1. ΓΛΩΣΣΑ - ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Αναμφίβολα, ο άνθρωπος από τη φύση του χαρακτηρίζεται ως έλλογο ον (διαθέτει λόγο και
λογική).. αυτό είναι το βασικό διαφοροποιητικό του στοιχείο από τα υπόλοιπα έμβια όντα, το οποίο
τον βοήθησε στην ατομική του ανάπτυξη αλλά και στην κοινωνική του εξέλιξη….
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:
Συμβατικότητα γλωσσικών σημείων: κάθε λέξη έχει την ίδια σημασία και αξία για όλα τα μέλη
μιας γλωσσικής ομάδας και γι αυτό η γλώσσα καθίσταται ως το κύριο όργανο επικοινωνίας, παρά
την ύπαρξη και άλλων σημειακών συστημάτων (ζωγραφική, μιμόγλωσσα..)…
Οικονομία της γλώσσας: άπειρη συνδυαστική δυνατότητα ορισμένων, συχνά ολιγάριθμων,
γλωσσικών στοιχείων // πολυσημία (η ίδια φωνολογική παράσταση αντιστοιχεί σε περισσότερες
από μία ερμηνείες)…
Δυναμικός χαρακτήρας: δυνατότητες σε κάθε χρονική στιγμή μεταδ όμησης του γλωσσικού
συστήματος, εφόσον λέξεις, γραμματικά και συντακτικά σχήματα παύουν να εξυπηρετούν
επικοινωνιακές ανάγκες του πληθυσμού…
Αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας: δημιουργική ενσωμάτωση γλωσσικών δανείων και
πολιτογράφησή τους στις ιδιαιτερότητες (σημασιολογικές και συντακτικές) της γλώσσας που τα
αφομοιώνει…
Δημιουργικότητα: ικανότητα παραγωγής άπειρων προτάσεων που δεν έχουν
ξαναχρησιμοποιηθεί από τον ίδιο γλωσσικό πομπό (γεγονός που ανταποκρίνεται απόλυτα στις
πολύμορφες ανάγκες έκφρασης του ανθρώπου)…
ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΑΞΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:
αντοχή στη φθορά του χρόνου (περίπου 4500 χρόνια)..
λεξιλογικός πλούτος..
υπόδειγμα ως προς τους γραμματικούς – συντακτικούς κανόνες και την ετυμολογική διαφάνεια
των λέξεων..
τροφοδότης του παγκόσμιου πολιτισμού σε έννοιες (ορολογίες επιστημονικές, λέξεις
καθημερινού λεξιλογίου..)..
θα μπορούσε να χαρακτηριστεί διεθνής γλώσσα (γλώσσα των κλασικών κειμένων και των
ευαγγελίων)..
εύηχη γλώσσα, μουσικότητα, ρυθμός, αρμονία..
τα χαρακτηριστικά του δυναμικού χαρακτήρα, της αφομοιωτικής ικανότητας της γλώσσας και
της προσαρμοστικότητας στις εκάστοτε νέες συνθήκες εντοπίζονται κατά πολύ στην ελληνική…
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ / ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ:
πνευματικά:
2. ↪ η γλώσσα τρέπεται σε μέσο μεταβίβασης γνώσεων, πληροφοριών και εμπειριών και επομένως
συντελεί στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων, στην άρση της μονομέρειας και στην
προώθηση της σκέψης..
↪ ανάπτυξη πνευματικών ικανοτήτων και ιδιαίτερα της κριτικής (ο πομπός, πριν εκφράσει τις
απόψεις του, τις επεξεργάζεται νοητικά.., καθώς επίσης και ο δέκτης ελέγχει τα γλωσσικά
μηνύματα που δέχεται προκειμένου να τα αποδεχτεί ή να τα απορρίψει ⇒ εγρήγορση - ανάλυση –
γόνιμη αμφισβήτηση – κινητοποίηση σκέψης)..
ψυχικά:
↪ μέσω του λόγου, εξωτερίκευση των σκέψεων και των συναισθημάτων ⇒ εσωτερική αποφόρτιση
– απόκτηση ισορροπίας – δημιουργική εκτόνωση (δεν είναι τυχαίο το ότι η επιστήμη της
ψυχολογίας χρησιμοποιεί ως ουσιαστικό θεραπευτικό μέσο το λόγο..
κοινωνικά:
↪ δυνατότητα κοινωνικοποίησης του ατόμου και απόκτησης σχέσεων με άλλους ανθρώπους..
↪ διάλογος και επαφή μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας= επίλυση προβλημάτων – συνεργασία –
καταμερισμός υποχρεώσεων.. ⇒ εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας..
πολιτιστικά:
↪ διατήρηση πολιτιστικών επιτευγμάτων προηγούμενων γενιών ⇒ ύπαρξη πολιτιστικών θεμελίων
επί των οποίων οι επόμενες γενιές οικοδομούν και εξελίσσουν τον πολιτισμό (διαφορετικά κάθε
γενιά θα ξεκινούσε από μηδενική βάση και η πολιτιστική ανέλιξη θα ήταν ανέφικτη)..
εθνικά:
↪ η γλώσσα είναι το διαφοροποιητικό στοιχείο μεταξύ των λαών ⇒ συνιστά δείκτη εθνικής
ταυτότητας και μέσο εθνικής συνοχής..
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ:
↘ λεξιπενία..
↘ γραμματικά και συντακτικά σφάλματα..
↘ αργκό (ιδιόλεκτος νέων)..
↘ υβρεολόγιο..
↘ ξενομανία..
↘ αρκτικόλεξα..
…
…
⇒ η κρίση εμφανίζεται σε όλες τις ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες!!
3. ΑΙΤΙΑ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ:
► οικογένεια:
↪ οι σύγχρονοι γονείς διαθέτουν ελάχιστο ελεύθερο χρόνο για την ανατροφή των παιδιών τους και
κατ’ επέκταση και για τη γλωσσική τους παιδεία.. ⇒ περιορισμένα τα γλωσσικά ερεθίσματα μέσω
των οποίων αναπτύσσεται η γλωσσική ικανότητα..
↪ οι ίδιοι οι γονείς κακοποιούν τη γλώσσα και αποτελούν αρνητικά παραδείγματα προς μίμηση..
↪ οι γονείς σπάνια διορθώνουν τα γλωσσικά σφάλματα των παιδιών τους..
► εκπαίδευση:
↪ παροχή τεχνοκρατικής παιδείας / έμφαση στις θετικές επιστήμες = υποβάθμιση γλωσσικών
μαθημάτων (λογοτεχνία, αρχαία ελληνικά..)..
↪ μηχανιστική εκμάθηση γραμματικής – συντακτικού..
↪ οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί πολλές φορές δε διαθέτουν κατάλληλη γλωσσική παιδεία..
► ΜΜΕ:
↪ η εικόνα παραγκωνίζει το λόγο..
↪ τα γλωσσικά πρότυπα που εκπέμπονται από τα περισσότερα ΜΜΕ ενέχουν όλα τα παραδείγματα
γλωσσικής κρίσης και ωθούν σε μιμητισμό τους πολίτες..
► ανάπτυξη τεχνολογίας:
↪ απλουστεύθηκε η ζωή του ανθρώπου και κατά συνέπεια και οι επικοινωνιακές του ανάγκες..
↪ η επικοινωνία μέσω κινητών τηλεφώνων (μηνύματα) και διαδικτύου δεν ευνοεί τη γλωσσική
καλλιέργεια..
↪ λόγω εξειδίκευσης επιβλήθηκε στην καθημερινότητα μια σειρά από ορολογίες που καθιστούν τη
γλώσσα ξύλινη και τυποποιημένη..
► ρυθμοί ζωής:
↪ άγχος – ταχύτητα – έλλειψη χρόνου..= αρκτικόλεξα – ελλειπτικές προτάσεις.. // αποξένωση –
κρίση ανθρωπίνων σχέσεων = μη καλλιέργεια του λόγου..
► κρίση ηθικών αξιών:
↪ η έλλειψη ηθικών αντιστάσεων επέτρεψε τον εκχυδαϊσμό και της γλώσσας..
► παγκοσμιοποίηση – ξενομανία:
↪ λόγω του «ανοίγματος» των συνόρων και της εύκολης εισροής ξενικών στοιχείων = διείσδυση
και αυτούσιων ξενικών όρων στο καθημερινό λεξιλόγιο..
↪ «υποχρεωτική» εκμάθηση δύο ξένων γλωσσών από μικρή ηλικία = συγχύσεις – μη ορθή
εκμάθηση της μητρικής γλώσσας..
4. ► χάσμα γενεών:
↪ οι νέες γενιές επιθυμώντας να διαφοροποιηθούν από τις προηγούμενες επινοούν νέους
γλωσσικούς κώδικες (αργκό), κακοποιώντας όμως το λόγο..
ΑΙΤΙΑ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΓΚΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ:
♦ φύση των νέων: τάση διαφοροποίησης προς τον κατεστημένο τρόπο ζωής ως μορφή αντίδρασης
– διαμαρτυρίας (χάσμα γενεών)..
♦ συνοχή των νέων: η αργκό μετετράπη σε κώδικα επικοινωνίας που λειτουργεί συνεκτικά μεταξύ
των νέων..
♦ ταχύτητα ζωής: οι γοργοί ρυθμοί ζωής απαιτούν κωδικοποιημένες μορφές επικοινωνίας, κάτι που
εξασφαλίζει η ιδιόλεκτος των νέων..
♦ τεχνολογική ανάπτυξη: οι νέοι, εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, χρησιμοποιούν στον
καθημερινό τους λόγο εξειδικευμένους όρους (κυρίως από τον κόσμο των υπολογιστών)..
♦ ΜΜΕ: οι νέοι, έχοντας την τάση της μίμησης και επιρρέπειας, υιοθετούν εύκολα νεολογισμούς
που προβάλλονται από τα ΜΜΕ..
♦ γλωσσική συρρίκνωση: η κοινωνία δε δίδαξε στους νέους τον πλούτο της γλώσσας ούτε και τους
κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση της αργκό..
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ:
√ οικογένεια:
↪ ενασχόληση με το παιδί και παροχή υγιών γλωσσικών προτύπων κατά τον οικογενειακό
διάλογο..
↪ άμεση διόρθωση των όποιων γλωσσικών λαθών διαπιστώνονται στο λόγο του παιδιού..
√ εκπαίδευση:
↪ ύπαρξη γλωσσικά ευαισθητοποιημένων δασκάλων..
↪ αποφυγή αποστήθισης γραμματικών και συντακτικών κανόνων = πρακτική εξάσκηση..
↪ αναβάθμιση γλωσσικών μαθημάτων..
↪ προβολή βιβλίου και καλλιέργεια της αγάπης προς αυτό («μαραθώνιοι» ανάγνωσης βιβλίων)..
√ ΜΜΕ:
↪ έλεγχος των κειμένων από φιλολόγους..
↪ προώθηση ποιοτικού λόγου στις εκπομπές..
↪ γλωσσικά τηλεπαιχνίδια..
↪ διαφήμιση του βιβλίου..
5. √ ευθύνη ατόμου:
↪ συνειδητοποίηση της γλωσσικής αλλοτρίωσης και ανάληψη προσωπικών ευθυνών προς
καλλιέργεια του λόγου..
ΑΙΤΙΑ ΑΠΕΙΛΗΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ:
↘ αστικοποίηση – απομάκρυνση ατόμων από τις τοπικές παραδόσεις και τα έθιμα, τμήμα των
οποίων αποτελεί και η τοπική διάλεκτος..
↘ οι διάλεκτοι δεν έχουν γραπτή παράδοση και γι’ αυτό δύσκολα διδάσκονται στις ε πόμενες
γενιές.. οπότε, δεν διατηρούνται στο χρόνο..
↘ οι διάλεκτοι δεν εξελίσσονται, με αποτέλεσμα να μην καλύπτουν τις σύγχρονες επικοινωνιακές
ανάγκες των ανθρώπων..
↘ η τοπική διάλεκτος και προφορά αντιμετωπίζεται περιπαιχτικά από τους αστούς και γι’ αυτό
πολλοί, ερχόμενοι στα αστικά κέντρα, αποβάλλουν τα τοπικά τους χαρακτηριστικά, ώστε να μ
νιώθουν μειονεκτικά..
↘ από ορισμένους οι διάλεκτοι θεωρούνται δείγμα τοπικισμού και σοβινισμού και γι’ αυτό
καταπολεμούνται..
↘ η κυριαρχία των ΜΜΕ συντελεί στην επικράτηση της κυρίαρχης παραλλαγής ενός κράτους (της
παραλλαγής που προωθείται από την εκπαίδευση και που χρησιμοποιείται στα αστικά κέντρα) ⇒ οι
τοπικές διάλεκτοι εξαφανίζονται..
↘ η αγγλική έχει μετατραπεί σε διεθνή γλώσσα, έχει επικρατήσει στις διεθνείς συναλλαγές και
απειλεί με εξαφάνιση τις πιο «ολιγομελείς» γλώσσες – διαλέκτους..
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ
περιορισμός του πλούτου της γλώσσας του έθνους..
απώλεια της πολιτιστικής ιδιοπροσωπίας των τοπικών κοινωνιών..
προώθηση της γλωσσικής μαζοποίησης – ομοιογενοποίησης..
περιορισμός των όρων που σχετίζονται με τη γεωργική και κτηνοτροφική ζωή..
υποτίμηση λογοτεχνικών – θεατρικών κειμένων ή τραγουδιών που είναι γραμμένα σε κάποια
διάλεκτο, με αποτέλεσμα την παραμέληση ενός τμήματος του πολιτισμού και καλλιτεχνικών
δημιουργημάτων ⇒ πολιτιστική παρακμή..
