વૃદ્ધિ અને વિકાસ ppt for teaching purpose only

1. વૃદ્ધિ અને દ્ધવકાસ
(Growth and Development)
Niyati pathak
Cc. 1
Ch.2

2. વૃદ્ધિનો અર્થ (Growth) :
• ક્રો એન્ડ ક્રો :
• વૃદ્ધિ એટલે શરીરન ાં કદ, આક ર અને બાંધ રણમ ાં થત ાં ફેરફ રો.
•
• ફ્રેન્ડ
• વૃદ્ધિને શ રીદ્ધરક પદ્ધરવતતનોમ ાં જોઈ શક ય છે, તેથી વૃદ્ધિ એટલે
કોષીય ગુણ ક ર.
• Arnol Gessel.
• Growth is a function of the organism rather than of the
environment.
• આનોલ્ડ ગેસલ.
• વૃદ્ધિ એ વ ત વરણની નહીાંપરાંતુ સજીવની અાંદર થતી પોત ની દ્ધક્રય નુાં
પદ્ધરણ મ છે.

3. • S. S. Chauhan.
• Growth can be defined as an indicative of increase in bodily dimensions;
height, size and weight and it is generally confined to quantitative change.
• એસ. એસ. ચૌહ ણ.
• વૃદ્ધિ એ ઊ
ાં ચ ઈ, કદ અને વજન જેવ શ રીદ્ધરક પદ્ધરણ મોન વધ ર નુાં સૂચન કર ેછે
અને સ મ ન્ય રીતે તેનુાં ક્ષેત્ર મ પન યોગ્ય પદ્ધરવતતનો પૂરતુાં મય તદ્ધદત છે.
• S. Danddapani.
• The term Growth is exclusively used to refer to changes of guantitative.
• એસ. ડાંડપ ની
• વૃદ્ધિ શબ્દનો ઉપયોગ સ્પષ્ટ રીતે મ પન યોગ્ય પદ્ધરવતતન મ ટે થ ય છે.

4. વૃદ્ધિના લક્ષણો (Characteristics of
Growth)
• વૃદ્ધિનાાં લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે……..
• વૃદ્ધિ એટલે વધવાં. શરીરના અાંગ કે અવયવમાાં કદરતી વધારો ર્ાય છે. (ફેરફાર સૂચવે) .
• વૃદ્ધિમાાં માત્ર શારીદ્ધરક પદ્ધરવતથન ર્ાય છે : શરીરના કદ, આકાર, ઊ
ાં ચાઈ વજનમાાં ફેરફાર.
• વૃદ્ધિ સાાંદ્ધયયક (Quantitative) ફેરફાર છે.
• વૃદ્ધિ સહજ પ્રદ્ધિયા છે.
• ચોક્કસ મયાથદા આવી ગયા પછી વૃદ્ધિ અટકી જાય છે, એટલે કે માનવી પયત ર્ાય તયાાં સધી જ વૃદ્ધિની પ્રદ્ધિયા ચાલે છે.
• વૃદ્ધિનાં માપન કરવા માટે ભૌદ્ધતક માપપિદ્ધતનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. જોઈ શકાય તેવો શરીરમાાં ર્તો ફેરફાર એટલે
વૃદ્ધિ.
• વૃદ્ધિ એ દ્ધવકાસનો જ એક ભાગ છે.

5. દ્ધવકાસ (Development) :
• જીવનની એક સાદ્ધિતી છે દ્ધવકાસ. જે કાાંઈ જીવાંત
છે તે દ્ધવકસે છે. તેનાં પ્રતયક્ષ કે પરોક્ષ ધ્યેય દ્ધવકાસ જ હોય
છે. દ્ધશક્ષકને િાળકના સવાથગી દ્ધવકાસ સાર્ે સીધો
સાંિાંધ છે. િાળકના દ્ધવકાસની સામાન્ય તરાઈ જાણ્યા
પછી જ તે દ્ધશક્ષણનાાં ધ્યેયો અને કાયથિમો અસરકારક
રીતે ઘડી શકે છે. દ્ધવદ્યાર્ીને દ્ધશક્ષણ આપવાની
મનોવૈજ્ઞાદ્ધનક પળનો યયાલ આવે છે.

6. દ્ધવકાસનો અર્થ : (Meaning of
Development)
• આપણે જાણીએ છીએ કે િાળકનો જન્મ ર્ાય તે
પહેલાાં માતાના ગભથમાાં દ્ધવકાસની પ્રદ્ધિયા ર્ાય છે.
દ્ધવકાસ એટલે વધવાં એમ પણ આપણે જાણીએ છીએ.
દ્ધવકાસ એટલે પદ્ધરવતથન. આ પદ્ધરવતથન આજીવન ચાલતાં
રહે છે.
• ઉદાહરણ તરીકે ,િાળકના પગનાં કદ વધવાં, તે વૃદ્ધિ
છે પરાંત તે પગ દ્વારા ઊભા રહી સમતોલન જાળવવાં અને
પછી ઝડપર્ી ચાલતાાં શીખવાં એ દ્ધવકાસ છે.એટલે કે
દ્ધવકાસમાાં પદ્ધરપક્વતા તરફ જવાનો ચોક્કસ એક િમ
હોય છે.

7. • ઉદાહરણ તરીકે, મગજનાં કદ વધે તે વૃદ્ધિ કહેવાય પરાંત
તેનો વ્યવહારમાાં ઉપયોગ કરવો, યાદ રાખવાં, અન્ય
વ્યદ્ધિ સાર્ે સમાયોજન સાધવાં વગેરે વતથન વ્યદ્ધિ કરે
છે તે પદ્ધરપક્વતા છે અને આ પદ્ધરપક્વતા દ્ધવકાસનાાં લીધે
જ શક્ય િને છે. તો દ્ધવકાસ કોને કહેવાય, વૃદ્ધિ અને
દ્ધવકાસ એ િન્ને એકિીજાના પૂરક છે, આવાાં અનેક પ્રશ્નો
આપણાાં મગજમાાં જન્મે છે. જેને સમજવા માટે દ્ધવકાસની
વ્યાયયા જોઈએ.

8. દ્ધવકાસની વ્યાયયા (Defination of
Development)
• Skinner :
• Development is a continuous and gradual process.
• દ્ધસ્કનર :
• દ્ધવક સ એ ક્રદ્ધમક અને દ્ધનરાંતર ચ લતી પ્રદ્ધક્રય છે.
• Hyrlock
• “Development is not limited to growing larger, instead, it consists of a progressive series of changes
towards the goal of maturity. Development results in new characteristics and new abilities on the
part of the individual.”
• હરલોક :
• દ્ધવક સ વૃદ્ધિ પૂરતો મય તદ્ધદત નથી. તેને બદલે તે પદ્ધરપક્વત ન ાં લક્ષ્યની દ્ધદશ તરફ દોરી જતી
પ્રગદ્ધતશીલ પદ્ધરવતતનોની શૃાંખલ છે. દ્ધવક સન પદ્ધરણ મ સ્વરૂપ વ્યદ્ધિમ ાં નૂતન દ્ધવદ્ધશષ્ટત ઓ અને
નૂતન શદ્ધિઓનો આદ્ધવર્ તવ થ ય છે.
• ગેસલ :
• દ્ધવક સ એ સ મ ન્ય પ્રયત્નથી દ્ધવશેષ છે જેનુાં અવલોકન કરી શક ય છે તેમજ ચોક્કસ મય તદ મ ાં
મૂલ્ય ાંકન અને મ પન પણ કરી શક ય છે.

9. દ્ધવકાસનાાં લક્ષણો (Characteristics
of Development) :
• દ્ધવકાસ જીવનપયથત ચાલતી પ્રદ્ધિયા છે.
• દ્ધવકાસ પર વારસો અને વાતાવરણ અસર કરે છે. વ્યદ્ધિના
વતથનનાાં આધારે દ્ધવકાસ દ્ધવશે જાણી શકાય છે. દ્ધવકાસમાાં
સમગ્રતા છે, તે સમગ્ર પદ્ધરવતથન સૂચવે છે. દ્ધવકાસનાં માપન કરવા
માટે મનોવૈજ્ઞાદ્ધનક ઉપકરણનો ઉપયોગ કરવો પડે છે.
• દ્ધવકાસની સીધી અસર િાળકની દ્ધિયા કે પ્રવૃદ્ધિ પર ર્ાય છે.
• વારસો અને વાતાવરણની િાળકના દ્ધવકાસ પર અસર પડે છે.
• દ્ધવકાસ પૂણથતા તરફ ગદ્ધત કરે છે.
• દ્ધવકાસ ગણાત્મક (Qualitative) ફેરફાર છે.

10. દ્ધવકાસના દ્ધસિાાંતો (Principles of
Development) :
• દ્ધવકાસની તરેહને સમજવા માટે પાયાની હકીકતો /
િાિતો જાણવી જરૂરી છે. આ પાયાની હકીકતોમાાં
દ્ધવકાસના ચોક્કસ દ્ધસિાાંતો દ્ધનષ્પન્ન ર્ાય છે.
• ગૌરીસન અને અન્યનાાં મતે...
• જ્યારે િાળક દ્ધવકાસની એક અવસ્ર્ામાાંર્ી િીજી
અવસ્ર્ામાાં પ્રવેશ કરે છે તયારે આપણે તેમાાં કાંઈક
પદ્ધરવતથન જોઈએ છીએ. દ્ધશક્ષણે આ વાતને સાદ્ધિત કરી
છે કે પદ્ધરવતથન ચોક્કસ દ્ધસિાાંત પ્રમાણે જ ર્ાય છે જેને
દ્ધવકાસનો દ્ધસિાાંત કહેવાય.

11. દ્ધવકાસની ગદ્ધતનો દ્ધસિાાંતો :
• દ્ધવકાસની દ્ધદશાનો દ્ધસિાાંત :
• વ્યદ્ધિગત દ્ધભન્નતાનો દ્ધસિાાંત :
• એકીકરણનો દ્ધસિાાંત : :
• સમાન તરાહનો દ્ધસિાાંત :
• દ્ધનરાંતર દ્ધવકાસનો દ્ધસધ્ધાાંત :
• પરસ્પર સાંિાંધનો દ્ધસધ્ધાાંત :
• વારસો અને વાતાવરણની આાંતરદ્ધિયાનો દ્ધસધ્ધાાંત : :
• દ્ધવકાસિમનો દ્ધસધ્ધાાંત :
• સામાન્યર્ી દ્ધવદ્ધશષ્ટ પ્રદ્ધતદ્ધિયાઓનો દ્ધસધ્ધાાંત : :

12. વૃદ્ધિ અને દ્ધવકાસની તલના
વૃદ્ધિ.
• શારીદ્ધરક ઘટના છે
• આ પ્રદ્ધિયા સીદ્ધમત છે. જેઅમક ઉાંમર સધી ર્ાય છે.
• વતથન સાર્ે પરોક્ષ રીતે સાંકળાયેલ છે. |
• પદ્ધરણામ જોઈ શકાય છે.
• માપન સરળ છે.
• માપનની પ્રદ્ધિયા જદ્ધટલ હોવાર્ી ચોક્કસ પ્રદ્ધવદ્ધધઓ દ્વારા જ
શક્ય િને છે.
• વૃદ્ધિ માટે દ્ધવકાસ ર્વો અદ્ધનવાયથ નર્ી.
• . તે ચોક્કસ મયાથદામાાં ર્ાય છે.
• તે સહજ ઘટના છે.
• મોટે ભાગે વારસા પર આધાદ્ધરત છે.
• શરીરના અાંગોની પદ્ધરપક્વતા પૂરી ર્તા અટકી જાય છે.
• કદનાં માપ તે વૃદ્ધિ
• ગભાથધાનકાળર્ી શરૂ ર્ાય છે.
દ્ધવક સ
• મનોશારીદ્ધરક ઘટના છે.
• આજીવન ચાલતી પ્રદ્ધિયા છે.
• વતથન સાર્ે પ્રતયક્ષ સાંકળાયેલ છે.
• પદ્ધરણામ વતથન દ્વારા અનભવી શકાય છે.
• પદ્ધરણામ વતથન દ્વારા અનભવી શકાય છે.
• માપનની પ્રદ્ધિયા જદ્ધટલ હોવાર્ી ચોક્કસ પ્રદ્ધવદ્ધધઓ દ્વારા જ
શક્ય િને છે.
• દ્ધવકાસ માટે વૃદ્ધિ ર્વી અદ્ધનવાયથ છે.
• તેની સાંભાવનાનાં ફલક દ્ધવસ્તૃત છે.
• . તે સાંકલ ઘટના છે.
• વારસો અને વાતાવરણ િાંને પર આધાદ્ધરત છે.
• િદ્ધમક અને દ્ધનરાંતર ચાલ્યા કરે છે.
• દ્ધિયાનાં માપ તે દ્ધવકાસ
• જન્મ પછી િમશઃ શરૂ ર્ાય છે.

13. વૃદ્ધધ્ધ-દ્ધવકાસને અસર કરતાાં
પદ્ધરિળો (Factors
Influencing Growth-
Devlopment) :
Next..... Lecture