Null explicit and implicit curriculum

1. અભ્યાસક્રમ ના પ્રકાર:
દ્રશ્ય (સુસ્પષ્ટ) , અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અને શૂન્ય અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
•Elliot Wayne Eisner દ્વારા આ
ત્રણ પ્રકાર ૧૯૯૪ માં રજૂ
કરવામાં આવ્યા
•Explicit, Implicit અને Null

2. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
•અંગ્રેજીમાં
Overt/Explicit/Written/Formal
Curriculum શબ્દો વપરાય છે.
એટ્લે દ્રશ્ય-ખુલ્લો- સુસ્પષ્ટ,
ર્લર્ખત કે ઔપચાર્રક
અભ્યાસક્રમ કહી શકાય.

3. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
•જેને આપણે ઔપચાર્રક ર્શક્ષણ
કહીએ છીએ. આપણને ખ્યાલ
હોય છે કે આપણે ક્ાં ર્વષય
ભણવાના છે? તેમાં ક્ાં પાઠ
આવે છે? ક્ાં મુદ્દાઓ આવે છે?
કેટલું ર્વષયવસ્તુ ભણવાનું છે?
બધુ જ સ્પષ્ટ અને લેર્ખત
સ્વરૂપે..

4. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
•આપણે સૌ જે કંઈ શાળામાં
ભણ્યા તેનું મુખ્ય માધ્યમ આપણું
પાઠ્યપુસ્તક હતું અને આ
પાઠ્યપુસ્તક હકીકતમાં લેર્ખત
સ્વરૂપે સ્પષ્ટ હતું કે આપણે શું
ભણવાનું છે

5. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
•આ એ અભ્યાસક્રમ જે
યુર્નવર્સિટી હોય તો તેના
સત્તામંડળ દ્વારા કે શાળા હોય
તો સરકાર કે બોડિ દ્વારા
ર્નધાિર્રત કરવામાં આવ્યો હોય.
જેઓ સત્તામાં હોય તેઓ જ
નક્કી કરે છે કે શું શીખવવું અને
શું ન શીખવવું.

6. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
•આમ શાળા, કોલેજ કે
યુર્નવર્સિટી વગેરે સંસ્થા દ્વારા
લેર્ખત સ્વરૂપે તૈયાર કરવામાં
આવે તેને સ્પષ્ટ અભ્યાસક્રમ કહે
છે.

7. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યાઓ
•(Wilson, 2005). says 'The overt curriculum is usually confined to
those written understandings and directions formally
designated and reviewed by administrators, curriculum
directors and teachers, often collectively”
•એટ્લે કે
•દ્રશ્ય કે સુસ્પષ્ટ અભ્યાસક્રમ શાળા વહીવટકતાિ, અભ્યાસક્રમ
રચર્યતા અને ર્શક્ષકો મળી તૈયાર કરવામાં આવેલ લેર્ખત સમજૂતી
અને સૂચનાઓનો સમુહ છે

8. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યાઓ
•Elliot Eisner (1994) says The explicit curriculum concerns
learning opportunities that are overtly taught and stated or
printed in documents typically drawn from standards, policies,
and related guidelines.
•ર્વર્વધ માન્ય ધોરણ, નીર્ત અને સંબંર્ધત માગિદર્શિકા અનુસાર જે
પણ ભણાવવાનું છે તેને છાપેલા દસ્તાવેજ રૂપે સ્પષ્ટપણે રજૂ
કરવામાં આવે અને જેનો સંબંધ ર્વર્વધ અધ્યયન તકો આપવા સાથે
હોય તેવો અભ્યાસક્રમ એટ્લે સુસ્પષ્ટ અભ્યાસક્રમ.

9. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યાઓ
•Elliot Eisner (1994) says The explicit curriculum concerns
learning opportunities that are overtly taught and stated or
printed in documents typically drawn from standards, policies,
and related guidelines.
•ર્વર્વધ માન્ય ધોરણ, નીર્ત અને સંબંર્ધત માગિદર્શિકા અનુસાર જે
પણ ભણાવવાનું છે તેને છાપેલા દસ્તાવેજ રૂપે સ્પષ્ટપણે રજૂ
કરવામાં આવે અને જેનો સંબંધ ર્વર્વધ અધ્યયન તકો આપવા સાથે
હોય તેવો અભ્યાસક્રમ એટ્લે સુસ્પષ્ટ અભ્યાસક્રમ.

10. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમના લક્ષણો
1.આ અભ્યાસક્રમાં એવી અધ્યયન પ્રવૃર્ત્તઓનો સમાવેશ
થાય છે જે શાળા કલાકો દરર્મયાન કરવામાં આવે છે.
અધ્યયન-અધ્યાપન પ્રર્ક્રયા માટે ર્નર્િત સમય કલાકો
હોય છે.
2.એ ર્વષયો જે શાળામાં ભણાવવામાં આવે છે અને જે
જ્ઞાન કે કૌશલ્ય પર ર્વદ્યાથીઓ ર્સર્િ કેળવે તેવી અપેક્ષા
રાખવામા આવે છે.
3.તે લેર્ખત સ્વરૂપે અને અર્ધકૃત હોય છે.

11. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમના લક્ષણો
4. ચચાિ ર્વચારણા કરી તજજ્ઞો દ્વારા તૈયાર
કરવામાં આવે છે.
5.તેનું હેતુપૂવિક ર્નમાિણ કરવામાં આવે છે
અને તે મુજબ ર્શક્ષક ભણાવે છે.
6.તેમાં ર્નર્િત ધ્યેય અને હેતુઓ હોય છે.
જેની પૂવિ અજમાઈશી તપાસ ર્શક્ષણર્વદ
દ્વારા કરવામાં આવી છે.
8.જાહેર જનતા માટે પ્રસાર (Public) કરાયેલ
છે અને સ્પષ્ટ હોય છે.

12. દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમના લક્ષણો
11. જેમ ાં શિક્ષક મ ટે શિક્ષણ ક ર્ય કરવ સહ ર્ક સ્ત્રોત અાંગે
મ ગયદિયન હોર્ છે. દ .ત. શિક્ષક આવૃશતઓ , િૈક્ષશણક
સ શહત્ર્, ચ ટય, િૈક્ષશણક આર્ોજન, પ ઠ આર્ોજનો,
પ ઠ્ર્પુસ્તકો, િ ળ વગયખાંડ રમતો વગેર ેનો સમ વેિ કરી
િક ર્
10.તેમ ાં પરાંપર ગત શવષર્ો જેવ કે શવજ્ઞ ન, સ મ શજક શવજ્ઞ ન,
ગશણત અને ભ ષ વગેર ેહોર્ છે
11.જ્ઞ નની એવી બ બતોનો સમ વેિ જે સમ જ અપેક્ષ ર ખે છે.
સમ જનો એક સ મ શજક દુત છે. (Social Messenger)

20. 3. અભ્યાસક્રમ આયોજનમાં રહેલી ચૂક
પણ કહે છે.

21. ઉદાહરણ તરીકે દા. ત. જીવ ર્વજ્ઞાન ર્વષયમાં ઉત્કક્રાંર્તવાદ ન સમાવીએ. એક રીતે
કેટલીક હકીકતો ન સમાવવી. પયાિવરણ ર્શક્ષણ, જાતીય ર્શક્ષણ, જીવન ર્શક્ષણ,
કારર્કદી ર્શક્ષણ, સ્થાર્નક સંસ્કૃર્ત અને ઇર્તહાસનું ર્શક્ષણ આમાંથી ઘણી બાબતો
શાળાઓમાં દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમમાં સમાર્વષ્ટ નથી. આપણે સામાર્જક ર્વજ્ઞાન ભણાવીએ
છીએ તેમાં ઇર્તહાસ, ભૂગોળ અને નાગર્રક શાસ્ત્રનો સમાવેશ કરીએ છીએ પરંતુ
નૃવંશશાસ્ત્ર, અથિશાસ્ત્ર, સમાજશાસ્ત્ર અને મનોર્વજ્ઞાન ભણાવતા નથી. આ અભ્યાસક્રમના
ર્વષયો શૂન્ય અભ્યાસક્રમ કહેવાય.

22. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ એટ્લે જેમ શબ્દ
છે છ
ુ પો દેખાય નહીં પણ હોય ખરો.
તેમાં એવી બાબતો છે જે ઔપચાર્રક
અભ્યાસક્રમમાં નથી પણ ર્વદ્યાથીઓ
શીખે તો છે જ.

23. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
શાળામાં અનૌપચાર્રક રીતે ર્વદ્યાથીઓ
જે પાઠ ભણે તે અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ.
અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની શરૂઆત
બાળકના પ્રારંર્ભક ર્શક્ષણથી જ થાય
છે. તેમાં વતિન, દૃર્ષ્ટકોણ અને વલણ
પણ આવી જાય.

24. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
હાલના સમયમાં ર્વદ્યાથીઓના જ્ઞાનાત્મક
ર્વકાસની સાથે સામાર્જક ર્વકાસને પણ
એટલું જ મહત્કવ આપવું જોઈએ. આ
અભ્યાસક્રમને બીજો અભ્યાસક્રમ પણ
કહેવાય છે છ
ુ પો અભ્યાસક્રમ પણ કહેવાય
છે. ર્વદ્યાથીઓ શરૂથી જ આજુબાજુનું
વાતાવરણ અને તેમના સહપાઠી ર્વષે
અર્ભપ્રાયો અને ર્વચારો રચવા લાગે છે.

25. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
સામાન્ય રીતે આ અનૌપચાર્રક અભ્યાસક્રમ
એટલે સહઅભ્યાસક પ્રવૃર્ત્તઓ પણ કહે છે.
આ ઉપરાંત અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમમાં
ર્વદ્યાથીઓ ર્વર્વધ ર્વષયો (Issues) અંગે
પોતાના દ્રર્ષ્ટકોણ ઘડે છે જેમ કે ર્લંગભેદ ,
નૈર્તક મૂલ્યો, સામાર્જક વગિ, રીત ર્રવાજો,
સાંસ્ક્રુર્તક આપેક્ષાઓ, રાજકારણ અને
ભાષા.

26. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
સૌપ્રથમ અમેરીકામાં સમાજર્વદ
ર્િર્લપ જેક્સન દ્વારા 1968 રજૂ
કરવામાં આવી. તેમણે Life in
Classrooms નામનું પુસ્તક લખ્યું તેમાં
આ વાત કરી છે

27. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
The Hidden Curriculum (1970)
નામનું જ એક પુસ્તક psychiatrist
Benson R. Snyder (1970) દ્વારા પણ
લખવામાં આવ્યું જેમાં તેની
ઊ
ં ડાણપૂવિક ચચાિ કરવામાં આવી.

28. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ દ્વારા ર્વદ્યાથીઓ
સ્વાવલંબન અને ર્સર્િના મૂલ્યો શીખે જેથી
બાળપણમાથી યુવાનીમાં જાય ત્કયારે તેમને
જીવનમાં કામ લાગે. અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ
ર્વદ્યાથીઓનો પોતાના અધ્યયન અનુભવો
જાતે સજે એવું શીખવે છે. નહીં કે ર્શક્ષક
અને તેમના ર્વચારો પર જ ર્નભિર રહે.

29. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ ર્હમશીલાનો
ઉપરનો ભાગ છે પાણી નીચેનો
ભાગ જ અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ છે
અને તે વધુ મહત્કવનો છે.

30. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ ર્વદ્યાથીઓ
જ્ઞાનાત્મક, મનોવૈજ્ઞાર્નક અને વતિન
સંબંધી લક્ષણોને વધુ સવાાંગી (Holistic)
રીતે જુએ છે.અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ
ર્વદ્યાથીઓમાં જીવન ઘડતર અને
ર્વચારવાની શૈલીને અસર કરે છે.

31. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ દ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ
ર્વના ન રકી શકે. બંને એકબીજાના
પૂરક છે. અને બંને ર્વદ્યાથીના
શૈક્ષર્ણક, વ્યાવસાર્યક અને
સામાર્જક ર્વકાસ માટે જરૂરી છે.

32. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
ક્ૂ વતિન સ્વીકાયિ છે કે ક્ૂ વતિન અસ્વીકાયિ
છે. કેટલાક નકારાત્મક વતિન અને વલણ પણ
ર્શખતા હોય છે. દા. ત. દાદાગીરી, ઘષિણ,
અભ્યાસમાં ધ્યાન ન આપવું, અર્નયર્મતતા
વગેરે. અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ દ્રશ્ય
અભ્યાસક્રમનો એક ભાગ છે.

33. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની સંકલ્પના
ર્શક્ષકનું વતિન, ઇશારા, શારીર્રક ભાષા, આંખો, ર્વદ્યાથીઓના વતિનની
કદર વગેરે ર્વદ્યાથીઓ પર પ્રભાવ પાડતી હોય છે. ર્શક્ષક જ્યારે ભણવામાં
હોર્શયાર ર્વદ્યાથીઓના વખાણ કરે છે ત્કયારે અને નબળા ર્વદ્યાથીઓને
અવગણના કરે છે ત્કયારે ર્વદ્યાથીઓના દ્રર્ષ્ટકોણમાં પર્રવતિન આવતું હોય
છે. શાળા અને ર્શક્ષકની નૈર્તક મૂલ્યો અંગેની ર્વભાવના અને મૂલ્ય તંત્ર
પણ ર્વદ્યાથીઓ પર અસર કરે છે.

34. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યા
ક્ૂ વતિન સ્વીકાયિ છે કે ક્ૂ વતિન અસ્વીકાયિ
છે. કેટલાક નકારાત્મક વતિન અને વલણ પણ
ર્શખતા હોય છે. દા. ત. દાદાગીરી, ઘષિણ,
અભ્યાસમાં ધ્યાન ન આપવું, અર્નયર્મતતા
વગેરે. અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ દ્રશ્ય
અભ્યાસક્રમનો એક ભાગ છે.

35. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યા
મેકલારેન દ્વારા અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમને વ્યાખ્યાર્યત
કરતાં કહે છે કે –
“અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમમાં જ્ઞાન અને વ્યવહારની
સંરચના સામાન્ય અભ્યાસ સામગ્રી અને પાઠથી
પર હોય છે. અહી શાળા પર પ્રશાસન કે સંચાલન
તરિથી થતાં દબાણનો એક ભાગ છે જેમાં
ર્વદ્યાથીઓને કોઈ ર્વચારધારા, નૈર્તકતા કે
સામાર્જક પ્રથાના પાલન અંગે ઈશારો હોય છે.”

36. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યા
This a term is used to describe the unwritten
social rules and expectations of behavior that
we all seem to know, but were never taught
(Bieber, 1994)
આ શબ્દનો અથિ ધરાવે છે કે વતિન માટેના
અર્લર્ખત સામાર્જક ર્નયમો કે અપેક્ષાઓ જે
એવું લાગે કે બધા જાણે છે પણ ક્ારેય
ભણાવવામાં આવતા નથી.

37. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યા
“the hidden curriculum is something
coming across to the pupils. They are
picking-up an approach to living and an
attitude to learning” (Meighan, 1981).
આ એ અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ છે જે દ્વારા
ર્વદ્યાથીઓ જીવન જીવવા અને અધ્યયન
પ્રત્કયેના વલણ મેળવે છે.

38. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમની વ્યાખ્યા
Longstreet and Shane (1993) offer a commonly accepted definition for this term.
. . . the “hidden curriculum,” which refers to the kinds of learnings children derive
from the very nature and organizational design of the public school, as well as from
the behaviors and attitudes of teachers and administrators…. ”
શાળાનું વ્યવસ્થાતંત્ર, રોજીંદી કાયિશૈલી દ્વારા જે ર્વદ્યાથીઓ શકે છે તે. ર્શક્ષકો દ્વારા નહીં
પણ શાળા મારિત શીખે તે, ર્શક્ષકો અને સંચાલકોના વતિન અને વ્યવહાર પરથી શીખે તે
Longstreet and Shane (1993)

39. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમના લક્ષણો
1. શાળાના વાતાવરણમાથી શીખવામાં આવતા પાઠ
જેમાં વતિન, વલણ અને અપેક્ષાઓનો સમાવેશ પણ
થાય છે.
2. ચાર્રત્ર્ય ર્શક્ષણ આનું એક ઉદાહરણ છે. જેમાં રાજ્ય
દ્વારા ર્નધાિર્રત અભ્યાસક્રમમાં આવી કોઈ સ્પષ્ટ હોતી
નથી. ર્વર્વધ વલણ, પ્રયોજનો અને મૂલ્યોનો સમાવેશ
થાય છે.
3. તે લેર્ખત હોતો નથી અને ર્બનઅર્ધકૃત હોય છે.

40. અદ્રશ્ય (ગર્ભિત) અભ્યાસક્રમના લક્ષણો
4. તે ર્વદ્યાથીઓ જ્યારે શાળામાં હોય છે ત્કયારે છ
ૂ પી રીતે અને ર્બનઈરાદાપૂવિક શૈક્ષર્ણક,
સામાર્જક કે સાંસ્કૃર્તક બોધપાઠ ર્વદ્યાથી શીખે છે.
5. -તેનું કોઈ મૂલ્યાંકન કરતું નથી.
6. -અદ્રશ્ય અભ્યાસક્રમ નું સ્વરૂપ સંર્દગ્ધ હોય છે જેને ઓળખવું અને તેનું માપન મુશ્કેલ છે.
7. લેર્ખત અભ્યાસક્રમને તે વધારે મજબૂત પણ બનાવે છે અને ક્ારેક ખુલ્લો પણ પાડે છે કે આ
ઔપચાર્રક અભ્યાસક્રમ ર્વદ્યાથીઓમાં સાચા ગુણો ખીલવી નથી રહ્યો.