Έκφραση/Έκθεση Α' Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου
« Τα όρια της γλώσσας. Γλωσσικές Ποικιλίες» (Επαναληπτικές ασκήσεις)
Κυπριανού Φλώρα, Λύκειο Λιβαδιών 2011-12
1
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να δηλώσετε ποιες από τις πιο κάτω προτάσεις είναι ορθές ή λανθασμένες,
σημειώνοντας «Σωστό» ή « λάθος» αντίστοιχα.
 Η διάλεκτος έχει άμεση σχέση με το γεωγραφικό χώρο μιας περιοχής.
 Η γλώσσα ως ενιαία και αδιαίρετη δεν διαφοροποιείται ανάλογα με την
κοινωνική θέση ή τη μόρφωση.
 Η περίσταση επικοινωνίας ορίζει και τον τρόπο χρήσης της γλώσσας.
Β. Για κάθε μια από τις παρακάτω απαντήσεις δίνονται τρεις επιλογές. Να
επιλέξετε τη σωστή, υπογραμμίζοντάς την.
 Η γλώσσα διαιρείται σε γλωσσικές ποικιλίες ανάλογα με την ηλικία, το
επάγγελμα και το φύλο. Οι ποικιλίες αυτές ονομάζονται:
1. κοινωνιόλεκτος
2. διάλεκτος
3. ιδίωμα
 Ο πομπός διαφοροποιεί το ύφος και το λεξιλόγιό του ανάλογα με:
1. το είδος του κειμένου που θα δημιουργήσει
2. τη συγκεκριμένη στιγμή της μέρας που θα δημιουργήσει το κείμενο.
3. το δέκτη και το επικοινωνιακό πλαίσιο
 Η αποτελεσματική επικοινωνία επιτυγχάνεται όταν ο πομπός:
1) λαμβάνει υπόψιν τις περιστάσεις επικοινωνίας
2) γράφει μεγάλα γράμματα ή μιλάει αργά
3) χρησιμοποιεί επίθετα ή καλολογικά στοιχεία
ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ
Γ. Διαβάστε το παρακάτω άρθρο σχετικά με την στάση των Κύπριων ομιλητών
απέναντι στη διάλεκτο τους και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.
« Η κυπριακή διάλεκτος και η διακωμώδησή της»
Η κυπριακή διάλεκτος περνά σήμερα την κρίσιμη φάση της αργής αποσύνθεσης
και του θανάτου. Η έξαρση της τεχνητής αγάπης προς τη διάλεκτό μας από κύκλους
νεοκυπριακής συνείδησης, ο σκόπιμος φολκλορισμός μερικών λογοτεχνών και ο
διαλεκτικός λαϊκισμός κάποιων πολιτικών δεν φαίνονται αρκετά, για να πετύχουν τη
νεκρανάσταση της διαλέκτου μας, που υποτάσσεται μοιραία στην Πανελλήνια Κοινή.

2. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου
« Τα όρια της γλώσσας. Γλωσσικές Ποικιλίες» (Επαναληπτικές ασκήσεις)
Κυπριανού Φλώρα, Λύκειο Λιβαδιών 2011-12
2
Η διάλεκτός μας φθείρεται και υποχωρεί, όχι εξαιτίας κάποιων κυβερνητικών
αποφάσεων ή μεταρρυθμίσεων, αλλά γιατί έχει υποβιβασθεί στη συνείδησή των ιδίων
των Κυπρίων. Χωρίς να έχει γίνει οποιαδήποτε θεσμοθέτηση, ο Κύπριος έχει
διαχωρίσει και ταξινομήσει στο μυαλό του, σταθερούς κανόνες που διέπουν τη α
γλωσσική συμπεριφορά του. Ο κώδικας αυτός χαρακτηρίζεται από τους εξής κανόνες:
- Μιλώ τη διάλεκτο στον καθημερινό λόγο ( στην οικογένεια, στην παρέα, στο
δρόμο κτλ)
- Μιλώ στην Πανελλήνια Κοινή στον καθημερινό « σοβαρό» λόγο ( με τους
πελάτες, απευθυνόμενος σε προσωπικότητες και προϊσταμένους κτλ)
- Μιλώ στην Πανελλήνια Κοινή στον επίσημο προφορικό λόγο (διάλεξη, ομιλίες,
τηλεόραση, ραδιόφωνο κτλ)
- Γράφω πάντα στην Πανελλήνια Κοινή ( άρθρα , επιστολές, ημερολόγιο, αιτήσεις
κτλ)
Η κωδικοποίηση αυτή, λιγότερο ή περισσότερο, επικρατεί ως φόρμουλα
γλωσσικής συμπεριφοράς σε όλους τους Κυπρίους. Είναι φυσιολογικό αποτέλεσμα τω
κοινωνικών και γλωσσικών εξελίξεων και όχι οποιωνδήποτε νομοθετημάτων.
Οπωσδήποτε θα ήταν σοβαρό σφάλμα να θεωρηθεί ως διγλωσσία, γιατί η διάλεκτός
μας είναι μια από τις ελληνικές διαλέκτους ( η πιο αρχαιοελληνική) και όχι μια άλλη
γλώσσα. Η πορεία φθοράς της κυπριακής διαλέκτου, όπως αποδεικνύει η έρευνα, δεν
είναι ανατρέψιμη. Από τη διάλεκτό μας αποβάλλονται συνεχώς λέξεις και φωνητικοί
ήχοι. Οι νέοι μας γνωρίζουν και χρησιμοποιούν όλο και λιγότερες διαλεκτικές λέξεις,
παρόλον ότι διδάσκονται στα σχολεία κυπριακή λογοτεχνία. Παράλληλα,
απαμβλύνονται συνεχώς οι τσιτακισμοί και γίνονται καθαρότερα τα συμφωνικά
συμπλέγματα της κυπριακής διαλέκτου. Ευρύτερη ισοπέδωση υφίστανται τα 18
ιδιώματά μας που τείνουν να χαθούν, υποκύπτοντας στη συγχώνευση, που δημιουργεί
μια ενιαία, παγκύπρια διάλεκτο. Σταδιακά υποχωρούν οι ιδιομορφίες και οι
ιδιαιτερότητες τω ιδιωμάτων παραχωρώντας τη θέση τους στην ενιαία διάλεκτο των
αστικών κέντρων.
[..]Σημαντικότερη, κατά την απόψή μου, εκδήλωση των Κυπρίων, η οποία
καταδεικνύει τον κατήφορο που πήρε η διάλεκτός μας, είναι η διακωμώδησή της από
τους ίδιους τους Κυπρίους. Η βαριά κυπριακή διάλεκτος έχει ενταχθεί στον χώρο των
ανεκδότων και των αστεϊσμών, που λέγονται στις παρέες για να γελάσουν. Η
αυτοδιακωμώδηση της ίδιας της λαλιάς μας δεν είναι ένα εξωτερικό και αδιάφορο
φαινόμενο, αντιθέτων απηχεί και μαρτυρεί τη θέση που έχει η διάλεκτος μας στη
συνείδησή μας την ίδια, είναι η αντανάκλαση και η γλωσσική έκφραση της συνείδησής
μας.
Η διακωμώδηση αυτή μαρτυρεί την πτώση της εκτίμησης που έχει ο Κύπριος για
τη διάλεκτό του, με αποτέλεσμα και ο σεβασμός του προς αυτή να έχει μειωθεί.
Αναφέρω μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα της φαιδρότητας με την οποία
αντιμετωπίζουν τη διάλεκτό μας:
- τη διακωμωδούμε στα ανέκδοτά μας.

3. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου
« Τα όρια της γλώσσας. Γλωσσικές Ποικιλίες» (Επαναληπτικές ασκήσεις)
Κυπριανού Φλώρα, Λύκειο Λιβαδιών 2011-12
3
- Τη χρησιμοποιούμε στα κυπριακά σκετς, στα τηλεοπτικά «σήριαλ» και στις
επιθεωρήσεις για πρόκληση γέλιου.
- Στις τάξεις οι μαθητές γελούν με τη ψυχή τους, όταν συμμαθητές τους χρησιμοποιούν
« βαριές» κυπριακές λέξεις, ή όταν δεν τα καταφέρνουν να αρθρώσουν σωστά
διαλεκτικές λέξεις, διαβάζοντας διαλεκτική κυπριακή λογοτεχνία.
-Χρησιμοποιούμε παλιά κυπριακά ονόματα για να προκαλέσουμε γέλιο, πχ: Τταλού,
Μαρικκού, Ττοουλής, Γιακουμής κ.α. Αλλά και επίθετα ανάλογα: σκαλαμπούνταρος,
τράουλλος, κκελετζιής, καραμούτσουνος, Γαουρόφτας κ.α.Η χρησιμοποίηση αυτής της
κυπριακής διαλέκτου δεν αποτελεί σκόπιμη υποτίμηση, αλλά αποτίμηση της γλωσσικής
μας πραγματικότητας” .
( άρθρο από τον ημερήσιο κυπριακό Τύπο)
1. Ποια είναι η βασική αιτία συρρίκνωσης της κυπριακής διαλέκτου, σύμφωνα
με το συγγραφέα;
2. Ποια είναι γλωσσική συμπεριφορά του Κύπριου, όπως περιγράφεται στο πιο
πάνω κείμενο;
3. Πότε η κυπριακή διάλεκτος χρησιμοποιείται ώστε να προκαλέσει το γέλιο; Τι
μαρτυρεί αυτή η διακωμώδηση σύμφωνα με το συγγραφέα;
4. Ποια είναι η δική σας άποψη σχετικά με το θέμα;
Δ. Διαβάστε τα παρακάτω κείμενα και απαντήστε στις σχετικές ερωτήσεις:
Σεξισμός και γλωσσική συμπεριφορά
«Σεξισμός είναι η διάκριση και η υποβάθμιση του ατόμου με γνώμονα το φύλο του.Η
τάση ενάντια στη μη σεξιστική γλώσσα είναι ένα παγκόσμιο κοινωνικό κίνημα
σύμφωνα με το οποίο σχεδόν κάθε λέξη με αρνητικό υπονοούμενο αντικαθίσταται με
μια θετικότερη. Συνήθως το φύλο που υποτιμάται γλωσσικά είναι το γυναικείο και
παρατηρείται στα επίπεδα της γραμματικής, του συντακτικού και της σημασιολογίας
των λέξεων.
Ας κάνουμε ένα μικρό τεστ. Προσπαθήστε να φανταστείτε τη λέξη άνθρωπος και να της
δώσετε νοερά μορφή ή να τη ζωγραφίσετε…γρήγορα θα συνειδητοποιήσετε ότι στο
μυαλό σας συνήθως έχετε τη μορφή ενός άντρα. Μπορούμε να το δούμε στις διάφορες
πινακίδες που απαγορεύουν ή υποδεικνύουν ανθρώπινη συμπεριφορά. Είναι
αξιοσημείωτο λοιπόν ότι η λέξη «άνθρωπος» χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τα
άτομα αρσενικού γένους.
Με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιείται η λέξη «παιδί» που ενώ δηλώνει αγόρια και
κορίτσια στην παιδική ηλικία, εν τούτοις συχνά χαρακτηρίζει τα νεαρά άτομα
αρσενικού γένους.
Η τάση αυτή είναι απόρροια κυρίαρχων πατριαρχικών αντιλήψεων που επιβιώνουν και
ασυνείδητα ως τις μέρες μας. Παρόλα αυτά το αίτημα για ισότητα των δύο φύλων είναι
ουσιαστικό και κυρίαρχο στην εποχή μας και μεταφράζεται ως ισοτιμία και ισαξία και
όχι ως ισοπέδωση και εξομοίωση των δύο φύλων»

4. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου
« Τα όρια της γλώσσας. Γλωσσικές Ποικιλίες» (Επαναληπτικές ασκήσεις)
Κυπριανού Φλώρα, Λύκειο Λιβαδιών 2011-12
4
1. Εξηγείστε με δικά σας λόγια τι είναι ο σεξισμός, φέρνοντας δύο δικά σας
παραδείγματα ( σκεφτείτε κάποιες βρισιές ή κάποιους υποτιμητικούς
χαρακτηρισμούς που προσδίδουν « γυναικεία» χαρακτηριστικά σε κάποιον
ώστε να τον «προσβάλουν»)
2. Γιατί είναι σημαντικό τέτοιοι χαρακτηρισμοί να αποφεύγονται; Πως θα
χαρακτηρίζατε κάποιον που μειώνει συνεχώς το γυναικείο φύλο,
αναπαράγοντας στερεότυπα ( αστήρικτες γενικεύσεις);
Η γλώσσα των νέων
«Το νεανικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει τόσο εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή
γλώσσα (π.χ. για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής κουλτούρας) όσο και
εκφράσεις που δηλώνουν μια ιδιαίτερη στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία)
απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς (π.χ. ο χαρακτηρισμός η ώρα του
παιδιού για το μάθημα των αγγλικών). Ιδιαίτερα παραγωγικά σημασιολογικά πεδία
είναι οι κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. φλώρος, τύπισσα), οι βιωματικές και κοινωνικές
εμπειρίες (π.χ. ξεσαλώνω ‘διασκεδάζω’), οι ψυχολογικές καταστάσεις (π.χ. τα πήρα στο
κρανίο ‘εκνευρίστηκα’), οι αξιολογικές (π.χ. αστέρι, σούπερ, τζάμι, χάσιμο ‘πολύ
καλό’) και επιτατικές εκφράσεις (ψιλο-, χοντρο-, καρα-, με τρέλα). Ειδικά για την
έκφραση αξιολόγησης και επίτασης έχουν διαπιστωθεί ιδιαίτερα συντακτικά
σχήματα,στα ελληνικά π.χ. “και γαμώ + Ονοματική Φράση” (και γαμώ τις φάσεις
‘πολύ καλή φάση’). Η νεανική επικοινωνία χρησιμοποιεί πολυάριθμες στερεότυπες
εκφράσεις για την οργάνωση του διαλόγου, όπως χαιρετισμούς (έλα ρε, τσα γεια),
προσφωνήσεις (ρε μεγάλε), φιλικές υβριστικές προσφωνήσεις (ρε μαλάκα), εκφράσεις
συμφωνίας (Μέσα είσαι!), άρνησης (Ούτε με σφαίρες!), επιδοκιμασίας (Φοβερό!
‘Εγραψε!), έναρξης μιας αφήγησης (π.χ. ‘Ακου φάση!).
Πηγή: Τσακαλίδου, Π. (1996). Το Φύλο της Γλώσσας. Συνδεσμος Ελληνίδων
Επιστημόνων. Αθήνα.
Η δημιουργία και ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου γίνεται με τέσσερις βασικούς
τρόπους: α) αλλαγή σημασίας (π.χ. κόκκαλο ‘μεθυσμένος’)• β) δανεισμός, κατά κύριο
λόγο από τα αγγλικά (π.χ. χάι ‘κεφάτος, φτιαγμένος’)• γ) επιλογές προτύπων
σχηματισμού λέξεων, π.χ. το επίθημα -άς για κατηγορίες της νεανικής κουλτούρας με
αγγλική βάση (γκραφιτάς, σκινάς, μεταλλάς, τσοπεράς κ.ά.) και δ) τροποποίηση λέξεων
χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας, είτε με επιθήματα (τσιγάρο > τσιγαριά) είτε
με σύντμηση (ματσωμένος > ματσό) είτε με μετάθεση φθόγγων ή συλλαβών, τα
λεγόμενα ποδανά (‘ανάποδα’, π.χ. μεναγκό ‘γκόμενα’).
(Πηγή: http://abnet.agrino.org/htmls/M/M002.htm)
1. Τι δηλώνει έμμεσα ένας νέος για κάτι, όταν του αλλάζει ονομασία , δίνοντας
του μια δική του; Ποια στάση δηλώνουν οι εκφράσεις του;
2. Πως θα σας φαινόταν αν οι παραπάνω νεανικές φράσεις του κειμένου,
ακούγονταν από το στόμα ενός εξηντάχρονου;

5. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου
« Τα όρια της γλώσσας. Γλωσσικές Ποικιλίες» (Επαναληπτικές ασκήσεις)
Κυπριανού Φλώρα, Λύκειο Λιβαδιών 2011-12
5
Ο επιστημονικός λόγος
«Ο επιστήμονας χρησιμοποιεί το λόγο αυτό στην προσπάθειά του να περιγράψει, να
ερμηνεύσει, να πείσει. Στην προσπάθειά του, δηλαδή, να αναφερθεί στα πράγματα ή
στην αντίληψη που έχουμε γι’αυτά. Από την άποψη αυτή ο επιστημονικός λόγος
οφείλει να είναι απρόσωπος και αντικειμενικός. Άλλωστε, στην επιστήμη
χρησιμοποιούμε τη γλώσσα με τον τρόπο που αφορά το λογικό μας και όχι με τον
τρόπο που αφορά τις συγκινήσεις μας.
Παράδειγμα επιστημονικού λόγου:
Είναι κατανοητό ότι ο άνθρωπος αισθάνεται το Σύμπαν εχθρικό και τον εαυτό του
εξόριστο σε μια γωνιά του. Εξόριστο για δύο λόγους: Πρώτα, γιατί το Σύμπαν
εμφανίζεται απέραντα μεγάλο και με άπειρη ποικιλία μορφών ύλης. Δεύτερο, γιατί το
Σύμπαν δεν φαίνεται να έχει κάποιο σκοπό• ο πολύπλοκος μηχανισμός του, παρά τη
θαυμαστή εσωτερική αλληλουχία του, φαίνεται να λειτουργεί ερήμην του ανθρώπου.
Η προσεκτική όμως μελέτη και παρατήρηση του Σύμπαντος αποκαλύπτει πιθανόν
κάποια επιδέξια κρυμμένη σκοπιμότητα. Υπάρχει, κατ’ αρχήν, μια σειρά
αξιοσημείωτων συμπτώσεων, ως προς τα μεγέθη. Φαίνεται δηλαδή ότι η ανθρώπινη
κλίμακα συμπίπτει περίπου με τον γεωμετρικό μέσο όρο της αστρονομικής και της
πυρηνικής κλίμακας. Ένα πρωτόνιο, για παράδειγμα, έχει μάζα 2χ-24gr, ενώ ένα
συνηθισμένο αστέρι γύρω στα 2χ10[ 33 ]gr. Ο γεωμετρικός μέσος όρος είναι 6χ10[ 4 ]
gr, ή 60 κιλά• η τυπική συνεπώς μάζα του ανθρώπινου σώματος. Οι γραμμικές,
εξάλλου, διαστάσεις του ανθρώπου, που είναι γύρω στα 2 μέτρα, δεν απέχουν πολύ από
τον γεωμετρικό μέσο όρο των διαστάσεων του ατομικού πυρήνα (10-13cm) και της
αποστάσεως μεταξύ των αστέρων (10[ 18 ]cm, δηλαδή ένα έτος φωτός). Ο άνθρωπος
συνεπώς, βρίσκεται στο μέσον της τεράστιας κλίμακας που συνδέει με κατάλληλο τρόπο
τον μικρόκοσμο με τον μεγάκοσμο. (Πηγή: Πύλη για την ελληνική
γλώσσαhttp://www.greeklanguage.gr/greekLang/modern_greek/education/dokimes/en
otita_c3/02.html)
1. Επιτρέπεται ο επιστημονικός λόγος να χρησιμοποιεί λεξιλόγιο σεξιστικό,
υποτιμητικό, ή νεανικό; Γιατί;

6. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου
« Τα όρια της γλώσσας. Γλωσσικές Ποικιλίες» (Επαναληπτικές ασκήσεις)
Κυπριανού Φλώρα, Λύκειο Λιβαδιών 2011-12
6
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Ε. Με βάση τα κείμενα που έχετε διαβάσει, να δηλώσετε ποιες από τις πιο
κάτω προτάσεις είναι σωστές ή λανθασμένες:
Στον καθημερινό μας λόγο μπορούμε να κάνουμε διάκριση εις βάρος του
γυναικείου φύλου χρησιμοποιώντας « ανδροκρατούμενες λέξεις».
 Η γλώσσα δεν περιέχει λέξεις με σεξιστικές έννοιες.
 Η γλώσσα των νέων περιέχει ελληνικές λέξεις οι οποίες χρησιμοποιούνται με
διαφορετική σημασία σε σχέση με την πραγματική τους ερμηνεία.
 Η ελληνική γλώσσα χαρακτηρίζεται από λέξεις που είναι κατανοητές από
όλους στην καθημερινή μας ζωή.
ΣΤ. Διαβάστε το παρακάτω ανέκδοτο και σχολιάστε τη συμπεριφορά του πελάτη
και ακολούθως του διευθυντή του καταστήματος. Σε τι συμπεράσματα μας
οδηγεί αυτή τους η συμπεριφορά;
«Ένας πελάτης μπαίνει στην τράπεζα και κατευθύνεται στην ταμία:
- “Μωρή”, της λέει, “άνοιξέ μου έναν λογαριασμό!”
- “Σας παρακαλώ πολύ, κύριε, πώς μιλάτε έτσι;”
- “Έλα μωρή, που σου μιλάω εγώ. Άνοιξέ μου έναν λογαριασμό, σου είπα, και άσε τις
φλυαρίες. Όπως γουστάρω θα σου μιλάω.”
- “Μα κύριε, τι τρόπος είναι αυτός; Εγώ σας μιλάω ευγενικά και εσείς, χωρίς λόγο με
βρίζετε!”
- “Σώπα.. Κάνε την δουλειά σου, μην αρχίσω τις φωνές εδώ μέσα, και κάνε γρήγορα
γιατί βιάζομαι.”
Την φασαρία ακούει ο διευθυντής του καταστήματος και ενοχλημένος που κάποιος
αναιδής πελάτης μιλάει τόσο άσχημα στην ευγενική υπάλληλο της τράπεζας,
εξοργίζεται. Πλησιάζει στο σημείο της φασαρίας και λέει στον πελάτη:
- “Κύριε, τι συμβαίνει εδώ; Σας παρακαλώ. Γιατί μιλάτε έτσι προς την υπάλληλό μας;
Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε αυτή τη συμπεριφορά εδώ; Είμαι ο διευθυντής του
υποκαταστήματος.”
- “Ε, ναι λοιπόν. Υπάρχει πρόβλημα. Έχω κερδίσει 1.5 δις στο λόττο και ήρθα να το
καταθέσω.”
- “Χμ, και σου κάνει νούμερα αυτή. Σαν δεν ντρέπεσαι μωρή!”

7. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου
« Τα όρια της γλώσσας. Γλωσσικές Ποικιλίες» (Επαναληπτικές ασκήσεις)
Κυπριανού Φλώρα, Λύκειο Λιβαδιών 2011-12
7