Олон улсын тээвэрлэлт хичээлийн даалгавар

1. Олон улсын авто замын тээвэрлэлт
1-р баг

2. Агуулга
• Автозамын тээврийн үндсэн бичиг баримт болон шаардагдах тээврийн
бичиг баримтууд /түүний бүтэц/
• МУ-ын нэгдэн орсон олон талт болон хоёр талт гэрээ хэлэлцээрүүд
• TIR болон CMR carnets
• МУ-ын нийт ачаа болон зорчигч эргэлтийн статистик /2000-2012 он/,
МУ-ын сайжруулсан авто замын статистик
• МУ-ын авто замын тээвэрлэлтийн үндсэн маршрутууд, авто замын
сүлжээ /газрын зураг оруулсан байх/
• Авто замаар тээвэрлэх давуу, сул талууд
• ОУ-ын авто замын тээвэрлэлтийн эрэлт ба ирээдүйн хандлага
• МУ-ын авто замын салбарын хөгжил
• МУ-ын авто замын тээвэрт төрөөс баримтлах бодлого
• Бусад холбогдох нэмэлт судалгаа

3. Авто замын тээврийн үндсэн бичиг баримт
Авто тээврийн хэрэгслээр:
· авто тээврийн хэрэгслийн гэрчилгээ;
· ачаа тээвэрлэлтийн бичиг баримт;
· худалдааны бичиг баримт; /Гадаад худалдааны гэрээ, төлбөрийн
баримт, үнийн нэхэмжлэх, баглаа боодлын жагсаалт, даатгалын бичиг баримт,
техникийн бичиг баримт болон бусад барааг тодорхойлсон шаардлагатай бичиг
баримтууд/

4. Олон улсын байгууллага
• 1948 оны 3 сарын 23 нд Женев хотод анх үүсгэн байгуулагдсан
• United Nations Economic Commission for Europe байгуулагдсанаас нэг жилийн дараа
байгуулагдсан.

5. IRU бүтэц зохион байгуулалт

6. CMR
CMR Конвенц (Олон улсын бараа тээвэрлэлт, гэрээ конвенц)
1956 оны тавдугаар сарын 19-нд Женев хотноо батлагдсан. Европын улсуудын олонхийн саналаар баталсан .
2013 оны байдлаар энэ нь 55 орон соёрхон батлаад байна.
Бичиг баримтыг дараах хэсгээр хэвлэдэг
 Илгээгч------------Улаан хуудас
 Хүлээн авагч------Цэнхэр хуудас
 Тээвэрлэгч-------- Ногоон хуудас
 2 дахь тээвэрлэгч- Хар хуудас

7. TIR
1975 оны 11 сарын 14-нд Женев хотноо байгуулагдсан олон талт гэрээ юм.
TIR конвенц нь 2013 оны тавдугаар сарын байдлаар Европын холбооны 67 улс нэгдэн орсон байна.
TIR конвенц нь олон улсын гаалийн дамжин өнгөрөх системийн тогтолцоог бий болгосон.
• 1 улсын гаалиас нөгөө улсын гааль хүртэл ямар нэгэн цаг хугацаа алдахгүй
• хил дээр шалгалт хийхгүйгээр нэвтрэх боломжтой боловч шаардлагатай бичиг баримт, аюулгүй
байдлын бичиг, баталгаа зэргийг гаалийн байгууллагад үзүүлэх шаардлагатай.
TIR журам
TIR конвенцийн дор тээвэрлэлт хийж байгаа жолооч TIR carnet нэгдсэн гаалийн бичиг баримтыг авах
ёстой. Энэ гаалийн бичиг баримт нь барааг тээвэрлэгч болон хүрэх газрын санхүүгийн байдалтай
хавсаргасан байна. Гаалийн машин нь хил дээр ирсэн үед барааны импортын татвар төлдөггүй. Тухайн
улсын бараа материалыг ачсан чигээр нь орхих боломжгүй тохиолдолд импортлогч нь татвар төлөх
санхүүгийн хариуцлага хүлээдэг.
TIR журам нь зүүн Европын улсууд их ашигладаг. Гэхдээ Европын холбоонд нэгдээгүй улсууд жишээ нь:
Орос, Украйн. Европын холбооны гишүүн улсын хувьд TIR нь бараа тээвэрлэхэд чухал нөлөө
үзүүлдэггүй.
Өнөөг хүртэл олон улсын 40,000 гаруй тээврийн байгууллагууд TIR конвенцийн дор үйл ажиллагаагаа
явуулж байна.

8. Монгол улсын нэгдэн орсон орсон олон талт болон хоёр
талт гэрээ хэлэлцээрүүд
Гэрээний нэр
Байгуулагдсан
огноо
Хүчин төгөлдөр
болсон огноо
Монгол Улсын
нэгдэн орсон огноо
Гаалийн хамтын ажиллагааны холбооны
тухай Брюсселийн конвенц
1953 1992
ТИР конвенц
ТИР карней ашиглан олон улсын
хэмжээнд бараа тээвэрлэх тухай
конвенц
1975-11-14 1978
2003-04-01
Замын хөдөлгөөний тухай Конвенц 1968.11.08 1978.06.06 1997
Замын дохио, тэмдгийн тухай Конвенц 1968 1978.06.06 1997

9. Норматив баримт бичиг, эталон, хэмжих хэрэгсэл, стандартчилал
хийх зорилгоор гадагш гаргах, оруулахад гаалийн хураамж, татвар
төлөхөөс чөлөөлөх, түүнчлэн тусгай зөвшөөрөл авахгүй байх
тухай Хэлэлцээр
1995 1999
Азийн авто замын сүлжээний тухай Засгийн газар хоорондын
хэлэлцээр
2004.04.28 2005.04.21
Гаалийн бүрдүүлэлтийн горимыг хялбарчлах, уялдуулах тухай
ОУ-ын конвенц
1973.05.18 2006.05.26
Гаалийн горимыг хялбарчлах, уялдуулах тухай олон улсын
конвенцид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай протокол
1999 2006
Женевийн конвенц Ачааг хилээр нэвтрүүлэхэд хийх хяналт,
шалгалтын нөхцөлийг уялдуулах тухай олон улсын конвенц
1982.10.21 1985.10.15 2007.05.04
Даацын тэмдэглэгээний тухай 1966 оны олон улсын конвенцийн
1988 оны протокол
1988.11.11 2007.05.04
Барааг түр хугацаагаар оруулах тухай Стамбулын конвенц 1990.06.29 1993.11.27 2007.10.18
Үргэлжлэл ....

10. 126 130 134 242 282 311 458
662 782
1,161
1,834
4,910
4,461
0
1,000
2,000
3,000
4,000
5,000
6,000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Авто замын тээврийн ачааны эргэлт (сая тонн км)

11. Сайжруулсан авто зам (км)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
3,454 3,523 3,673
5,667 5,683 6,127 6,281 6,461 6,545 6,692 6,734
7,633 7,653
8,876 9,428
1,567 1,573 1,802
1,901 1,901
2,279 2,393 2,597 2,671 2,824 3,016
4,063 4,083
5,838
6,461
Сайжруулсан авто зам үүнээс: хатуу хучилттай

12. Зорчигчдын эргэлтийн
статистик
364.20
371.10
380.60
556.50
644.60
639.80
648.40
869.70
1,215.00
1,535.90
1,480.20
2,321.80
2,263.10
(Сая хүн.км)
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000

13. Монгол улсад байгаа авто замуудыг 2 ангилдаг
• Улсын чанартай авто зам нь нийслэл хот, аймгийн төвүүд, том хотууд, хилийн
чухал боомтууд зэргийг холбосон МУ-ын засгийн газрын шийдвэрээр
тодорхойлсон замууд болно.
• Орон нутгийн чанартай авто зам нь аймгийн төвүүдийг сумын төвүүдтэй
холбодог улсын чанартай замд холбогдоогүй авто замуудыг хэлнэ. Мөн сумын
төвийг бусад багууд болон хөдөөгийн малчид, хүн ам суурьшсан хэсгүүдтэй
холбодог дотоодын замууд байдаг

14. Азийн автозамын сүлжээ

17. Мянганы зам төсөл

18. Автозамын тээвэрлэлтийн давуу сул талууд
Давуу тал Сул тал
 Бусад тээврийн нөхцлүүдэй харьцуулахад
илүү хямд
 Хурдан мууддаг бараа богино хугацаанд
тээвэрлэгдэх боломжтой
 Тээврийн үйлчилгээг цогцоор үзүүлж
хаалганаас хаалганд хүрч үйлчлэх боломж
олгодог
 Нэгжийн зардал өндөр
 Бусад тээврийг бодвол бага хэмжээний ачаа
бараа тээвэрлэдэг

19. International road

20. Ирээдүйд гарах
автозамын технологи
• Энэ тэмдэглээ нь Нидерландын
хурдны зам дээр байдаг бөгөөд
гэрэлтүүлэгт зарцуулах их
хэмжээний төсвийг хэмнэсэн
ухаалаг технологи юм.
Салхины эрчим хүчээр гэрэл цахилгаан
үүсгэнэ.

21. • INTERACTIVE LIGHT буюу
хөдөлгөөн мэдэрдэг гэрэл
Цахилгаан тээврийн хэрэгслийг цэнэглэгч
шугам. Энэ нь соронзон оронгоор
цэнэглэгдсэн шугам ба Нидерланд улсад
одоо ашигладаг байна.

22. Монгол Улсын
автозамын хөгжил

23. Монгол улсад авто зам зайлшгүй
шаардагдах хүчин зүйлс
• Манай улсын хувьд далайд гарцгүй улс учир, авто тээвэр төмөр зам, агаарын
замаар бусад улсуудтай холбогддог. Хойд болон урд хөрштэйгөө холбогдсон, 21
аймгийг холбосон хатуу хучилттай хар зам нь манай улсын дэд бүтцэд зайлшгүй
чухал юм.
• Түүнчлэн манай улсын хүн ам, тээврийн хэрэгслийн тоо эрс нэмэгдэж байгаа тул
авто замын бүтээн байгуулалт Монгол улсын хувьд чухал болоод байна.

24. Монгол улсын авто замын түүх
• -1929,11,31. Улаанбаатар хотод автобусны үйлчилгээ анх нээгдсэн.
• -1930,03 сар. Зам тээврийн сэтгүүлийн анхны дугаар хэвлэгдэн гарчээ.
• -1930 он. Монгол Зөвлөлтийн хэлэлцээрээр зүүн сибирийн усан замын газрыг байгуулжээ.
• -1930 он. Монголтрансын харьяа авто сургууль байгуулагдсан. Монголтранст зам
барилгын хэлтэсбайгуулагдаж улсын дотор замын хэргийг эрхлэх болжээ.
• -1930,08 сар. Улсын мэргэжлийн комисс байгуулагдажжолооч нарт үнэмлэх олгох болсон.
• -1930-32 он. Монголтрансын харьяа 1, 3, 4 авто бааз байгуулагдсан.
• -1936 он. Монголтрансыг тус улсын мэдэлд шилжүүлэн Монгол тээхийг байгуулсан.
• -1940,11,15. БНМАУ-ын зам тээврийн яам байгуулагдсан.-
• 1943,05 сар. Сүхбаатар Улаанбаатарын хоорондох 338км цардмал ба хайрган замыг тус
улсын мэдэлдшилжүүлэн өгсөн.

25. • 1946,01 сар. Улсын бага хурлын тэргүүлэгчдийн тогтоолоор улсын ачааг ердийн хөсгөөр
заавал тээвэрлүүлэх хуулийг хүчингүй болгожээ.
• 1946,03 сар. Цэргийн яамны харьяанд иргэний нисэх онгоцны отряд байгуулсан.
• 1950 он. Автотээврүүдийн дунд автомашиныг их засваргүйгээр 100 мянган км явуулах
хөдөлгөөн өрнөжТ.Гэлэгжамц, Д.Жамьяан нарын анхны бумтан жолооч төрөн гарсан.
• -1952,03,26. Хөвсгөлийн усан замын газрыг ЗХУ-ын бүх хөрөнгө хөдлөх бүрэлдэхүүний
хамт манай улсад үнэтөлбөргүй шилжүүлж өгчээ.
• -1953 он. Төмөр замын коллеж байгуулагдсан.
• -1954 он. 12 аймагт шинээр авто бааз байгуулагджээ.
• -1954 он. Улаанбаатарт ватобус, такси бааз байгуулагдсан.
• -1965 он. БНМАУ-ын гавьяат тээвэрчин цол бий болгожээ.
• -1966,12,24. Улаанбаатар хотын авто засварын завод ашиглалтанд оржээ.
• -1969 он. Авто тээврийн техник мэргэжлийн сургуулийг байгуулсан.
• -1973 он. “Тээврийн мэдээлэл” сэтгүүлийн анхны дугаар хэвлэгдэн гарчээ.
• -1973 он. “Найрамдлын зам” сониныг нийт тээвэрчдийн сонин болгосон байна.
Үргэлжлэл...

26. Автотээврийн салбарын
хөгжил
• Автотээврийн хөгжлийн эхэн үе /1925-1940 он/
1922 оны эцсээр Засгийн газраас шийдвэр гаргасны дагуу Цэргийн яамны дэргэд 10 гаруй
автомашинтай анхны авто гарааш 1923 онд байгуулагдаж тээвэр хийх болсноор үндэсний
тээврийн байгууллагын суурь тавигдсан
1925 онд "Монгол улсын тээх, нэвтрүүлэх газар" байгуулснаар автотээврийн салбар үүссэн.
• Автотээврийн нэгдсэн тогтолцоо бүрэлдэн төлөвшсөн үе /1941-1960 он/
Ачаа тээврийн шалган бүртгэх товчоо, 12 аймагт шинээр авто бааз байгуулагдаж мөн УБ-т
автобус, такси бааз байгуулагдсан.
• Автотээврийн төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үе /1961-1990 он/
Өртөөлчилсөн тээвэр, чингэлэгийн цагийн график, цуваа бригадаар явуулах, чиргүүл ашиглах,
авто хотхон байгуулах зэрэг дэвшилтэт арга хэлбэрүүд авто тээврийн үйлчилгээнд нэвтэрсэн
мөн “тээврийн мэдээлэл” сэтгүүлийн анхны дугаар хэвлэгдэн гарсан.
• Автотээврийн зах зээлийн харилцааны үе /1991 -2012/
• Орчин үеийн мэдээлэл, технологийн ололтонд суурилсан ухаалаг тээврийн үе /2013 -/

27. МУ-ын авто замын тээвэрт
төрөөс баримтлах бодлого
• Авто замын тээврийн салбарт төрөөс баримтлах бодлогын зорилго нь олон улсын
жишигт нийцсэн тээврийн нэгдсэн сүлжээг бий болгож, байгаль орчинд аюулгүй
ээлтэй, эдийн засгийн үр ашигтай, нийгмийн хэрэгцээг хангасан, хөрш орнууд болон
бүс нутгийг холбосон, өрсөлдөх чадвар бүхий авто замын тээврийг хөгжүүлэхэд
оршино
• Монгол Улсын авто замын тээврийн салбарын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох
замаар олон улсын жишигт хүргэх
• Зорчигч тээврийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэх, зорчигчдод тохилог,
аюулгүй тээврийн хэрэгслээр зорчих нөхцлийг бүрдүүлнэ.
• Зорчигчдод тээврийн үйлчилгээ үзүүлэх олон улсын жишигт нийцсэн дэд бүтэцтэй
байна.
• Хүнсний болон бусад хэмийн тохируулгатай бүтээгдэхүүнийг тээвэрлэхэд олон улсын
стандартад нийцсэн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэнэ.
• Улс хоорондын ачаа тээврийг хөнгөвчлөх, хил гаалийн үйлчилгээ, шилжүүлэн ачилтыг
төвлөрүүлэх, хилийн боомтын нэг цэгийн үйлчилгээнд орчин үеийн дэвшилтэт
технологийг нэвтрүүлнэ.

28. Авто замын тээвэрлэлтэд
тэргүүлэгч орнууд
Авто замын тээвэрлэлтийн үйлчилгээний 70 гаран хувийг Европ
болон Хойд Америк эзэлдэг. Асфальтан бүрхүүлтэй 9590
мян.км урт замаар жил бүр 16 тэрбум орчим ачаа тээвэрлэсэн
байдаг.
Авто замын тээврээр тэргүүлдэг орнууд:
• АНУ,
• Мексик
• Латин Америк

29. Асуултууд
1. Авто тээврийн төмөр замын тээврээс ялгарах давуу талыг дурдана уу? (2 оос дээш)
2. CMR конвенц хэдэн онд батлагдсан бэ?
3. TIR конвенц анх хаана батлагдсан бэ?
4. 2014 оны байдлаар монголын хатуу хучилттай замын урт хэдэн км бэ?
5. Мянганы зам монголын баруун захын цэг болон зүүн захын цэг тодорхойлж заана уу?(боомтын
нэрийг бичих)
6. 2000 оны байдлаар монголын авто замаар ачаа тээврийн эргэлт хэдэн сая тонн км байсан бэ?
7. 2012 оны нийт ачаа эргэлт 2000 оныхоос хэд дахин өссөн бэ?
8. Барааг түр хугацаагаар оруулах тухай Стамбулын конвенцод Монгол улс хэдэн онд нэгдэн орсон
бэ?
9. Автотээврийн салбарын хөгжлийг хэдэн үе шатад хуваадаг вэ?
10. Жилд хэдэн тэрбум ачаа тээвэрлэдэг вэ ?

30. АНХААРАЛ
ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА