B.ED SEMESTER-2 CC-4 UNIT-2.4 SAURASHTRA

1. B.Ed Semester-2
Corecourse-4 Unit-2
2.4 શાળા શશસ્ત
 Presentation by
Dr. Jignesh Gohil
Asst Professor (English-Sanskrit)

2. અધ્યયન શનષ્પશિઓ
અધ્યેતા......
 શશસ્તની સંકલ્પના સમજશે
 શાળામાં શશસ્તનં મહત્વ સમજશે
 શશસ્તના પ્રકારો શવષે જાણકારી મેળવશે
 શશસ્તના પ્રકારોની લાક્ષણણકતા, ફાયદા અને મયાાદાઓ સમજશે

3. શશસ્ત એટલે શં ? શાબ્દદક અર્ા
 English શદદ “discipline” Latin શદદ “disciples” પરર્ી આવ્યો જેનો
અર્ા ર્ાય control
 શશસ્ત એટલે શનયમપાલન અર્વા આજ્ઞાપાલન
 બાઇબલમાં શશસ્ત એટલે સધારવં, શશખામણ આપવી એવો અર્ા કરાયો છે

4. વ્યાખ્યા
 શશસ્ત એટલે જ્ઞાન,કશળતા, સંવેદનશીલતા અને આત્મશવશ્વાસર્ી ઉદભવતી એવી કળા જે
તાલીમ અને મહાવરાર્ી કેળવી શકાય છે.
 A control gained by enforcing, obedience or order
 સ્વત્રંિા, સજા કે પ્રેરણા દ્વારા આપવામાં આવતી એવી તાલીમ કે જે માણસને સ્વ-
શનયંત્રણ તેમજ આજ્ઞાપાલન માટે સજ્જ બનાવે

5. શાળામાં શશસ્તનં મહત્વ
 શાળા સંચાલન માટે જરૂરી પરરબળ
 અસરકારક શશક્ષણકાયા માટે આવશ્યક
 બાળકના સ્વ-શવકાસનં પ્રર્મ પગશર્યં
 સારા નાગરરક બનવા તરફની કૂચ

6. શશસ્તમાં ઉમરનો પ્રભાવ
 3 ર્ી 7 વષા(બાળકને સમાજ પ્રત્યે અણભમખ કરી શકાય )
 7 ર્ી 13 વષા નીશત મૂલ્યો અને શસદ્ાંતોની સમજ આપવી
 ૧૪ - ૧૫ વષાની ઉંમર પછી બાળક સ્વમાનના ભોગે કશં
સાંખી શકતં નર્ી, સાચી સલાહ પણ નહી

7. ત્રણ પ્રકારની શશસ્ત
 નોમાન મેકમેનએ તેની બક, The Child’s Path to Freedom, માં
શશસ્તના ત્રણ પ્રકારો દશાાવ્યા છે
 (1) મક્ત શશસ્ત (Emancipationistic Discipline).
 (2) દમનયક્ત શશસ્ત (Repressionistic Discipline).
 (3) પ્રભાવશાળી શશસ્ત (Impressionistic Discipline).

8. 1. મક્ત શશસ્ત
અનભવો કે પ્રવૃશિઓર્ી પ્રેરાઇને વ્યક્ક્ત પોતે પોતાની ઇચ્છા પ્રમાણે શનયમ પાલન
કરે તેવી શશસ્ત એટલે મક્ત શશસ્ત
 મનોશવજ્ઞાનના આધારે ઘડાયેલ શવચારધારા
 ભયને સ્ર્ાને પ્રેમર્ી કામ લેવાની હકારાત્મક ભાવના એટલે મક્ત શશસ્ત
 શવદ્યાર્ી સ્વેચ્છાએ શશસ્તનં પાલન કરે
 શવદ્યાર્ીના વ્યક્ક્તત્વ ને જેમ નં તેમ સ્વીકારાય
 શવદ્યાર્ી પર શવશ્વાસ અને શ્રધ્ધા રાખવામા આવે
 શવદ્યાર્ીને જવાબદારી અને અનભવો પૂરા પાડવામાં આવે
 સ્વ-શશસ્ત પણ કહેવામા આવે છે

9. ફાયદા
• વ્યક્ક્તના શવચારોને પ્રાધાન્ય મળે છે
• લાંબો સમય ટકી રહે તેવી શશસ્ત છે
• બાળકની ભાવના અને લાગણીને સ્વીકારાય છે જેર્ી બાળક શશસ્ત માટે પ્રેરાય છે
• મક્ત શશસ્ત ર્કી આદશા સમાજનં શનમાાણ શક્ય બને છે
મયાાદા
* સ્વતંત્રતા સ્વચ્છંદતા માં પરરણમી શકે
* વધ પડતી મક્ત શશસ્તર્ી શવદ્યાર્ીનં ધ્યાન અભ્યાસમાં કેબ્ન્િત ન ર્ઈ શકે
*મક્ત શશસ્ત બાબતે દરેકની શવચારધારા જદી હોઇ શકે તેર્ી સમાન પાલન શકી ન પણ બને
* આ શશસ્ત માટે બાળકને કેળવવં મશ્કેલ છે

10. 2. દમનયક્ત શશસ્ત
ધાક-ધમકી કે સજા ના ડરર્ી શનયમ કે આજ્ઞાન પાલન કરવં એટલે દમનયક્ત
શશસ્ત
 બીકના પાયા પર રચાયેલી શશસ્ત છે
 ચસ્ત પણે પાલન કરવં જ એવો આગ્રહ
 બાળકને કોઈ પણ પ્રકારે દબાવી દેવામાં આવે
 શવદ્યાર્ીમાં ખરાબી ધારી લેવામાં આવે અને એને જલમ દ્વારા કાનવાનો પ્રયત્ન
 ડરાવવં, ધમકાવવં અર્વા સજા આપવાનો શનયમ

11. ફાયદા
• આજ્ઞા કે શનયમનં ચસ્ત પાલન ર્ાય છે
• કોઈપણ તંત્રને વ્યવક્સ્ર્ત ચલાવવા માટે ઉપયોગી છે
• બાળકમાં શશસ્ત કેળવવાનો સૌર્ી સહેલી અને ઝડપી રીત છે
• અમક કયો ના કરવા માટે દમનયક્ત શશસ્ત જ જરૂરી બને છે
મયાાદા
 નકારાત્મકતા, નફરત અને લઘતાગ્રંશર્ને પ્રોત્સાહન મળે છે
 વધ પડતી દમનયક્ત શશસ્ત બાળકને શશસ્તનો દશ્મન બનાવે છે
 આ શશસ્તર્ી શવદ્યાર્ી શવષય પ્રત્યે નીરસ બને છે
 આ શશસ્ત શં ન કરવં એ શીખવે છે. શં કરવં એ શીખવતી નર્ી

12. 3. પ્રભાવશાળી શશસ્ત
અન્ય આદશા વ્યક્ક્તર્ી પ્રેરાઈને તેની જેમ શશસ્તમાં રહેવાનો શવચાર એટલે
પ્રભાવશાળી શશસ્ત
 આદશાવાદ ના આધારે ઘડાયેલ શશસ્ત
 પ્રભાવશાળી વ્યક્ક્ત દ્વારા આદશા શશસ્તનં ઉદાહરણ પૂરં પાડીને કેળવાતી શશસ્ત
 આદશા વ્યક્ક્તનં અનકરણ કરી જળવાતી શશસ્ત
 આદશા વ્યક્ક્તના મૂલ્યો અનસરવા
 સજા ન આપવી
 પ્રેમ દયા અને લાગણીનં મહત્વ

13. ફાયદા
• પરંપરાઓ અને આદશા રીશતઓ ટકાવી રાખવા માટે આ શશસ્ત ઉપયોગી છે
• એક વ્યક્ક્ત શશસ્તપાલન કરે તો અન્ય પણ તેને અનસરી શકે છે
• શશક્ષણ જગતમાં ખ ૂબ આવશ્યક છે કારણકે એક સાર્ે ઘણા બાળકોને કેળવી શકાય છે
• પ્રમાણમા લાંબો સમય ટકી રહે તેવી શશસ્ત છે
મયાાદા
 આ શશસ્તર્ી વ્યક્ક્ત કોઈનં આંધળં અનકરણ કરે છે
 બાળક સ્વશનભાર નર્ી બની શકતં
 આદશા વ્યક્ક્તત્વ મળવા મશ્કેલ છે
 ક્યારેક નવા શવચારોને અવકાશ નર્ી મળતો

14. શવચારો....... ચચાા કરો
 શશક્ષણકાયામાં કેવા પ્રકારની શશસ્ત ઉપયોગી છે ?
 એક શશક્ષક તરીકે તમે કેવા પ્રકારની શશસ્તનો
આગ્રહ રાખશો ?