Eğitim ve Öğretimle İlgili Temel Kavramlar

EĞİTİM VE ÖĞRETİMLE
İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Yrd. Doç. Dr. Bilal Duman
Muğla Üniversitesi

KAZANIMLAR
 Eğitim ve öğretim ile ilgili temel kavramları
açıklar.
 Eğitim ve öğretimdeki temel kavramları kavram
öğretimi yaklaşımlarına göre açıklar.
 Bilişsel yönden kavram öğrenme ve öğretiminin
nedenlerini gerekçelendirir.
 Eğitim ve öğretimle ilgili kavramlar, ilkeler ve
genellemeler arasındaki benzerlik ve farklıkları
nedenlerine dayalı olarak açıklar.
2
BilalDUMAN-EğitimÖğretimİleİlgiliTemelKavramlar

KAZANIMLAR
 Eğitim ve öğretimle ilgili temel ilkeleri analiz
eder.
 Eğitim ve öğretimle ilgili kuramları örnekler
vererek açıklayabilir.
 Eğitim ve öğretimle ilgili temel ilkeleri sınıf
ortamında uygular.
3

GİRİŞ
 Uygarlığın ve medeniyetin temelini
oluşturan bilimsel zihniyet ve bilimsel
yöntemlerdir. Bilimsel yöntemler öğrenme ve
öğretmeyle ilgili kavramları içerir.
 Bu bölümde eğitim, öğretim, öğrenme,
yaşantı, davranış gibi eğitim ve öğretimle
ilgili temel kavramları irdeleyeceğiz.
4

 Öğrencilerin akademik başarılarının büyük ölçüde
öğretmenlerin alan bilgisine ve kullandıkları
metodolojiye bağlı olduğu vurgulanır.
 Olguların, kavramların, ilkelerin ve
genellemelerin öğrenme ve öğretilmesi farklı
düzeylerde ve farklı stratejilere göre
yapılandırılması öğrenmeyi kolaylaştırır.
5

 Uslamlama ve çıkarsama başka bir söylemle
tümevarım ve tümdengelim akıl yürütmenin iki
temel biçimidir.
 Doğadaki olayların nedenselliğinde olduğu gibi
akademik, gündelik, toplumsal ve psikolojik
hayattaki belirli koşulların belirli davranışlara yol
açtığına dair belirli yasalar saptanmıştır ve
saptanır.
6

 Anlamak, açıklamak ve bir sonuca varmak
nihayetinde öğrenmek için sistematik yollar
izlenmelidir.
 Kavramsal öğrenme bilimsel ve bilişsel
düşünmenin ve öğrenmenin temelini
oluşturmaktadır.
7

İNSAN
 İnsan bio-kültürel ve sosyal bir varlık olarak
(Ertük, 1994) tanımlanır. Eğitim sisteminin en
temel öğesidir. İnsan hem özne, hem de nesne
durumdadır (Sönmez, 2004).
 İnsanın tanımı değişince, eğitime yüklenen amaç
da değişebilir. İnsanın tanımı, “arke nedir?”
sorusuna verilen yanıta göre değişmektedir
(Sönmez, 2004).
8

 İnsanı anlamlı kılan bütün davranışsal
örüntüleridir.
 Davranışsal örüntüleri ise kalıtım, çevre
etkileşiminin sonucundaki ortaya çıkan zekâ,
beklenti, ilgi, dikkat, merak, güven,
gereksinimler, doğa olayları, kültür, tutum,
geçmiş yaşantılar-hazır bulunuşluk durumları,
değerler, bilgiler, o anki oluşan uyarıcılara karşı
verilen tepkimelerle ilişkili olarak organizmanın
bir dizi hareketlerdir.
9

SİSTEM NEDİR?
 En az bir hedefi gerçekleştirmek üzere uygun
ve değişik öğelerden oluşan dirik bir örüntü
olarak tanımlar (Sönmez, 2004).
 Sistem, ortak bir amaç doğrultusunda
etkileşimde bulunmakta olan bileşenler ya da
öğeler takımı olarak tanımlanır (Açıkgöz,
1996).
10

 Bir sistemin amacı; hangi pozitiflerin
bireylerin öğrenme keyfinin korunmasına
yardımcı olduğunu belirlemek ve bu
pozitifleri kurum içerisindeki tüm bireylere
yaymak olmalıdır.
11

BİR SİSTEM OLARAK EĞİTİM
 Eğitim ve öğretim sistemlerinin en önemli
amacı öğrencilerde öğrenirken eğlenme
duygusunu yerleştirmek ve bu süreci
değişikliklerle karşılaştıklarında bile
sürdürmelerini sağlayacak özellikleri
kazanmalarını sağlamaktır. Bugün birçok
okulda eksik olan, işte bu öğrenme sevgisi ve
tutkusudur (Langford ve Cleary,1999).
12

NEDEN TEMEL KAVRAMLARI
ÖĞRENİYORUZ?
 Öğrenme bilincini oluşturmak için
 Düşünme yeteneğini geliştirmek için
 Etkili ve verimli bir iletişim için
 Problem çözme ve muhakeme için
 Stratejik ve aksiyolojik planlar ve
operasyonları geliştirip uygulayabilmek için
 Kritik süreçlerin belirlenmesi, iyileştirilmesi,
geliştirilmesi ve analistçi bir yapıya sahip
olabilmek için
13

NEDEN TEMEL KAVRAMLARI
ÖĞRENİYORUZ?
 Zihinsel süreçleri geliştirmek için; İnsanın iç
ve dış uyaranların tamamı zihinsel
süreçlerde yorumlanıp değerlendirilerek bir
karara varılması ve bu kararın temel
kavramlarla özetlenmesi ya da
gruplanmasından dolayı… bu çerçeveden
zihinsel süreçler son derece önemlidir.
 İnsan davranışlarını anlama, açıklama ve
tahmin edebilme için…
 Değişimi Yönetmek ve Yaşamak için
 Eğitim, öğretim ve öğrenmenin aktivasyonu
için.
14

EĞİTİM (EDUCATİON, TRANİNG,
TALİM)
 Eğitim, bireyin davranışlarında kendi
yaşantısı yoluyla kasıtlı ve istendik
değişmeler meydana getirme sürecidir
(Ertürk, 1994).
 Eğitim, bir cemiyette yetişmiş neslin,
yetişmekte olan nesiller üzerindeki etkisidir
(Gökalp, 1992).
 Eğitim, insanları belli amaçlara göre
yetiştirme sürecidir (Fidan, 1986).
15

 Eğitim, yaşam süreci boyunca istendik yönde
davranış değişikliğini gerçekleştirme ya da
oluşturma sürecidir.
 Okulda yapılan kasıtlı, planlı ve kontrollü
olarak yapılan eğitime formal eğitim,
gelişigüzel ve bireyin içinde yaşadığı tüm
çevrede yapılan plansız eğitime ise informal
eğitim denir.
16

 Formal Eğitim, kültürleme sürecine dayanan
planlı, kasıtlı eğitimdir.
 Örneğin: Elifnaz’in Muğla Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği
Bölümünden mezun olması.
17

 İnformal Eğitim ise kasıtlı kültürleme
sürecine göre fakat rastlantı sonucu, plansız
olarak yapılan eğitim türüdür.
 Örneğin: Nuri Kağan’ın Hukuk Fakültesine
gitmediği halde hukukla ilgili bazı temel
kitapları, süreli yayınları okuyarak, hukukla
ilgili tüm temel kavramlar bilgisine sahip
olması gibi…
18

EĞİTİM
Formal eğitim
planlı
İnformal eğitim
Kendiliğinden, rasgele,
palan ve programsız
Örgün Belli yaş grupları,
aşamalı ve kademeli
okullarda yapılır
Yaygın
İlgi ve gereksinimlere
kademeli değildir.
İlköğretim Halk eğitim
Hizmet içi
eğitim
Ortaöğretim
Üniversite 19

KÜLTÜR
 Kültürel değerler ve normlar bireylerin toplum
içinde birbirlerine benzer davranışta bulunmalarını
sağlayarak toplumun bütünlüğünün korunmasına
yardımcı olur (Erden, 1998: 63).
 Kültür, insanların birbirleriyle ve çevreleriyle
etkileşimlerinin örgütlenik ve birikik ürünleridir.
Kültür bir toplumun yaşama biçimidir (Sönmez,
2006).
 Freud, kültür ve uygarlığı bir gerçeğin iki yüzü
şeklinde algılar.
20

KÜLTÜRLEME:
 İçinde yaşanılan toplumun kültürel
değerlerin bireye kazandırılması sürecidir.
 Toplumun, bireyleri kendi kültürünün istek
ve beklentilerine uyacak şekilde etkilemesi
ve değiştirmesine “kültürleme” denir (Fidan
ve Erden, 1992).
21

KÜLTÜRLENME
 Bireyin içinde yaşadığı kültürdeki özellikleri
kazanmasına kültürlenme denir (Ertürk, 1989).
22

KÜLTÜRLEŞME
 Kültürel yayılma süreciyle gelen maddi ve
manevi öğelerle, başka kültürden insan ve
grupların, belli bir kültüre girmesi ve
karşılıklı etkileşim sonucu her ikisinin de
değişmesidir (Demirel, 2005).
23

Kültür Ürün
Kültürleme Süreç
Kültürlenme Sentezleme
Kültürleşme karşılıklı etkileşme ve değişme
Kültürlenmede yeni bir sentezleme vardır.
Kültürlemede yoktur. Kültürlemede var olanların
kazandırılması vardır. Kültürleşmede karşılıklı
etkileşim ve her iki tarafında etkileşerek bir
değişimi vardır.
24

Kültürleme çeşitlerini birer örnekle açıklayalım
 Zoraki kültürleme: Ana dili harici bir dili çocuklara
istem dışı öğretmek.
 Gelişi güzel kültürleme: Çocuğun anadilini hiç
okula gitmeden evde ve sokakta öğrenmesidir.
 Kasıtlı kültürleme: Anadili bilinçli, maksatlı ve
kasıtlı bir yolla okulda öğretmektir. Buna da eğitim
denir (Demirel, 2005).
25

DÜŞÜNME
 Düşünme, mevcut bilgilerden başka bir şeye
ulaşma ve eldeki bilgilerin ötesine gitme
şeklinde tanımlanmaktadır (Gole, Scribner,
1974: Akt.Özden 2000).
 Düşünme beynimizin bir fonksiyonudur.
26

DÜŞÜNME İLE DÜŞÜNCE
 Düşünme ile düşünce aynı anlamda mıdır?
 Düşünme ve düşünce farklı anlamdadırlar ve
farklı kavramlardır.
 Düşünceyi meşrulaştıran düşünmedir.
 Düşünme olmasa düşüncede olamazdı.
 Düşünme insanoğlunun en büyük ayırıcı
yeteneklerinden biridir.
 Düşünce üretebilmede önkoşul düşünmedir.
 Düşünce öğretimi mi düşünme öğretimi
yapılmalıdır?
27

ANLAMA (UNDERSTANDİNG)
 Bilgi, beceri ve kavramları alma
kapasitesidir (Gardner, 1993).
 Anlama, bilgi, beceri ve fikirleri kullanmayı
ve uygun transformasyonu kapsar (Woolfolk,
1998).
 Yeni bir durumda bilgi, beceri ve kavramları
uygulamadır.
 Eğer bir kimse başkalarının söylediklerini,
düşündüklerini papağan gibi tekrarlıyorsa
onun bireysel bir anlayışa sahip olduğunu
bilemeyiz. 28

KASITLILIK
 Belirli bir hedef-davranışların bireylere (öğrencilere-
insanlara) kazandırılması için öğrenen ve öğreten
tarafından bilinen ve planlanmış, programlanmış
öğretimsel uyarıcılarının bilinçli olarak
kullanılmasıyla öğrenenin davranışlarını maksatlı
değiştireme durumudur.
29

İSTENDİK
 Birey, konu alan, çevre ve doğanın belirleyici
olduğu ve belli eğitim süzgeçlerinden geçen
ve bireye kazandırılması öngörülen, birey
tarafından da kendi yaşantısı yoluyla
kazanmasını değer görülen niteliklerdir.
30

YAŞANTI
 Bireyin diğer bireylerle ve çevresiyle
etkileşiminin bireyde bıraktığı izlenimdir
(Demirel, 2005).
 Öğrenme ve öğretim kalıcı yaşantılar
oluşturmak içindir.
 Yaşantılar, öğrenme ve öğretme yaşantıları
hem öğrenciyi hem de öğretmeni
güdülemelidir.
31

Öğrenme yaşantılarının sürekli,
verimli, eğlenceli, istendik, kalıcı,
izli, anlamlı ve etkili olabilmesi
için bazı noktalara dikkat
edilmelidir.
32

 Öğrenme yaşantıları öğrencinin özelliklerine uygun ve
gelişimi sağlayıcı nitelikte olmalıdır.
 Öğrenme yaşantıları aşamalılık ve kaynaşıklık
esasına uygun olmalıdır. Öğrenme yaşantıları birbirin
tekrarı olmamalıdır.
33

 Öğrencinin bir önceki öğrenme yaşantıları bir
sonraki öğrenme yaşantılarını desteklemeli
ve daha önceki edindiği öğrenme yaşantıları
daha sonraki öğrenme problemlerini çözümde
zihin açıcı nitelikte olmalıdır.
34

 Öğrenme yaşantıları öğrencinin problem
çözme, eleştirel, yaratıcı, yapıcı düşünme
becerilerini bilimsel paradigmalara göre
geliştirebilmelidir
 Her öğrenme yaşantısı öğrencinin mantıksal
ve zihinsel dünyasında bir zihin açıcı olarak
güdülenmeyi sağlamalıdır.
35

 Öğrenme yaşantıları disiplinler arası
sürekliliği ve kaynaşıklılığı, utarlılığı
sağlamalıdır.
 Ne kadar çok, farklı ve zengin öğrenme
yaşantıları gerçekleştirilirse o kadar çok
farklı ve zengin bir bilişsel, duyuşsal, sezgisel
ve devinimsel düşünme ve öğrenme
kapasitesi artar.
36

DAVRANIŞ
 Organizmanın etkiye karşı gösterdiği tepki
ya da tepkiye karşı gösterdiği etkidir
(Sönmez, 2004; Demirel ve Kaya, 2006).
 Bu tepkinin gözlenebilir ve ölçülebilir olması
bilim açısından zorunludur.
 Çünkü gözlenemeyen, ölçülemeyen
davranışlar üzerinde bilimsel bir etkinlik
yapılamaz (Sönmez, 2004).
37

 Canlı organizmanın davranışının en temel
kaynağı kendi yaşamını sürdürebilmesi için
temel fizyolojik ihtiyaçlarının karşılanması,
korunması ve üremesidir.
 Davranış, organizmanın gözlenebilen ya da
gözlenemeyen, açık ya da örtük
etkinliklerinin tümüdür. Örneğin konuşma,
yazma, düşüme, kalbin çalışması vb.
(Senemoğlu, 1997).
38

DAVRANIŞ ÇEŞİTLERİ
Doğuştan Gelen
Davranışlar
Geçici Davranışlar Sonradan Kazanılmış
Davranışlar
(öğrenme, öğrenilen
davranışlar, insan
davranışlarının çoğunluğu
sonradan edinilen öğrenilen
davranışlardır)
İçgüdüsel
Büyüme,
olgunlaşma
sonucu olan
oturma , kalkma,
yürüme, ses
çıkrama
Alkol, ilaç, hastalık vb.
etkisiyle oluşan
davranışlar
Refleksif
davranışlar
örneğin emme
gibi
İstendik davranışlar
Planlı ve programlı
Eğitim ürünü davranışlar
Plansız rastgele
oluşan davranışlar
İstenmeyen kötü
kültürel şartlardaki
oluşan davranışlar
Hatalı eğitim sonucu
olaşan davranışlar
İstenmedik
davranışlar
39

SÜREÇ
 Süreç bir amaca/hedefe ulaşmada birbirini
etkileyen ve tetikleyen katma değer sağlayan
zaman dizimine ve bu dizimde geçen işlemlere
denir.
 Bir amaca dönük karşılıklı ilişki eylem ya da
olayların tanımlanabilir bir akışıdır (Balcı, 2000).
 Bir ürünün oluşumunda yer alan etkinlikler
bütünü ya da belirli bir hedefe yönelik işlemler
dizisidir (Demirel ve Kaya, 2006).
40

SOSYALLEŞME
 Kişinin belirli bir toplumun davranış
kalıplarının kişiliğe mal ederek o topluma ait
bir kişi durumuna gelmesidir (Selçuk, 1996).
 Bireyin, yalnızca biyolojik bir varlık
olmaktan çıkıp belli bir topluma ve belli
kümelere bütünleştirilmesi sürecine
toplumsallaştırma denir (Ozankaya, 1982).
41

BİREY-ÖĞRENCİ
 Öğrenci eylemlerinin öznesi olandır.
 Eğitimin temel öğesi öğrencidir-insandır.
 Eğitim, insanı bilişsel, duyuşsal, davranışsal
ve sezgisel açıdan hem kendine hem de
çevresine ve yaşadığı topluma mutluluk
vermeyi ve gelişimine katkı sağlamayı
amaçlar.
42

Kalıtımsal özellikleri
Akran
Grubu
Benlik
Algılayışı
Ekonomik
Durumu
Sosyo-
Kültürel
Durum
Yaşı
Cinsiyeti
Bedensel
Algısı
Gereksinimleri ve beklentileri
IQ Zekâsı
EQ Zekâsı
43

 Bireyin hazır bulunuşluğu büyüme ve
olgunlaşmayla ilişkilidir.
 Öğrenmeye hazır bulunuşluğu oluşturan
olgunlaşma ve ön yaşantı kavramları ise
öğrenme kuramlarının kullandığı kavramları
açıklayıcı kavramlardır (Binbaşıoğlu, 1995).
44

BENLİK
 Bireyin tercihleri, okul ve meslek seçimi,
kendisi ile ilgili olarak aldığı geleceğe yönelik
kararlar, kişinin kendisine verdiği değer ve
benlik algısından önemli düzeyde etkilenir
(Özgüven, 2002).
 Benlik kavramı hem öğrenme ürünü olan
hem de öğrenmeyi etkileyen bir öğrenci
özelliği olarak dikkatleri çekmektedir.
45

ÖĞRETMEN
 Öğrenmeyi kılavuzlayan ve sağlayan kişidir.
 Öğretim mühendisidirler.
 Öğrenme ve öğretmeyi kılavuzlamak bilimsel
bir düşünüş gerektirir.
 Öğretmenin eğitim teorilerini psikolojisini
bilmesi öğrencilerinin öğrenmeleri ve kendi
öğretim eylerini arasında nasıl bir bağ
kuracığını, sınıfın gerçek bir dünyayı
yansıttığını ve sınıfta geçekleşebilecek
problemleri önleyici tedbirleri alabilmeyi
olanaklı kılacaktır. 46

 Sınıfta öğretim liderliğini ve rehberliğini
yapan öğretmenin hem kendini ve hem de
öğretme-öğrenme süreçlerini kontrol edip
geliştirebilmesi için Deming’in planla,
uygula, kontrol et ve önlem al gereğini yap
(PUKÖ) gibi temel çeviriminden-
faktörlerinden yararlanması gerekmektedir.
47

Hedef
sonuçlar
Varolan
durum
Öğretim
Yöntemleri
Hedefler
A
C
D
P
48

Uzman, yaratıcı, eleştirel ve kolaylaştırıcı bir
öğretmen, öğrenme-öğretme süreçlerini ve
ortamlarında aşağıdaki kural ilke ve özellikleri
bilir ve uygular.
 Öğrettiklerinin ve öğreteceklerinin akademik
hedef-davranışlarını-kazanımlarını bilir,
tasarlar.
 Alan bilgisindeki tüm konularda uygulananın
etkili öğretim, izleme, kontrol, planlama ve
değerlendirme, sınıf yönetimi ve iletişimine
ilişkin ilke ve kurallara dair tüm genel ve özel
öğretme stratejilerini bilir ve kullanır.
49

 Her sınıf düzeyine uygun müfredat
materyallerini ve programlarını organize
eder.
 Özel öğrenciler için özel öğretim program
ve stratejilerinin neler olabileceğini bilir
özel öğrenciler için en uygun
bireyselleştirilmiş öğretimi uygulayabilir.
50

 Öğretim teknolojileri ve materyallerini
öğrenme-öğretme süreçlerinde etkili ve verimli
bir şekilde nasıl kullanacağının planlamasını
yapar ve uygular.
 Öğrencilerinin ilk dersten itibaren kültürel,
ekonomik-psikolojik geçmiş yaşantılarını ve
şimdiki özelliklerini, kişilik, akademik benlik
algılayışlarını analiz eder ve öğretimi bu
analizlere dayalı olarak tasarlar.
51

 Etkili, verimli, yaratıcı ve eleştirel bir sınıf
ortamı hazarlar, öğrencilerin özelliklerin göre
bireysel ya da işbirliğine dayalı çalışma
takımları oluşturur.
52

 Ericson’un psiko-sosyal kuramında, çocuğun
gelişim aşamalarındaki dönemler ve bu
dönemlere dair gereksinimleri “güvene karşı-
güvensizlik, özerkliği karşı-kuşku ve utanç,
girişimciliğe karşı-suçluluk” gibi
sıralanmıştır.
 Bu dönemler ve gereksinimler çocuğun kişilik
gelişiminde yaşayacağı önemli yaşantılardır.
53

Öğretmenin özellikleri ve görevleri
sizce neler olmalıdır?
Siz nasıl bir öğretmen olmak
istemezsiniz?
54

ALGI(LAMA)
 Psikoloji ve bilişsel bilimlerde duyusal
bilginin alınması, yorumlanması, seçilmesi ve
düzenlenmesi anlamına gelir.
 Algı, insanların çevrelerinden duyu
organlarına gelen ayrı ayrı uyarımları
anlamlı bir biçimde örgütleyerek,
duyumlarına anlam verme sürecidir (Erden,
ve Akman, 2001).
55

 Duyumlar, duyular organları yoluyla edinilen
basit-sade fizyolojik deneyimler ve olaydır,
duyumda bir yorumlama, anlama söz konusu
değildir.
 Algılarsa basit öğelerden, uyaranlardan çağrışım
yoluyla oluşturulan karmaşık ve psikolojik bir
enerji ve yapılardır.
56

 Dış dünyanın gerçeklik bilgisini algısal
durumumuz belirler. Duyular olmadan algıdan
söz edilebilir mi?
 Örneğin; şizofren ya da paranoyaklı bir kişinin
gerçekliği algılayışıyla normal dağılım eğrisi
içerisinde bulunan birinin gerçeklik algısı aynı
olmayacaktır.
 Hatta öğretmenin eğitim, öğretim algısıyla,
eğitimle uğraşmayan birinin öğretim algısı farklı
olacaktır.
57

 Algı, organizmanın-canlının yaşamı için
nesne ya da olaylara dair bir bilinç halinin
anlamlı, sistemli olarak bir tepkisi ve
yorumlamasıdır.
 Herhangi bir nesneyi bildiğimizi
söyleyebilmemiz için o nesnenin
tanımlamasını yapabilecek kadar duyum
almalıyız.
58

FORMASYON-PEDAGOJİK
ÖĞRETME ALGISI NEDİR?
 Öğrenme-öğretme süreç ve ortamlarında aynı
uyarıcı durumun, farklı öğrencilerde, farklı
olarak algılanmasının temeli duyu
organlarımızın yapısından, zekâ, çevre, ilgi,
beklenti, ihtiyaç, güdü, dürtü, keşkeler ve
geçmiş yaşantımızdan
kaynaklanabilmektedir.
59

 Öğretim ilke ve yöntemleri dersinde ise
kavramların içleri doldurulmadıkça,
tanımlamalar yapılmadıkça, kavramlar
ilişkilendirilip öğrenilmedikçe öğretim
yöntem ve ilkelerine dair “pedagojik öğretim
algısı”ndan bahsetmek biraz zor olacaktır.
60

 Bir öğretmen (adayı-öğrenci) tam bir pedagojik
öğrenme-öğretme algısına sahip olmalıdır.
 Öğrenmeyi öğrenme ve öğretmek için öğrenme ve
öğretme algısını geliştirmek gereklidir.
 Bir öğretmenin öğrenme ve öğretmeye dair
“algısal seçiciliği” öğretmen olamayanlara göre
daha farklı ve hassas olmak durumundadır.
61

ALGIDA BELLEĞİN ROLÜ NEDİR?
 Belleğimizin okuma, yazma, konuşma, dinleme,
fizyolojik hareketler, olay, olgu ve nesnelerin
algılanmasındaki rolü büyüktür.
 Belleğimizde olan şeylerle karşılaştığımızda
tanıdık olanlar çabuk algılanır.
 Bunun için, öğrenme ve öğretimde öğretilenlerin
daha tanıdık, kolay ve hızlı olabilmesi için
süreçte gerçekleştirilecek her şey daha önce
öğretilenlerle ilişkilendirilmeye çalışılır.
62

 Kant'a göre, biz bazı şeyleri olduğu gibi
değil, bizim istediğimiz biçimde
görürüz. Çünkü algımıza etki eden faktörler
vardır.
 Dış ve iç dünyadaki uyaranlar bireyin
biyolojik, fizyolojik, kültürel, ekonomik,
sosyolojik, akademik, mesleki ve psikolojik
yapısına, bulunulan zaman ve mekâna,
koşullara, iklime, hastalık durumuna, geçmiş
yaşantılarına göre algılamalar
değişebilmektedir.
63

ALGILAMA BİÇİMLERİ
 Öğretmenler,
öğrencilerinin dersle
ilgili ön öğrenmelerini
kontrol edip eksik ve
yanlışları varsa önce
onları tamamlamalarını
sağlamalıdır.
 O halde algılama
biçimleri nelerdir?
Mekân
Algısı
Mekân
Algısı
Zaman
Algısı
Zaman
Algısı
Uzay
Algısı
Uzay
Algısı
Koklama
Algısı
Koklama
Algısı
Tatma
Algısı
Tatma
Algısı
Dokunma
Algısı
Dokunma
Algısı
İşitme
Algısı
İşitme
Algısı
Görme
Algısı
Görme
Algısı
Algılama
Biçimleri
Algılama
Biçimleri
64

ALGILAMA SÜREÇLERİ
 Gestalt kuramının ana çerçevesini oluşturur.
Seçici Dikkat (Selective attention),
Örgütleme, Şekil-Zemin İlişkisi, Tamamlama
(closure), Benzerlik (similarity), Yakınlık
(Woolfolk, 1998) gibi algılama süreçleri
öğreneni, öğreteni, öğretim etkinliklerin ve
öğretim metodolojisini etkiler.
65

GESTALT KURAMINA GÖRE
ÖĞRENME
 Tekrar etme, pratik yapma: hatırlananlar
algılananlardan kalan izlerdir.
 Yaşantının tekrarlanması önceki izlerin yeniden
düzenlenmesine, tutarlı ve anlamlı hale
getirilmesine yardım eder.
66

 Güdülenme: Ödül ve cezanın davranış üzerindeki
etkileri Gestalt psikologları tarafından da kabul
edilmekle birlikte; Gestalt psikologları ödülün
davranışı otomatik olarak, bilinçsizce güçlendirdiği
görüşüne karşıdırlar.
 Ödül davranışa ait olarak algılanır. Bir problemle
karşılaşma organizmayı güdülemekte, ödül ve ceza
çözümü onaylama ve onaylamama olarak işlev
görmektedir (Woolfolk,1998; Yeşilyaprak, 2006;
Ulusoy,2004; Selçuk,1996).
67

TANIM NEDİR?
 Bir kavramının niteliklerini eksiksiz olarak
belirtme ya da açıklama- tarife tanım denir
(TDK,2005).
 Bir nesnenin, özelliklerini kavramlarla açıklamaya
tanım denir.
 Tanım bir nesne ya da olgunun diğerlerinden
ayırıcı ve benzer niteliklerini belirli bir gruplamaya
dayalı olarak özgün olarak açıklamaya denir.
68

OLGU NEDİR?
 Bir takım olayların dayandığı sebep veya bu
sebeplerin yol açtığı sonuç, varlığı deneyle
kanıtlanmış şeydir (TDK, 2005).
 Olgular bilginin en somut, izole edilmiş, en
küçük ve en gerçek parçacıklarıdır.
 Olgular olmaksızın kavram ve genellemeleri
kazandırmak mümkün değildir (Doğanay,
2005).
69

KAVRAM NEDİR?
 Nesnelerin veya olayların ortak özelliklerini
kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan
genel tasarımdır (TDK, 2005).
 Benzer olan fikirleri, insanları, olayları,
objeleri gruplandırmak için kullanılan bir
sınıflamadır.
 Kavramlar soyuttur gerçek dünyada
yokturlar. Kavramlar yönetilebilir üniteler
içerisinde bilginin çok geniş miktarlarını
organize etmede bize yardımcı olur (Bruer,,
1973; Woolfolk, 1998). 70

Olgular
Olaylar İnsanlar
Fikirler
Objeler/
Nesneler
Kavram Türleri
Kavram Türleri
71

 Temel kavramlar öğrenilecek ve öğretilecek disiplin
alanının öğrenilmesi ve öğretilmesinde
vazgeçilemeyen bilgilerin ve düşünme becerilerinin
yapı taşlarıdır.
 Kavramlar zihnimizde var olan düşüncelerdir,
kavramlar bilgi yaratma sisteminin parçalarıdır.
Terimler veya benzer sözcükler kavramlarımızın
adlarıdır. Bir kavramı sözcüklerle anlatan
önermeye o kavramın tanımı deriz (Barth ve
Demirtaş, 1997).
72

Bilgi patlaması
Anlam,
anlaşılırlık ve
filtreleme
Bilgi haritaları
ve özetler
Bağlamsal
noktalar ve
Anahtar
kavramlar Benzerlikler
ve farklılıkları
tanımlama ve
örneklendirm
e
Öğrenmeyi kolaylaştırma
ve düşünceyi görselleştirme
Kişisel
yeterlilikler
sağlama ve
değişim ve
devamlılık
Neden Kavram Öğrenme Ve Öğretimi Gereklidir
73

 Semboller duyguların, düşüncelerin, sezgilerin ve
eylemlerin hem özelliklerinin hem de kendilerinin
göstergeleridir.
 Semboller birer sözcüklerdir. Sözcükler ise
olgulara anlam verirler. Sözcükler
oluşturulmadan önce imajlar vardı.
74

 Anderson(1995) a göre “imajlar, bilginin
görünüşü ya da yapısına, algılamaya
dayanan temsillerdir”.
 Biz imajları oluşturduğumuzda bilginin
uzamsal yapısını ve fiziksel atıflarını yeniden
yaratır ya da hatırlamaya çalışız (Wooolfolk,
1998).
75

SözcüklerSözcükler
ollerler
lerer
İmajlarİmajlar
KuramKuram
Problem çözmeProblem çözme
GenellemeGenellemele
İlkelerİlkeler
KavramlarKavramlar
Düşünme süreciDüşünme süreci
76

İmajlar
İşaretler
Semboller
Sözcükler
Olay
Olgular
Kavramlar
İlkeler
Genellemeler
Problem çözme
Problem
Çözme
ve
Öğrenme
77

KAVRAM ÖĞRENME
 Bilişsel psikologların çalışmalarında anlam ve
anlaşılırlığın ilerletilmesi, düşünme becerilerinin
öğretilmesi ve geliştirilmesi, bilgilerin ve
duyguların belirli bir düzende hiyerarşiye
konularak bellekte organize edilmesi gibi zihinsel
yeteneklerin geliştirilmesi için kavram öğrenme
birincil derecede önem kazanmaktadır.
 Çünkü kavramlar öğrenilmekçe ve kavram
kazanımı yaşantıya dönüşmedikçe, kavram
yanılgılarına, düşünce ve düşünmede yanılgılara
neden olacaktır. 78

KAVRAM ÖĞRENMENİN
YARARLARI
KAVRAM ÖĞRENME VE ÖĞRETİMİNİN YARARLARI
İletişimi
kolaylaştırır
Başarıyı artırır
Sonuç çıkarma &
soruların kullanımı
Problem
çözme ve
muhakeme
Bilgiyi
kişileştirme
Üst düşünme,
planlama ve
görselleştirme
Daha karmaşık
kavrayış,
Gruplama &
Adlandırma
79

Kavram öğrenme
Kavram oluşumu
(Genelleme yapma)
Kavram kazanımı
(Ayırtetme)
80

KAVRAM OLUŞUMU
 Kavram oluşumunda, bellekteki bilginin organize
edilmesi gerekmektedir.
 Çocuklar yeni bilişsel yetenekler
kazandıklarında bunları kavramsal olarak
harekete geçirme eğiliminde oldukları için dört
yaşından itibaren çocuklarda kavram oluşturma
yeteneğinde bir ilerleme görülmeye
başlamaktadır (Üstün ve Akman, 2003).
81

KAVRAM KAZANMA
 Kavram kazanımı oluşturulan kavramı uygun kural
ve ölçütlerle sınıflara ayrıştırma işlemidir.
 Temelde kavram oluşturma farklıları benzerden
ayırarak, benzerlerden genelleme yapma işlemine
dayanırken, kavram kazanma ayrıştırma işlemine
dayanmaktadır.
 Kavram oluşturma tanımsal bilgi, kavram kazanma
ise, işlemsel bilgi ile ilgilidir (Ülgen, 2001).
82

KAVRAM ÖĞRETME
 Kavram öğretimi, kavram edindirme ve kavram
kazandırma olarak isimlendirilir.
 Kavram öğretimi ya da kavram kazanımı, bir
hipotezi test etme, düşünme becerilerini
uygulama ve özel kavramları anlamada
öğrencilere kendi bilgilerini yapılandırmayı
sağlamanın yararlı bir yoludur (Joyce & Weil,
2003).
83

 Kavram öğretiminin temelinde öncelikle,
evrendeki nesnelerin ortak özelliklerine göre
sınıflamalar yapılmalıdır.
 Kavram öğrenme ve öğretmede anlama,
sınıflama, karşılaştırma, ayırt edici
örneklendirmelere yer verilmelidir.
84

KAVRAM
ÖĞRETME
Özel kavramlar
Mantıksal akıl yürütme-
-Üst düzeyde düşünme
Ayrıt edici özelliklerin
belirlenmesi
İletişim
Ortak özelliklerin
belirlenmesi
Kavramın örnekleri
Kavram şeması
Kavramın adı
Kavramı
ilişkilendirme
Kavramların
doğası
Kavramın tanımı
Ayrıt edici olmayan
özelliklerin belirlenmesi
85

KAVRAM ÖĞRETİMİNDE
YAPILMASI GEREKENLER
 Öğrencilere öğretilmesi uygun ve gerekli olan
kavramların belirlenmesi,
 Belirlenen kavramların öğretmen tarafından
analiz edilmesi,
 Analiz edilen kavrama uygun öğretim stratejisi
ve materyallerin hazırlanması (Doğanay, 2003).
86

KAVRAM ÖĞRETİMİNDE;
 Anlam çözümleme tabloları (AÇT),
 Kavram ağları (KA) ve
 Kavram haritaları (KH) kullanılarak öğretim
görselleştirilebilmektedir.
87

KAVRAM ÖĞRENME VE ÖĞRETME
ADIMLARI
 Kavram adı
 Özellikleri tanımlama; bir tanım verme
 Hipotez oluşturma
 İlgili bilgileri toplama, analiz etme ve
yorumlama
 Özellikleri tanımlayan iyi ve benzer örnekler
verme
 Özellikleri fark ettiren iyi ve ayrıt edici
örnekler verme
 Kavramın ayrıt edici olmayan özelliklerine
ilişkin örnekler verme
88

 Olumsuz örneklere karşı olumlu örnekler verme
 Verilen örneklerin kavramı ve hipotezi kapsayıp
kapsamadığını tahmin etme
 Hipotezi değerlendiren bir kriteri kabul etme
 Uygulama sırasında ilişkisiz özellikleri ve örnekleri
genişletme
 Yeni örneklerin öğrenciler tarafından tanımlaması
 Öğrencilerin kendi örneklerini açıklamaları sağlamalı
 Tanımlanan özelliklerin öğrenciler tarafından açıkça
ifade edilmesini sağlanma… (bunun için bir kavram
haritası yapısal anlam için yararlı olacaktır).
89

KAVRAM GELİŞTİRME
 Kavramlar soyut düşünce birimleri
olduğundan kavram geliştirmede; Genelleme
Süreci, Ayırım Süreci ve Tanımlama Süreci
olmak üzere bazı soyut ve zihinsel bir süreç
yer almaktadır (Kaptan, 1999).
 Bir kavramı nedir ve nasıl yapılır?
 Sözcükle anlatan önermeye o kavramın
tanımı denir.
90

ÖĞRENİLMİŞ YOLLARINA
GÖRE KAVRAMLARIN
SINIFLANMASI
 Kavram geliştirme ve değiştirme bilişsel bir
öğrenme biçimidir ve bu bilgilerin öğreniliş
yollarına göre kavramlar üçe ayrılır;
 Algılanan Kavramlar: algılamalarla oluşan
kavramlardır.
 Betimlemeli Kavramlar: gözlenebilir
özelliklerinin özetlenmesiyle oluşan
kavramlardır.
 Kuramsal Kavramlar: zihinsel işlemelere dayalı
oluşan kavramlardır
91

Kavramsal
Sınıflamalar
Algılanan kavramlar
(apprehended
concepts)
Betimlemeli
kavramlar (descriptive
concepts)
Kuramsal kavramlar
(Thoeritical Concepts)
92

 Kavram öğretiminde çağdaş öğrenme-öğretme
ilklerinin kullanılması öğretimi kolaylaştırırken
öğrenmeyi de hızlandırabilir.
 Kavram geliştirme, bilgiyi kişisel olarak
yapısallaştırmadır.
Kavram Öğretiminde Daha Çok Üç Tür Genel Stratejiden Yararlanılmaktadır.Kavram Öğretiminde Daha Çok Üç Tür Genel Stratejiden Yararlanılmaktadır.
Tümevarım Stratejileri
(Inductive Strategies)
Tümevarım Stratejileri
(Inductive Strategies)
Tümdengelim Stratejileri
(Deductive Strategies)
Tümdengelim Stratejileri
(Deductive Strategies)
Kavram Hiyerarşileri
(Concept Hierarchies)
Kavram Hiyerarşileri
(Concept Hierarchies)
93

Kavram Oluşumu Ve Kavram Geliştirme
Süreç Adım Öğretmen Öğrenci
Listeleme Öğretmen ya da öğrenciler
bir konu ile ilgili
maddeleri listeler
Bildiklerin ve
gördüklerinizi anlatır
mısınız?
Özel maddeleri listeler
Gruplama Öğrenci maddeleri gruplar Bu maddelerin hangisi
birbirlerine aittir?
Maddeleri gruplayarak
temel bir benzerlik
bulurlar
İsimlendirme
(Etiketleme)
Öğrenciler yeni tanımlanan
gruplar için etiketler-
isimlendirmeler yaparlar.
Öğrenciler tercihlerinin
nedenlerini açıklarlar
Oluşturduğun bu grupları
nasıl isimlendirirsin?
Neden onları birlikte
gruplayacaksın?
Tüm maddeleri kapsayan
özellikleri bir
sözcükle açıklar
Bir grup içindeki
maddelerinin genel
karakteristiklerini
tanımlar ve sözlerle
açıklar
Yeniden
gruplama
Öğrenciler maddeleri yeniden
gruplandırır
Birden fazla gruplama
yapabilir miyiz?
Farklı grupları aynı gruplar
içerinde yerleştirebilir
miyiz?
Neden onları aynı yolla
grupluyoruz?
Farklı olan ilişkileri
belirtirler
Ek ve daha farklı ilişkileri
belirtirler
Sentezleme Genellemeleri oluşturarak ve
verileri özetleyerek
bilgiyi sentezlerler
Bütün bu gruplar
hakkındaki şeyleri, bir
cümle ile söylenebilir
mi?
Özet bir ifade teklif edilir,
öner
94

 Taba (1966) öğretme model ve stratejilerini
öğrencilerin düşünmeyi nasıl öğrenecekleri
üzerinde tasarlamış ve tanımlamıştır. Joyce ve
Weil (2000:131) göre üç varsayım çerçevesinde
Taba, yaklaşımını yapılandırmıştır.
 Düşünme öğretilebilir (öğrencileri aktif
süreçlemeye dahil ederek özellikle tümevarımsal
usavurmayla düşünme öğretilebilir).
 Düşünme birey ve veriler/ bilgiler arasında aktif
bir transfer (işleme) sürecidir. Bu ilk önceleri
Bruner’in kavram oluşumu ve kavram
kazanımına dayanır).
 Düşünme süreci tam öğrenmeyi meşrulaştıran
sıralamayı kapsar.
95

KAVRAM ÖĞRETİMİ İÇİN BİR
DERS PLANI ÖRNEĞİ
 Martorella’ nın Kavram Analizi ve Çoklu
Zekâ Kuramını Kullanarak İlköğretim
 5.Sınıf Öğrencilerine “Memeliler”
Kavramının Kazandırılması
 Ders : Fen ve Teknoloji
 Sınıf :5/B
 Öğrenme Alanı: Canlılar ve Hayat
 Ünite No ve Adı :6, Canlılar Dünyasını Gezelim,
Tanıyalım
96

 Kazanım : 4.1. Hayvanları bir omurgaya
sahip olup olmaması açısından omurgalı ve
omurgasız olarak sınıflandırır (BSB-5,6).
 4.2. Omurgasız hayvanlara
örnekler verir.
 4.3. Omurgalı hayvanları balıklar,
kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler
olarak sınıflandırır (BSB-6)
 Omurgalı hayvan sınıflarının genel özelliklerini
açıklar.
 Öğretme Yöntem ve Teknikleri: Çoklu Zekâ
Kuramı 97

ÇOKLU ZEKÂ ETKİNLİKLERİ
 Sözel / Dilbilimsel Zekâ: Ses kaydı, ön bilgileri
yoklama, öğretmeni dinleme, tartışmaya
katılma.
 Görsel / Uzamsal Zekâ: Kavram haritasını
tamamlama ve memelilerin resimleri.
 Müzikal / Ritmik Zekâ : “Doğanın Senfonisi:
Ormanlar” müziğini fon müziği olarak kullanma
ve memeli hayvanların sesleri.
 Mantık / Matematiksel Zekâ: Balık Kılçığı
Diyagramı oluşturma.
98

 Sosyal / Bireyler arası Zekâ : “İnsan memeli bir
canlı mıdır?” tartışmasına katılma.
 Öze dönük / Bireysel Zekâ: Eğer ben memeli bir
canlı isem… Cümlesini tamamlama.
 Bedensel / Kinestetik Zekâ: Sesini duyduğun
memeli canlının taklidini yapma.
 Doğa Zekâsı : “Planet Earth” isimli doğa
belgeselini izleme.
99

100

 Kavramın Adı: Memeliler (Sözel / Dilbilimsel
Zekâ Etkinlikleri)
 Kavramla ilgili olan sözcük ve sözcük grupları:
 Yavrularını doğurma
 Sütle besleme
 Kıl
 Sıcakkanlı hayvanlar
 Akciğer solunumu
101

 2. Kavramın Tanımı:
Yavrularını doğurarak dünyaya getiren ve onları
sütleriyle besleyen hayvanlar memeli
hayvanlardır.
102

3. KAVRAMIN ŞEMASI
103

 4.Kavramın Ayırt Edici Özellikleri:
 Yavrularını doğurarak çoğalırlar ve sütleriyle
beslerler.
 Akciğer solunumu yaparlar.
 Kalpleri 4 odacıklıdır.
 Birçoğunun vücudu kıllarla kaplıdır.
 Sıcakkanlı hayvanlardır.
104

 5. Kavramın Ayırt Edici Olmayan
Özellikleri:
 Beslenme şekilleri farklılık gösterebilir. Otla
beslenen, etle beslenen, hem otla hem etle
beslenenler vardır.
 Yaşadıkları alanlar farklılık gösterebilir.
Havada, karada ve suda yaşayabilen türleri
vardır.
 Kemirici olanları da vardır.
105

6. KAVRAMIN ÖRNEKLERİ:
(GÖRSEL VE MÜZİKAL ZEKA
ETKİNLİKLERİ)
106

7. KAVRAMIN ÖRNEĞİ OLMAYAN DURUMLAR:
107

 Öğrencilere memelilerle ilgili diğer bilgiler verilir.
 Beslenme Şekillerine ve Yaşadıkları Alanlara
Göre Memeliler:
 Beslenme şekillerine göre memeliler
 Otla beslenenler : at, inek, koyun, eşek…
 Etle beslenenler : kedi, köpek, kurt, aslan…
 Hem etle hem otla beslenenler : ayı…
 Memeliler karada, havada ve suda yaşayabilirler
 Uçan tek memeli, yarasadır.
 Yüzen memeliler ise balina, yunus ve foktur.
 Tavşan, sincap, fare ve kunduz kemirici
memelilerdir. 108

MANTIKSAL/MATEMATİKSEL ZEKA
ETKİNLİĞİ:
109

 Öze dönük / Bireysel Zekâ Etkinliği:
 İnsanların memeli bir canlı olduğu sonucuna
ulaşan öğrencilerden, aşağıdaki cümleyi,
öğrendikleri bilgiler doğrultusunda
tamamlamaları istenir :
 “Eğer ben memeli bir canlı isem,…………..
 Örnek: Eğer ben memeli bir canlı isem, akciğer
solunumu yaparım.
110

 Bedensel / Kinestetik Zekâ Etkinliği:
 Etkinlik 1: Öğrencilere bazı memeli hayvanların
sesleri dinletilerek, duyduğu sese sahip olan
memeli hayvanın taklidini yapmaları istenir.
 Etkinlik 2: Öğrencilere “ doğurarak ve
yumurtlayarak çoğalan canlıları ayırmaya
dayalı” bilgisayarda hazırlanmış bir oyun
oynatılır.
111

 Doğa Zekâsı Etkinliği:
 Öğrencilere “Planet Earth” isimli doğa belgeseli
izletilir.
 Ölçme- Değerlendirme Etkinliği:
Aşağıdaki tabloda omurgalı hayvanların genel
özellikleri verilmiştir. Hangi özellik hangi
omurgalı hayvana aitse, o kutucuğun içine (X)
İşareti koyalım.
112

Omurgalı Hayvanların Genel
Özellikleri
Omurgalı Hayvanlar
Balıklar Kurbağalar Kuşlar Sürüngenler Memeliler
Kılları vardır. X
Kanatları vardır. X
Yavrularını sütle besler. X
Pullu sert derileri vardır. X X
Solungaç ile solunum yapar. X X
Yüzgeçleri ile hareket eder. X
Suda yaşar. X X X X
Tüylere sahiptir. X
Doğurarak çoğalır. X
Yumurta ile çoğalır. X X X X
Akciğer solunumu yapar X X X
Karada yaşar X X X X
113

ZEKÂ NEDİR?
 İnsanın düşünme, planlama, gerçekleri
algılama, yargılama ve nedensellikten sonuç
çıkarma yeteneklerinin tamamıdır. Zekânın,
önkoşulu düşünmedir.
 Zekâ, bir kişinin; kendi kültüründe değerli
bulan bir ürün ortaya koyabilme, yaratma
yeteneği, kapasitesidir.
114

BİREYLER ARASINDAKİ ZEKÂ
FARKLILIKLARINA ETKİ
EDEN FAKTÖRLER
 Genetik özellikler, beslenme, çevresel koşullar,
iklim, zenginleştirilmiş ortamlar, kullanılan
yöntemler, içerik, stres ve tehdit koşullarının
oluşması ya da oluşmaması gibi birden çok
faktörler sayılabilir.
 Bununla birlikte bireyler arasındaki zekâ
farklılıklarına nörolojik açıdan incelenmesi
gereklidir.
115

ZEKÂ VE AKIL ARASINDAKİ
FARK NEDİR?
 Zekâ, (intelligence) psikolojik
olaylara, algı ve hafıza, bellek
yeteneğine, tutkulara,
eğilimlere göre farlılıklar
gösterir.
 Zekâ, aklın etkinlikleri için
gerekli olan verileri toplar.
 Zekâ akıl için bir ön şarttır ve
aklın kullanılması için gerekli
olan realiteyi belirleyen
potansiyeldir.
 Zekâ veri toplayıcısı, akıl ise
karar vericisidir.
Akıl
Zekâ
116

BİLGİ NEDİR?
 Bilgi, obje ile subje arasındaki bağlantı ve
bağlamdan üretilen insan aklının
öğrenmenin bir ürünüdür.
 İnsan zekâsının çalışması sonucu ortaya
çıkan düşünce ürünü, insan aklının
erebileceği olgu, gerçek ve ilkeler bütünü,
öğrenme araştırma veya gözlem yolu ile elde
edilen gerçek, malumattır (TDK, 2005).
117

İçeriği
Oluşturan
Bilgi
Olgu
Kavram
İşlem İlke Genelleme
Eğitimde program geliştirmenin öğelerinden birisi içeriktir.
İçerik bir bilgi türlerinin sınıflamasıdır. Bu sınıflamada bilgi
çeşitli kategorilerden oluşur. Amstrong (1980), Marzano
(1988), Ramizowski (1981) gibi araştırmacılar içeriği
oluşturan bilgiyi olgular, kavramlar, ilkeler, genellemeler,
işlemler, gibi çeşitli kategorilerde ele alarak incelemişlerdir.
118

BİLGİNİN KAYNAKLARI
 Kaynak
 Otorite
 Geleneksel
 Uzman görüşü
 Kişisel deneyim
 Dokümanlar
 Bilimsel yöntem
119

BİLİMSEL METODUN
AŞAMALARI NELERDİR?
 Araştırma problemini tanımlama-
 Araştırma problemini sınıflama-
 Araştırma problemini uygulama-
 Araştırma planını değerlendirme-
 Verileri yorumlama ve genelleştirme
120

BİLİMSEL SÜREÇLER NELERDİR?
 Bilim adamlarının doğayı incelemede kullandıkları
becerilere ve düşünme süreçlerine bilimsel süreçler denir.
Bilimsel süreçler
Temel süreçler
Gözlemleme, Sınıflama,
Ölçme ve sayıları
kullanma, Uzay ve zaman
ilişkilerini kullanma,
Yordama, Önceden
kestirme,
Deneysel süreçler
Hipotez kurma ve yoklama,
Değişkenleri belirleme ve
kontrol etme, Yaparak (işe
vuruk) tanımlama, Model
yaratma, Deney düzenleme
ve yapma
Nedensel Beceriler
Önceden Kestirme,
Değişkenleri Belirleme,
Verileri Yorumlama, Sonuç
Çıkarma 121

 Teknoloji: İnsanların isteklerini ve
gereksinimlerini karşılamada doğayı modifiye
ederek insanın yaratığı materyallerdir.
 Psikoloji: İnsan ve hayvan davranışlarını ve
davranışı etkileyen etmenleri inceleyen bilim
dalıdır.
122

ÖĞRETİM (TEACHİNG,
INSTRUCTİON, TEDRİSAT):
 Öğretim, belli bir amaca göre gereken bilgileri
verme işidir (TDK, 1988). Öğrencinin gelişimine
yardım eden bir süreçtir (Bruner, 1966, akt.
Açıkgöz, 1996).
 Öğretim, eğitimin okulda ve sınıf ortamında,
planlı ve programlı ve örgütlenmiş bir biçimde
yürütülen öğretme faaliyetlerinin tümüne denir
(Varış, 1996; Küçükahmet, 1986; Erden, 1998).
123

 Öğretim, öğrenmeyi öğretmek için sürekli bir
iyileştirme ve geliştirme kavramlarını içerir.
 Öğretim, çağdaş anlayıştaki
bireyselleştirilmişliği, işbirliğini, çoklu zekâyı,
yapılandırmacılığı, beynin işleyiş ve bellek
sistemlerini önplanda tutarak öğrenmeyi
sağlamak için gerekli etkinlikleri sürdürülebilir
çerçevede alternatiflere dayalı projelendirme ve
uygulama sürecidir.
124

 Öğrenme-öğretme sürecinin en kritik yönü
bu süreci yönetenlerin süreç hakkında yeterli
ve etkin bir bilgi birikimine sahip olmasıdır.
 Öğretim, okullarda yapılan planlı, programlı,
amaçlı, kasıtlı, kültürleme-kültürlenmeye ve
kültürleşmeye dayalı kontrollü ve
örgütlenmiş öğretme faaliyetleridir.
125

ÖĞRETİM SÜRECİ ŞU
KADEMELERDEN OLUŞUR:
 Okul öncesi eğitim
 İlköğretim
 Ortaöğretim
 Yükseköğretim
126

 Düşünme göstergesi bir soru: Eğitim ve
öğretim arasındaki en önemli fark nedir?
 Cevap  Eğitim bireyde davranış değişikliği
meydana getirme süreci, öğretim ise bu davranış
değişikliğinin okulda planlı ve programlı bir
şekilde yapılması sürecidir.
127

ÖĞRETME (TEACHİNG)
 Öğretme kılavuz olarak bir öğrenmeyi
sağlama faaliyetidir (Bilen, 1999).
 Davranış değişikliğinin okulda planlı ve
programlı bir şekilde yapılması sürecidir
(Demirel, 2005).
 Öğretme, öğrenmeyi sağlama (kılavuzlama)
faaliyeti ya da sürecidir (Ertürk, 1994;
Erden, 1998).
128

 Öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve psikomotor
gelişim, düzey ve kapasitelerine göre nelerin
yapılıp yapılamayacağının analizine gidilmelidir.
Örneğin öğrencini güdülenmişlik, beklenti,
ihtiyaç, bilgi-ilgi, merak düzeyleri artırılmalıdır.
 Öğretilecek şeyin (konu-bilgi, beceri, tutum,
sezgi) belirlenmesi
129

 Öğrenilecek hedef, içerik, yöntem öğrencilerin
düzeyine uygun hale olmalıdır. Öğretileceklerin
bir hiyerarşisinin sınıflama ve sırlaması
yapılmalıdır.
 Öğretim etkinliklerinin bütünleşik ya da duruma
göre tasarlanıp planlanması yapılmalıdır.
130

Eğitim öğretim ve öğrenme
ilişkisi
Eğitim
Amaç = Öğrenmeyi gerçekleştirmektir.
Öğretim
131

KURAM-(TEORİ) NEDİR?
 Olay, olgu ve nesneler arasındaki bağlamı neden-
sonuç ilişkileri çerçevesinde açıklayan ilkeler
bütünüdür.
 Başka bir deyişle de kuram, birbiriyle ilişkili
olan olayı hipotezler kurarak ve bu hipotezleri
araştırma tekniklerine dayalı olarak elde edilen
verilere göre belirli analizlerle ve istatistikî
yöntemlerle açıklanmasına denir.
132

ÖĞRETİM KURMALARI
 Öğretim Kuramları, öğretmenlerin öğretim
eylemlerinin nedenleri ile öğrencilerin
psikolojik ve davranışsal süreçlerinin
sonuçları arasındaki ilişkilerle ilgili tüm
etkinliklere denir (Landa, 1983, 63).
Yöntem ( Method )
Koşul ( Condition )
Çıktı ( Outcome )
Düzenleme Stratejileri
İletme Stratejileri
Yönetme Stratejileri
Bir öğretim
Kuramının
Yapısı
133

BRUNER’E (1966) GÖRE BİR ÖĞRETİM
KURAMI TEMEL DÖRT BAKIŞ AÇISINI
DİKKATE ALMALIDIR
 Öğrenmeyi açığa çıkarmalı. Öğrenciler
tarafından hazır bir şekilde
kavranabilmesi için bilginin yapılandırılma
yollarını açıklamalı.
 Materyalleri sunmada etkili sıralamaları
öngörmeli.
 Ödül ve cezanın denetiminin nasıl
olacağını açıklamalı; bilgiyi yapılandıran
iyi metotlar, bilginin manipülasyonunu
artırmalı, yeni söylemleri, önermeleri,
ifadeleri türetmeli ve kolaylaştırmalıdır. 134

ÖĞRETMENLER VE TASARIMCILAR ÖĞRETİMİ GELİŞTİRİRKEN,
EVRENSEL BİR ÖĞRETİM KURAMINDA OLMASI GEREKEN
AŞAĞIDAKİ DÖRT ÖĞEYİ DİKKATLİCE DÜŞÜNMELERİ GEREKİR
(SCHOT VE DRİSCOLL, 1997; DRİSCOLL,2000):
 Öğrencileri
 İstenilen öğrenme sonuçlarını-çıktılarını içeren
öğrenme görevlerini
 Öğretim metotlarını ve öğretim koşullarını
içeren öğrenme ortamlarını
 Öğrenmenin oluştuğu bağlamı ya da referans
çerçevelerini
135

ÖĞRETİM TASARIMI
 Öğrenen ve gelişen örgüt ve kurumlar
bağlamında öğretim tasarımının genel amacını
kalite ve mükemmellik öğrenim ve öğretimi
gerçekleştirmek olarak belirtebiliriz.
 Herhangi bir öğrenme-öğretim uygulamalarında
etkili, kaliteli ve mükemmel sonuçlar, ürünler
elde etmek için tasarım yöntemlerinin
uygulanması gerekmektedir.
136

ÖĞRETİM TASARIMINDA ÜÇ TEMEL FAKTÖR
BULUNMAKTADIR
Hedef
DeğerlendirmeYöntem
137

PROGRAM
 Bireyde kalıcı iz bırakacak bir değişime yol
açmak üzere belli ilkelere göre düzenlenmiş
"öğrenme yaşantıları" olarak tanımlar
(Ertürk, 1995).
 Gelecekle ilgili olmalıdır. Program esnek bir
çerçeve özelliğinde olmasından dolayı bir
süreci ifade ederken, somutlaşmış,
uygulanan ve uygulanacak olduğu içinde bir
üründür.
138

TAKSONOMİ NEDİR?
 İstendik davranışların basitten karmaşığa,
kolaydan zora, somuttan soyuta bir birinin ön
koşulu olacak şekilde aşamalı sıralanmasına
denir (Sönmez, 2004).
 Bir sınıflama yolu stratejisidir. Eğitim
hedeflerini gruplayıp sınıflama gibi (Barth ve
Demirtaş, 1997).
139

PROGRAM GELİŞTİRME:
 Bir eğitim
programında yer alan
dört temel öğe
arasındaki ilişkiler
bütünüdür.
 Program Geliştirme,
eğitim programının
hedef, içerik, öğrenme-
öğretme süreci ve
değerlendirme öğeleri
arasındaki dinamik
ilişkiler bütünüdür
(Demirel, 2000).
İçerik
Kapsam
Konular bütün
Eğitim durumları
Öğrenme-öğretme
süreci-yöntemler
Ölçme –
Değerlendirme
Dönüt-düzeltme
Hedef-
Davranış
140

HEDEF
 Hedef, yetiştirdiğimiz insanda bulunmasını
uygun gördüğümüz, eğitim yoluyla
kazandırılabilir nitelikteki istendik özelliklere
hedef denir (Ertürk, 1994).
 Hedef genel anlamıyla varılmak istenen noktadır
(Sönmez, 2004).
 Varış’a (1996; 94) göre amaçlar eğitim sürecinin
temelini oluştururlar.
141

İÇERİK
 Bir programın içinde bulunması gereken
konuların bütünü; program geliştirme
açısından ise öğretilecek konuların
düzenlenmiş bütünüdür.
 Bir öğretim programının düzenlenmesinde
öğretilecek alanın uzmanı ile program
geliştirme uzmanı birlikte çalışmalı ve içeriği
belirlemelidir.
142

ÖĞRETME-ÖĞRENME SÜREÇLERİ
 Öğrenme-öğretme süreçleri eğitim durumlarıdır.
Öğretmenin tek aktif olarak müdahale
edebileceği, sanatını ya da öğretim
mühendisliğini konuşturabileceği yegâne alandır.
 Öğrencilerin başarı ya da başarısızlıkları, kimlik
kazanma ya da kimliksizleşme, içsel ya da dışsal
atıflara sahip bir kişilik özelliklerine kazanma ya
da kaybetme durumlarının yaşanabileceği bir
etkinlik alanıdır.
143

STRATEJİ
 Bir hedefe ulaşmak için uygulanan en genel
yaklaşımdır.
 Strateji genel olarak bir şeyi elde etmek için
izlenen yol ya da amaca ulaşmak için geliştirilen
bir planın uygulamasıdır (Açıkgöz, 1996).
144

 Başka bir söylemle hedeflere nasıl ulaşılacağına,
içerik sunumuna nasıl başlanacağına ve
öğrencilerin nasıl bir etkilik ve aktivite
bağlamında bilişsel, duyuşsal sezgisel ve
psikomotor olarak yönlendirilip onlara rehberlik
edileceğine dair çok önemli bir “karar verme”
eylemidir.
145

YÖNTEM
 Hedefe ulaşmak için önümüzdeki engelleri nasıl
aşacağımıza dair belirlediğimiz ve takip ettiğimiz
yoldur.
 Öğretim materyalini sunmada, öğretim etkinliklerini
yapılandırmada izlenen yolu ifade etme şeklidir.
 Bazı ortam ve durumlarda koşullar değiştikçe
öğrenme ve öğretme yöntemlerindeki geleneksel
yaklaşımlar değişimi sürdürmek, değişime ayak
uydurmak için yetersiz kalabilmektedir.
146

TEKNİK
 Uygulanıştır
(Teknik=Etkinlik=sınıf
ta yapılan her türlü
eylem).
 Bir öğretme yöntemini
uygulamaya koyma
biçimi ya da sınıf
içinde yapılan
işlemlerin bütünüdür.
Hedef
Strateji
Yöntem
Teknik
147

ÖLÇME-DEĞERLENDİRME
(SINAMA DURUMLARI)
 Sınama durumları, öğrencide gözlenmeye karar
verilen istendik davranışların kazanılıp
kazanılmadığı hakkında bir yargıya varma
işidir.
 Ölçme-değerlendirme faaliyetleri, istatistik,
matematik hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.
148

EĞİTİM PROGRAMI
 Gerek okul içinde gerek okul dışında, milli
eğitimin ve okulun amaçlarını etkinlikle
gerçekleştirmek üzere düzenlenen içerik ve
etkinliklerin uygun yöntem ve tekniklerle
geliştirilmesine yönelik koordine çabaların tümü
(Varış, 1996; 17).
 Eğitim programı,”öğrenen, okulda ve okul dışında
planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme
yaşantıları düzeneğidir (Demirel, 2004).
149

 Oliva (1988), eğitim programı kavramının
tanımı üzerine yapılan yorumlar arasında,
ortak olanlardan en çarpıcı olanlarını şöyle
sıralamıştır:
 Konular listesidir.
 Ders içerikleridir.
 Öğretim materyalleri listesidir.
 Hedef davranışlar grubudur.
 Okul içinde ve dışında öğretilen her şeydir.
 Okul personeli tarafından planlanan her
şeydir (Demirel, 2004). 150

ÖĞRETİM PROGRAMI
 Öğretim Programı, belli bir öğretim
basmağındaki okutulacak derslerin hedeflerini,
hedeflerin kapsadığı davranışları, eğitim
durumlarını, davranışların ne derece
kazanıldığını gösteren sınama durumlarını
kapsayan programa denir” (Senemoğlu, 2000).
151

DERS PROGRAMI
 Bir ders süresi içinde planlanan hedeflerin
bireye nasıl kazandırılacağını gösteren,
bireyin öğretimine yönelik etkinlikleri
kapsamaktadır.
 Dersin hedefleri, içeriği, öğrenme-öğretme
süreci ve değerlendirmeye dair tüm
etkinliklerin yer aldığı bir plandır.
152

ÖRTÜK PROGRAM
 Ders dışı faaliyetlerin de düzenlendiği programdır.
Öğrencinin değişik ihtiyaçları karşılamayı ve
yaratıcı yönlerini geliştirmeyi amaçlar.
 Örneğin müze ve hastane ziyaretlerinin
planlanması örtük programdır.
 Örtük program, toplantılar, kıyafet düzenlemeleri,
öğrenciyi izleme ve diğer bütün kültürel özellikleri
aracılığıyla okulun öğrencilere dolaylı olarak
öğrettiği her şeyi kapsamaktadır(Doğanay ve
diğerleri, 2006).
153

ÖĞRENME;
 Bireyin, öğrencinin çevresiyle interaktif
etkileşimi sonucu olarak (insan)
davranışlarında ya da potansiyel
performansındaki kasıtlı, istendik ve sürekli
değişime denir (Driscoll, 1994, 8-9).
 Öğrenme kişinin bilgisinde ya da deneyimleri
yoluyla davranışlarındaki sürekli ve kalıcı
izli değişime denir (Mayer, 1982, 1040).
154

Ö renmeğ
Bilişsel öğrenme
(Cognitive learning)
Bilgi, zihinsel
akitiviteler, Gagne ve
D. Ausubel
Hatırlama,
Düşünme,
Kavramlar, ilkeler,
kanunlar, teoriler,
planlama, plan,
proje ve problem
çözme
Temsilcileri
J. Piaget, J. Bruner, R.
Duyuşsal
Öğrenme
(Affective learning)
İnanç, niyet, hisler,
tutum, değerler
Devinişsel
öğrenme
(psikomotor)
Yüzme, bisiklete
binme
Jimnastik yapma,
Sosyal
öğrenmeler
Gözlem, taklit
Bandura,
vygotdsky
spiritual
155

 Özetle ortak kavram “değişim”, “değişiklik” “yaşantı
ürünü”, “ davranış değiştirme”, “bilgideki değişim”,
“süreç” olduğu ortaya çıkmaktadır.
156

 Bir Öğretmen-Eğitmen, (Öğretmen Adayı)
Öğrenmeyle Neden Bu Kadar
Derinlemesine İlgilenmelidir? Gerekçesi Ne
Olabilir?
157

 Nasıl öğrenildiğini öğrenme nasıl öğretileceğini
öğrenme konusunda bir yol gösterici nitelik
taşır.
 Öğrenen kim? kim öğretecek? Öğrenmeyi nasıl
kolaylaştırabiliriz?
 Hangi faktörler öğrenme ve öğretmede etkilidir?
 Hangi felsefe, strateji, yöntem, teknik, taktik,
araç-gereçler ya da teknoloji nerede, ne zaman,
nasıl ve kimler için ne kadar etkilidir?
158

 Öğretim etkililiğinin artırılması nasıl
gerçekleşir? Etkililikten kastedilen nedir?
 Cevap Etkililikten kastedilen öğrenmenin
kalıcı izli hatırlanmasını ve anında transferini
gerçekleştirerek problem durumlarına çözüm
olarak genellemesini yapmak.
159

 Öğretimin verimliliğini artırmayı nasıl
sağlarız? Verimlilikten kastedilen nedir?
 Cevap Verimlilikten kastedilen, zamandır,
süreçtir. Az zamanda çok ve hızlı iş,
öğrenme gerçekleştirmektir. Öğrenmenin
çabuk, kolay ve anlamlı olabilmesi için
öğretimin bilimsel araştırma bulgu ve
yöntemlerine dayalı olarak tasarlanıp
geliştirilerek bilginin becerinin
davranışların daha kısa bir zamanda
öğrenilmesi ve öğretilmesidir. 160

 Öğretimin çekiciliğini nasıl artırabiliriz?
Çekicilikten kastedilen nedir?
 Cevap Çekicilikten kastedilen öğrencinin
ilgisidir. Öğrencinin ilgisini çekmek için
beklenti, uygunluk, ilişkili, güven, merak,
başarı ve gereksinimlerini karşılayabilecek
öğretim kuram ve etkinlikleri ile motivasyon
strateji ve yöntemlerinin kullanılmasıdır.
161

 Bilgiyi işleme kuramına göre her öğretilen davranış
insan zihninde sekiz aşamalı evreden geçerek
oluşur. Bunlar:
 1. Güdülenme,
 2. Farkına varma,
 3. Kazanma,
 4. Kodlama,
 5. Hatırlama,
 6. Genelleme,
 7. Davranma,
 8. Pekiştirme.
162

 Gagne, öğrenme ürünlerini aşamalı olarak olmak
üzere beş grupta toplar (Gagne ve Briggs, 1979,
153–159; Gagne, 1987, 64)
 Zihinsel beceriler,
 Sözel bilgiler,
 Tutumlar,
 Beceriler,
 Bilişsel stratejiler.
163

 En karmaşık ve entelektüel öğrenme çeşidi olan
problem çözme hiyerarşinin en başında, en basit
öğrenme olan işaretle öğrenme (signal learning)
hiyerarşinin en sonunda yer alır. Bu sekiz
öğrenme kategorisi şunlardır:
8 Problem çözme (Problem solving)
7 Kural ö renme (ğ Rule learning)
6 Kavram ö renme (ğ Concept learning)
5 Ay rt ederek ö renme (ı ğ Discrimination learning)
4 Sözel ö renme (ğ Verbal learning)
3 Zincirleme ö renme (ğ Chaining)
2 Uyar m-tepki ile ö renme (ı ğ Stimulus-response learning)
1 aretle ö renme (İş ğ Signal learning
164

ÖĞRENMENİN DOĞASINDAKİ
FARKLILIKLAR NELERDİR?
 Özetle, öğrenmeye U-T bağlamında dışsal
uyartılara dayalı yaklaşanlar, zihinsel
süreçlerin özelliklerini ön plana çıkararak
yaklaşanlar, öğrenmede sosyal bağlamın
model ve gözlemlemenin önemini üzerinde
duran sosyaliteyi benimseyerek yaklaşanlar,
daha çok kişinin kendisini nasıl algıladığına
bakarak yaklaşanlar ve öğrenmeye beynin
nasıl işlediğine ve öğrendiğine dair nöro-
fizyolojik açıdan yaklaşanlar olarak
sınıflandırmalar yapılır. 165

 Davranışçı öğrenme kuramları, öğrenmenin
klasik ve edimsel sonuçları,
 Bilişsel öğrenme kuramları, hafıza, zihin
(bellek) ve akıl önemli bir rol oynamaya başlar.
Zihnin, duyu organlarından gelen verileri alma,
saklama, eski bilgi ve duyumlarla
karşılaştırarak, birleştirip ayırarak yeni bilgiler
öğrenir.
 Duyusal öğrenme kuramları, duyuşsal
kuramlar, öğrenmenin benlik ve ahlak gelişimi
gibi duyuşsal sonuçlarıyla ilgilenir. Kişinin
kendisini yeniden yaratması olarak
nitelendirilebilecek öğrenme için davranış,
duyuş ve zihnin birlikte değişmesi gereklidir.
166

 Sosyal öğrenme kuramı, insan kendi
tecrübelerinden değil, başkalarının bilgi ve
tecrübelerinden faydalanarak, onları taklit
ederek öğrenir.
 Beyin temelli (Nöro-Fizyolojik) öğrenme
kuramları, Öğrenme iki nöron arasındaki
haberleşmedir. Bu kuram, beynin çalışma
ilkelerine göre öğrenmeyi biyo-fizyolojik olarak
açıklar.
167

Öğrenme
Davranış
çı
öğrenme.
Uyarıcı, Tepki ,
koşullanma,
dışsal çevre
ödül ceza ,
pekiştireç
Bilişsel
öğrenme
Zihinsel
süreçler
Dikkat, algı,
zeka, biliş,
bellek
Duyusal
öğrenme,
sağlık benlik ve
ahlak gelişimini
Sosyal öğrenme,
modelleme, taklit,
gözlem
Beyin temelli
(Nöro-
Fizyolojik)
öğrenme,
beyin nasıl
çalışır, nöron,
nörotarnsmitter
ler,
Öğrenme
Kuramları
168

ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
 Öğrenmeyi etkileyen faktörler olarak; zekâ,
yetenek ve ilgi, uygun çevre şartları, motivasyon
(güdüleme), dikkat, öğrenmeye hazır olma, dil,
beklenti, ihtiyaç vs gibi faktörler sayılabilir.
169

ÖĞRENENLE, YÖNTEMLE,
ORTAMLA VE MATERYALLE
İLGİLİ FAKTÖRLER
Öğrenen ile İlgili
Faktörler
Türe özgü hazır oluş
Olgunlaşma
Genel uyarılmışlık hali
ve kaygı
Güdü
Eski yaşantılar
Dikkat
Öğrenen ile İlgili
Faktörler
Türe özgü hazır oluş
Olgunlaşma
Genel uyarılmışlık hali
ve kaygı
Güdü
Eski yaşantılar
Dikkat
Öğrenme Yöntemi
ile İlgili faktörler
Konunun
yapısı
Zaman
Geri bildirim
Öğrenci
aktivitesi
Öğrenme Yöntemi
ile İlgili faktörler
Konunun
yapısı
Zaman
Geri bildirim
Öğrenci
aktivitesi
Öğrenme Malzemesi
ile ilgili Faktörler
Algısal ayırt
edilebilirlik
Anlamsal
çağrışım
Kavramsal
gruplandırma
Öğrenme Malzemesi
ile ilgili Faktörler
Algısal ayırt
edilebilirlik
Anlamsal
çağrışım
Kavramsal
gruplandırma
Öğrenme ortamı ile
ilgili Faktörler
İletişim ve
Etkileşimi sağlayıcı
Zenginleştirilmiş
uyarıcılarla
donanık
Ferahlılık ve
canlılık
Öğrenme ortamı ile
ilgili Faktörler
İletişim ve
Etkileşimi sağlayıcı
Zenginleştirilmiş
uyarıcılarla
donanık
Ferahlılık ve
canlılık
170

PLANLAMA
 İstendik ve kasıtlı bir amacı-hedefi başarmak
için bilgi ve süreçten yararlanma, kendini
yönlendirerek kendini kendini düzenleme,
izleme, planlar, stratejiler ve yöntemler
geliştirmeden oluşan ve bilişsel kontrolü
sağlayan zihinsel bir süreçtir.
171

UYGULAMA
 Bilgi ve kavrama düzeyleri ve ötesindeki
aşamalardaki istendik ve kasıtlı olarak
belirlenen hedefe ulaşmada kullanılan strateji
yöntemlerin işe koşulmasına, etkinliklere denir.
172

DEĞERLENDİRME
 Ölçme sonucu elde edilen verilerin önceden
saptanmış ölçütlere ne dereceye kadar uyduğu
hakkında bir değer yargısına varmadır(Turgut,
1993).
 Değerlendirmede en önemli temel kavram
ölçmedir. O halde ölçme, objelere ya da bireylere,
belirli bir özelliğe sahip oluş derecelerini
belirlemek için, belirli kurallara uyarak sembolik
değerler verme işlemidir(Arıcı 2001).
173

Ölçüm
Ölçüt
Karar verme
Değerlendirmede
Üç temel koşul
174

Öğrenme ve öğretmede öğrencinin ve öğretmenin yapması
gerekenler
Öğrenme etkinliğinin Planlama, uygulama ve değerlendirme
aşamalarında öğrencinin kendi kendine sorması gereken
sorular.
Öğretme etkinliğinin her aşamasında öğretmenin kendi
kendine sorması gereken sorular
Planlama
1. Bu öğrenmenin temel amacı-hedefi nedir?
2. Öğrenme hedeflerimi tanımlayabildim mi?
3. Bu öğrenmeyi nasıl gerçekleştirebilirim?
4. Bu öğrenmeyi gerçekleştirebilmem için nelere gereksinim
duymaktayım?
5. Hangi strateji yöntem ve teknikleri ve materyalleri
kullanabilirim?
6. Ne kadar bir zamanda içerisinde bu amacıma
ulaşmalıyım?
7. Bu öğrenme görevi ya da ödevinde hangi güçlüklerle ve
sorunlarla karşılaşacağım ya da hangi problemler beni
engelleyebilir?
8. Hangi bilgi, beceri ve tutuma sahibim? Bu öğrenme
görevi, ödevi ya da çalışma için kendi kendimi nasıl
motive edebilirim ve bu motivasyon düzeyimi artırarak
nasıl sürdürebilirim?
9. Öğrenme görevi ya da çalışma için seçtiğin bilişsel,
duyuşsal psikomotor stratejik planlama uygun bir yol mu
ya da başka bir stratejik planlama yapmam gerekli midir?
Planlama
1. Öğrenciler hangi öğrenme görevini, yapabilirler?
2. Bu öğrenme görevinin başarılmasını nasıl saptayacağım?
3. İstendik ve kasıtlı öğrenme ve yaşantılarını nasıl
tasarlayabilirim?
4. Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyleri nelerdir bunları
nasıl saptayacağım?
5. Öğretmek için hangi kaynaklara, araç-gereçlere
gereksinim duyulmakta ve ulaşılabilir olan olmayan
kaynaklar nelerdir?
6. Öğretimi tasarlamak için materyalleri etkili bir şekilde
kullanabilmek için ne tür bir bilgi beceri ve tutuma sahip
olmam gerekiyor
7. Öğrencinin bilgi beceri ve psikomotor davranışlarını
öğrenebileceği en iyi zenginleştirilmiş ortam hangisi
olabilir?
8. Bu öğrenme görevinin başarılmasını nasıl saptayacağım?
9. Öğreneme etkinliklerini nasıl bir sıralama, sınıflama
içerinde planlamalıyım?
10. Öğrencilerin öğrendiklerini başka benzer ya da farklı
durumlarda kullanabilmelerine yardım edebilmek için
neler yapılabilir?
175

Öğrenme etkinliğinin her aşamasında öğrencinin kendi
Uygulama
1. Öğrenme görevi ya da çalışmasıyla ilgili olan planımı
uygulayabilmem için hangi koşulları sağlamalıyım ve
neleri bir araya getirmeliyim?
2. Öğrenme stratejilerini uygulayabilmekte miyim? Bunu
nasıl izlemeliyim?
3. Öğrenme planladığım gibi işliyor mu?
4. Öğrenme için ne yaptığımın farkında mıyım?
5. Öğrenme için yaptıklarımı anlıyor muyum? Benim için bu
yaptıklarım anlamlı?
6. Öğrenme planımı uygularken başka kaynaklara, araç
gereçlere gereksinimim var mı ilave kaynak taramalı
mıyım?
7. Önceki bilgilerime ek olarak neler öğrendim?
8. Bilgi, beceri ve tutumlarımda bir değişiklik oluyor mu?
9. Öğrenmenin oluştuğunu, kendi kendime yapılandırdığımı
söyleyebilir miyim?
10. Öğrendiklerime benzer ve farklı birer örnek verebilir
miyim?
11. Öğrenmeye adanmışlık düzeyinde devam edebilmek için
motivasyonumun sürdüğünü söyleyebilir miyim?
Uygulama:
1. Deneyimden anlam oluşturmaya ilişkin ilgili öğretim
materyalleri hazır mı?
2. Öğrencilere bilgi, beceri, duygu, düşünce ve kişisel
niteliklerin kazandırılmasına yardımcı olabilecek
yaklaşımları ve materyalleri kullanıyor muyum?
3. Öğrenciler problemleri çözerken ve etkinlikleri
uygularken zihinsel ve düşünme becerilerini geliştirmede
onlara karşılaştırmalı (mukayese) ve örneklendirme
metodunu kullanıyor muyum?
4. Öğrenme işlevini yerine getirirken öğrencilerin eleştirel
düşünme, sorgulama, problem-çözme ve girişimciliğini ön
plana çıkartan yaklaşımlar uygulayabilmekte miyim?
5. Etkinlikler, paylaşımcı ve işbirlikçi çalışma ortamlarında
yansıtıcı düşünme becerilerine göre yürütülmekte midir?
6. Etkileşimli ya da gerçek materyalleri ya da gerçeği
modelleyen materyaller hazır mı? Hangi materyaller
uygulama gerektiriyor? Bunun için uygulamada
kullanılmakta mıdır?
7. Giriş, keşfetme, açıklama, derinleştirme ve değerlendirme
basamaklarına ilişkin uygulamalarda öğrenciler kendi
yapılandırmalarını sürdürebilmekte midirler?
8. Öğrenme-öğretme süreç ve ortamında öğrencilerin
motivasyon, dikkat, ilgi, başarı beklentilerini nasıl
sürdürebilirim?
176

Öğrenme etkinliğinin her aşamasında öğrencinin kendi
Değerlendirme
1. Öğrenme hedeflerime nicelik ve nitelik olarak ulaştım mı?
2. Öğrenme etkinliğini gerçekleştirirken belirlediğim ve tercih
ettiğim öğrenme stratejileri, yöntem, teknik ve taktikler işe
yaramadığında neler düşündüm ve neler yaptım?
3. Öğrenme ve çalışmalarım sürecinde hangi güçlüklerle
karşılaştım ve bu güçlüklerle baş ederken hangi stratejileri işe
yaradı hangileri etkisiz kaldı?
4. Bu öğrenme ödevinde ve çalışmada edindiğim bilgi, beceri,
tutum ve deneyimlerden başka zaman ve başka öğrenme,
problem çözümünde ve çalışmalarda kullanabileceğim neler
edindim öğrendim, kazanımlarım neler oldu?
5. Gelecekteki öğrenmeler ve araştırma ve çalışma becerilerim
için şimdiki durumdan başka geliştirici öğeler ve mantıksal
düşünme becerileri oluşturabildim mi?
Değerlendirme
1. Bu çalışma ve öğretme etkinliklerinde öğrencilerin öğrenme
ödevini-eylemini, sürecini ve materyallerini hangi düzeyde ve
ne kadar öğrendiklerini nasıl belirleyebilirim?
2. Bu ve gelecekteki öğrenme süreci, çalışma beceri ve
alışkanlıklarıyla ilgili olarak öğrencilerim için ne tür motive
edici, çözümleyici, yaratıcı, eleştirel, yapıcı ve zenginleştirici
süreç, ortam ve etkinlikler gereklidir?
3. Süreci ve ürünü değerlendirirken kullandığım değerlendirme
türü, materyalleri, öğrencilerin bütünsel başarılarını ölçmede
beklenildiği ve istenilen ölçütler için yeterli midir?
4. Bu değerlendirme sonucunda ne tür öğrenme hedefleri,
öğretim materyalleri, öğrenme ve öğretme stratejileri,
etkinlikleri ve materyallerini geliştirebilirim?
5. Geliştirilecek materyaller hangi hedefleri ölçmede
kullanılabilecek ve hangi öğrenme-öğretme zaaflıklarını ya da
eksikliklerini giderici-tamamlayıcı öğrenme-öğretme
etkinliklerinin yeni ve yeniden planlanmasına yardımcı
olabilecek?
6. Her değerlendirme yeni bir hedef ve kazanımın planlanmasını
öngörür. Bu çalışmada, değerlendirmede ne tür bir geliştirici
bir kazanım öngörmektedir ya da öngörüyor mu? Yoksa
geliştirici bir üst kazanımı öngörmüyor mu? Eğer
öngörmüyorsa nasıl bir değerlendirme sürecini
değerlendirmeliyim?
7. Değerlendirme, uygulamada ortaya çıkabilen sorunların
çözümüne ne tür bir katkısı olmaktadır?
177

 İçgüdü (İnstinct)
 Organizmada doğuştan var olan, öğrenilmemiş
belirli hareket biçimlerini yapmaya iten kuvvettir
( Arık, 1996).
 Motivasyon
 Bir amaca yönelik davranışı yönlendiren
destekleyen ve enerji veren bir güçtür (Baron,
1992; Schunk, 1990; Egen ve Kauchak, 1999).
178

Bilişselfarkındalık süreci
Öğretmen ÖğrenciKanalKanal
MesajMesaj
Yöntem
179

DERSİN “GİRİŞ” BÖLÜMDE
YER ALAN “GÜDÜLEME”
NASIL SAĞLANIR?
 Öğrenciye konunun önemi anlatılır.
 Öğrenci konuyu öğrenmede istekli hale
getirilir.
 Öğrenci konuyu öncelikle verme durumu gelir.
 Öğrenciye konunun ne zaman, nasıl ve ne
şekilde yararlanacağını bildirme.
180

DERSTE ÖĞRETMENİN
İŞLEYECEĞİ BÖLÜMLER SIRA
İLE NASILDIR?
 Dikkat çekme
 Güdüleme ( Motivasyon)
 Gözden Geçirme
 Geçiş
 Geliştirme
 Özetler
 Yeniden Güdüleme
 Dersi Bitiriş
181

DERSİ BİTİRİŞTEKİ BİLİŞSEL,
DUYUŞSAL VE PSİKO-MOTOR
SONUÇLAR NELERDİR?
 Bilişsel  Öğrenci ders bütünlüğünü kavrar
 Duyuşsal  Öğrenciler psikolojik doyuma
ulaşır.
 Psikomotor  Öğrenciler beceriyi bütünüyle
istenilen düzeyde kullanırlar.
182

PEKİŞTİREÇ
 İstendik davranışı oluşturmaya ve/veya
oluşan bir davranışın sıklığını artırmaya
yarayan ödül ya da ceza niteliğinde
uyarıcılardır (Ülgen, 1995).
 Skinner göre pekiştireç; bir tepkiden
(davranış) sonraki tepkilerin birincisine
benzerliğini arttıran herhangi bir olay veya
unsurdur (Akt: Kazancı, 1989).
183

KAYGI
 Öğrenmede etkili olan bir diğer etken ise
kaygıdır.
 Kaygı güçlü bir istek ya da dürtünün
gerçekleşmeyecek gibi göründüğü durumlarda
ortaya çıkan tedirgin edici bir duygudur.
184

DİKKATİ ARTTIRMA VE
ODAKLAMAK İÇİN
 Uyumsuzluk, Çatışma
 Somutlaştırma
 Değişkenlik
 Eğlence
 Soru
 Katılım (Keller, J.M., 1987)
185

MERAK STRATEJİLERİ
 Yalnızca bilgi vermek yerine, öğretilecek
bilgiyi, kişisel duygusal yönleriyle ve
güldürü öğeleriyle zenginleştirilmiş olarak
sunma,
 Anlaşılmaz ve karmaşık bilgiyi anlaşılır ve
bilinen bilgi haline getirebilecek analojiler
kullanma, örneğin; silah mı yoksa
dedikodumu daha ölümcüldür?
 Beklenmedik uyarıcı ya da algısal-
kavramsal çatışmalar yaratma,
 İpuçları vererek kolay bir problem sorma
vb. gibi...
186

ÖĞRETİMDE
İLİŞKİLENDİRME
STRATEJİLERİ
 Hiç rastlamadığı bir problemi bile bireyin günlük
deneyimleri ile ilişkilendirerek sunma,
 Öğretilecek bilginin önemi ve nerede, hangi
amaçla kullanılabileceği konusunda bireyi
bilgilendirme,
 Çok kolay olmayan bir problem aracılığıyla,
bireylerin güçlerini sınayarak neyi yapıp neyi
yapamayacakları konusunda ipuçları verme.
187

BAŞARIDA GÜVENİ SAĞLAMA
STRATEJİLERİ
 Bir bilginin, becerinin, performansın
öğretilmesinde nelere gereksinim olduğunu
ve bu konuda ölçüt geliştirmesi gereğini
duyumsatma,
 Başarabiliyorum duygusunu ve güvenini
kazanması için bireyin o etkinlik için kendini
hazırlaması, tanıması sağlanmalıdır,
188

 Bireyin kendisi için uygun hedef
belirlemesini isteme ve başarı gereksinimini
ortaya çıkarmak için geribildirim verme,
 Bireyin cesaretlendirilip, gerekli çabayı
göstermeleri için yetenek ve çabanın
başarıda önemeli bir gösterge olduğunu
belirten geribildirimlerin ya da olumlu
pekiştireçlerin verilmesi,
189

ÖĞRETİMDE DOYUM
STRATEJİLERİ
 Bireylere, kazandıkları bilgi, beceri, tutum ve
davranışların ne işe yaradığını ya da ne tür
sorunlara çözüm oluşturduğunu
görebilmeleri için gerçek/sanal durumlarda
kullanma olanağını verme,
 Bireylerin öğrendikleri bilgi, becerileri,
performansları, tutum ve davranışlarının
değişik durumlarda kullanabilmeleri için
yeniden düzenlemelerine yardım etme,
 Geribildirim ve pekiştireçlerle bireyin neyi
başardığını fark etmesini sağlama, çabanın
başarıya etkisini gösterme 190

DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi bireyin
davranışlarında kalıcı kendi yaşantıları
yoluyla kasıtlı olarak istendik öğrenme ürünü
olan bir süreci ifade etmez?
A. Kavram öğrenme
B. Alışkanlık edinme
C. İçgüdüsel davranış
D. Beceri edinme
E. Korkuyu öğrenme
191

2. Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin
gerçekleştiğinin önemli bir kanıtı olarak
gösterilir?
A. Davranış değişikliği
B. Sınıf geçme
C. Pekiştirme
D. Güdüleme
E. Benlik değeri kazanma
192

3. Aşağıdaki davranışçı öğrenme kuramının
temel kavramlarından hangisi farklı
uyarılmalara farklı tepki verme şeklinde
açıklanır?
A. Uyarıcıyı ayırt etme
B. Uyarıcıyı genelleme
C. Koşullu tepki
D. Davranışın sönmesi
E. Alışkanlık kazanma
193

Eğitim ve Öğretimle İlgili Temel Kavramlar

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Eğitim ve Öğretimle İlgili Temel Kavramlar

Similar to Eğitim ve Öğretimle İlgili Temel Kavramlar (20)

Eğitim ve Öğretimle İlgili Temel Kavramlar