Η ιστορία της Ηλείας μέσα από τα μνημεία της

1. Η ιστορία της Ηλείας
μέσα από τα μνημεία
της

2. Ποια η θέση των Ηλείων ανάμεσα
στους Έλληνες;
«Όταν οι ελληνικές πόλεις έστειλαν εκπροσώπους στον Αλέξανδρο, στη
Βαβυλώνα, αυτός δέχθηκε πρώτα τους Ηλείους, τιμής ένεκεν, ως
διοργανωτές των Ολυμπιακών Αγώνων»
Παναγόπουλος Ανδρέας Χ. Ανταποκρίσεις από την αρχαία Ολυμπία, σελ. 96

3. Στον χάρτη σημειώνονται οι τρεις
κορυφαίοι αρχαιολογικοί χώροι της
σημερινής Ηλείας.
Γνωρίζατε ότι ο Ναός του Επικουρίου
Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας,
ήταν μνημείο των Αρκάδων;

7. Προέλευση : www.yppo.gr

8. Η Ιστορική Γεωγραφία της Ηλείας
H Ήλις ..«ωκείτο κωμηδόν»
(Στράβων 8,3,12)
Η Ήλιδα, μια από τις πολυανθρωπότερες πόλεις της Πελοποννήσου,
υπήρξε το μοναδικό μεγάλο αστικό κέντρο της αρχαίας Ηλείας, δεδομένης
της μεγάλης ευφορίας της γης, η οποία κρατούσε τους κατοίκους στην
ύπαιθρο και δεν ευνοούσε την δημιουργία πόλεων, όπως αναφέρει o
Στράβων.
Οι ανασκαφές επιβεβαιώνουν την παραπάνω μαρτυρία, δεδομένου ότι σε
όλη την επικράτεια της σημερινής Ηλείας έχουν εντοπιστεί περισσότεροι
από 112 οικισμοί.

9. Johannes Wilhelm Laurenberg , 1661

10. Η Ηλεία, κατοικήθηκε πυκνά ήδη από τα Προϊστορικά χρόνια. Το πλούσιο
ανάγλυφο που διαμορφώνεται από τη μοναδική συνύπαρξη πεδιάδων –
ορεινών όγκων, απέραντων ακτών, ιαματικών πηγών, πλούσιων ποταμών,
και του ήπιου κλίματος δημιούργησαν όλες τις απαιτούμενες προϋποθέσεις
για την ανάπτυξη κυρίως αγροτικών οικισμών.
Όπως μαρτυρούν λίθινα τέχνεργα που έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία
του Νομού, η αρχική κατοίκηση στην Ηλεία ανάγεται στην Μέση
Παλαιολιθική Περίοδο (100.000 – 40.000 π.Χ.) («Πελοπόννησος» – Εκδ. Μέλισσα, Βικάτου)

11.  Οι παλαιότεροι κάτοικοι της Ήλιδας και ευρύτερα του κάμπου της Ηλείας
ήταν Αχαιοί, όπως οι Αρκάδες και οι Αιολείς, αναμιγμένοι με άλλα ελληνικά
φύλα (Καύκωνες, Λέλεγες, Μινύες) από τη Θεσσαλία, την Αιτωλία, την
Αττική, τη Μικρά Ασία , τη Βοιωτία και τη Κρήτη
Τα τοπωνύμια και τα ονόματα των μυθικών ηρώων μαρτυρούν εύγλωτα
την μίξη των διαφόρων φύλων (Πηνειός , Λάρισσος, Ενιπεύς, Εφύρα,
Λάπιθος, Ιπποδάμεια. Κένταυροι, Ολυμπία..)

12. Μυθολογικός Χάρτης της Ηλείας
Σύμφωνα με τον Παυσανία (περιηγητή του 2ου
αι. μ.Χ.) ακόμα και ο
μυθικός «γενάρχης» - βασιλιάς των Ηλείων Αέθλιος (γιός του Διός και της
Πρωτογένειας, κόρης του Δευκαλίωνα) ήρθε από την Θεσσαλία με τους
ακόλουθούς του.

15. Η προέλευση του ονόματος των Ηλείων
 Κατά την Μυκηναϊκή Εποχή (1600 - 1200 π.Χ.) οι κάτοικοι της πεδινής
Ηλείας ονομάζονται Επειοί, από τον μυθικό βασιλιά τους Επειό, γιό του
Ενδυμίωνα.
Ο Όμηρος με αυτό το όνομα τους αναφέρει στα έργα του και επίσης μας
πληροφορεί ότι συμμετείχαν στην τρωική εκστρατεία με σαράντα πλοία .
Ηλείοι ονομάστηκαν μετά την κάθοδο των Δωριέων (1100 π.Χ.), όταν
αιτωλοδωρικά φύλα με αρχηγό τους τον Όξυλο κυριεύουν την Ήλιδα .
Το όνομα «Ηλείοι» οφείλεται στον εγγονό του Ενδυμίωνα, ή τον γιό του
Αμφίμαχου , προτελευταίου βασιλιά της Ήλιδας πριν την έλευση του
Όξυλου, σύμφωνα με τις παραδόσεις των αρχαίων συγγραφέων , κυρίως
του Παυσανία.

16. Ωστόσο, σύμφωνα με μια άλλη, γλωσσολογική αυτή τη φορά
προσέγγιση, το όνομα της ηλειακής χώρας Ήλις- Fάλις, και αντιστοίχως το
όνομα των κατοίκων της Ηλείοι- Fαλειοι, προέρχεται από το
λατινικό vallis (=κοιλάδα), χαρακτηριστικό της πεδινότητας του αναγλύφου
και της εδαφικής ευφορίας της

17. Η Ηλεία στην Εποχή του Χαλκού (2800 –
1100 π.Χ.).
 Η σημαντικότερη περίοδος της εποχής του Χαλκού είναι η Μυκηναϊκή
(1600 – 1100 π.Χ.). Αυτό μαρτυρούν τα μεγάλα νεκροταφεία αυτής της
περιόδου όπως της Αγίας Τριάδας, του Κλαδέου της Δάφνης και πρόσφατα
του Μάγειρα, αλλά και οι συστάδες θαλαμωτών τάφων (Πεύκες, Στρέφι,
Αρβανίτη) που ήρθαν στο φως με τις ανασκαφές κυρίως των τελευταίων
20 ετών.
Παρά την έλλειψη αξιόλογων οικιστικών καταλοίπων, την παραπάνω
εικόνα ενισχύουν και άλλες οι σημαντικές θέσεις με ταφικά λείψανα, όπως
οι θολωτοί τάφοι του Κακόβατου της Τριανταφυλιάς και του Βαρθολομιού
και οι τύμβοι στο Σαμικό τα Μακρύσια και την Καυκανιά.
Από τις παραπάνω θέσεις έχουν προκύψει σημαντικά ευρήματα και
εξαιρετικής ποιότητας κεραμική τα οποία μπορεί να θαυμάσει στις
προθήκες του Μουσείου του Πύργου.

18. Κλαδέος – Τρύπες. Τμήμα αμφορέα με παράσταση
εκφοράς. Τέλος 12ου
αι. π.Χ.
Προέλευση :«Αρχαιολογία: Πελοπόννησος» Συλλογικό Έργο, Εκδόσεις Μέλισσα, 2012

19. Κάτω Σαμικό – Κλειδί. Δίωτος Πιθαμφορίσκος
με σπειροειδή διακόσμηση (15ος
αι. π.Χ.)
Προέλευση :«Αρχαιολογία: Πελοπόννησος» Συλλογικό Έργο, Εκδόσεις Μέλισσα, 2012

20. Μερική άποψη του αρχαιολογικού χώρου Ηλιδας. Στο βάθος, ο
λόφος της Ακρόπολης
Προέλευση : www.thetravelbook.gr

21. Η Ήλιδα και το Ηλειακό Κράτος
στους Ιστορικούς Χρόνους
 Η Ήλιδα ξεχώρισε από νωρίς σε μέγεθος και σπουδαιότητα μεταξύ των
λοιπών πολιχνών ήδη από την αυγή των Ιστορικών Χρόνων, αν όχι και
νωρίτερα, όπως μαρτυρούν τα ποικίλα ευρήματα των ανασκαφών αυτών
των χρόνων, εφάμιλλα με όσα ήρθαν στο φως στο Ιερό της Ολυμπίας.
Κατά τον 10ο
– 9ο
αιώνα η Ήλιδα προσάρτησε διαδοχικά την Ακρώρεια
και μέρος της Πισάτιδας, συμπεριλαμβανομένου του Ιερού της Ολυμπίας.
Αργότερα, καταλαμβάνει ολόκληρη την Πισάτιδα και τον 5ο
αι την νότια
σε αυτήν Τριφυλία. Οι κάτοικοι των πόλεων αυτών χαρακτηρίζονται ως
περίοικοι και οι θέση τους ήταν ανάλογη με εκείνη των περιοίκων της
Λακωνίας, δλδ. στρατεύονταν και πλήρωναν φόρους, έχοντας όμως κάποια
αυτονομία.

22.  Ο Όξυλος, μετά την κατίσχυσή του επί των Ηλείων και την εγκατάστασή
του στην Ήλιδα αναλαμβάνει την οργάνωση των αθλητικών και ιππικών
αγώνων που διεξάγονταν και πριν αυτόν στην Ήλιδα και την Ολυμπία,
αλλά είχαν τοπικό χαρακτήρα.
Αυτή την εποχή εκτοπίζονται οι Πισάτες και οι νέοι κάτοικοι επιλέγουν
την Ολυμπία για να εδραιώσουν την λατρεία του Ολυμπίου Διός.
Μετά τον Όξυλο, οι αγώνες έπαυσαν για πολύ καιρό, όπως μαρτυρούν οι
πηγές.
Από τις αρχές του 8ου
αι. π.Χ. το Ιερό της Ολυμπίας αναπτύσσεται με
ταχείς ρυθμούς και με την αναδιοργάνωση των ξεχασμένων αγώνων από
τον Ίφιτο, εξελίσσεται βαθμιαία σε Πανελλήνιο, με φήμη μάλιστα που
ξεπερνούσε τα όρια του ελλαδικού χώρου.

23.  Ήδη στο τέλος του 6ου
αι. π.Χ. η Ήλιδα είχε όλα τα γνωρίσματα της
Πόλης – Κράτους: είχε κόψει δικό της νόμισμα, ενώ μαρτυρούνται Βουλή
και Δήμος των Ηλείων που παράλληλα με την Ολυμπιακή Βουλή εκδίδουν
ψηφίσματα.
Ως το 471 π.Χ. οπότε υπολογίζεται ότι πραγματοποιήθηκε ο β’
συνοικισμός της Ήλιδας, ενισχύθηκε σημαντικά το κέντρο και αποκτά
περισσότερες εξουσίες. Η Ήλιδα κατευθύνει την θρησκευτική και πολιτική
ζωή ολόκληρης της χώρας.

24. Προέλευση:
Γιαλούρης Ν., «Αρχαία Ήλις, Το
λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων»
Εκδόσεις Αδάμ, 1996

25. Το Ηλειακό Κράτος στους Ιστορικούς χρόνους
Γεωγραφικές - Διοικητικές ενότητες
•Κοίλη Ήλιδα
•Ακρώρεια
•Πισάτιδα
•Τριφυλία

26. Το Ηλειακό Κράτος στους Ιστορικούς χρόνους
Γεωγραφικές - Διοικητικές ενότητες
Κοίλη Ήλιδα
•Πεδινή Κοίλη Ήλιδα
•Ήλις, Υρμίνη, Μυρτούντιο, Βουπράσιο, Κυλλήνη, Αμυμώνη
•Μέση Κοίλη Ήλιδα
• Εφύρα, Οινόη Πύλος & Θαλάμαι

27. Το Ηλειακό Κράτος στους Ιστορικούς χρόνους
Γεωγραφικές - Διοικητικές ενότητες
Ακρώρεια
(Ορεινή Κοίλη Ήλιδα)
•Λασιών, Θραιστός, Άλιον, Ευπάγιο, Οπούντας

28. Το Ηλειακό Κράτος στους Ιστορικούς χρόνους
Γεωγραφικές - Διοικητικές ενότητες
Πισάτιδα
•Πίσα, Λετρίνοι, Δυσπόντιον, Φειά, Σαλμώνη, Αμφιδολία,
Αλήσιον, Ηράκλεια, Κικύσιον, Άρπινα,τα Μάργανα

29. Το Ηλειακό Κράτος στους Ιστορικούς χρόνους
Γεωγραφικές - Διοικητικές ενότητες
Τριφυλία
• Λέπρεο,
• Σαμικό, Τυπανεαί (Πλατιάνα),
• Σκιλλούς (Μακρίσια), Φρίξα,
• Επιτάλιο
• Μάκιστος (σημερινός Ναός Αθηνάς στο Μάζι)

30. Προέλευση:
Γιαλούρης Ν., «Αρχαία Ήλις, Το
λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων»
Εκδόσεις Αδάμ, 1996

31. Η ευδαιμονία των Ηλείων
 Καθοριστική αποδείχθηκε για το θαύμα που συντελέστηκε στον τόπο η
συμφωνία του Ιφίτου με τον βασιλιά και νομοθέτη των Σπαρτιατών
Λυκούργο με την οποία κηρύχθηκε η Ηλεία «ιερά Διός» και καθιερώθηκε η
εκεχειρία.
Σύμφωνα με την πρώτη απόφαση, εναγής κρινόταν όποιος περνούσε
ένοπλος τα σύνορα της Ηλείας και δεν κατέθετε τον οπλισμό του στην
είσοδό του, όπου και μπορούσε να τον παραλάβει όταν θα έφευγε.
Η δεύτερη απόφαση προέβλεπε να παύουν οι εχθροπραξίες μεταξύ των
ελληνικών πόλεων κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων.
Οι δυο αυτές αποφάσεις – συμφωνίες ίσχυαν για όλους τους Έλληνες και
πράγματι τηρήθηκαν για πολλούς αιώνες.

32. Η ευδαιμονία των Ηλείων
 Το 580 π.Χ. περίπου οι Ηλείοι, έπειτα από μια περίοδο κακοδαιμονίας
κατά την οποία οι Πισάτες με την βοήθεια των Αρκάδων είχαν κερδίσει τον
έλεγχο του Ιερού της Ολυμπίας (668 – τέλος 7ου
αι. π.Χ.) με την
συμπαράσταση των Σπαρτιατών κυριεύουν οριστικά την Πίσα και ανακτούν
την κηδεμονία του Ιερού της Ολυμπίας και την οργάνωση των Αγώνων.
Η στήριξη που πρόσφερε στους Ηλείους η Σπάρτη, υπερδύναμη της
εποχής, σε συνδυασμό με την σοφή συμφωνία για το απαραβίαστο των
συνόρων του Ηλειακού Κράτους, συνετέλεσε στην ειρηνική και ανέφελη
ζωή που για μεγάλο διάστημα, ως τον Πελοπ/κό πόλεμο, αλλά και μετά,
γνώρισε ο τόπος.

33. Η ευδαιμονία των Ηλείων
 Ενώ οι άλλες πόλεις αλληλοσπαράσσονταν και δυστυχούσαν, οι Ηλείοι
«ευανδρούσαν», όπως αναφέρει ο Στράβων.
Οι κάτοικοι απολάμβαναν εποχές ευμάρειας, «…άπειροι όντες παντός
δεινού και πάσης πολεμικής περιστάσεως..» όπως παραδίδει ο Πολύβιος.
Απόδειξη της οικονομικής και πολιτικής αλκής των Ηλείων είναι η
ανέγερση κατά τον 5ο
π.Χ. αιώνα του γιγαντιαίου Ναού του Διός στην
Ολυμπία και (471 – 456 π.Χ.), το καύχημα της γενιάς μετά τα περσικούς
πολέμους και η ολοκλήρωση λίγα χρόνια μετά του πολιτιστικού θαύματος,
με την αφιέρωση στο Ιερό από τους Ηλείους του εκπληκτικής τέχνης έργου
του Φειδία, το χρυσελφάντινο άγαλμα του Διός.

34. Προέλευση: Ψηφιακή Έκθεση . Μουσείο της Ιστορίας των
Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαιότητας.

36. Προέλευση:
Χατζή Γεωργία, Το Αρχαιολογικό Μουσείο
της Ολυμπίας», Αθήνα 2008, Εκδόσεις
Ολκός.

37. Προέλευση:
Χατζή Γεωργία, Το Αρχαιολογικό Μουσείο
της Ολυμπίας», Αθήνα 2008, Εκδόσεις
Ολκός.

38. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς
την αιώνια δόξα

39. Οι Αγώνες
Στον κάλλιστο της Ελλάδος τόπο, την Ηλεία, οργανώθηκαν αθλητικοί αγώνες
για πρώτη φορά στην ιστορία του Πολιτισμού.
Οι φωτισμένοι διοργανωτές της Πανελλήνιας Ολυμπιακής Πανηγύρεως προς
τιμήν του Διός, ευλαβώς και σταθερά επαναλαμβανόμενης κάθε τέσσερα χρόνια
στην ιερή επικράτεια του ηλειακού κράτους, εμπνεύστηκαν, επεξεργάστηκαν και
παγίωσαν μέσα σε λίγες Ολυμπιάδες τον αθλητικό Αγώνα, έναν συμπαγή κώδικα
κανονισμών και διαδικασιών, κοινά αποδεκτών, για την μέτρηση των φυσικών
και ψυχικών δυνάμεων των ανδρών.

40. Οι Αγώνες
Μέσω του Ολυμπιακού αθλητικού Αγώνα καθίσταται δυνατή η ειρηνική
ανάδειξη του ικανότερου, του πιο γρήγορου και δυνατού. Οι δοκιμασίες, πλέον,
λαμβάνουν χώρα με οργανωμένο τρόπο ενώπιον των Ηλείων και των
υπολοίπων Ελλήνων και προσφέρουν θέαμα και συγκίνηση.
Οι παριστάμενοι γίνονται μάρτυρες της αλκής και του ήθους των
αγωνιζομένων, αποκτούν πρότυπα και προσπαθούν να μιμηθούν μέχρι
ταύτισης τους Ολυμπιονίκες.
 Η νίκη στην κονίστρα της Ολυμπίας αποτελεί την αδιάψευστη απόδειξη και
εγγύηση της αξίας ενός θνητού ο οποίος θεωρείται εκλεκτός του Διός και στο
εξής τιμάται ως ήρωας. Μετά από ένα τέτοιο άυλο γέρας, μόνο ο Κότινος μπορεί
να σταθεί ως χειροπιαστό αντίστοιχο για τον νικητή

41. Οι Αγώνες
Οι θεσμοί του αθλητικού Ολυμπιακού Αγώνα και της Ιερής Εκεχειρίας
συνιστούν μέγιστες κατακτήσεις της αρχαϊκής κοινωνίας των Ηλείων. Σύντομα
υιοθετήθηκαν από όλους τους Έλληνες και αργότερα τον υπόλοιπο κόσμο.
Αποτελούν ορόσημο, δυνάμενο να συγκριθεί με την γέννηση λίγο αργότερα της
Δημοκρατίας στο αθηναϊκό κράτος, της οποίας προφανώς υπήρξαν
προϋπόθεση.
Την θέση που καταλάμβαναν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην καρδιά και την
συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων συνόψισε με την μαγεία και δύναμη της
ποιητικής του γραφής ο Πίνδαρος, τον 5ο π.Χ. αιώνα, στον εξής στίχο:
«Από τον Ήλιο λαμπρότερο τη μέρα φωτοπερίχυτο άστρο μη ζητήσεις στον
έρημο αιθέρα, ούτε αγώνα πιο τρανό από τον Ολυμπιακό να τραγουδήσεις».
Πινδάρου Ολυμπιόνικος 1, Ιέρωνι Συρακουσίω, κέλητι, στ. 1-11, μετφρ. Β.Ι. Λαζανά

42. Οι Αγώνες
Με τους Ολυμπιακούς αγώνες σφυρηλατήθηκε η εθνική, φυλετική και
πνευματική ενότητα των Ελλήνων. Οι αγώνες συνδύαζαν το βαθύ
θρησκευτικό πνεύμα με το ηρωικό παρελθόν των Ελλήνων, τον μέγιστο
βαθμό της καλλιέργειας του σώματος, του νου και της ψυχής με τις
πανανθρώπινες φιλοσοφικές αξίες και την προβολή του ατόμου και των
πόλεων με το ύψιστο ιδανικό του ευ αγωνίζεσθαι.
Η ακμή και η παρακμή του κράτους των Ηλείων συνδέθηκε άρρηκτα με
την πορεία του ιερού του Διός στην Ολυμπία και την τέλεση των
Ολυμπιακών Αγώνων.
Το 393 μ.Χ., οι Ολυμπιακοί Αγώνες απαγορεύθηκαν με διάταγμα του
Θεοδοσίου, όταν είχαν ήδη τελεστεί 293 Ολυμπιάδες από την καθιέρωσή
τους το 776 π.Χ.

44. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Η Ήλιδα υπήρξε η πόλη που είχε την ευθύνη της οργάνωσης και
διεξαγωγής των περιλάλητων Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας.
Οι αθλητές που επιθυμούσαν να πάρουν μέρος στους αγώνες, όφειλαν να
παρουσιαστούν τουλάχιστον σαράντα ημέρες πριν την έναρξή της μεγάλης
πανηγύρεως στην Ήλιδα. Εκεί θα ελέγχονταν από τους Ελλανοδίκες ως
προς το αν διέθεταν τις προϋποθέσεις να λάβουν μέρος στους αγώνες, θα
διδάσκονταν τους πρακτικούς κανόνες των αθλημάτων και τις αρχές του ‘ευ
αγωνίζεσθαι’ και θα ασκούνταν στις αθλητικές εγκαταστάσεις της.
 Οι καλύτεροι εξ αυτών, όσοι κατάφερναν να ανταποκριθούν στη σκληρή
προπόνηση και τις λοιπές δοκιμασίες των ελλανοδικών, αποκτούσαν το
δικαίωμα συμμετοχής ως αθλητές στους αγώνες στο Ολυμπιακό Ιερό και με
αυτή την ιδιότητα γίνονταν μέλη της ιεράς Πομπής.

45. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Όπως και άλλες πομπές που σχηματίζονταν με την αφορμή εορτασμών σε ιερά
διαφόρων περιοχών της αρχαίας Ελλάδας, η μεγαλειώδης και ιεροπρεπής Πομπή
των Ηλείων σχηματιζόταν στην Ήλιδα κάθε τέσσερα χρόνια, την δεύτερη πανσέληνο
του θερινού ηλιοστασίου, παραμονές της μεγάλης εορτής του Διός .
Τμήμα της ανάγλυφης Ζωφόρου του Παρθενώνα με θέμα την Πομπή των Παναθηναίων

46. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Ήταν ίσως η μεγαλύτερη ομαδική ειρηνική μετακίνηση της αρχαιότητας
ανθρώπων και ιεράς σκευής από το άστυ προς το ιερό για την τέλεση της
μεγίστης πανηγύρεως των Ελλήνων προς τιμήν του υψίστου των θεών
τους.
Ταυτόχρονα όμως, η Ιερά Πομπή συνιστούσε σημαντική τελετουργική
διαδικασία για την ψυχοπνευματική προετοιμασία των συντελεστών και των
πιστών που θα συμμετείχαν στη μεγάλη αυτή γιορτή.
Δεν ήταν ένα απλό περπάτημα σε απόσταση μερικών «Σταδίων» αλλά
είχε θρησκευτικό και πανηγυρικό χαρακτήρα και ήταν αναπόσπαστο μέρος
των Ολυμπιακών Αγώνων ,των οποίων αποτελούσε το προοίμιο.

47. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Ιερείς και αξιωματούχοι της Ήλιδας, θεωροί, (αντιπρόσωποι των
ελληνικών πόλεων), ελλανοδίκες, αθλητές διάσημοι, λιγότερο γνωστοί και
πρωτόπειροι με τους προπονητές τους, διάφοροι ιππείς και ηνίοχοι με τα
αγωνιστικά άλογα και άρματά τους, κήρυκες και σαλπιγκτές των αγώνων
ήταν τα εξέχοντα μέλη που βρίσκονταν στην κεφαλή.
Στην Πομπή ενσωματώνονταν οι πολίτες της Ήλιδας, οι Ηλείοι των
περιχώρων και οι πολυάριθμοι ξένοι προσκυνητές μαζί με τις πλούσιες
προσφορές τους και τα ζώα προς θυσία.

48. Ζωγραφική - υποθετική
αναπαράσταση της ηλειακής ιεράς
πομπής.
Π.Βαλαβάνης, ‘Γεννημένοι Νικητές ‘
Εκδόσεις Ακρίτας, 2003
Κωνσταντίνος Β. Αντωνόπουλος, Αρχαιολόγος

49. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Η αναχώρηση της Ιεράς Πομπής από την Ήλιδα γινόταν την
παραμονή της έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ακολουθώντας την ευρύχωρη, μεγαλοπρεπή και φροντισμένη
πεδινή ιερά οδό, προσέγγιζαν την πόλη των Λετρίνων όπου θα
διανυκτέρευαν.

50. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Τα μέλη της Ιεράς Πομπής λίγο πριν φτάσουν στους Λετρίνους, τελούσαν
καθαρμούς στην ονομαστή πηγή Πιέρα, θυσιάζοντας χοίρους και πλένοντας
τα μέλη τους με νερό της ιερής αυτής πηγής.
Ο μελετητής της ιστορίας και των μνημείων της Ηλείας Γεώργιος
Παπανδρέου, παραδίδει πως η Πιέρα πηγή πρέπει να ήταν μνημειώδης και
βρισκόταν επί της Ιεράς Οδού, μεταξύ των σημερινών χωριών Άγιου Ηλία
και Δουνεΐκων, όχι μακριά από την παραλία.
Στην ίδια πηγή ο Παυσανίας μας παραδίδει ότι συνήθιζαν να καθαίρονται
και οι δεκαέξι Ηλείες γυναίκες, υφάντρες του πέπλου της Ήρας, κατά την
μετάβασή τους στην Ολυμπία προκειμένου να τελέσουν τα Ηραία.

51. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Η επιβλητική Πομπή στην πορεία της συναντούσε και διέσχιζε διάφορα πολίσματα και
κώμες της Κοίλης Ήλιδας και της Πισάτιδας. Επίσης συναντούσε ιερά, βωμούς,
επαύλεις, μνημεία, ανδριάντες, κήπους, αμπελώνες και ελαιώνες, όπως συνέβαινε για
παράδειγμα και με την Ιερά οδό που συνέδεε την Αθήνα με το Ιερό της Δήμητρας στην
Ελευσίνα.
Το Δυσπόντιον ήταν μια από τις οκτώ μεγάλες πόλεις της Πισάτιδας το οποίο,
σύμφωνα με τον περιηγητή Στράβωνα, βρισκόταν πάνω στην πεδινή (ιερά) οδό
Ήλιδας - Ολυμπίας.
Ο ερευνητής Γ. Παπανδρέου* εικάζει ότι ο σημερινός οικισμός της Σκαφιδιάς, όπου
έχουν εντοπιστεί και διατηρούνται αρκετά αρχαιολογικά λείψανα, μεταξύ των οποίων
και οι λουτρικές εγκαταστάσεις των ρωμαϊκών χρόνων στην παραλία, δίπλα στις
εκβολές του ποταμού Ιάρδανου, θα μπορούσε να ταυτιστεί με το αρχαίο Δυσπόντιο.
.

52. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η ιερή Πομπή των Ολυμπιακών Αγώνων
Η Πομπή ξεκινούσε από τους Λετρίνους νωρίς το πρωί της ημέρας της
έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Απαντώντας την κοίτη του Αλφειού
συνέχιζε παρόχθια προς τα ανατολικά μέχρι να προσεγγίσει στα ενδότερα
της κοιλάδας το ιερό της Ολυμπίας, όπου πανηγυρικά έφτανε περίπου το
μεσημέρι.
Μια ακόμα Ολυμπιάδα ξεκινούσε.

53. Αναπαράσταση της Πομπής των Ολυμπιακών Αγώνων
Ψηφιακή Έκθεση . Μουσείο της Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαιότητας
Αρχαία Ολυμπία

54. ης
E ET LA TRIPHYLIE
le Voyage du Jeune
harsis. Par M.BARBIE DU
GE. Aout 1786/ Guill De

56. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Ο περιηγητής της αρχαιότητας Παυσανίας (2ος αι. μ.Χ.) στο έργο του
«Ελλάδος Περιήγησις» παραδίδει πως ο δρόμος που συνέδεε την Ολυμπία
με την Ήλιδα ονομαζόταν «Ιερά Οδός».
Σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα με τον οποίο συμφωνεί και ο
Παυσανίας, η απόσταση Ολυμπίας – Ήλιδας μέσω των Λετρίνων δλδ μέσω
της Ιεράς Οδού ήταν 300 στάδια, περίπου 57/55 σημερινά χιλιόμετρα. (1
Στάδιο = 192,27μ/ 185μ)

57. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η Ορεινή Οδός Ήλιδας – Ολυμπίας
Οι φιλολογικές μαρτυρίες αναφέρουν την ύπαρξη ορεινής διαδρομής που επίσης
συνέδεε την Ήλιδα με την Ολυμπία. Το συνολικό της μήκος δεν είναι γνωστό.
Βεβαίως, το γεωμορφολογικό ανάγλυφο της ανατολικής Ηλείας με τους πολλούς
λόφους και ορεινούς όγκους, τις χαράδρες και τα λοιπά φυσικά εμπόδια, μας
υποχρεώνει να θεωρήσουμε την ορεινή αυτή οδό ως δύσβατη και οπωσδήποτε
ακατάλληλη για τις ανάγκες της Πομπής των Ολυμπιακών Αγώνων.
Όπως και η πεδινή έτσι και η ορεινή οδός διερχόταν από συγκεκριμένες ηλειακές
κώμες και πολίχνες. Η σημαντικότερη εξ’αυτών ήταν η Πύλος, η δεύτερη μεγαλύτερη
σε πληθυσμό μετά την Ήλιδα πόλη των Ηλείων, στη συμβολή των ποταμών Λάδωνα
και Πηνειού, αρχαιολογικά λείψανα της οποίας έχουν εντοπιστεί στην περιοχή του
Αγραπιδοχωρίου Πηνείας, στο σημερινό φράγμα του Πηνειού ποταμού.

58. Η Ιερά Οδός των Ηλείων
Ο δρόμος των αθλητών προς την
αιώνια δόξα
Η Ορεινή οδός Ήλιδας - Ολυμπίας
Προφανώς, η ορεινή οδός, ως συντομότερη της πεδινής, εξυπηρετούσε τις ανάγκες
της διοίκησης και διαχείρισης του ιερού του Διός, δεδομένου ότι η έδρα των
αξιωματούχων, των ελλανοδικών και όλων των επαγγελματιών, ήταν η Ήλιδα.
Επίσης κάλυπτε τις ανάγκες μετακίνησης του συνόλου των κατοίκων της Ήλιδας και
των πόλεων και οικισμών της ορεινής περιοχής, είτε αυτοί επιθυμούσουν να μεταβούν
προς το ιερό της Ολυμπίας η να επιστρέψουν από αυτό.

59. Heinrich Kiepert , 1884
http://www.gottwein.de/latine/map/gr_elis.php

60. Ιερά Οδός
Ορεινή Οδός
Ήλιδα – Ολυμπία
Oδική σύνδεση στην αρχαιότητα

61. Κωνσταντίνος Β. Αντωνόπουλος, Αρχαιολόγος

62. Η Ηλεία δεν πήρε ενεργό μέρος στους Περσικούς πολέμους, αναφέρεται
όμως στα αναθήματα στην Ολυμπία και στους Δελφούς. Αμέσως μετά τον
πόλεμο μεταβλήθηκε το πολίτευμά της σε δημοκρατικό, κατά το
παράδειγμα του αθηναϊκού.
 Στον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Ηλείοι ήταν σύμμαχοι των Σπαρτιατών,
αλλά εξαιτίας της έριδας για το Λέπρεο, προσχώρησαν μετά τη Νικίειο
ειρήνη στη συμμαχία των Αργείων.
Η ήττα τους στον πόλεμο με τη Σπάρτη (402­400 π.Χ.) ανάγκασε τους
Ηλείους να αφήσουν αυτόνομους τους περιοίκους τους και να επανέλθουν
στην πελοποννησιακή συμμαχία· μετά τη μάχη των Λεύκτρων απέκτησαν
και πάλι την ανεξαρτησία τους.

63.  Κατά τη βασιλεία του Φιλίππου B’ της Μακεδονίας υπερίσχυσε η
φιλομακεδονική μερίδα, αλλά οι Ηλείοι πολέμησαν και στη μάχη της
Μεγαλόπολης (331 π.Χ.) και στον Λαμιακό πόλεμο εναντίον των
Μακεδόνων.
Μετά την ίδρυση της Αιτωλικής Συμπολιτείας, οι Ηλείοι προσχώρησαν σε
αυτήν. Τέλος, με την είσοδο της Ήλιδας στην Αχαϊκή Συμπολιτεία (191)
έληξε η ανεξάρτητη ιστορία της
Από το 146 π.Χ. αποτέλεσε τμήμα της Provincia Macedonia, της ρωμαϊκής
επαρχίας της Αχαΐας.

64.  Το 276 μ.Χ. και εξής η Ηλεία υποφέρει από τις βαρβαρικές επιδρομές
στην Πελοπόννησο.
 Καίριο ήταν το πλήγμα που υπέστη με το διάταγμα του Θεοδοσίου του Β’
το 426 μ.Χ. με το οποίο απαγορεύθηκε η λειτουργία όλων των αρχαίων
ιερών λόγω της συνεχούς εξάπλωσης του Χριστιανισμού .
Το 552 μ.Χ. η χώρα καταστρέφεται ολοκληρωτικά από σεισμό που
ισοπεδώνει το ιερό της Ολυμπίας .

65. Τα μνημεία της
Ηλείας

68. Τα λιμάνια της Ηλείας
Τμήμα κρατήρα με παράσταση πλοίου. Ύστεροι Γεωμετρικοί Χρόνοι.
Αρχαιολογικό Μουσείο Ήλιδας. (Προέλευση: Ημερολόγιο 2009 - Ζ’ ΕΠΚΑ).

69. Τα λιμάνια της Ηλείας
 Η μετακίνηση ανθρώπων και η διακίνηση αγαθών κατά την αρχαιότητα,
όπως και σε κάθε εποχή άλλωστε, διεξαγόταν σε μεγάλο ποσοστό μέσω
των θαλασσίων οδών.
Η αρχαιότερη κοινά αποδεκτή μέσω αρχαιολογικών ευρημάτων ένδειξη
ναυσιπλοΐας στη Μεσόγειο ανάγεται στο τέλος της Παλαιολιθικής Εποχής
(9η χιλιετία π.Χ.) και αφορά μεταφορά οψιδιανού από τη Μήλο στο
σπήλαιο Φράχθι της Αργολίδας.
Εύλογα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το θαύμα που συντελέστηκε στα
δυο κέντρα της Ηλείας, το αστικό της Ήλιδας και το θρησκευτικό της
Ολυμπίας οφείλεται, εν πολλοίς, στην γειτνίαση της περιοχής με την
θάλασσα και συγκεκριμένα στην ύπαρξη και λειτουργία των σημαινόντων,
διαχρονικών λιμανιών της Κυλλήνης και της Φειάς που και σήμερα ακόμα
συνιστούν πύλες εξυπηρέτησης της κίνησης αυτής.

70. Τα λιμάνια της Ηλείας
Ψηφιδωτή εικονιστική θαλάσσια παράσταση από το δάπεδο του περιστυλίου
των Θερμών του Κρονίου στο ιερό της Ολυμπίας. Ο Τρίτων, θαλάσσιος δαίμων,
γιός του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, αποτελεί την κεντρική μορφή της
παράστασης. Ως άλλος ηνίοχος, απεικονίζεται κρατώντας τρίαινα να οδηγεί
δυο ζεύγη θαλάσσιων ίππων που σέρνουν τον ίδιο επάνω στα κύματα της
θάλασσας, χωρίς άρμα. Ρωμαϊκοί Χρόνοι.

71. Τα λιμάνια της Ηλείας
Κατά την αρχαιότητα, οι δυο πόλεις και λιμάνια της Ηλείας, η Κυλλήνη
και η Φειά, παρουσίαζαν φυσιολογική κίνηση, κατά κύριο λόγο τους
θερινούς μήνες.
Ωστόσο, η εικόνα άλλαζε κάθε τέσσερα χρόνια, το καλοκαίρι της
Ολυμπιακής χρονιάς, καθώς πλησίαζε η εποχή της τέλεσης των αγώνων.
Τα δυο λιμάνια υποδέχονταν πλήθη Ελλήνων που προσέρχονταν αθρόα
στην ιερή γη της Ηλείας με πλοία της εποχής και με προέλευση την
ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα και τις πολυάριθμες αποικίες ανά την
Μεσόγειο, προκειμένου να τιμήσουν τον Δία, τον κοινό τους θεό.

72. Τα λιμάνια της Ηλείας
Οπωσδήποτε, οι εκατοντάδες στην αρχή και αργότερα χιλιάδες των
προσκυνητών, έφεραν μαζί τους τα πολύτιμα, μικρά ή μεγαλύτερα
αφιερώματα στο Ιερό, και μαζί με αυτά ποικίλα άλλα αγαθά, ζώα,
εμπορεύματα και είδη προς κατανάλωση.
Ασφαλώς, τα μεγέθη του επιβατικού και εμπορικού όγκου που
διακινούνταν μέσω των θαλασσίων οδών, αυξάνονταν προοδευτικά,
ακολουθώντας την εξέλιξη και πρόοδο της ναυπηγικής τέχνης και της
ναυσιπλοΐας και την προοδευτικά μεγεθυνόμενη φήμη και αίγλη των
Ολυμπιακών Αγώνων.

73. Τα λιμάνια της Ηλείας
Αναπαράσταση
(μοντέλο) εμπορικού
πλοίου (Κυρήνεια ΙΙ)
του 4ου π.Χ. αι.
Προέλευση:
www.naftotopos.gr

74. Τα λιμάνια της Ηλείας
Παράσταση πενταθλητών σε Παναθηναϊκό αμφορέα. Από αριστερά:
άλτης, ακοντιστής, δισκοβόλος και ένας ακόμα ακοντιστής. Β’ μισό 6ου
π.Χ. αι. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

75. Η Κυλλήνη, κατά το μεγαλύτερο διάστημα της αρχαιότητας, λειτούργησε
ως επίνειο της Ήλιδας. Όπως μαρτυρεί ο Παυσανίας, ο βολικός και
απάνεμος όρμος της, ενισχυμένος από προβλήτες, προσέφερε προστασία
στα πλοία από νοτιοδυτικούς ανέμους. Χάρη σε αυτό το φυσικό
πλεονέκτημα, φαίνεται πως από την αρχαιότητα και μέχρι τη σύγχρονη
εποχή η θέση δεν έπαψε να χρησιμοποιείται για τον ελλιμενισμό πλοίων.
Ήδη από τα ομηρικά χρόνια και πιθανότατα και πριν, δίπλα στο λιμάνι
αναπτύχθηκε κώμη που έλαβε το όνομα Κυλλήνη, πιθανόν από Αρκάδες
που κατέβηκαν από το όρος Κυλλήνη της Κορινθίας γνωστό σήμερα ως
όρος Ζήρεια.

77. Η πόλη – λιμάνι της Κυλλήνης αναφέρεται στις πηγές ως τόπος
διεξαγωγής γεγονότων που σχετίζονται με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο
(431 – 404 π.Χ.).
 Μαθαίνουμε από τους αρχαίους συγγραφείς ότι κατά το β’ μισό του 5ου
π.Χ. αιώνα, η Κυλλήνη υπέφερε σοβαρές καταστροφές ως αποτέλεσμα
λεηλασιών εις βάρος των Ηλείων, τη πρώτη φορά από τους Κερκυραίους
μετά τη ναυμαχία της Λευκίμμης (435 π.Χ.) και τη δεύτερη από τους
Σπαρτιάτες, μετά τη λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου (400 - 399π.Χ.),
οι οποίοι και κατεδάφισαν τα τείχη της, καθώς οι Ηλείοι βρέθηκαν με το
στρατόπεδο των ηττημένων .
(Θουκυδίδου Ιστορία, Βιβλίο Α’, Κεφ.30
 Ξενοφώντος Ελληνικά, Γ’κεφ. 2,30

78. Σημαντικές πληροφορίες για την Κυλλήνη αντλούμε από τους γεωγράφους και
περιηγητές των ρωμαϊκών χρόνων Στράβωνα (64 π.Χ. - 24 μ.Χ.) και Παυσανία οι
οποίοι μας πληροφορούν ότι στην εποχή τους, η κώμη δεν ήταν μεγάλη και ότι
απέχει εκατόν είκοσι στάδια, (περίπου 23 χιλιόμετρα) από την πρωτεύουσα Ήλιδα.
Μνημονεύουν άγαλμα του Ασκληπιού, έργο του Κολώτη, μαθητή του Φειδία,
φτιαγμένο από ελεφαντοστό, ιερό της Αφροδίτης και λατρείας του θεού Ερμή στον
οποίο είχαν αφιερώσει άγαλμα με την μορφή όρθιου ανδρικού μορίου.
Στα χρόνια που ακολούθησαν τις Σταυροφορίες, το λιμάνι της Κυλλήνης αποκτά
ξανά μεγάλη αίγλη. Πάνω στα λείψανα των αρχαίων εγκαταστάσεων και με την
συχνή επανάχρηση οικοδομικού υλικού που υπήρχε in situ, ο Γοδεφρείδος Β’
Βιλλεαρδουίνος, ηγεμόνας των Φράγκων κατακτητών, ίδρυσε εδώ την Clarentia,
γνωστή στους βυζαντινούς και ως «Γλαρέντζα», το επίνειο της Ανδραβίδας,
πρωτεύουσας του περίφημου στα μεσαιωνικά χρόνια πριγκιπάτου της Αχαΐας
Στράβωνος Γεωγραφικά Η’, 3.4
Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησις, Βιβλίο VI (Ηλιακών Β) κεφ.26,4

79. Η Φειά ή Φεά στο σημερινό κόλπο του Αγίου Ανδρέα αποτελούσε κατά την
αρχαιότητα το επίνειο της Πισάτιδας και βόρειο όριό της με την Κοίλη Ήλιδα.
 Όταν η Ήλιδα υπέταξε την Πίσα και τις άλλες πόλεις ως περιοίκιδες, η Φειά
μετατράπηκε στο δεύτερο σε σπουδαιότητα λιμάνι του ηλειακού κράτους μετά την
Κυλλήνη.
Η Φειά κατά την ομηρική εποχή, όπως μας πληροφορούν οι αρχαίες πηγές, ήταν
πόλη τειχισμένη. Κάτω από τα τείχη της, σύμφωνα με τον Όμηρο, έλαβε χώρα η
σύγκρουση των Πυλίων υπό τον Νέστορα με τους Αρκάδες .
Στην Οδύσσεια ο Τηλέμαχος συναντά την Φειά κατά το ταξίδι της επιστροφής του
από την Πύλο στην Ιθάκη. Φαίνεται πως η Φειά ήταν σπουδαίο αναγνωριστικό
στοιχείο για την ναυσιπλοΐα στο Ιόνιο και στα ταξίδια προς τις ελληνικές πόλεις της
Κάτω Ιταλίας.

80. Η Φειά ή Φεά στο σημερινό κόλπο του Αγίου Ανδρέα αποτελούσε κατά
την αρχαιότητα το επίνειο της Πισάτιδας και βόρειο όριό της με την Κοίλη
Ήλιδα. Όταν η Ήλιδα υπέταξε την Πίσα και τις άλλες πόλεις ως περιοίκιδες,
η Φειά μετατράπηκε στο δεύτερο σε σπουδαιότητα λιμάνι του ηλειακού
κράτους μετά την Κυλλήνη.
Η Φειά κατά την ομηρική εποχή, όπως μας πληροφορούν οι αρχαίες
πηγές, ήταν πόλη τειχισμένη. Κάτω από τα τείχη της, σύμφωνα με τον
Όμηρο, έλαβε χώρα η σύγκρουση των Πυλίων υπό τον Νέστορα με τους
Αρκάδες . Στην Οδύσσεια ο Τηλέμαχος συναντά την Φειά κατά το ταξίδι της
επιστροφής του από την Πύλο στην Ιθάκη. Φαίνεται πως η Φειά ήταν
σπουδαίο αναγνωριστικό στοιχείο για την ναυσιπλοΐα στο Ιόνιο και στα
ταξίδια προς τις ελληνικές πόλεις της Κάτω Ιταλίας.

81. Στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, το λιμάνι της Φειάς επίσης
αποτέλεσε το σκηνικό συγκρούσεων μεταξύ των αντίπαλων παρατάξεων,
ενώ με τη λήξη του, δοκίμασε την ίδια τύχη με την Κυλλήνη, χάνοντας τα
τείχη του ως ταπεινωτικό όρο που επέβαλλαν στους Ηλείους οι νικητές του
πολέμου Λακεδαιμόνιοι.
Ομ. Ιλ. Η’135
Ομ. Οδ. Ο’ 297
Θουκυδίδου Ιστορία, Βιβλίο Β’, Κεφ.25 - Βιβλίο Ζ’, Κεφ.31.1
Ξενοφώντος Ελληνικά, Γ’κεφ. 2,30

82. Η Φειά ήταν εκτεταμένη και αραιοκατοικημένη, όπως προκύπτει από τα
σωζόμενα λείψανα. Στα κλασικά χρόνια, η κώμη καταλάμβανε όλη την
επιφάνεια του ακρωτηρίου Ιχθύς, πλησιάζοντας στα βόρεια τον σημερινό
οικισμό της Σκαφιδιάς, στο μέρος όπου ο μικρός ποταμός με την αρχαία
ονομασία Ιάρδανος χύνεται στο Ιόνιο.
Στην κορυφή του λόφου βρισκόταν η ακρόπολη της Φειάς εκεί που
σήμερα σώζονται τα λείψανα του μεσαιωνικού οχυρού, γνωστό στις πηγές
ως Ποντικόκαστρο. Πρόκειται για κάστρο ιδρυμένο στη βυζαντινή εποχή,
πάνω στα λείψανα της αρχαίας ακρόπολης που αργότερα καταλήφθηκε
από τους φράγκους κατακτητές.

86. Βρέθηκε στο βόρειο άκρο του νεκροταφείου της κοινότητας του
Σταφιδοκάμπου, με προσανατολισμό Α-Δ. Δυο σειρές (στρώσεις) ευμεγέθων
ορθογώνιων λιθόπλινθων από πωρόλιθο, σχηματίζουν κατά το ακανόνιστο
ισόδομο σύστημα τις τέσσερις πλευρές του τάφου.
 Η κάλυψη του τάφου επιτυγχάνεται με τέσσερις παρόμοιους
λιθόπλινθους εγκάρσια τοποθετημένους πάνω στα τοιχώματα. Η άνω
απόληξη των τριών λιθοπλίνθων είναι τριγωνική ώστε σχηματίζεται
σαγματοειδής επιφάνεια και δίδεται η εντύπωση δίρρυτης στέγης.
Οι εξωτερικές του διαστάσεις είναι 3,10 Χ 1,70μ Χ 1,40μ. ενώ οι
εσωτερικές 2,20 Χ 0,70μ. Εσωτερικά τα τοιχώματα ήταν επιχρισμένα με
λεπτό λευκό κονίαμα το οποίο διατηρήθηκε αποσπασματικά ενώ
παρατηρήθηκε και η χρήση χρωστικών

88. Ο νεκρός ήταν τοποθετημένος ύπτιος, εκτάδην πάνω στο φυσικό έδαφος με το
κεφάλι προς τα ανατολικά. Ο σκελετός ανήκε σε άνδρα, λόγω όμως της φθοράς του
σκελετικού υλικού, δεν κατέστη δυνατός ο προσδιορισμός της ηλικίας του.
Πιθανότατα ο νεκρός ήταν τοποθετημένος σε ξύλινο φορείο κάτι που μαρτυρούν τα
σιδερένια καρφιά που βρέθηκαν σε διάφορα σημεία εντός του τάφου. Μεταξύ των
ευρημάτων συγκαταλέγονται μελαμβαφής σκύφος, χυτροειδές αγγείο, στλεγγίδα με
επίχρυση λαβή και τμήματα μια δεύτερης στλεγγίδας. Χρονολογείται στο α’ μισό του
4ου αι. π.Χ.
Μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί οικιστικά λείψανα στην ευρύτερη περιοχή,
γεγονός που δυσχεραίνει την σύνδεση του Νεκροταφείου του Σταφιδοκάμπου με
κάποιο αρχαίο οικισμό. Μπορούμε ωστόσο να υποθέσουμε ότι, λόγω της μικρής
σχετικά απόστασης από την Ήλιδα, ο οικισμός θα ήταν εξαρτημένος διοικητικά από
αυτήν. Όπως άλλωστε μας πληροφορεί ο Στράβων (8.3.12), η Κοίλη Ήλιδα είχε σε
όλη της την έκταση πολλές μικρές πόλεις οι οποίες ευημερούσαν χάριν στην ευφορία
των εδαφών και λόγω του ιερού χαρακτήρα του ηλειακού κράτους.

90. Προέλευση: www.yppo.gr

91. Στον σύγχρονο οικισμό της Σκαφιδιάς, εντός διαφόρων οικοπέδων, έχουν
ανασκαφικά εντοπιστεί θεμέλια κτηρίων και αρχαιολογικά κατάλοιπα που ανήκουν
σε οικισμό της Ρωμαϊκής εποχής. Σύμφωνα με τα προκύψαντα δεδομένα, η περιοχή
του οικισμού φαίνεται πως είχε κατοικηθεί κατά το διάστημα από τον 1ο έως
τουλάχιστο και τον 4ο αι. μ.Χ. και πιθανότατα αποτελούσε σπουδαίο συγκοινωνιακό
κόμβο, όπως τουλάχιστο μπορούμε να εικάσουμε από την ύπαρξη οδοσήμου που
βρέθηκε στην ίδια θέση. Ο ερευνητής Παπανδρέου εκτιμά ότι ενδεχομένως εδώ
βρισκόταν το αρχαίο Δυσπόντιο, μία από τις οκτώ μεγάλες πόλεις της Πίσας ( Στράβ.
357. Παυσ VI,22,4.).
Σε θέση που γειτνιάζει με τον οικισμό, ή αποτελεί την προς βορρά συνέχειά του,
σώζονται επί της παραλίας τα λείψανα μεγάλου και πολυτελούς δημόσιου λουτρικού
συγκροτήματος.

92. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του λουτρού της Σκαφιδιάς ήταν η πολυτέλεια που του
προσέδιδε ο εξαιρετικής ποιότητας ψηφιδωτός διάκοσμος των δαπέδων του σε
συνδυασμό με τις ορθομαρμαρώσεις και τα χρώματα στους τοίχους.
Στα ψηφιδωτά δάπεδα η θεματολογία ποικίλλει, περιλαμβάνοντας πολύχρωμα
φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα όπως τεμνόμενοι ρόμβοι εγγεγραμμένοι σε ορθογώνια
με λευκό βάθος, ταινίες, κάνθαροι και βλαστόσπειρες από όπου εκφύονται φύλλα
κισσού, ρόμβους και κύκλους.
 Σε ένα από τα μεγαλύτερα δωμάτια, στο κέντρο περίπου του συγκροτήματος,
αποκαλύφθηκε σε αποσπασματική κατάσταση διατήρησης ψηφιδωτό δάπεδο όπου σε
ζώνη πλησίον του τοίχου απεικονίζονται δελφίνια στη σειρά.

93. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΟΡΥΦΗΣ
Προέλευση:
Αρχείο Ε.Φ.Α. Ηλ

95. Κτισμένο στην κορυφή δυο συνεχόμενων χαμηλών λοφίσκων, το «κάστρο της
Κουκουβίτσας», αλλιώς γνωστό ως "κάστρο της Κορυφής" εντοπίζεται περίπου 2,5
χιλιόμετρα βόρεια της ομώνυμης κοινότητας. Πρόκειται για τοπωνύμια τα οποία δεν
μαρτυρούν αλλά κρύβουν το αρχαίο παρελθόν του οχυρού και την πόλη για την
προστασία της οποίας είχε ανεγερθεί.
Με εντυπωσιακά τείχη συνολικού μήκους 86 και μέγιστου σωζόμενου ύψους 3
μέτρων, συνιστά την μοναδική αρχαία ακρόπολη που έχει διασωθεί στο βόρειο τμήμα
της Ηλείας.
Τα τείχη είναι κτισμένο από μεγάλους ορθογώνιους λιθόπλινθους από πωρόλιθο
κατά το ισόδομο σύστημα. Η επιβλητική πύλη εισόδου εντοπίζεται στα ανατολικά και
είναι ιδιαίτερα ενισχυμένη και προστατευμένη από δυο πύργους εκατέρωθεν αυτής,
ενώ ένας τρίτος πύργος στα νοτιανατολικά συμπλήρωνε την αμυντική ικανότητα του
φρουρίου.

96. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΟΡΥΦΗΣ
Προέλευση:
Αρχείο Ε.Φ.Α. Ηλ

97. Η θέση ίδρυσής του είναι καίρια και προσφέρει άριστη κατόπτευση στην ευρύτερη
περιοχή και άρα δυνατότητα ελέγχου κατά την αρχαιότητα των κινήσεων από τα
γύρω περάσματα. Προφανώς το οχυρό οριοθετούσε της δυο όμορες περιοχές της
Κοίλης Ήλιδας και της Πισάτιδας οι οποίες βρίσκονταν συχνά σε προστριβές με την
δεύτερη να αποσκιρτά και να καταφέρνει την αυτονομία της από το ηλειακό κράτος
κατά διαστήματα. Τον τελευταίο λόγο όμως τον είχε η Ήλιδα, που κατάφερνε να
επανακάμπτει και να θέτει υπό τον έλεγχό της για μεγάλες περιόδους την Πισάτιδα,
στην επικράτεια της οποίας βρισκόταν το Πανελλήνιο Ιερό της Ολυμπίας.
Οι μελετητές, με γνώμονα τα αρχαιολογικά και τα ιστορικά δεδομένα, πιστεύουν
ότι το οχυρό είχε ανεγερθεί από κάποια πισατική πόλη για να εξυπηρετήσει
αποκλειστικά στρατιωτικούς σκοπούς. Από το είδος της τοιχοποιίας αλλά και από τη
συλλεγείσα κεραμική, συμπεραίνεται ότι η οχύρωση κτίστηκε μετά τη λήξη του
Πελοποννησιακού πολέμου, γύρω στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. Ο βίος του οχυρού
ήταν βραχύς, περίπου ως το 363 π.Χ., οπότε επανακτήθηκε από τους Ηλείους η
περιοχή της Πισάτιδας την οποία μαζί με την Τριφυλλία είχε υποχρεωθεί να
εγκαταλείψει ως αποτέλεσμα της ήττας τους από τους Λακεδαιμονίους.

98. Προέλευση:
Αρχείο Ε.Φ.Α. Ηλ

100.  Ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού εκτείνεται στα βόρεια της
λίμνης Καϊάφα και ταυτίζεται ενδεχομένως με αρχαία πόλη που έλαβε
διαδοχικά τις ονομασίες Μάκιστος, Αρήνη και τέλος Σαμία ή Σαμικόν ή
Σάμος.
Βρίσκεται σε στρατηγική θέση, καθώς κυριαρχεί στην εύφορη πεδιάδα
του Σαμικού και δεσπόζει στο δρόμο που ένωνε κατά την αρχαιότητα την
Πισάτιδα με την Τριφυλία και τη δυτική Μεσσηνία.
 Περιλαμβάνει προϊστορική ακρόπολη που καταλαμβάνει το βραχώδη
λόφο Κλειδί, καθώς και κλασική ακρόπολη που εκτείνεται στα ανατολικά.

101. Στην κλασική εποχή χρονολογείται η ακρόπολη που βρίσκεται στο λόφο
"Ελληνικό", στις δυτικές παραφυάδες της οροσειράς Λαπίθα.
Τμήμα της κάτω πόλης θα πρέπει να εκτεινόταν στα βορειοδυτικά της
ακρόπολης, στην περιοχή της λίμνης Αγουλινίτσας που έχει σήμερα
αποξηρανθεί.

102.  Η οχύρωση περιβάλλει τα ψηλότερα άνδηρα του λόφου και διατηρείται
στην ανατολική και τη νοτιοδυτική πλευρά. Έχει σχήμα τραπεζίου και
σώζεται σε ύψος 5-12 δόμων. Τα τείχη είναι κτισμένα κατά το
ψευδοπολυγωνικό σύστημα, με τετράγωνους πύργους, πύλες και πυλίδες.
Χρονολογούνται κατά πάσα πιθανότητα στον 4ο αι. π.Χ. ή την ελληνιστική
εποχή.
Το οικοδομικό υλικό προέρχεται από αρχαίο λατομείο που έχει εντοπιστεί
σε μικρή απόσταση στα ανατολικά. Στο εσωτερικό του οχυρωματικού
περιβόλου διατηρούνται θεμέλια οικοδομημάτων και αναλημματικοί τοίχοι,
καθώς το έδαφος είναι ανώμαλο. Πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες έφεραν
στο φως δημόσιο στωϊκό κτήριο, δεξαμενές και συγκροτήματα δωματίων.

103. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΤΩ ΣΑΜΙΚΟΥ
Προέλευση: https://alfeiospotamos.wordpress.com

104. Λέπρεο

106. Η πόλη του Λεπρέου, στις δυτικές απολήξεις του όρους Μίνθη, βόρεια
της Νέδας, πάνω από τη σημερινή ομώνυμη κοινότητα, είχε ηγετικό ρόλο
ανάμεσα στις πόλεις της αρχαίας Τριφυλίας, καθώς ήλεγχε τους δρόμους
που συνέδεαν την Ηλεία, τη Μεσσηνία και την Αρκαδία.
Ως μυθικός ιδρυτής της πόλης θεωρείται ο Λεπρέας ή Λέπρεος, γιος του
Πυργέα ή του Καύκωνα.
Ο χώρος του Λεπρέου φαίνεται πως κατοικήθηκε από τη νεολιθική ήδη
εποχή και η διάρκεια ζωής φτάνει έως τη βυζαντινή εποχή, με ιδιαίτερη
ακμή κατά την κλασική και την ελληνιστική περίοδο, οπότε και έγινε
πρωτεύουσα της Τριφυλίας.
Υπήρξε η μόνη πόλη της Τριφυλίας που συμμετείχε στη μάχη των
Πλαταιών εναντίον των Περσών.

107. Προέλευση : www.thetravelbook.gr

108. Η ακρόπολη, όπου εντοπίζονται ίχνη κατοίκησης και λείψανα κτισμάτων
από τους Αρχαϊκούς ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους, σώζει τείχη με περίμετρο
800μ. περίπου, το ύψος των οποίων σε μερικά σημεία φτάνει τα 4,5μ. Στο
εσωτερικό έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια δωρικού ναού αφιερωμένου στην
Δήμητρα, του α΄μισού του 4ου αι. π. Χ.
Ο Παυσανίας επίσης μνημονεύει ναό του Δία Λευκαίου ή Λυκαίου και
τάφους του Λυκούργου και του Καύκωνα.
Λείψανα της Κάτω Πόλης σώζονται στα νότια και νοτιοανατολικά της
Ακρόπολης.

111. Πλατιάναhttp://anaskafi.blogspot.gr/

112. Στο δρόμο από Κρέσταινα προς Ανδρίτσαινα, σε φυσικά οχυρή θέση, στην κορυφή
επιμήκους λοφοσειράς των ανατολικών απολήξεων του όρους Λαπίθας, εκτείνονται
τα ερείπια αρχαίας ακρόπολης των Υστεροκλασικών - Ελληνιστικών χρόνων στην
οποία δόθηκε στη σύγχρονη εποχή το όνομα της όμορης κοινότητας της Πλατιάνας,
Προς το παρόν η ταύτιση της θέσης με κάποια αρχαία πόλη δεν είναι δυνατή. Οι
ερευνητές, σύμφωνα με τα όσα παραδίδουν οι αρχαίοι συγγραφείς φαίνεται να
καταλήγουν ότι επρόκειτο για μια από τις εξής τρεις πολίχνες της Τριφυλίας :
Τυμπανέαι ή Τυπανέαι (Πολύβιος) και το Αίπυ.
Στην επιλογή της θα πρέπει να συνετέλεσε το γεγονός πως δέσποζε στην περιοχή
της ορεινής Τριφυλίας και πως ήλεγχε το δρόμο από την Πισάτιδα προς τη
Μεγαλόπολη και την υπόλοιπη Αρκαδία.
Πλατιάνα

113. Προέλευση:
http://aristomenismessinios.blog
spot.gr/2013/11/blog-
post_11.html

114. Πλατιάνα
Προέλευση:
http://aristomenismessinios.blog
spot.gr/2013/11/blog-
post_11.html

115. Η πόλη είναι διατεταγμένη σε οκτώ βαθμιδωτά άνδηρα και διαθέτει
ισχυρή και καλά διατηρημένη οχύρωση με πύργους και πύλες.
Σε ένα από τα άνδηρα αυτά υπάρχει θέατρο του οποίου σώζεται τμήμα
της σκηνής και του κοίλου, ενώ σε άλλα υπάρχουν η "Ακρόπολη", η
"Αγορά", όπου βρίσκεται μεγάλη δεξαμενή σκαμμένη στον ασβεστόλιθο
καθώς και το ανάλημμα του "Ναού".
Στο ανατολικό τμήμα υπάρχουν θεμέλια διαφόρων κατασκευών μάλλον
σπίτια ίσως των πιο επιφανών προσώπων.
Πλατιάνα

118. Το μνημείο εντοπίζεται σε χαμηλό πυκνοφυτεμένο με ελιές λόφο με εκπληκτική
θέα προς το Ιόνιο Πέλαγος, 12 χλμ. νοτίως της Ζαχάρως και 5 χλμ. ανατολικά της
Ε.Ο . Πύργου- Κυπαρισσίας.
Ο ναός, χρονολογείται στον 5ο αι. π. Χ. και οικοδομήθηκε στα θεμέλια
παλαιότερου, αρχαϊκού ναού. Αποτελείται από πρόναο, σηκό και οπισθόδομο, και
περιβαλλόταν από δωρική κιονοστοιχία (6Χ13). Η ανασκαφή έφερε στο φώς πλήθος
πήλινων αρχιτεκτονικών μελών, αλλά και το βάθρο του λατρευτικού αγάλματος στο
κέντρο του σηκού.
Το μνημείο χρησιμοποιήθηκε μέχρι την τελική καταστροφή του- πιθανότατα από
σεισμό και πυρκαγιά που επακολούθησε- κατά τον 1ο- 2ο αι. μ.Χ.
Στο πλήθος των χάλκινων και πήλινων αναθημάτων ξεχώρισε επιγραφή βάσει της
οποίας ο ναός είχε ιδρυθεί προς τιμήν της Αθηνάς, δημοφιλούς λατρευομένης
θεότητας στην Ηλεία, όπως μαρτυρούν και οι ομώνυμοι ναοί στην Αλίφειρα, στην
Σκιλλουντία, στη Φιγάλεια αλλά και στην πρωτεύουσα Ήλιδα, όπου και
χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο του Φειδία.

120. Αλίφειρα

121. Αλίφειρα

122. Βόρεια της Ανδρίτσαινας, κοντά στο σημερινό οικισμό της Αλίφειρας η σκαπάνη
έφερε στο φώς τα ερείπια της ομώνυμης αρχαίας πόλης και η οποία ταυτίσθηκε με
ασφάλεια σύμφωνα με τα παραδιδόμενα από τον Παυσανία.
Στην αρχαιότητα η πόλη ανήκε στο Κυνουραίων ή Κυνουρίων τμήμα της Αρκαδίας,
το οποίο βρισκόταν στα σύνορα με την Τριφυλία. Το όνομά της είναι μάλλον
προελληνικό και σχετίζεται με τον Αλίφηρο, έναν από τους πενήντα γιους του
Λυκάονος, που θεωρείται ως ο μυθικός ιδρυτής της.
Η περίοδος ζωής της εκτείνεται από την ύστερη αρχαϊκή έως τη ρωμαϊκή εποχή
όπως μαρτυρούν τα αρχιτεκτονικά της λείψανα, με ακμή κατά την κλασική και την
ελληνιστική εποχή.
Η τειχισμένη ακρόπολη καταλαμβάνει το νότιο τμήμα επιμήκους λόφου με πολύ
καλά σωζόμενο τείχος να την περιβάλλει και με επίσης καλοδιατηρημένο πύργο.
 Νοτιότερα εντοπίζεται το τέμενος της Αθηνάς με τον περίπτερο ναό της
θεάς(6Χ15).
Αλίφειρα

123. Ο προσανατολισμός του ναού, ο οποίος αποδίδεται στην θεά Αθηνά είναι
από Β-Ν, όπως στον Ναό του Επικουρίου. Κοντά στο ναό που χρονολογείται
στον 5ο αι. π. Χ. αποκαλύφθηκαν ίχνη μεγάλου βωμού και δυτικά το βάθρο
του κολοσσικού χάλκινου λατρευτικού αγάλματος της θεάς.
Στο άλλο άκρο του λόφου στέκουν τα ερείπια μικρού σχετικά ναού του
Ασκληπιού με το βάθρο του λατρευτικού αγάλματος στη θέση του.
Η νεκρόπολη της Αλίφειρας απλώνεται στις ανατολικές και νότιες
υπώρειες του λόφου. Οι μνημειώδεις τάφοι, συνήθως με αετωματική
επίστεψη αποτελούν χαρακτηριστικά ταφικά κτίσματα της ηλειακής γής.
Αλίφειρα

124. Αλίφειρα

126. Αλίφειρα

127. Αλίφειρα

128. Αλίφειρα

130. Προέλευση : www.thetravelbook.gr

131. Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τον Ναό του Επικουρίου, βρίσκεται
η Φιγάλεια, από τις ισχυρότερες αρκαδικές πόλεις της αρχαιότητος, στην
πολιτική και διοικητική επιρροή της οποίας ανήκει και ο ναός.
Η Φιγάλεια είναι γνωστή για τις πολλές και αξιόλογες αρχαιότητες,
ανεσκαμμένες και μη.
 Η πόλη περιβάλλεται από εντυπωσιακό τείχος μήκους 4,5 χλμ. με
ορθογώνιους πύργους που σώζονται σε καλή κατάσταση, ενώ διάσπαρτα
είναι τα εμφανή λείψανα αρχαίων κτηρίων στην σημερινή πόλη.
Στη θέση «Σταυρούλι» τοποθετείται η θέση της αρχαίας Αγοράς, όπου
κατά τον Παυσανία είχε ιδρυθεί το μνημειακό πολυάνδριο των
Ορεσθασίων, που τον 7ο αι.π. Χ. πολέμησαν δίπλα στους Φιγαλείς κατά
των Σπαρτιατών και φονεύθηκαν μέχρις ενός.

132. Προέλευση : www.wiw.gr

133. Στη θέση «Κορδομπούλι», εντός των τειχών της πόλεως απεκαλύφθη
έπειτα από ανασκαφικές εργασίες τη διετία 1996-98 ναός αρχαϊκών και
κλασικών χρόνων αφιερωμένος στην Αθηνά και στον Δία Σωτήρα. Μαζί με
τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του ναού, ήρθαν στο φως πλήθος ευρημάτων
λατρευτικού χαρακτήρα καθώς και το βάθρο του λατρευτικού αγάλματος
στη θέση του.
Εκτός των τειχών της πόλης, στη δυτική πλευρά, έχουν ανασκαφεί
εκτεταμένα νεκροταφεία μνημειωδών τάφων των ελληνιστικών χρόνων
(θέση «Τρανή Πέτρα»).
Τέλος, στην ανατολική πλευρά της πόλης, εκτός τειχών, ο επισκέπτης
μπορεί να θαυμάσει την μνημειώδη ως προς την αρχιτεκτονική Κρήνη της
Φιγαλείας, των ελληνιστικών χρόνων, η οποία ακόμα και σήμερα
προσφέρει τα άφθονα νερά της .

134. Προέλευση : www.thetravelbook.gr

143. ΠΗΓΕΣ:
- Γιαλούρης Ν., «Αρχαία Ήλις, Το λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων» Εκδόσεις Αδάμ,
1996
- Παπαχατζής Ν., «Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Μεσσηνιακά και Ηλιακά», Αθήνα
1982
-Αρχαιολογία: Πελοπόννησος, Συλλογικό Έργο. Επιμελητής: Ανδρέας Βλαχόπουλος
Εκδόσεις Μέλισσα, 2012
- Χατζή Γεωργία, Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας», Αθήνα 2008, Εκδόσεις
Ολκός
- http://odysseus.culture.gr/
- Βαλαβάνης Π. «Ιερά και αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα, Ολυμπία - Δελφοί - Ίσθμια -
Νεμέα – Αθήνα» Εκδόσεις Καπόν
- Παπανδρέου Γεώργιος, «Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων», Λεχαινά 1991, ανατύπωση
α΄ έκδοσης
- Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα, Γεν.Εποπτεία Ν. Γιαλούρης, Εκδοτική
Αθηνών, 1982
- «2000−2010 ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΕΦΟΡΕΙΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ» ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ - ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ, ΑΘΗΝΑ 2012
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ