Turkish Quranic Workshop

1. 65 CASİYE [DİZ ÇÖKEN] SURESİ
GİRİŞ
Adını 28. ayette geçen “ ‫جاثية‬casiye [diz çöken]” sözcüğünden alan bu surenin
Mekke’de 65. sırada indiği kabul edilir. Sureye, 18. ayette geçen “ ‫شريعة‬‫ش‬‫ش‬şeriat”
sözcüğü nedeniyle “Şeriat suresi”, 24. ayette geçen “ ‫درهر‬ّ‫ه‬‫ال‬dehr” sözcüğünden dolayı
“Dehr suresi” de denilir.
14. ayetin Medeni olduğuna dair nakiller mevcuttur.1
Söz konusu ayetin siyak
ve sibakıyla uyumu dikkate alındığında bunun gayet makul olduğu görülmektedir.
Surede Allah’ın evrendeki ayetlerine dikkat çekilmekte, müşrikler kendilerini
bekleyen kötü akıbetle uyarılırken müminler de teselli edilmektedir. Surede ayrıca
kitap, hüküm ve peygamberlik verilen İsrailoğulları’na da kısaca değinilmektedir.
1
Süyuti, el İtkan; Mukatil, Begavi, Hazin)
1

2. MEAL:
RAHMAN RAHÎM ALLAH ADINA
1
Hâ/8, Mîm/40.
2
Bu Kitab'ın indirilmesi, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi
mümkün olmayan/ mutlak galip olan, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi
engelleyen/ sağlam yapan Allah'tandır.
3-5
Şüphesiz göklerde ve yeryüzünde mü’minler için alâmetler/göstergeler
vardır. Ve sizin oluşturuluşunuzda ve türetip yaydığı küçük-büyük tüm
canlılarda da kesin bilgiyle inanan bir toplum için alâmetler/ göstergeler vardır.
Ve gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde ve Allah'ın gökten bir rızıktan
indirip de onunla yeryüzünü ölümünden sonra dirilttiği şeyde ve rüzgârları
evirip çevirmesinde aklını çalıştıran bir toplum için alâmetler/ göstergeler
vardır.
6
İşte bunlar, Bizim sana hak ile okumakta olduğumuz Allah'ın âyetleridir.
Sana onları hakkıyla okuyoruz. Artık onlar, Allah'tan ve O'nun âyetlerinden
sonra, hangi söze/ hangi olguya inanacaklar?
7
Çok yalancı, çok günahkâr kişilerin hepsinin vay haline!
8
O, Allah'ın kendisine okunan âyetlerini işitir, sonra da sanki kibrinden
onu hiç işitmemiş gibi yine bildiğini okur. Artık sen ona, can yakıcı bir azabı
müjdele!
9,10
Ve o, âyetlerimizden bir şey öğrendiği zaman, onu alaya alıyor. İşte
onlar için horlayıcı bir azap; ötelerinde cehennem vardır. Kazandıkları şeyler
ve Allah'ın astlarından edindikleri koruyucu, yol gösterici yakınlar, kendilerine
hiçbir şekilde yararlı olmaz. Ve onlar için büyük bir azap vardır.
11
Bu uyarılar, bir yol gösterimidir. Rablerinin âyetlerini bilerek reddeden
kimseler de, onlar için en pisinden acıklı bir azap vardır.
12
Allah, işi olarak içinde gemilerin seyretmesi, sizin de O'nun
armağanlarından rızık aramanız ve kendinize verilen nimetlerin karşılığını
ödemeniz için denizi emrinize veren/ yararlanacağınız yapı ve özelliklerde
yaratan Zat'tır. 13
Ve O, göklerde ve yeryüzünde bulunan her şeyi Kendinden
sizin hizmetinize vermiştir. Şüphesiz bunda düşünen bir topluluk için alâmetler/
göstergeler vardır.
14,15
İman etmiş kişilere söyle: “Allah'ın her toplumu, kazandıklarıyla
cezalandırması için, Allah'ın ciddi boyutta cezalandıracağı günleri ummayan;
âhirete inanmayan kimseleri bağışlasınlar, kendileri cezalandırmaya
kalkmasınlar, Allah'a bıraksınlar. Her kim sâlihi işlerse işte kendi lehinedir.
Kim de kötülük yaparsa işte kendi aleyhinedir. Sonra Rabbinize
döndürüleceksiniz.”
16
Ve andolsun ki Biz, İsrâîloğulları'na kitap, hüküm; yasa ve
peygamberlik verdik. Ve onları temiz hoş olanlardan rızıklandırdık. Ve onları
âlemler üzerine fazlalıklı kıldık.
17
Ve onlara Allah'ın Kendine özgü işlerine dair apaçık deliller verdik.
Sonra onlar, yalnızca, kendilerine bilgi geldikten sonra aralarındaki
2

3. çekememezlik yüzünden ayrılığa düştüler. Şüphesiz Rabbin, ayrılığa düştükleri
şeylerde kıyâmet günü aralarında karar verecektir.
18
Sonra da seni Allah'ın Kendine özgü işlerinden apaçık bir yol haritası/
toplu yaşam ilkeleri sahibi yaptık. Artık sen, ona uy, bilmeyen kimselerin boş-
iğreti arzularına uyma.
19
Şüphesiz onlar, Allah karşısında sana hiçbir şekilde yarar
sağlayamazlar. Ve şüphesiz şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanların
bazısı bazısının yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakınlarıdırlar, Allah ise
Kendisinin koruması altına girmiş kişilerin yardımcı, yol gösterici, koruyucu
yakınıdır.
20
Kur’ân, insanlar için kalbî idrakler, kesin inanan toplum için bir yol
gösterme ve rahmettir.
21
Yoksa kötülükleri işleyen o kimseler, kendilerini, hayatlarında ve
ölümlerinde, iman eden ve düzeltmeye yönelik işler yapan kimseler gibi
yapacağımızı mı zannettiler? Ne kötü hüküm veriyorlar!
22
Ve Allah, gökleri ve yeryüzünü gerçek ile ve de her kişiyi yaptığı ile
karşılıklandırmak için oluşturdu. Ve onlar haksızlığa uğratılmazlar.
23
Peki sen, kendi boş-iğreti arzusunu ilâh edinen ve Allah'ın bir bilgi üzere
kendisini saptırdığı, kulağı ve kalbini mühürlediği ve gözü üstüne bir perde
çektiği kimseyi gördün mü/ hiç düşündün mü? Artık Allah'tan sonra ona kim
doğru yol kılavuzluğu yapacaktır? Yine de öğüt alıp düşünmüyor musunuz?”
24
Yine onlar, “Hayat, ancak bu dünya hayatımızdan ibarettir. Ölürüz ve
yaşarız. Bizi ancak geçen uzun zaman değişime/ yıkıma uğratır” dediler.
Hâlbuki onların buna dair hiçbir bilgileri yoktur. Onlar, sadece zan
yürütüyorlar.
25
Kendilerine âyetlerimiz apaçık okunduğu zaman da, “Eğer doğru
kimseler iseniz atalarımızı getirin” demekten başka delilleri yoktu.
26,27
De ki: “Allah, sizi diriltir. Sonra sizi O öldürür, sonra da kendisinde
şüphe olmayan kıyâmet gününde bir araya toplayacaktır. Fakat insanların çoğu
bilmiyorlar. Göklerin ve yeryüzünün mülkü de sadece Allah'ındır. Kıyâmet
anının geleceği gün; işte o gün, bâtıla sapanlar zarara uğrayacaklardır.”
28,29
Ve her önderli toplumu, diz çökmüş görürsün. Her önderli toplum,
kendi kitabına çağrılır: “Bugün, yapmış olduğunuz amellerin karşılığı size
verilecektir. İşte bu, yüzünüze karşı hakkı konuşan Bizim kitabımızdır.
Şüphesiz Biz, sizin yaptıklarınızı yazdırıyorduk.”
30
İman eden ve düzeltmeye yönelik işler yapan kimseler de, artık Rableri
onları rahmeti içine koyacaktır. İşte bu, apaçık kurtuluşun ta kendisidir.
31,32
Şu kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmiş olan şu
kimselere gelince de, “Peki size âyetlerim okunmadı mı da siz büyüklük
tasladınız ve günah işleyen bir toplum oldunuz? Ve ‘Allah'ın sözü kesinlikle
gerçektir; ve kıyâmet anına gelince, onda kuşku yoktur’ denildiğinde,
‘Kıyâmet anının ne olduğunu bilmiyoruz, yalnızca biz, sadece zannediyoruz,
kesin bir bilgi edinmiş değiliz’ dediniz.
33
Ve işledikleri şeylerin kötülükleri kendilerine belli oldu ve onları,
kendisiyle alaya aldıkları şeyler kuşatıverdi.
3

4. 34,35
Ve denilmiştir ki: “Bugün Biz sizi, sizin bu gününüze kavuşmayı
unuttuğunuz gibi unuturuz/ terk ederiz/ cezalandırırız. Yeriniz de ateştir. Sizin
için yardımcılardan herhangi biri de yoktur. İşte bunlar, sizin Allah'ın
âyetlerini alaya almanız ve basit dünya yaşamının sizi aldatması sebebiyledir.”
Artık bugün onlar, ateşten çıkarılmaz ve özür dilemeleri de kabul edilmez/
Allah'ı hoşnut etmeleri de istenmez.
36
Artık, tüm övgüler, göklerin Rabbi, yeryüzünün Rabbi ve âlemlerin
Rabbi Allah'a mahsustur; başkası övülemez.
37
Göklerde ve yeryüzünde de büyüklük ve hâkimiyet yalnızca O'nundur.
Ve O, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/ mutlak
galip olandır, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/ sağlam yapandır.
TAHLİL
1
‫ح‬Hâ [8] ‫م‬ mîm [40].
Bundan evvel inmiş olan Duhan suresi gibi, bu sure de “ ‫ح‬Ha” ve “‫م‬ Mim” kesik
harfleriyle başlamıştır.
Geçmişte “Ha, Mim” kesik harfleri ile ilgili olarak bir takım yakıştırmalar
yapıldığını Duhan/1’in tahlilinde dile getirmiş, bu yakıştırmalarla ilgili detaya
Gafir/1’in tahlilinde yer verildiğini dipnot olarak belirtmiştik. Bu nedenle detayın
oradan okunmasını öneriyoruz.
2
Bu Kitab'ın indirilmesi, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi
mümkün olmayan/ mutlak galip olan, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi
engelleyen/ sağlam yapan Allah'tandır.
Mukatta’ [kesik] harflerle başlayan diğer sureler gibi, bu sure de Kur’an’a
dikkat çekerek başlamaktadır. Ayette Kur’an’ın arkasındaki gücün mutlak galip olan,
kesinlikle yenilmeyen ve yasalar koyan, her yaptığını sağlam yapan Allah olduğu
vurgulanarak Kur’an’ı Peygamber’in uydurmadığı, dolayısıyla Allah’a boyun
eğmekten ve O’nun koyduğu ilkelere uymaktan başka bir yol olmadığı mesajı
verilmektedir.
41
Şüphesiz Firavun ailesine de uyarıcılar gelmişti. 42
Onlar bütün âyetlerimizi yalanladılar. Biz
de onları çok kuvvetli ve kudretli birinin yakalayışıyla yakalayıverdik.
(Kamer/41,42)
3-5
Şüphesiz göklerde ve yeryüzünde mü’minler için alâmetler/göstergeler
vardır. Ve sizin oluşturuluşunuzda ve türetip yaydığı küçük-büyük tüm
canlılarda da kesin bilgiyle inanan bir toplum için alâmetler/ göstergeler vardır.
Ve gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde ve Allah'ın gökten bir rızıktan
indirip de onunla yeryüzünü ölümünden sonra dirilttiği şeyde ve rüzgârları
evirip çevirmesinde aklını çalıştıran bir toplum için alâmetler/ göstergeler
vardır.
4

5. Bu ayet grubunda ise evrendeki ayetlere değinilerek müminler evreni ileri
derecede incelemeye ve elde edecekleri bulgular hakkında tefekkür etmeye
yönlendirilmektedir. İnsanlar evrendeki bu ayetleri inceleyip iyice tefekkür ettikleri
takdirde bunları yapan irade ve gücün Allah olduğunu bulacaklardır.
Rabbimizin evrenin incelenmesine yönelik emirleri birçok ayette yer almıştır:
164
Şüphesiz ki göklerin ve yerin oluşturuluşunda, gece ve gündüzün birbiri ardınca gelişinde,
insanlara yarayan şeylerle denizde akıp giden gemide,
Allah'ın semadan bir su indirip de onunla yeryüzünü ölümünden sonra diriltmesinde,
yeryüzünde her deprenen canlılardan yaymasında,
rüzgârları evirip çevirmesinde,
gök ile yeryüzü arasında emre hazır olan bulutta, şüphesiz akıllarını çalıştıran bir toplum için
elbette alâmetler/göstergeler vardır.
(Bakara/164)
190-194
Göklerin ve yeryüzünün oluşturuluşunda, gecenin ve gündüzün ardarda gelişinde, elbette,
ayaktayken, otururken ve yanları üzerine yatarken Allah'ı anan; göklerin ve yerin oluşturuluşu
üzerinde: “Rabbimiz! Sen, bunu boş yere oluşturmadın, Sen, tüm noksanlıklardan arınıksın. Artık bizi
Ateş'in azabından koru! Rabbimiz! Şüphesiz Sen, kimi o ateşe girdirirsen artık onu kesinlikle rezil
etmişsindir. Şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar için yardımcılardan da hiç kimse
yoktur. Rabbimiz! Şüphesiz ki biz, “Rabbinize inanın!” diye çağıran bir nidacıyı duyduk ve hemen
inandık. Rabbimiz! Artık bizim günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört ve bizi “iyi adamlar” ile
birlikte, geçmişte yaptıklarımızı ve yapmamız gerekirken yapmadıklarımızı bir bir hatırlattır/öldür.
Rabbimiz! Ve bize, elçilerin üzerine vaat ettiğin şeyleri ver, kıyâmet günü bizi rezil etme. Şüphesiz
Sen, verdiğin sözden dönmezsin” diye iyiden iyiye düşünen kavrama yetenekleri olanlar için nice
alâmetler/göstergeler vardır.
(Al-i Imran/190-194)
10
Allah, gökleri dayanak olmadan oluşturmuştur, bunu görmektesiniz. Yeryüzünde de, size sofra
hazırlasın diye sarsılmaz dağlar bıraktı ve oralarda irili-ufaklı her canlıdan türetip yayıverdi. Ve Biz
gökten su indirdik, böylelikle orada her değerli çiftten bitki bitirdik.
11
İşte bu, Allah'ın oluşturmasıdır. Haydi, gösterin Bana! O'nun astlarından olan kimseler ne
oluşturmuştur? Aslında o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar, apaçık bir sapıklık
içindedirler.
(Lokman/10- 11)
Ve En’am/1, A’raf/185, Yunus/3- 6.
3. ayetin başında “... müminler için ayetler vardır” denilirken, sonunda “...
aklını kullanan bir kavim [herkes] için ayetler vardır” denilmiştir. Bilindiği gibi,
aslında her akıllı insan için ayetler vardır. Nitekim bir ayette şöyle buyrulmuştur:
185
Ramazân ayı ki, Kur’ân, bir kılavuz olarak ve furkândan, yol göstermeden açık seçik
açıklamalar olarak kendisinde indirilmiştir. Bu nedenle sizden her kim bu aya şâhit olursa hemen
onda oruç tutsun. Kim de hasta veya sefer; çiftçilik, ticaret, askerlik, eğitim- öğretim gibi gidiş
gelişli; hareketli bir iş üzerinde ise diğer günlerden sayısıncadır. Allah, size kolaylık diler, size
zorluk dilemez. Bu kolaylık, Allah'ın koruması altına girmeniz ve sayıyı tamamlamanız, size yol
gösterdiğinden dolayı Allah'ı büyüklemeniz ve Allah'ın verdiği nimetlerin karşılığını ödeyesiniz
diyedir.
(Bakara/185)
Ayetin başında “... müminler için ayetler vardır” denilmesinin sebebi,
ayetlerden kafirlerin değil de müminlerin istifâde etmeleridir.
Bunun bir benzerini Bakara suresinin girişinde görmekteyiz:
5

6. 1
Elif/1, Lâm/30, Mîm/40.
2-4
İşte bu kitap; kendisinde hiç kuşku yoktur, ıssız yerlerde iman eden, salâtı ikame eden [mâlî
yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumlarını oluşturan-ayakta tutan],
kendilerini rızıklandırdığımız şeylerden Allah yolunda harcama yapan, sana indirilene ve senden
önce indirilene iman eden Allah'ın koruması altına girmiş kişiler –ki bunlar, âhirete de kesinlikle
inanırlar– için bir kılavuzdur.
(Bakara/2- 4)
Görüldüğü gibi, Kur’an’dan sadece muttakilerin istifade etmeleri nedeniyle
Bakara/2- 4’te de “... muttakiler için kılavuzdur” denilmiştir.
6
İşte bunlar, Bizim sana hak ile okumakta olduğumuz Allah'ın âyetleridir.
Sana onları hakkıyla okuyoruz. Artık onlar, Allah'tan ve O'nun âyetlerinden
sonra, hangi söze/ hangi olguya inanacaklar?
Bu ayette, 3- 5. ayetlerde vurgusu yapılan ayetlere dikkat çekilerek bunca ayete
rağmen bunu inkâr ettiklerine, bunları dikkate almadıklarına göre bu müşrikler “artık
hangi söze, hangi olguya inanacaklar?” denilmektedir. Bir bakıma “Kim bu
ayetlerden istifade etmezse, artık bundan sonra onun istifade edebileceği hiçbir şey
yoktur, bundan sonra onları hiç kimse doğru yola iletemez” mesajı verilmektedir.
Bu ayetin bir benzeri Mürselat suresinin son ayeti idi.
50
Artık Kur’ân'dan sonra hangi söze inanacaklar?
(Mürselat/50)
Küfürden vazgeçmeleri için birçok kez değişik azaplarla tehdit edilmiş olan
kâfirler kanıtlar gösterilerek tefekküre davet edilmiş, hakk dine sımsıkı sarılmaya
teşvik edilmiştir. Her iki ayet de, bu kadar tehdide ve teşvike rağmen hâlâ küfürlerini
sürdüren kâfirlerin bu hâllerine şaşırılması gerektiğini vurgulayan bir teaccüp
[hayret] ifadesi içermektedir: “Artık bundan [Kur’ân'dan] sonra hangi söze
inanacaklar?”
21
Eğer Biz, bu Kur’ân'ı bir dağa/çok iri cüsseli bir yükümlü varlığa indirseydik, Allah'a olan
saygıyla, sevgiyle ve bilgiyle ürpertiden onu samimiyetle saygı duyar, baş eğer ve parça parça
olmuş görürdün. Ve Biz, bu örnekleri iyiden iyiye düşünürler diye insanlara veriyoruz.
(Haşr/21)
Yalçın kayaları sarsan, sıra dağları depreme tutulmuş gibi sallayan Kur’ân'a
inanmayan kimse artık hiçbir söze inanmaz. İnsana hakk ve bâtıl arasındaki farkı
anlatan Kur’ân'ın inmesi gerçekten de en büyük olaydır. Kur’ân'ı tanıdığı hâlde iman
etmeyen bir kişiye başka hangi şey doğru yolu gösterebilir?
47
Ve işte böylece Biz, sana Kitab'ı indirdik de kendilerine Kitap verdiklerimiz Kur’ân'a
inanıyorlar. Ve ehli kitabın dışındakilerden/ Araplardan da ona inananlar vardır. Ve Bizim
âyetlerimizi ancak, kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek örtbas eden kimseler bile bile
reddeder.
48
Ve sen bundan evvel herhangi bir kitaptan okumuyordun; sen Kur’ân'ı kendiliğinden
yazmıyorsun. Eğer böyle olsaydı, bâtıla inananlar kesinlikle kuşku duyacaklardı.
49
Tam tersi Kur’ân, kendilerine bilgi verilenlerin sinelerinde apaçık âyetlerdir. Bizim
âyetlerimizi de ancak yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar bile bile reddederler.
50
Ve onlar, “Ona Rabbinden alâmetler/ göstergeler indirilmeli değil miydi?” dediler. De ki:
“Alâmetler/ göstergeler ancak Allah'ın katındadır. Ben ise ancak apaçık bir uyarıcıyım.”
51
Kendilerine okunan Kitab'ı şüphesiz Bizim sana indirmiş olmamız onlara yetmedi mi?
Bunda, inanan bir toplum için elbette ki bir rahmet ve bir öğüt vardır.
6

7. (Ankebût/47-51)
7
Çok yalancı, çok günahkâr kişilerin hepsinin vay haline!
8
O, Allah'ın kendisine okunan âyetlerini işitir, sonra da sanki kibrinden
onu hiç işitmemiş gibi yine bildiğini okur. Artık sen ona, can yakıcı bir azabı
müjdele!
9,10
Ve o, âyetlerimizden bir şey öğrendiği zaman, onu alaya alıyor. İşte
onlar için horlayıcı bir azap; ötelerinde cehennem vardır. Kazandıkları şeyler
ve Allah'ın astlarından edindikleri koruyucu, yol gösterici yakınlar, kendilerine
hiçbir şekilde yararlı olmaz. Ve onlar için büyük bir azap vardır.
Müşriklerin akılsız davranışları; vahye kulak tıkayışları, ayetlerden
öğrendikleri ile alay edişleri kınandıktan sonra, bu ayet gurubunda da tehdit içeren
bir üslupla körlükleri, duyarsızlıkları dile getirilmiştir: “Artık sen ona, can yakıcı bir
azabı müjdele! İşte onlar için horlayıcı bir azap; ötelerinde cehennem vardır.
Kazandıkları şeyler ve Allah'ın astlarından edindikleri veliler, kendilerine hiçbir
şeyce faydalı olmaz. Ve onlar için büyük bir azap vardır.”
11
Bu uyarılar, bir yol gösterimidir. Rablerinin âyetlerini bilerek reddeden
kimseler de, onlar için en pisinden acıklı bir azap vardır.
Bu ayette, akletmeleri için yapılan bütün uyarıların aslında onlar için bir
kılavuz olduğu, isterlerse bu uyarıları dikkate alarak doğru yolu bulabilecekleri
açıklanmaktadır. Daha sonra da “Rablerinin âyetlerini inkâr edenler de, onlar için en
pisinden acıklı bir azap vardır” buyrularak akılsızlık edenlere bir uyarı daha
yapılmıştır. “En pisinden acıklı azap”ın ne olduğunu şu ayette görebiliriz.
15-17
Elçiler, fetih istediler. Tüm inatçı zorba da kayba, zarara uğrayıp acı çekti. Ardından
cehennem vardır. Ve kendisine irinli sudan içirilecektir. İrinli suyu yudum yudum içecek,
yutamayacak. Ve her yandan kendisine ölüm gelecek, fakat o hiç ölmeyecek. Arkasından da çok kaba
bir azap gelecektir.
(İbrahim/15-17)
12
Allah, işi olarak içinde gemilerin seyretmesi, sizin de O'nun
armağanlarından rızık aramanız ve kendinize verilen nimetlerin karşılığını
ödemeniz için denizi emrinize veren/ yararlanacağınız yapı ve özelliklerde
yaratan Zat'tır. 13
Ve O, göklerde ve yeryüzünde bulunan her şeyi Kendinden
sizin hizmetinize vermiştir. Şüphesiz bunda düşünen bir topluluk için alâmetler/
göstergeler vardır.
Bu ayetlerde Rabbimiz gemilerin (ticaret, seyahat, avcılık gibi işler için)
denizde yüzmesine, canlı-cansız tüm varlıkların insanın hizmetine verilmesine,
varlıklara tasarruf edebilmesi için insanın akıl, idrak gibi yetilerle donatılmasına
dikkat çekerek kendi Zat’ını tanıtmakta, bu evrensel ayetleri [yasaları] ancak tefekkür
eden toplumların doğru değerlendirebileceği mesajını vermektedir.
İnsanın kerim [saygın] kılınışı hakkında Kur’an’da pek çok ayet vardır:
71,72
Hani Rabbin bir zaman evrendeki güçlere, “Şüphesiz Ben çamurdan bir beşer
oluşturucuyum. Onu düzgünleştirip bilgili hâle getirdiğim zaman derhal ona boyun eğip teslim olun”
demişti.
73,74
Bunun üzerine İblis/ düşünce yetisi hariç evrendeki güçlerin tümü hep birlikte boyun eğip
teslimiyet gösterdiler, İblis büyüklük tasladı ve görmezden gelenlerden oldu.
7

8. 75
Allah, “Ey İblis! O benim iki elimle/kudretimle oluşturduğuma boyun eğip teslim olmana ne
engel oldu? Büyüklendin mi? Yoksa yüksek derecelerde bulunanlardan mı oldun?” dedi.
(Sad/71-75)
20
Allah'ın, göklerde ve yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için boyun eğdirdiğini/ sizin
yararlanacağınız yapı ve sistemde yarattığını görmediniz mi? Ve Allah, içte ve açıkta olmak üzere
nimetlerini üzerinize yaymıştır. İnsanlardan kimi de var ki, bilgisiz, kılavuzsuz ve aydınlatıcı bir kitabı
olmadan Allah hakkında tartışıyor.
(Lokman/20)
Yaratılışındaki biçimsel mükemmellik de insanın kerimliğinin bir başka
yönüdür:
4-6
gerçekten Biz, insanı en güzel biçimde oluşturduk, sonra iman edenler ve düzeltmeye
yönelik işler yapanlar hariç –çünkü onlar için kesintisiz bir ödül var– onu alçakların en alçağına
döndürdük.
(Tîn/4-6)
3
Allah gökleri ve yeri hak ile oluşturdu ve sizi biçimlendirdi. –Biçimlerinizi de ne güzel yaptı!–
Ve dönüş yalnızca O'nadır.
(Teğabün/3)
12-16
Ve andolsun ki Biz, insanı seçilmiş bir çamurdan oluşturduk. Sonra onu çok dayanıklı bir
karargâhta bir nutfe yaptık. Sonra o nutfeyi bir embriyon oluşturduk. Sonra o embriyoyu bir et
parçası oluşturduk. Sonra o bir et parçasını kemikler olarak oluşturdukk. Sonunda o kemiklere de bir
et giydirdik. Sonra onu bir başka oluşumda yeniden kurduk. İşte, oluşturanların en güzeli Allah ne
cömerttir! Sonra şüphesiz sizler, bunların ardından kesinlikle öleceksiniz. Sonra şüphesiz siz, kıyâmet
gününde diriltileceksiniz.
(Müminun/14)
Yaratılışı böylesine mükemmel olan ve Allah’ın şan, şeref, değer verdiği insan,
İblis’in dürtülerine uyarak kötülükleri sonradan kazanmış ve kendisini “aşağılıkların
aşağılığı” veya “aşağıların en aşağısı” durumuna sokmuştur. Bu konuyla ilgili olarak
Tin Suresi’ndeki açıklamamızın tekrar okunmasını öneriyoruz.
14,15
İman etmiş kişilere söyle: “Allah'ın her toplumu, kazandıklarıyla
cezalandırması için, Allah'ın ciddi boyutta cezalandıracağı günleri ummayan;
âhirete inanmayan kimseleri bağışlasınlar, kendileri cezalandırmaya
kalkmasınlar, Allah'a bıraksınlar. Her kim sâlihi işlerse işte kendi lehinedir.
Kim de kötülük yaparsa işte kendi aleyhinedir. Sonra Rabbinize
döndürüleceksiniz.”
Bu ayetler ya Medeni bir pasajın parçasıdır ya da müstakil bir necmdir.
Nitekim Mukatil, Begavi, Hazin gibi klasik kaynaklarda da Medeni oldukları
nakledilmiştir. Pasajın önceki ayetlerle doğrudan irtibatlı olmaması da onun ayrı bir
necm olduğunu düşündürmektedir.
14. ayetten anlaşıldığına göre, müminler “Allah’ın günlerine inanmayanlar”dan
zarar görmüş olmalılar ki, Rabbimiz de onlara elçisi aracılığı ile haklarında olumsuz
düşünceler besledikleri bu müşriklere karşı nasıl davranmaları gerektiğini
bildirmektedir. Rabbimizin uyulmasını buyurduğu bu davranışlar, Allah’ın
cezalandırmasını umursamayan inkârcı müşriklere karşı kinlerini tutmaları,
düşüncesizliklerinden kaynaklanan eylemlerine müsamaha etmeleri, kendilerine
yapılan kaba davranışları görmezlikten gelmeleridir. Özetle, onlara böyle
davranılmasının müminler için daha güzel olacağı mesajı verilmektedir.
8

9. 15. ayetteki “Her kim salihi işlerse işte kendi lehinedir. Kim de kötülük
yaparsa işte kendi aleyhinedir. Sonra Rabbinize döndürüleceksiniz” ifadesi ile
insanın her amelinin iyi ya da kötü olarak değerlendirileceği, böylece tercihinin
sonucuna göre ya ödül ya da cezayı hak edeceği vurgulanmaktadır.
46
Her kim sâlihi işlerse artık kendi için yapmış olur. Kim de bir kötülük yaparsa, artık kendi
aleyhinedir. Ve senin Rabbin kullara hiç mi hiç haksızlık eden biri değildir.
(Fussılet/46)
21
Ve iman eden, soyları da iman ile kendilerine uyan kimseler; işte Biz, onların soylarını da
kendilerine kattık. Kendilerinin amellerinden bir şey eksiltmedik. Herkes kendi kazandığıyla rehindir.
(Tur/21)
Bu ayetlerin inişi ile ilgili bir takım rivayetler mevcuttur. Bunlardan en makulü
Kurtubi’deki nakildir:
Vahidî, Kuşeyrî ve diğer bazılarının İbn Abbas'tan rivayet ettiklerine göre, âyet-i kerime,
Mustalıkoğulları gazvesi sırasında Ömer ile Abdullah b. Ubeyy'in başından geçen bir olay hakkında
inmiştir. Bu kişiler el-Mureysî diye bilinen bir kuyunun başında konakladılar. Abdullah su getirmek
üzere kölesini gönderdi. Biraz gecikince ona “Niye geç geldin?” diye sordu. Bu sefer kölesi: “Ömer b.
el-Hattab'ın kölesi kuyunun başında oturdu ve Peygamber (sav)'in, Ebu Bekir'in kırbalarını
doldurmadıkça kimsenin doldurmasına izin vermedi. Ayrıca efendisinin suyunu da doldurdu” diye
cevap verdi.
Bu sefer Abdullah: “Bizim durumumuz ile bunların durumu tıpkı "köpeğini besle de seni
yesin" [besle kargayı oysun gözünü] sözündeki örneğe benzer” dedi. Onun bu sözü Ömer'e ulaştı.
Öldürmek üzere üzerine yürümek kastı ile kılıcını kuşandı. Yüce Allah da bu ayeti indirdi. Bu da
A’tâ’nın İbn Abbas'tan yaptığı rivayettir.
Meymun b. Mihran'ın kendisinden rivayetine göre ise İbn Abbas şöyle demiştir: Yüce Allah'ın
"Allah'a güzel bir ödünç verecek olan kimdir? (Bakara/245)” buyruğu inince, Medine'de Finhas diye
bilinen bir Yahudi şöyle dedi: “Muhammed'in Rabbi fakir düştü.” Ömer bunu işitince kılıcını kuşanıp
o adamı aramaya koyuldu. Cibril (a.s), Peygamber (sav)'e gelerek dedi ki: "Rabbin sana diyor ki:
‘Müminlere de ki, Allah'ın günlerini beklemeyenlere aldırmasınlar.” Ayrıca şunu da bil ki, Ömer
kılıcını kuşanıp o Yahudi’yi aramaya koyuldu. Bunun üzerine Rasûlullah (sav) Ömer'i arayıp bulmak
üzere birisini gönderdi. Ömer gelince ona: "Ey Ömer! Kılıcını koy" diye buyurdu. “Ey Allah'ın
Rasûlü! Doğru söyledin. Şehadet ederim ki, sen hak ile gönderildin.” Peygamber (sav) buyurdu ki:
"Rabbim buyuruyor ki: ‘Müminlere de ki: Allah'ın günlerini beklemeyenlere aldırmasınlar." Ömer
(r.a) dedi ki: Hiç şüphesiz böyle yapacağım. Seni hak ile gönderene yemin ederim ki, bir daha
yüzümde kızgınlık görmeyeceksin.2
Ayetteki “ ‫يمام‬‫ي‬‫ي‬ّ‫ا‬‫ا‬‫ي‬‫ي‬‫ال‬ Allah’ın günleri” ifadesi, Allah’ın onları cezalandıracağı
günler demektir. Araplar, “ ‫العرب‬ ‫يمام‬ّ‫ا‬‫ا‬Eyyamü’l-Arab [Arab günleri]” ifadesiyle kendi
tarihlerindeki asırlardır hafızalarda kalan önemli hadiseleri ve meşhur savaşları; Arap
tarihine ait önemli olayları kastederler.
Sonuç olarak şöyle diyebiliriz: “Eyyamullah [Allah’ın günleri]” ifadesi
“Allah’ın ciddi boyutta cezalandıracağı günler” demektir.
16
Ve andolsun ki Biz, İsrâîloğulları'na kitap, hüküm; yasa ve
peygamberlik verdik. Ve onları temiz hoş olanlardan rızıklandırdık. Ve onları
âlemler üzerine fazlalıklı kıldık.
17
Ve onlara Allah'ın Kendine özgü işlerine dair apaçık deliller verdik.
Sonra onlar, yalnızca, kendilerine bilgi geldikten sonra aralarındaki
çekememezlik yüzünden ayrılığa düştüler. Şüphesiz Rabbin, ayrılığa düştükleri
şeylerde kıyâmet günü aralarında karar verecektir.
2
(Kurtubi; el Camiu li Ahkami’l Kur’an)
9

10. Müşriklerin akılsız tavırları nakledildikten sonra, bu ayette de İsrailoğullarına
bir gönderme yapılmış ve o çağda kimseye verilmeyen nimetlerin onlara verilişine,
onların ise bu nimetlerin kadrini bilmeyip nankörlük edişlerine değinilmiştir. Bu
değiniyle müminlerin İsrailoğulları’ndan ibret almaları istenmiştir. İsrailoğulları,
haktan saptıkları için kendilerine verilen fazlalıkları, nimetleri kaybetmişlerdir.
213
İnsanlar tek bir önderli toplum idi de Allah müjdeciler ve uyarıcılar olmak üzere
peygamberler gönderdi ve anlaşmazlık ettikleri konularda insanlar arasında hükmetsinler diye onların
beraberinde hak ile kitap indirdi. Ve sırf o Kitap verilenler, kendilerine bunca deliller geldikten sonra
aralarındaki azgınlık yüzünden anlaşmazlığa düştüler. Bunun üzerine Allah, Kendi bilgisi gereği,
iman edenlere, onların hakkında anlaşmazlığa düştükleri hakka kılavuz oldu. Ve Allah, dilediği
kimseyi/dileyen kimseyi dosdoğru yola kılavuzlar.
(Bakara/213)
159
Şüphesiz dinlerini parça parça edip grup grup olan şu kimseler; sen hiçbir şekil ve
davranışça onlardan değilsin. Şüphesiz onların işi Allah'adır. Sonra Allah, onlara yapmakta oldukları
şeyleri haber verecektir.
(En’am/159)
93
Hâlbuki ortak koşanlar, işlerini aralarında paramparça ettiler. Hepsi yalnızca Bize
dönücülerdir.
(Enbiya/93)
53
Sonra insanlar kendi aralarındaki işlerini parça parça böldüler. Her grup, kendinde bulunan
ile sevinip böbürlenmektedir.
(Mü’minun/53)
18
Sonra da seni Allah'ın Kendine özgü işlerinden apaçık bir yol haritası/
toplu yaşam ilkeleri sahibi yaptık. Artık sen, ona uy, bilmeyen kimselerin boş-
iğreti arzularına uyma.
19
Şüphesiz onlar, Allah karşısında sana hiçbir şekilde yarar
sağlayamazlar. Ve şüphesiz şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanların
bazısı bazısının yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakınlarıdırlar, Allah ise
Kendisinin koruması altına girmiş kişilerin yardımcı, yol gösterici, koruyucu
yakınıdır.
20
Kur’ân, insanlar için kalbî idrakler, kesin inanan toplum için bir yol
gösterme ve rahmettir.
Bu ayetlerde Resulullah’a da bir yol haritası verildiği; artık sadece ona uyması,
bilgisizlere uymaması gerektiği bildirilerek eğer müşriklerin aklına uyarak sapar,
onların hatırı için Allah'ın dininde bir değişiklik yapmaya yeltenirse, müşriklerin
kendisini kurtaramayacakları, onların yalnızca birbirlerinin velileri oldukları,
Allah’ın ise muttakilerin velisi olduğu bildirilmiştir. Daha sonra da Kur’an’a işaret
edilerek onun insanlar için mutluluk kaynağı, rahmet ve kılavuz olduğu
vurgulanmıştır.
Tek doğru yol Allah’ın gösterdiği yoldur. Başka yollar ise insanı uçuruma
götüren yollardır:
96,97
Andolsun ki Biz Mûsâ'yı da âyetlerimizle ve apaçık bir belge ile Firavun ve ileri gelenlerine
elçi yaptık. Ama onlar Firavun'un emrine uydular. Hâlbuki Firavun'un emri aklı çalıştıran/doğruya
ulaştıran değildir.
(Hud/96, 97)
10

11. 123
Sonra sana: “Küfürden; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmekten, ortak
koşmakdan dönmüş bir kişi olan ve ortak koşanlardan olmayan İbrâhîm'in dinine/yaşam tarzına tâbi
ol” diye vahyettik.
(Nahl/123)
20. ayette “Bu [Kur'an], insanları için basiretler [kalbî idrakler], kesin inanan
toplum için bir yol gösterme ve rahmettir” buyrulmuştur. Kur’an, hak ve batıl
arasındaki farkı bildirmektedir. Fakat onun aydınlığından, kılavuz ve rahmet
oluşundan ancak kesin inanan toplumlar istifade ederler.
57
Ey insanlar! Size Rabbinizden bir öğüt, göğüslerdekine şifa, inananlara bir kılavuz ve bir
rahmet gelmiştir.
(Yunus/57)
82
Ve Biz Kur’ân'dan, inananlar için şifa ve rahmet olan şeyleri indiriyoruz. Ve bu, sadece şirk
koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanların yıkımını artırıyor.
(İsra/82)
21
Yoksa kötülükleri işleyen o kimseler, kendilerini, hayatlarında ve
ölümlerinde, iman eden ve düzeltmeye yönelik işler yapan kimseler gibi
yapacağımızı mı zannettiler? Ne kötü hüküm veriyorlar!
Rabbimiz inatçı müşriklere yukarıdaki soruyu yönelterek onlara “Eğer böyle
düşünüyorlarsa yanlış düşünüyorlar. İnanmayan ve kötü işler yapanlar hesapsız,
sorgusuz ve cezasız kalmayacaklardır” mesajını vermektedir.
28
Yoksa, iman eden ve de sâlihâtı işleyenleri Biz, yeryüzündeki o bozguncular gibi mi yaparız?
Yoksa Allah'ın koruması altına girmiş o kimseleri din-iman tanımayıp kötülüğe batanlar gibi mi
yaparız?
(Sad/28)
28
Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden o kimseler, kendilerine haksızlık etmiş
kimseler olarak, meleklerin, geçmişte yaptıklarını ve yapmaları gerekirken yapmadıklarını bir bir
hatırlattırdıkları kimselerdir. Artık teslimiyeti koyarlar: “Biz, hiçbir kötülükten yapmıyorduk.” Tam
tersi, şüphesiz Allah, sizin yapmakta olduklarınızı çok iyi bilendir.
“29
O hâlde içinde sürekli kalanlar olarak cehennemin kapılarına girin!” denir. İşte, büyüklük
taslayanların yeri ne kötüdür!
30-32
Ve Allah'ın koruması altına girmiş kimselere: “Rabbiniz ne indirdi?” denilince onlar:
“Hayır” derler. Bu dünyada güzelleştirenlere-iyileştirenlere iyilik-güzellik vardır. Âhiret yurdu ise
kesinlikle daha hayırlıdır. Ve Allah'ın koruması altına girmiş kimselerin yurdu; Adn cennetleri ne
güzeldir! Onlar, oraya girecekler. Onun altından ırmaklar akar. Orada, onlar için diledikleri şeyler
vardır. Allah, Kendisinin koruması altına girmiş kişileri işte böyle karşılıklandırır. Allah'ın koruması
altına girmiş kişiler o kimselerdir ki, melekler onları hoş ve rahat ettirerek onlara geçmişte yaptıklarını
ve yapmaları gerekirken yapmadıklarını bir bir hatırlattırırlar. “Selâm size, yapmış olduğunuz işlerin
karşılığı olarak girin cennete!” derler.
(Nahl/28- 32)
38,39
Yüzler vardır o gün, pırıl pırıl; gülen, müjdeleyen.
40,41
Ve yüzler vardır o gün, üzerlerinde toz-toprak; tozu-toprağı da bir is bürümüştür. 42
İşte
bunlar, evet bunlardır küfreden; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenler, din-iman
tanımayıp kötülüğe batanlar.
(Abese/38- 42)
Ve Kıyamet/22- 24, Kalem/35, Haşr/20.
Bu konu, hatırlanacağı üzere, Fussılet suresinde de yer almıştı.
11

12. 50
Ve eğer kendisine dokunan sıkıntıdan sonra, kendisine tarafımızdan bir rahmet tattırsak, hiç
kuşkusuz “Bu benim hakkımdır. Ve kıyâmetin kopuş anının geleceğini sanmıyorum. Ve eğer
Rabbime döndürülürsem, O'nun katında hiç şüphesiz, benim için en güzeli vardır” der. Bu nedenle
kâfirlere; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kimselere, yaptıklarını kesin bildireceğiz
ve onlara, kesinlikle kaba bir cezadan tattıracağız.
(Fussılet/50)
35,36
Ve bu adam, kendine haksızlık ederek bağına girdi: “Ben, bunun hiç yok olacağını
sanmıyorum. Ben Saat'in kopacağını da zannetmiyorum. Var sayalım ki Rabbime geri götürüldüm,
kesinlikle orada bundan daha iyi bir sonuç bulurum” dedi.
(Kehf/36)
18
Peki, inanmış kimse, yoldan çıkan kimse gibi midir? Bunlar, aynı olmazlar.
19
İman etmiş ve düzeltmeye yönelik işler yapmış kimselere gelince; artık yaptıklarına karşılık,
bir ağırlanma olarak, barınak bahçeleri yalnızca onlar içindir.
20,21
Ve yoldan çıkanlara gelince, onların varacağı yer de Ateş'tir. Her çıkmak istediklerinde
oraya yeniden çevrilecekler ve onlara, “Yalanlayıp durduğunuz Ateş'in azabını tadın” denilecektir.
Hiç kuşkusuz, dönerler diye onlara, büyük cezanın biraz hafifinden, en yakın cezadan da tattıracağız.
(Secde/18- 21)
Ve Mü’min/51, 52, Kalem/35, 36.
Bu ayetin inişi ile ilgili olarak Esbab-ı Nüzul nakillerinde şu olay anlatılır:
"Bu ayet Ali, Hamza ve Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh ile müşriklerden Utbe, Şeybe ve Velîd b.
Utbe gibi üç kişi hakkında nazil olmuştur. Zira bu üç müşrik, adı geçen müminlere "Vallahi, siz hiçbir
hak ve hakikat üzere değilsiniz. Sizin söylediğiniz hak olsa bile, dünyada bizim durumumuz nasıl
sizden üstün ve ileri ise, ahirette de ileri olacaktır" dediler.”3
22
Ve Allah, gökleri ve yeryüzünü gerçek ile ve de her kişiyi yaptığı ile
karşılıklandırmak için oluşturdu. Ve onlar haksızlığa uğratılmazlar.
Bu ayette Rabbimiz gökleri ve yeryüzünü niçin yarattığına bir daha dikkat
çekmiştir. Allah bu dünyayı bir eğlence olsun diye yaratmamıştır. Aksine evrenin
yaratılışının büyük bir amacı vardır. Bu amaçla insanlar için belli imkânlar sağlanmış
ve tasarrufları altına verilmiştir. Bunun sonucu olarak iyilik yapanlar amellerinin
karşılığını alacaklar, zalimler de zulümlerinin cezasını çekeceklerdir. Herkes ne
yapmışsa yaptığının karşılığını eksiksiz olarak görecektir. Kimse kesinlikle
haksızlığa uğramayacaktır.
5
O, güneşi bir aydınlık, ay'ı bir ışık yapan ve senelerin sayısını ve hesabını bilesiniz diye, aya
menziller ayarlayandır. Allah bunu ancak gerçek ile oluşturmuştur. O, bilecek olan bir toplum için
âyetleri ayrıntılı olarak açıklar.
(Yunus/5)
190-194
Göklerin ve yeryüzünün oluşturuluşunda, gecenin ve gündüzün ardarda gelişinde, elbette,
ayaktayken, otururken ve yanları üzerine yatarken Allah'ı anan; göklerin ve yerin oluşturuluşu
üzerinde: “Rabbimiz! Sen, bunu boş yere oluşturmadın, Sen, tüm noksanlıklardan arınıksın. Artık bizi
Ateş'in azabından koru! Rabbimiz! Şüphesiz Sen, kimi o ateşe girdirirsen artık onu kesinlikle rezil
etmişsindir. Şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar için yardımcılardan da hiç kimse
yoktur. Rabbimiz! Şüphesiz ki biz, “Rabbinize inanın!” diye çağıran bir nidacıyı duyduk ve hemen
inandık. Rabbimiz! Artık bizim günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört ve bizi “iyi adamlar” ile
birlikte, geçmişte yaptıklarımızı ve yapmamız gerekirken yapmadıklarımızı bir bir hatırlattır/öldür.
3
(Razi; el Mefatihu’l Gayb)
12

13. Rabbimiz! Ve bize, elçilerin üzerine vaat ettiğin şeyleri ver, kıyâmet günü bizi rezil etme. Şüphesiz
Sen, verdiğin sözden dönmezsin” diye iyiden iyiye düşünen kavrama yetenekleri olanlar için nice
alâmetler/göstergeler vardır.
(Al-i Imran/190- 194)
23
Peki sen, kendi boş-iğreti arzusunu ilâh edinen ve Allah'ın bir bilgi üzere
kendisini saptırdığı, kulağı ve kalbini mühürlediği ve gözü üstüne bir perde
çektiği kimseyi gördün mü/ hiç düşündün mü? Artık Allah'tan sonra ona kim
doğru yol kılavuzluğu yapacaktır? Yine de öğüt alıp düşünmüyor musunuz?”
Bu ayette Rabbimiz, başta Resulullah olmak üzere tüm insanlara seslenerek
çevrelerindeki kendi kuruntularına tapan, aymaz, kalbi mühürlü insan örneklerine
bakmalarını istemekte, dolayısıyla artık Allah’ın hidayet etmeyeceği bu kimselerden
olmadıkları için de hallerine şükretmeleri gerektiği mesajını vermektedir.
Ayette “kendi hevasını ilah edinen” ifadesiyle “Bir kimsenin nefsinin her
istediğini yapması ve yaptığı işin Allah indinde haram mı, helal mi olduğunu dikkate
almadan davranması” kast olunmaktadır. Böyle bir insan, Allah emretmiş bile olsa,
eğer nefsi istemiyorsa o işi yapmaz. Bu, hevaya kayıtsız şartsız teslimiyettir. Bir
başka kişiye, kuruma, ideolojiye kayıtsız şartsız teslim olmak nasıl onları ilah
edinmek ise, nefse de kayıtsız şatsız itaat onu ilah edinmektir, apaçık şirktir.
Hevaya, tutkulara uymak, Kur’an’da sürekli yerilmiş bir davranıştır:
176
Ve eğer Biz, dileseydik onu o âyetlerle yüceltirdik, ama o alçaklığa saplandı kaldı ve
tutkusuna uydu. Artık onun durumu, üstüne varsan da dilini sarkıtıp soluyan, kendi hâline bıraksan da
dilini sarkıtıp soluyan köpeğin durumuna benzer. İşte bu, âyetlerimizi yalanlayan toplumun
durumudur. O nedenle sen iyice düşünsünler diye bu kıssayı iyice anlat.
(A’raf/176)
28
Ve kendini, sürekli olarak Rablerinin rızasını isteyerek Rablerine yalvaran kişiler ile beraber
sabreden biri kıl. Basit dünya hayatının süsünü isteyerek onlardan gözlerini de ayırma. Ve de sen,
Bizim anılmamızdan kalbini ilgisiz/ duyarsız kıldığımız, boş-iğreti arzusuna uymuş ve de işi aşırılık
olan kimseye uyma.
(Kehf/28)
Ve Rum/29, Kasas/50, Sad/26.
Ayrıca Necm suresinde Resulullah’ın hevasından konuşmadığı, yani Kur’an’ın
kendi çıkarları doğrultusunda onun tarafından uydurulmadığı bildirilmiştir.
1
Gurup gurup inmiş âyetlerin her bir inişini kanıt gösteririm ki 2
arkadaşınız sapmamıştır,
azmamıştır. 3
O, boş iğreti arzusundan da konuşmuyor. 4
Onun size söyledikleri; inen o ayet gurupları,
kendisine vahyedilen vahiyden başka bir şey değildir. 5
Arkadaşınıza o konuştuklarını müthiş
kuvvetleri olan, üstün akıl sahibi, egemenlik kurmuş olan öğretti.
(Necm/1-5)
Kur’an’da “hevasına uyanlar” şiddetle kınandığı gibi, hevasından uzak olanlar
da övülmüştür:
40,41
Rabbinin makamından korkan ve kendini boş-iğreti arzudan meneden kimseye gelince;
artık, hiç şüphesiz cennet, barınağın ta kendisidir.
(Naziat/40, 41)
24
Yine onlar, “Hayat, ancak bu dünya hayatımızdan ibarettir. Ölürüz ve
yaşarız. Bizi ancak geçen uzun zaman değişime/ yıkıma uğratır” dediler.
13

14. Hâlbuki onların buna dair hiçbir bilgileri yoktur. Onlar, sadece zan
yürütüyorlar.
Ahiretle tehdit edildiklerinde kasıtlı olarak Peygamber’e “ölmüş babalarımızı
geri getir, eğer söylediklerinde ve korkuttuklarında doğru isen” diyen muannit
inkârcılar, ahiret yaşamının gerçekliğine inanmamalarını kendilerince şöyle
temellendiriyorlardı: “Hayat, ancak bu dünya hayatımızdan ibarettir. Ölürüz ve
yaşarız. Bizi ancak dehr [geçen uzun zaman] helak eder.” Yani “Yaşamak ve ölmek
tabiatın gereğidir, zamana bağlı olarak gerçekleşen bir durumdur. Bizim yaşamamız
veya ölmemiz de zaman ve kâinatın karakteri ile ilgilidir. Bizi helak eden faktör,
gece ve gündüzlerin gelip gitmesinden başka bir şey değildir, burada herhangi bir
gücün ve iradesinin rolü yoktur” demekteydiler. Böyle demelerindeki maksat, hem
Allah’ı, hem de öldükten sonra dirilmeyi ve kıyameti inkâr etmektir.
Bunlara Rabbimiz tarafından “Hâlbuki onların buna dair hiçbir bilgileri
yoktur. Onlar, sadece zan yürütüyorlar” denilerek cevap verilmiştir. Yani, bu hayatın
sonunda başkaca bir hayatın olmadığına dair, onların elinde hiçbir ilmi dayanakları
yoktur:
27
O âhirete inanmayanlar, melekleri kesinlikle dişilerin isimlendirilmesiyle isimlendiriyorlar.
28
Oysaki onların bu konuda hiçbir bilgisi yoktur. Onlar yalnızca zanna uyuyorlar. Zan ise “Hak”tan
hiçbir şey kazandırmaz.
(Necm/28)
148
Allah'a ortak koşan kimseler diyecekler ki: “Allah dileseydi biz ortak koşmazdık, atalarımız
da ortak koşmazlardı, hiçbir şeyi de haram kılmazdık.” Onlardan önce yalanlayanlar da azabımızı
tadıncaya kadar işte böyleydi. De ki: “Yanınızda bize çıkarabileceğiniz bir bilgi mi var? Siz, sadece
zanna uyuyorsunuz ve siz sadece saçmalıyorsunuz.”
(En’am/148)
66
Gözünüzü açın! Göklerde olan kimseler ve yeryüzünde olan kimseler kesinlikle Allah'ındır.
Ve Allah'ın astlarından istekte bulunan kimseler, eş tuttuklarına tâbi olmuyorlar. Onlar sadece zanna
uyuyorlar ve onlar sadece yalan söylüyorlar.
(Yunus/66)
36
Ve onların çoğu, ancak bir zanna uyarlar. Şüphesiz ki zan, “hak”tan hiçbir şey kazandırmaz.
Şüphesiz Allah, onların yaptıklarını çok iyi bilir.
(Yunus/36)
Ve Bakara/28, Rum/27, Teğabün/9, Mürselat/12,13, Hud/104, Meâric/6, 7.
25
Kendilerine âyetlerimiz apaçık okunduğu zaman da, “Eğer doğru
kimseler iseniz atalarımızı getirin” demekten başka delilleri yoktu.
Bu ayette inatçı, inkârcı müşriklerin mantığına, bilgisizliklerine, bilgice
sığlıklarına dikkat çekilip ne kadar akılsız oldukları ve mesnetsiz inançlara sahip
oldukları açıklanmaktadır.
Bu ayetin benzeri bundan evvelki Duhan suresinde de geçmişti:
34-36
Şüphesiz Mekkeli ortak koşanlar diyorlar ki: “Bizim sadece ilk ölümümüz var. Biz, tekrar
diriltilecek değiliz. Eğer siz doğru kimselerseniz, sözünüzün eri iseniz haydi atalarımızı bize getirin.”
(Duhan/34- 36)
26,27
De ki: “Allah, sizi diriltir. Sonra sizi O öldürür, sonra da kendisinde
şüphe olmayan kıyâmet gününde bir araya toplayacaktır. Fakat insanların çoğu
14

15. bilmiyorlar. Göklerin ve yeryüzünün mülkü de sadece Allah'ındır. Kıyâmet
anının geleceği gün; işte o gün, bâtıla sapanlar zarara uğrayacaklardır.”
Bu ayette peygamberimize bu akılsız, bilgisiz, inkârcı müşriklere nasıl cevap
verileceği öğretilmektedir. Söylenmesi istenen bu cevapla aynı zamanda müşriklere
yeni bir uyarı daha yapılmış olmaktadır.
Ayetteki “Fakat insanların çoğu bilmiyorlar” cümlesinin tümleci, yani “neyi
bilmedikleri konusu” mahzuftur, açıkça söylenmemiştir. Cümlenin tümleci şöyle
takdir edilebilir: “Fakat insanların çoğu, ilk yaratmaya kadir olan gücün ikinci kez
yaratmaya da kadir olması gerektiğini bilmiyorlar.”
Bu iki ayetle hem “Eğer doğru kimseler iseniz atalarımızı getirin” diyenlere,
hem de “Ölürüz ve yaşarız. Bizi ancak dehr [geçen uzun zaman] helak eder”
diyenlere cevap verilmiş olmaktadır. Yani onlara bu işin ayrı ayrı olmayacağı, bir
gün tüm insanların toplu olarak diriltileceği ve bunun için de bir vaktin tayin edildiği
bildirilmiştir.
28,29
Ve her önderli toplumu, diz çökmüş görürsün. Her önderli toplum,
kendi kitabına çağrılır: “Bugün, yapmış olduğunuz amellerin karşılığı size
verilecektir. İşte bu, yüzünüze karşı hakkı konuşan Bizim kitabımızdır.
Şüphesiz Biz, sizin yaptıklarınızı yazdırıyorduk.”
İnatçı müşriklere gereken cevap verildikten sonra hemen çok dehşetli bir
mahşer sahnesi ortaya konmaktadır. Bu sahnede, o azgın, şımarık, kibirli
yalanlayıcılar çaresiz, perişan, diz çökmüş bir haldedirler. Kendilerine “Bugün,
yapmış olduğunuz amellerin karşılığı size verilecektir. İşte bu, yüzünüze karşı hakkı
konuşan kitabınızdır. Şüphesiz Biz, sizin yaptıklarınızı yazdırıyorduk” denilmektedir.
62
Ve Biz hiç kimseyi, gücünün yettiğinden başkası ile; kapasitesi dışındaki bir şeyle yükümlü
tutmayız. Nezdimizde de hakkı konuşan bir kitap vardır ve onlar, haksızlığa uğratılmazlar.
(Muminun/62)
49
Ve Kitap/ amel defteri konulmuştur. Suçluların ondan korktuğunu göreceksin. Ve “Eyvah
bize! Bu nasıl kitapmış ki, büyük-küçük hiçbir şey bırakmadan hepsini saymış” derler. Ve onlar,
yaptıklarını hazır bulurlar. Ve senin Rabbin hiç kimseye haksızlık etmez.
(Kehf/49)
69
Ve yeryüzü Rabbinin nûruyla aydınlanmış, kitap konulmuş, peygamberler ve tanıklar
getirilmiş ve aralarında hak ile karar verilmiştir. Ve onlara haksızlık edilmez.
(Zümer/69)
Ve Kıyamet/13- 19, Ra'd/11, Kaf/18, İnfitar/9- 12.
30
İman eden ve düzeltmeye yönelik işler yapan kimseler de, artık Rableri
onları rahmeti içine koyacaktır. İşte bu, apaçık kurtuluşun ta kendisidir.
31,32
Şu kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmiş olan şu
kimselere gelince de, “Peki size âyetlerim okunmadı mı da siz büyüklük
tasladınız ve günah işleyen bir toplum oldunuz? Ve ‘Allah'ın sözü kesinlikle
gerçektir; ve kıyâmet anına gelince, onda kuşku yoktur’ denildiğinde,
‘Kıyâmet anının ne olduğunu bilmiyoruz, yalnızca biz, sadece zannediyoruz,
kesin bir bilgi edinmiş değiliz’ dediniz.
33
Ve işledikleri şeylerin kötülükleri kendilerine belli oldu ve onları,
kendisiyle alaya aldıkları şeyler kuşatıverdi.
15

16. 34,35
Ve denilmiştir ki: “Bugün Biz sizi, sizin bu gününüze kavuşmayı
unuttuğunuz gibi unuturuz/ terk ederiz/ cezalandırırız. Yeriniz de ateştir. Sizin
için yardımcılardan herhangi biri de yoktur. İşte bunlar, sizin Allah'ın
âyetlerini alaya almanız ve basit dünya yaşamının sizi aldatması sebebiyledir.”
Artık bugün onlar, ateşten çıkarılmaz ve özür dilemeleri de kabul edilmez/
Allah'ı hoşnut etmeleri de istenmez.
Mahşere ait temsili anlatımın devam ettiği bu ayet grubunda müminlerin ve
müşriklerin final sahnesi yer almıştır. Müminler ile ilgili sahne çok kısa ve özdür:
“İman eden ve salihatı işleyen kimseleri artık Rableri rahmeti içine koyacaktır. İşte
bu, apaçık kurtuluşun ta kendisidir.” Muttaki kulların akıbetiyle ilgili olarak
Kur’an’da daha pek çok ayet bulunmaktadır.
Pasajın diğer sahnesinde ise müşrikler ile yüzleşilmektedir. Onlara dünyadaki
durumları hatırlatılmakta, “Peki, size ayetlerim okunmadı mı da siz büyüklük
tasladınız ve günah işleyen bir kavim oldunuz?” denilerek akıbetlerinin neden kötü
olduğu açıklanmaktadır. “Bugün Biz sizi, sizin bu gününüze kavuşmayı unuttuğunuz
gibi unuturuz/ terk ederiz [cezalandırırız]. Yeriniz de ateştir. Sizin için
yardımcılardan herhangi biri de yoktur. İşte bunlar, sizin Allah’ın âyetlerini alaya
almanız ve basit yaşamın sizi aldatması sebebiyledir.”
124-126
Kim Benim anılmamdan/ Benim öğüdümden mesafeli durursa, hiç şüphesiz onun için zor,
sıkıcı bir geçim/ yaşam vardır. Kıyâmet günü de onu kör olarak kıyâmet günü toplantı alanına
toplarız. O der ki: “Rabbim ben gören biri olduğum hâlde beni neden kör olarak bu yere çıkardın?”
Allah der ki: “Bu böyledir, âyetlerimiz sana geldi de sen onları terk etmiştin; bu gün de aynı şekilde
sen terk ediliyorsun/cezalandırılıyorsun.”
(Ta Ha/124- 126)
34
Şüphesiz ki Allah'ın koruması altına girmiş kişiler için Rableri yanında nimetleri bol
cennetler vardır. 35
Ya artık, Müslümanları günahkârlar gibi yapar mıyız?
(Kalem/34,35)
84
Ve her ümmetten bir şâhit getireceğimiz gün, artık kâfirlere; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini
bilerek reddedenlere izin verilmez. Onlardan özür dilemeleri de istenmez.
(Nahl/84)
Ve Rum/57, Fussilet/24, Secde/20, 21, Fatır/37.
36
Artık, tüm övgüler, göklerin Rabbi, yeryüzünün Rabbi ve âlemlerin
Rabbi Allah'a mahsustur; başkası övülemez.
37
Göklerde ve yeryüzünde de büyüklük ve hâkimiyet yalnızca O'nundur.
Ve O, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/ mutlak
galip olandır, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/ sağlam yapandır.
Sure, Rabbimizin Kendini tanıttığı bu ayet grubuyla sona ermektedir. Bu son
iki ayette, kâfirlere, ortaya konan onca kanıttan sonra dolaylı olarak şu mesaj
verilmektedir:
“Unutmayınız! Allah, tüm övgüler kendine özgü olandır. O, göklerin,
yeryüzünün ve âlemlerin Rabbidir. Göklerde ve yeryüzünde hakimiyet yalnızca
O’nundur. O, kesinlikle yenilmezdir ve yasalar koyandır.”
Allah doğrusunu en iyi bilendir.
16