Download Here: http://yobuilder.com/AHAQ

1. PROJEKT
LENDA : BIOLOGJI
TEMA : QELIZA
NENTEMA: Riprodhimi , zhvillimi I qelizes
dhe dyfishimi I adn-se

2.  Qeliza është njësia thelbësore,
funksionale,ndërtimore dhe strukturale e të gjitha
organizmave të gjalla ; është njësia më e vogël
mbartëse e jetës. Ky përkufizim u formulua nga
Robert Huk, shkencëtar i njohur anglez, i cili ishte i
pari që vëzhgoi ekzistencën e qelizës në vitin 1665
Qeliza

3.  Organizmat ndahen në njëqelizore, si për shembull
bakteret, që përbëhen nga një qelizë e vetme, dhe
shumëqelizore, si, psh, njerëzit, ku shumë qeliza
bashkëveprojnë si një njësi funksionale
 Çdo qelizë ka veti të ndryshme, disa nga këto veti
janë : - Riprodhimi - me anë të ndarjes binare,
mitozës ose mejozës - Metabolizmi - - Reagimi ndaj
ngacmimeve të jashtme, si ndryshimi i temperaturës
apo pH-së.

4. Qeliza e një kafshë tipike, ku tregohen përbërësit
nënqelizorë. Organelet :
(1) bërthamëza (2) bërthama
(3) ribozomet (4) fshikëza
(5) retikuli endoplazmatik (6) aparati i Golxhit
(7) Citoskeleti (8) mitokondria
(9) vakuola (10) citoplazma
(11) lisozomet (12) centriolat
•

5. Dyfishimi I ADN-se
• ADN-ja (anglisht - DNA) është një
polimer i gjatë, në formën e një spirali
(dredhe) të dyfishtë. Molekulat e saj
ndërtojnë një matricë, në bazë të së cilës
kryhet sinteza e ARN-së (transkriptimi),
e cila, nga ana e saj, shërben si matricë
për sintezën e proteinave (përkthimi),
sintezë që bëhet sipas kodit gjenetik

6. PROCESI I DYFISHIMIT
 Së pari, nën ndikimin e enzimave ose fermenteve
(katalizatorët biologjikë) këputen urat hidrogjenike, të
cilat i mbajnë të lidhura bazat komplementare ose
plotësuese.
 Këto baza posa lirohen, në to menjëherë
bashkëngjiten baza të tjera, të cilat ndodhen në sasi të
madhe në bërthamë.
 Gjatë interfazës ose siç quhet ndryshe, në kohën
ndërmjet dy ndarjeve
qelizore, ndodh procesi
i dyfishimit të kromozomeve.
Meqenëse gjenet janë të
përbëra prej molekulave të
ADN, dyfishimi i tyre është
i dyfishimit të ADN.

7. • Adenina tërheq timinën dhe guanina citozinën. Këto
lidhen me anë të lidhjeve hidrogjenore. Më pas, në bazat
e bashkëngjitura lidhen sheqeri – dezoksiriboza dhe
acidi fosforik. Si rezultat përfundimtar i këtij procesi, çdo
shirit dyfishohet e kompletohet.
• Molekulat e riformuara të ADN, në qelizat bija, janë të
ndërtuara prej dy zinxhirëve të nukleotideve, me radhitje
të caktuar, «kopje» të molekulave të qelizës mëmë. Në
rreshtimin e nukleotideve janë përmbajtur informacionet
përkatësisht, të gjitha «udhëzimet» e nevojshme, të cilat
prindërit i përcjellin në brezin e ri.

8. Paketimi i ADN-se ne kromozome.
 Kromozomet në varësi të centromerit kanë forma dhe madhësi të
ndryshme dhe ndahen në katër tipe : 1) metacentrik , 2)
submetacentrik, 3) akrocentrik, 4)telocentrik.
Proteinat që marrin pjesë në ndërtimin e kromozomit janë histonet.
Histonet mungojnë tek bakteret.Histonet paketojnë ADN në mënyrë
që të mos çorganizohen zinxhirët dhe sasia e madhe e saj të zerë
një hapësirë sa më të vogël. Në bërthamë ka proteina johistone të
cilat i japin qëndrueshmeri kromozomit.
Nukleozoma.
Kromatina përbëhet nga disa njësi bazë që quhen nukleozoma.
Nukleozomat janë njesitë bazë të paketimit të ADN-së.
Cdo nukleozomë përbëhet nga tetë molekula histonesh (H2A , H2B ,
H3 dhe H4 nga dy për secilën).
Fija e ADN-së rrotullohet dy herë në çdo nukleozom. Në varësi të
gjendjes së qelizës kromatina është:
a) e kondensuar ,(quhet heterokromatina e cila është karakteristike
kur qeliza fillon ndarjen.)
b) e shpërhapur (quhet eukromatine dhe është karakteristike kur
qeliza është në gjendje qetësie

9. 
Me cikel qelizor nenkuptohet periudha qe nga fillimi i nje
ndarjeje deri ne fillimin e ndarjes tjeter. Cikli qelizor
perbehet nga interfaza (ndërfaza) dhe faza M. Ndërfaza
(interfaza) konsiston ne nje faze te pare gap (G1), faza e
sintezes (S), dhe faza e dyte gap (G2). Gjate fazes G1, qeliza
rritet dhe pergatitet per fazen S. Gjate fazes S, ADN-ja dhe
proteinat e kromosomeve dyfishohen dhe ndodh duplikimi i
kromozomeve.
Gjate fazes G2, rritet sinteza
e proteinave ne kuader te
pergatitjes per ndarjen qelizore.
Faza M perbehet nga Mitoza !
Cikli qelizor

10. DOMETHENIA E MITOZES DHE
PERSHKRIMI I PROCESIT
 Mitoza siguron ruajtjen e numrit te kromozomeve kur nje qelize
eukariote ndahet per te dhene dy qeliz bija. Gjate mitozes kromozomet e
njejte shperndahen ne polet e kunderta te qelizes dhe , me pas, rreth cdo
grupi formohet nje menbrane (berthamore). Gjate profazes, kromatina
kondensohet (ngjishet, trashet) ne kromozomët e dyfishuar. Çdo kromozom
esthe i perbere nga nje çift kromatidesh vëllezër. Membrana berthamore
fillon te zhduket ndersa fillon te duket (te ndertohet) boshti mitotik.

11.  Riprodhimi dhe zhvillimi te kafshet dhe njeriu
Ndërmjet karakteristikave të organizmave të gjallë riprodhimi
është vetia themelore që siguron vazhdimësinë e llojit. Riprodhimi
është dy llojesh : a)riprodhimi seksual dhe riprodhimi aseksual
(joseksual)
Riprodhimi joseksual.
Riprodhimi joseksual është forma më e thjeshtë pasi kryhet me
pjesëmarrjen e vetëm një individi dhe mund të kryhet në disa
mënyra :Me ndarje : Për organizmat njëqelizor ndarje qelizore do
të thotë mënyrë riprodhimi siç ndodh p.sh tek bakteret dhe te
shumë protozoar. Kromozomi bakterieve përbëhet nga një
molekulë e vetme e ADN.Kromozomi dyfishohet dhe fiksohet në
dy pika të membranës qelizore.Membrana zgjatet drejt poleve dhe
fillon të thellohet në ekuatorin e qelizës.Qeliza nënë ndahet në dy
qeliza bija.
 Me sythëzim.. Në trupin e qelizës nënë formohet në një moment
të caktuar një lloj sythi.Pasi arrin përmasat e qelizës nënë ajo
mund të shkëputet dhe të jetojë si organizëm më vete.

12.  Riprodhimi me sporë. spore riprodhohen organizma të ndryshëm
bimor,por dhe shumë kafshë të ulta.
Riprodhimi vegjetativ.Takohet te bimët dhe realizohet nga pjesë të
ndryshme të trupit bimor si: zhardhokët e patates,stolonet e
luleshtrydhes,bulbat e qepës,degët e rrushit etj.
Me copëzim.Një planare e ndarë përgjysëm është në gjëndje që nëpërmjet
ripërtëritjes të ndërtojë dy individë të rinj..
Partenogjeneza.Është zhvillimi i një individi nga një vezë e papllenuar.
.Partenogjeneza takohet tek disa lloje peshqish,amfibësh,hardhucat e
shkretëtirës.Cnedimophorus neomexicanus përbën rastin më tipik ku e
gjithë popullata përbëhet nga femra.Individët që rrjedhin nga
partenogjeneza mund të jenë diploid ose haploid.Merogonia është
shëmbull i partenogjenezës.Takohet te salamandra.Veza para se të
fekondohet humbet bërthamën.Pasi fekondohet zigota e formuar ka vetëm
bërthamën e spermatozoidit.Nga zhvillimi i zigotës haploide formohet një
organizëm i ri.

13.  Riprodhimi seksual përfshin shkrirjen e dy qelizave seksualisht të
ndryshme,që quhen gametë.Gametët janë mashkullorë e femërore.Cikli
biologjik i kafshëve dhe i bimëve kalon në dy stade: haploid dhe
diploid. Gametët përfaqësojnë stadin haploid. Nga shkrirja e dy
gametëve seksualisht të ndryshëm formohet zigota.Gametët prodhohen
nga organet e riprodhimit.Gametët femeror(vezët) formohen në
gonadet femërore,kurse gametët mashkullorë në gonadet
mashkullore.Në shumicën e kafshëve gjinitë janë të ndara.Te disa
gjallesa shtazore ndodhen edhe gonadet mashkullore edhe ato
femërore. Këto gjallesa quhen hermafrodite.(psh. krimbi i tokës).
Pllenimi është bashkimi dhe shkrirja e bërthamës së gametit femëror
(qelizës vezë) me atë të gametit mashkullor (spermatozoidit).
Pllenimi mund te jetë : a)i jashtëm b)i brendshëm . Gjatë
pllenimit secili prind nëpërmjet gametëve ofron gjysmën e kompletit
kromozomik.Zigota përmban një numër diploid kromozomesh. Zigota më
pas ndahet me mitozë duke ruajtur numrin diploid të kromozomeve në
qelizat bija dhe pra në të gjitha qelizat e individëve të rinj,me
tipare të marra nga dy prindërit.


14. Riprodhimi joseksual te bimët.
• Riprodhimi i realizuar me pjesëmarrjen e vetëm njërit prind është
quajtur riprodhim joseksual. Riprodhimi joseksual mund të
realizohet me :
KERCEJ: Shumë bimë kanë kërcej me anë të të cilave mund të
riprodhohen në mënyrë joseksuale si me: zhardhok , bulbi ,
stolone , rizoma . RRËNJË.Bimë që mund të riprodhohen në
mënyrë joseksuale me anë të rrënjëve janë karota e
egër,jargavani,trëndafili,luleshurdhja mjeksore etj. GJETHE(si
psh. Sanseveria)

15.  Lulja organi i riprodhimit seksual te bimët. Pjesët kryesore
të një luleje tipike janë: Nënpetlat - .Tërësia e nënpetlave
formon kupën (K) Petlat - janë me ngjyra
të ndryshme për të tërhequr insektet.Gjithë petlat formojnë
kurorën(C).Ato mund të jenë të ngjitura ose të shkëputura.
Theku - organi riprodhues mashkullor.Një lule ka shumë
thekë. Një thek është ndërtuar nga : a)filament b)antera ose
pjalmorja. Antera prodhon kokrrizat e pjalmit.
Tërësia e thekëve quhet androce(A). Pistili - organi
riprodhues femeror pistili është organ
zgavror tek i cili dallohen tre pjesë:;
2)shtyllëza 3)kreza ose stigma e cila
është e vendosur në majë te shtyllezës
dhe ka formën e hinkës. Bashkësia e
pistilave quhet ginoce dhe shënohet
me (G).

16. 
 Gjate pjalmimit pjalmi transportohet nga thekët te
pistili.Pjalmimi quhet i kryqëzuar kur pjalmi i
thekëve të luleve të një bime,bie mbi pistilin e luleve
të një bime tjetër. Kur pjalmi i një luleje bie mbi
krezën e pistilit të një luleje tjeter të po së njëjtës
bimë quhet vetëpjalmim.
KUPTIMI PËR PJALMIMIN
DHE PLLENIMI TE BIMËT

17. FARA PRODUKT I
RIPRODHIMIT TE BIMET
.Fara mund të përcaktohet si produkt final i riprodhimit
seksual. Fara përbëhet nga: a)embrioni b)lënda c)mbuloja e
farës Embrioni përbëhet nga : -rrënjëza -kërcellthi -sythi i
majës -gjethëzat embrionale ose kotiledonet