1. ANÁLISE DA
SITUACIÓN
SOCIOECONÓMICA
DAS MULLERES DO
NOSO PAÍS
Mar F. Cendón
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

2. Mulleres e homes no mercado laboral
-Segregación horizontal e vertical
-Fenda salarial
-Eivas de xénero (teito de cristal, teito de cemento, chan
pegañento, gueto de veludo)
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

3. MULLERES E HOMES
NO MERCADO
LABORAL
Mar F. Cendón
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

4. Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

5. A «mística da feminidade»
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

6. A muller durante a Ditadura
Anxo do fogar e
«templo da raza»
Gardiá da familia e
dos valores
nacionalcatólicos:
nenos, fogar, igrexa.o
s
,
h
o
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional
ga

7. Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

8. Memoria y sexualidad de las mujeres bajo el
franquismo
Proxecto de investigación dirixido por Raquel
Osborne
https://www.youtube.com/watch?
v=onWNHrUuWjw
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

9. Primeiros «pasos»…
1961: Lei sobre dereitos
políticos, profesionais e
de traballo da muller
1975: Reforma do
Código Civil
1978: Constitución
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

10. Artigo 35.1 da Constitución española
Todos os españois teñen o deber de traballar
e o dereito ao traballo, á libre elección de
profesión ou oficio, á promoción a través do
traballo e a unha remuneración suficiente
para satisfacer as súas necesidades e as da
súa familia, sen que en ningún caso poida
facerse discriminación por razón de sexo.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

11. Artigo 17.1 da Lei do Estauto dos
traballadores
Entenderanse nulos e sen efecto os preceptos regulamentarios,
as cláusulas dos convenios colectivos, os pactos individuais e
as decisións unilaterais do empresario que contellan
discriminacións directas ou indirectas desfavorables por razón
de idade ou discapacidade ou favorables ou adversas no emprego,
así como en materia de retribucións, xornada e demais
condicións de traballo por circunstancias de sexo, orixe,
incluído o racial ou étnico, estado civil, condición social, relixión ou
conviccións, ideas políticas, orientación sexual, adhesión ou non
a sindicatos e aos seus acordos, vínculos de parentesco con outros
traballadores na empresa e lingua dentro do Estado español.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

12. Estratexia 2020
Precisaranse políticas que
promovan a igualdade
entre sexos co fin de
incrementar a participación
da poboación laboral,
contribuíndo así ao
crecemento e á cohesión
social». Detrás dun gran home
sempre hai unha gran muller
Obxectivo: 75 %
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

13. Instrumentos:
• Programa comunitario para o emprego e a solidaridade
social Progress (2007-2013).
• Instrumento de microfinanciación Progress (IEMP)
• EURES: a rede europea para o emprego e a mobilidade
das persoas traballadoras
• EUROPASS: ao servizo da mobilidade da cidadanía
• Programas para a aprendizaxe mutua no ámbito do
emprego.
• Observatorio europeo do emprego (OEE)
• Comité de emprego.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

14. Estratexia para a igualdade entre
mulleres e homes (2010-2015)
• Independencia económica das mulleres
• Igualdade retributiva
• Igualdade na toma de decisións
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

15. A Unión Europea di...
Un modo de mellorar a competitividade de Europa é
lograr un mellor equilibrio entre homes e mulleres en
postos de toma de decisións económicas. Os
estudos demostran que a diversidade de xénero é
rendible e que as empresas con maior porcentaxe
de mulleres nos consellos de administración obteñen
mellores resultados que aquelas con consellos
exclusivamente masculinos».
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

16. Cres que a participación de mulleres e
homes no mercado laboral é similar en
canto a acceso a postos de
responsabilidade, sectores de actividade,
duración da xornada, temporalidade da
contratación, retribución etc?
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

17. Algúns datos
Segundo os datos do Instituto Nacional de Estatística,
no curso 2009-2010 un total de 198.438 persoas
completaron os seus estudos universitarios. Destas,
118.952 eran mulleres, o que supuña o 59,9 % do
total. Destacar que o 51,6 % das persoas que
remataron os estudos fixérono con 24 anos ou menos
(no caso das mulleres o 57,9 % do total).
Fonte: INE
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

18. Algúns datos
Segundo os resultados da Estatística da Ensinanza
Universitaria no Estado español, durante o curso
2009-2010, só o 28,68 % do alumnado matriculado en
estudos universitarios da área técnica foron mulleres,
fronte ao 76,63 % que o fixeron en ciencias da saúde.
Fonte: Instituto da Muller
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

19. Algúns datos
No ano 2009, despois de 4 anos de existencia,
impartíronse 2.266 Programas Oficiais de Posgrao
nos que había 83.700 persoas matriculadas.
Finalizaron estes programas, no ano 2010, 36.325,
das que o 56,6 % eran mulleres.
Fonte: INE.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

20. Segregación horizontal
As mulleres
concentrámonos en
certos sectores de
actividade e en certas
ocupacións e os homes
noutras distintas.
Esta división ten un
valor social desigual.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

21. Segregación vertical
Desigual proporción
de mulleres e homes
na escala xerárquica
de todos os sectores
de emprego.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

22. Eivas de xénero: o «teito de cristal»
Concepto metafórico que xorde
na década de 1970.
Barreira intanxible que moitas
mulleres se atopan ao ascender
no ámbito laboral.
Está conformada polos prexuizos
e estereótipos de xénero
organizativos e polos límites
autoimpostos («teito de
cemento»).
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

23. Eivas de xénero: o «teito de cristal»
Algúns exemplos:
«as mulleres temen ocupar
posicións de poder»
«ás mulleres non lles interesa
ocupar postos de
responsabilidade»
«as mulleres non poden
enfrontar situacións difíciles que
requiran autoridade e poder»
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

24. Eivas de xénero: o «muro ou parede de
cristal»
Representa as áreas (dentro
dunha empresa, actividade
ou profesión) reservadas ou
exclusivas para o xénero
masculino das que as
mulleres quedamos
excluídas.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

25. Que elementos forman esa «barreira»?
Factor cultural: presupoñémonos
autoimposicións e unha
tendencia a aceptar e
conformarnos con «algúns
logros»
Tradición da actividade («parede
ou muro de cristal»)
Rol familiar asignado
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

26. Eivas de xénero: o «chan pegañento»
Forzas que manteñen as
mulleres na base da pirámide
económica.
Son as responsabilidades e
cargas afectivas e emocionais
que no ámbito doméstico
recaen sobre as mulleres,
atrapándoas cos lazos de seda
dos afectos que dificultan ou
impiden a súa saida e
realización personal alén do
ámbito familiar.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

27. Eivas de xénero: o «gueto de veludo»
Sectores profesionais e
laborais que se
feminizan o que
inmediatamente
conleva unha redución
salarial, empeoramento
das condicións laborais
e dificultades de
ascenso..
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

28. Cres que a participación de mulleres e homes é
igualitaria no mercado de traballo?, cres que lles
afecta por igual o desemprego?
Coñeces alguén que nunha entrevista de traballo
lle preguntasen polo seu estado civil ou se ten
fillas e fillos?, preguntáronllelo máis a mulleres ou
a homes?, cres que estas preguntas son
necesarias ou discriminatorias?
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

29. Características do mercado laboral:
Menor taxa de actividade das
mulleres
Maior taxa de desemprego das
mulleres
Maior número de contratos a
tempo parcial para as mulleres
Maior subemprego feminino
Maior sobrecualificación das
mulleres
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

30. Características do mercado laboral:
Segregación horizontal
Segregación vertical
Doble xornada laboral das
mulleres
Maior participación das mulleres
na economía sumerxida
Existencia dunha fenda salarial de
xénero
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

31. Audio
Entrevista de traballo
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

32. Ano 2012
Taxa de Taxa de Taxa de
actividade paro emprego
Mulleres 53,42% 26,55% 39,24%
Homes 66,52% 25,58% 49,51%
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

33. Fonte: Comisión Europea
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

34. Portada do diario La Razón (2 de outubro de 2011)
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

35. Taxa de actividade por tramos de idade e sexo
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

36. Taxa de actividade por tramos de idade e sexo
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

37. Taxa de actividade por tramos de idade e sexo
♀ ♂
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

38. Tipos de contrato por temporalidade, idade e sexo
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

39. Peso dos contratos a tempo parcial na poboación
ocupada feminina
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

40. Poboación ocupada a tempo parcial e motivo da
xornada a tempo parcial
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

41. Taxas de paro por nivel de formación alcanzado e
sexo en 2012
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

42. Poboación ocupada por sexo e situación
profesional
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

43. Poboación feminina ocupada nos distintos
sectores económicos (expresado en porcentaxe).)
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

44. Categorías profesionais e retribución salarial
Respecto as diferenzas en canto aos postos
de traballo que desenvolven mulleres e
homes:
o 61,78 % da man de obra que está a levar a
cabo traballos non cualificados son mulleres
o 59,73 % dos empregos no sector servizos
(restauración e atención persoal) son
ocupados por mulleres
así como o 65,27% dos postos de traballo
administrativos.
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

45. Postos de traballo
Fonte: INE-Enquisa de poboación activa 4º trimestre de 2012
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

46. Soldos medios anuais por sector de produción e
sexo
Fonte: INE. Enquisa anual de estrutura salarial 2010. Instituto Nacional de Estatística
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

47. Soldos medios por hora e por sector de produción
e sexo
Fonte: INE. Enquisa anual de estrutura salarial 2010. Instituto Nacional de Estatística
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

48. Precariedade laboral
• Contratación temporal
• Contratación a tempo
parcial
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

49. Poboación galega (2011)
2500000
2000000
1500000 Poboación total: 2.795.422
1000000
500000
Homes: 1.349.591
0
Homes Mulleres
Mulleres: 1.445.831
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

50. Ocupación e paro por sexo. Taxas de actividade e paro (Galiza,
setembro de 2012)
Fonte: EPA.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

51. Táboa de persoas en paro por sectores, sexo e idade. Galiza,
setembro de 2012.
Total Menores 25 Maiores 25
Total Homes 125.687 10.632 115.055
Mulleres 133.686 9.041 124.645
Agro Homes 4.790 299 4.491
Mulleres 2.070 73 1.997
Industria Homes 20.892 1.248 19.644
Mulleres 16.999 320 16.679
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

52. Construción Homes 38.665 1.742 36.923
Mulleres 3.708 71 3.637
Servizos Homes 53.800 3.807 49.993
Mulleres 94.743 5.197 89.546
Sen emprego Homes 7.540 3.536 4.004
anterior
Mulleres 16.166 3.380 12.786
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

53. Artigo 28 da Lei do Estauto dos
traballadores
O empresario está obrigado a pagar pola prestación de un
traballo de igual valor a mesma retribución, satisfeita
directa ou indirectamente, e calquera que sexa a natureza
desta, salarial ou extrasalarial, sen que poida producirse
discriminación algunha por razón de sexo en ningún dos
elementos ou condicións de aquela.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

54. Fenda salarial de xénero
Diferenza relativa que
existe na media dos
ingresos brutos por hora,
de mulleres e homes, en
todos os sectores da
economía.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

55. Causas:
• Discriminación directa
• Infravaloración do
traballo das mulleres
• Segregación no
mercado laboral
• Tradicións e
estereotipos de
xénero
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

56. En resumo:
As mulleres desde o inicio dos tempos traballarmos
dentro e fóra do fogar aínda que esta fose una realidade
invisibilizada.
As mulleres estamos integradas no mercado laboral
pero seguimos mantendo o rol de coidadoras.
A situación das mulleres non resulta equitativa dentro
do mercado laboral.
A triple axenda das mulleres: vida laboral, vida familiar
e vida social/persoal. Conciliáción con «M» de muller.
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

57. Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

58. «O peor inimigo
das mulleres é a
súa
abnegación».
Betty Friedan
(1921-2006)
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

59. «É corrente presupor que
unha diagnose da crise
realizado dende a
perspectiva feminista
vai consistir nun
discurso vitimista do
estilo “canto peor están
as mulleres!”. A
potencia que nos dá
[…] é outra ben
distinta» Amaia Pérez Orozco
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

60. Pensar o mundo dende a
sostenibilidade
O sostemento da vida no centro
dos problemas económicos.
Ampliar o concepto de economía.
Recoñecer o xénero como unha
estrutura que organiza o sistema
económico.
A crise é estrutural. Veredes o
Alonxar os coidados da lóxica do día que
capital. fagamos
unha folga
Simplificar o discurso económico xeral...
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

61. «O crecemento
económico que o modelo
masculino de progreso
vendeu é o crecemento
dos cartos e do capital
sobre a base da
destrución doutros tipos
de riqueza como a
pruducida pola natureza
e as mulleres».
Vandana Shiva
(Dehra Dun, Uttarakhand, India, 1952)
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional

62. Asociación de Mulleres de
Cooperativas Agro-Alimentarias de
España, (AMCAE)
Organizar, articular e defender a
integración e a coordinación das
mulleres asociadas en cooperativas,
de forma que se impulse o liderado
político, económico e sociocultural
das mulleres que residen no medio
rural.
Agrupoa a representantes de
cooperativas de Galicia, Asturias,
Cataluña, Extremadura, Valencia,
Asociación de Mulleres de Cooperativas Agro-
Baleares, Castela A Mancha e Alimentarias de España, (AMCAE), presidida por
Aragón. Jerónima Bonafé Ramis
Políticas públicas de igualdade de oportunidades entre homes e mulleres e promoción profesional