμένος, Κατερίνα Κολιάτση, Παντελής
Σακελλαρόπουλος.
 Πειρατές : Αλέξανδρος Αλεξάλης, Δημήτρης Αντωνόπουλος, Αντωνία Ζεάκη, Μαρία
Κατσιγιάννη.
 Σπιρουνάτοι : Νικόλας Γαζής, Θάνος Γαρίλλης, Παρασκευή Ευαγγέλου, Ευαγγελία
Κολκού.
 Στρουμφάκια : Ναταλία Άτσου, Ελίνα Καβαλάκη, Άνη Τζεμτζίου, Γιάννης Τσόνεβ.
Στη φωτογράφιση συμμετείχαν και οι μαθήτριες του ΣΤ2 Εύα Σταμπουλίδου και Βάσω
Τσουκαλά .

Ευχαριστίες
Ευχαριστούμε :
 Το Δήμαρχο και τον Αντιδήμαρχο Παλ. Φαλήρου κ.κ. Χατζηδάκη
και Φωστηρόπουλο για την ξενάγηση στο Φλοίσβο και το
Δημαρχείο αντίστοιχα.
 Από το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του σχολείου μας τις κ.κ.
Εγγλέζου και Κατσιγιάννη για τις μετακινήσεις μας.
 Την κ. Κυργιαννάκη για τις υπέροχες φωτογραφίες που μας
έβγαλε.

Πηγές
Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τα βιβλία
 «Παλαιό Φάληρο, Όψεις της Ιστορίας της Πόλης και του
Δήμου»
 «Παλαιό Φάληρο, Το Χρονικό Μιας Όμορφης Πόλης»
Και από την ηλεκτρονική σελίδα της Wikipedia
http://el.wikipedia.org

Γνωρίζω την πόλη μου

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Γνωρίζω την πόλη μου

Similar to Γνωρίζω την πόλη μου (20)

More from polyzois

More from polyzois (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Γνωρίζω την πόλη μου