1. 1
PROGRAM GELİŞTİRME
EĞİTİMDE TEMEL KAVRAMLAR
Bu bölümde eğitim ve eğitimle ilgili temel kavramlar üzerinde durulmuştur (Demirel 2004a).
Eğitim: Bireyin davranışında kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istendik değişmeler
oluşturma sürecidir.
Yaşantı: Bireyin diğer bireylerle ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izlenimdir.
Öğrenme: Yaşantı ürünü ve kalıcı izli davranış değişikliğidir.
Kültür: Doğanın yarattıklarına karşılık insanoğlunun ortaya koyduğu maddi, manevi her şeydir.
Kültürleme: Kültürel değerlerin bireye kazandırılması sürecidir.
Kültürleme üç ana başlıkta ele alınmaktadır:
1. Zoraki Kültürleme: Kültürel değerlerin bireylere zorla kabul ettirilmesi sürecidir.
2. Gelişi Güzel Kültürleme: Kültürel değerlerin bireylere gelişi güzel yollarla kabul ettirilmesidir.
3. Kasıtlı Kültürleme: Kültürel değerlerin planlı ve maksatlı bir şekilde bireylere aktarılması
sürecidir.
Kültürlenme: Belli bir toplumun alt-kültürlerinden ya da farklı toplumlardan kopup gelen birey ve
grupların buluşması ve bir etkileşim süresi sonunda, asıl kültür ve alt-kültürlerde bulunmayan yepyeni
bir senteze varılmasıdır.
Kültürleşme: Kültürel yayılma süreciyle gelen maddi ve manevi ögelerle, başka kültürlerden birey ve
grupların, belli bir kültüre girmesi ve karşılıklı etkileşim sonucu her ikisinin de değişmesidir.
Eğitim Programı: Öğrenene okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme
yaşantıları düzeneğidir.
Eğitim programının hedef, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve ölçme-değerlendirme olmak üzere dört
temel ögesi bulunmaktadır.
1. Hedef: Bireyde bulunması uygun görülen, eğitim yoluyla kazandırılabilir nitelikte istendik
özelliklerdir.
2. İçerik: Programın hedefleri doğrultusunda seçilmiş konular bütünlüğüdür.
3. Öğrenme-Öğretme Süreci: Eğitim durumlarıdır. Hedeflere ulaşmak için hangi öğrenme-
öğretme modelleri, stratejileri, yöntemleri ve tekniklerin seçileceği belirtilmektedir.
4. Ölçme-Değerlendirme (Sınama Durumları): Hedef-davranışlar doğrultusunda istendik
davranışların kazanılıp kazanılmadığına ilişkin bir yargıya varma, öğretim hizmetinin niteliğini
ortaya koyma işidir.
Program Geliştirme: Eğitim programının hedef, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve ölçme-
değerlendirme ögeleri arasındaki dinamik ilişkiler bütünüdür.

2. 2
Öğretim Programı: Okulda ya da okul dışında planlanmış bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri
kapsayan yaşantılar düzeneğidir.
Ders Programı: Bir ders süresi içinde planlanan hedeflerin bireye nasıl kazandırılacağını gösteren
tüm etkinliklerin yer aldığı bir plandır.
Örtük Program: Ders dışı etkinlikleri de içine alan çok geniş bir kavramdır. Bireylerin değişik
gereksinimlerini ve yaratıcı çalışmalarını ortaya çıkarıcı etkinlikleri de içermektedir.
Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri:
Eğitim programı kavramı ve eğitimde program geliştirme çalışmaları özellikle 20. yüzyılda önemle
üzerinde çalışılan konulardan birisi olmuştur. M.Ö. 5. yüzyılda Sokrat döneminde üst sosyo-ekonomik
sınıfların erkek çocuklarına eğitim verilmiştir. Ahlaki disiplin, ruhsal mükemmellik, erdemlilik gibi
konular üzerinde durulmuştur. M.Ö. 4. yüzyılda sofistler sayesinde eğitim felsefecilerin egemenliğinden
teknisyenlerin egemenliğine geçmiştir. Ortaçağ Avrupası’nda eğitim programları klasiklerin eğitimine
dayanmaya devam etmiştir. Eğitim anlayışında içerik dini metinlerden oluşturulmuştur. Endüstri öncesi
dönemde John Comenius’un Didactika Manga adlı yapıtında kitaplarında resimlerin yer alması ve
öğretimde somut nesnelerin kullanılması büyük bir önem kazanmıştır. 18. yüzyılda eğitim
programlarında klasik eğitim anlayışından çıkılarak özgür araştırmalara yer verilmiştir. 19. yüzyılda
matematik, astronomi, kimya , botanik ve felsefe gibi yeni dersler yer almaya başlamıştır. 1918 yılında
Bobbit’in yayınladığı “Eğitim Programı” kitabı eğitimde program geliştirme çalışmalarını yansıtan ilk
kitap olmuştur. 1949’da Ralph Tyler eğitim programının temel ögelerini ortaya koymuştur. 1962 yılında
Taba “Program Geliştirme: Kuram ve Uygulama” adlı kitabını yayınlamıştır. Taba ve Tyler program
geliştirmede akılcı, mantıklı ve sistematik bir yaklaşım sunmuşlardır. Pestalozzi ilkokullardaki
uygulama ve programların yenileşmesine yardımcı olmuştur. Anaokulu konusundaki çalışmaları ile
tanınan Froebel eğitim sürecinin, çocuklar 3-4 yaşına geldiği zaman başlaması gerektiğini öne
sürmüştür. Aman filozofu J. Freidrich Herbert’e göre eğitimde iki önemli konu bilgi ve ahlaktır. Eğitim,
çocuğun önceki bilgilerine, ilgi ve ihtiyaçlarına bağlı olmalıdır. İngiliz sosyal bilimci Herbert Spencer’a
göre eğitimin temel amacı tüm yaşam için hazırlıktır. Eğitim programları buna göre düzenlenmelidir
(Demirel 2004a).
Program Geliştirmenin Felsefi Temelleri:
Eğitimde felsefe hedeflere, içeriğe, öğrenme-öğretme sürecine ve genel olarak okul ve sınıflarda hangi
etkinliklerin yer alacağına ilişkin bir bakış sağlar. Goodlad’ın da belirttiği gibi felsefe bireylerin
yaşantılarını, ortak duygularını, sosyo-ekonomik geçmişlerini, eğitimlerini ve inançlarını yansıttığından
program geliştirmede başlangıç noktasıdır (Ornstein 1988). Eğitim felsefeleri üzerine ortak görüşe
varılmış dört temel felsefe vardır: Daimicilik, esasicilik, ilerlemecilik ve yeniden kurmacılık. Daimicilik
görüşüne göre insanın doğası ve ahlaki ilkeleri değişmez. İnsan doğasının en önemli yanı akıldır. Bu
nedenle insan zihnin gelişmesine ve yaşama hazırlayıcı olmasına önem verilmesi gerekir. Esasicilikte
daha çok konu alanı üzerinde durulur. Bu görüşe göre geçmişten gelen bilgi ve değerler yeni
kuşaklara öğretilmelidir. Esasiciler soyut düşünme, alıştırma ve ezber kullanmaya önem verirler.

3. 3
İlerlemecilik öğrenci merkezlidir ve demokratik bir eğitim ortamını savunur. Bu görüşe göre problem
çözen bireyler yetiştirmek esastır. Okul yaşama hazırlıktan çok yaşamın kendisidir. Yeniden
kurmacılıkta ise toplumu yeniden düzenlemek ve toplumda gerçek demokrasiyi yerleştirmektir. Okul
yeni bir toplumsal gelişmeye imkan verecek biçimde geleceğe yönelik olmalıdır. Eğitim davranış
bilimlerinin bulgularına dayalı olarak yeniden inşa edilebilir (Ertürk 1997; Demirel 2004a).
Program Geliştirmenin Psikolojik Temelleri:
Öğrenme psikolojisi öğrenme-öğretme sürecine çok büyük katkı getirmektedir. Program geliştirmenin
hemen hemen her aşamasında psikolojiden yararlanılmaktadır. Psikoloji temelde öğrenme nasıl olur,
özelde ise insan nasıl öğrenir sorusuna yanıt aramakla eğitimin ayrılmaz bir parçası olmuştur.
Öğrenme ve öğretme birbiriyle ilişkilidir ve psikoloji bunlar arasındaki ilişkiyi daha da pekiştirmektedir.
Psikoloji biliminde tarihsel gelişmeler dikkate alındığında davranışçı ve bilişsel alan kuramlarının
öğrenmeyle ilgili temel kuramlar olduğu görülmektedir. Eğitim programında yer alan hedeflerin
davranışa dönüştürülmesi ve her davranış için test maddeleri ile programın başarısı hakkında bilgi
toplama anlayışının temelinde davranışçı kuramların etkisi olduğu söylenebilir. Bilişsel alan kuramcılar
ise öğrenmenin, çevremizdeki olay ve durumlara anlam verme girişimlerimiz sonucunda oluştuğuna ve
bu amaçla sahip olduğumuz bütün zihinsel araçları kullandığımızı savunmaktadırlar (Demirel 2004a).
Program Geliştirmenin Toplumsal Temelleri:
Kültürel değerlerin aktarımı bir toplumda eğitim sisteminin temel işlevi olmalıdır. Toplumsal değişme ile
okullaşma, çoğu kez eğitim kavramının eş anlamlısı olarak kullanılmaktadır. Program geliştirme
çalışmaları çağın eğilimlerini yansıtmak ve gelişmeleri yakından izlemek durumundadır. Bir programın
yetiştireceği bireyler toplumun birer üyesi olacaktır. Bu kişiler toplumun ihtiyacına cevap vereceklerdir.
Bireyin ihtiyaçlarına göre hedefler belirlenecek ve ona uygun bireyler yetiştirilecektir (Ertürk 1997;
Demirel 2004a).
SORULAR
1. Aşağıdaki hangisi “eğitim”in tanımında yer alan temel kavramlardan biri değildir?
A) Yaşantı B) Davranış
C) İstendik D) Zoraki kültürleme
E) Süreç
2. Örtük programın temel özelliği aşağıdakilerden hangisinde yer almaktadır?
A) Bireylerin değişik gereksinim ve yaratıcı çalışmalarını ortaya çıkaran etkinlikleri kapsama
B) Farklı öğrenci düzeylerine yönelik etkinlikleri kapsama
C) Okulda planlanana birden çok dersle ilgili etkinlikleri kapsama

4. 4
D) Bir ders süresi içinde planlanan hedeflerin bireye nasıl kazandırılacağını gösteren tüm
etkinlikleri kapsama
E) Okulda ya da okul dışında planlanmış bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsayan
3. Aşağıdakilerden hangisi eğitimde felsefenin önemini belirtmektedir?
A) Bireyi ihtiyaçlarına göre yetiştirme
B) Öğretimi planlamaya yön verme
C) Hedefleri davranışa dönüştürme
D) Bireye kültürel değerler kazandırma
E) Bireyin nasıl öğrendiğini ortaya koyma
YANITLAR
1 D 2 A 3 B
EĞİTİM PROGRAMI TASARIMI
Eğitim programı tasarımı bir programı oluşturan temel ögelerden (hedef, içerik, öğrenme-öğretme
süreci ve değerlendirme) oluşmakta ve bu ögeler arasındaki ilişkiler açısından farklılıkları ortaya
koymakla farklı tasarımlar ortaya çıkmaktadır.
Program tasarımı yapılırken program geliştirme grubu ve görevli uzmanların felsefi görüşleri ile
toplumun başat felsefi görüşleri hedeflerin seçiminde etkili olmaktadır. Eğitim programı tasarısıyla şu
dört soruya yanıt aranmaktadır: 1) Ne yapılmalıdır? 2) Konu alanı neleri içermelidir? 3) Hangi öğrenme
stratejileri, kaynak ve etkinlikler kullanılmalıdır? 4) Değerlendirmede hangi ölçme teknikleri ve araçlar
kullanılmalıdır?
Eğitim programı tasarımlarını geliştirmede üç temel yaklaşım vardır. Bunlar:
1) Konu merkezli program tasarımı: Konu Tasarımı, Disiplin Tasarımı, Geniş Alanlı Tasarım, Süreç
Tasarımı
2) Öğrenen merkezli program tasarımı: Çocuk Merkezli Tasarım, Yaşantı Merkezli Tasarım,
Romantik Tasarım, Hümanistik Tasarım
3) Sorun merkezli program tasarım: Yaşam Şartları Tasarımı, Çekirdek Tasarımı, Toplumsal
Sorunlar ve Yeniden Kurmacılık Tasarımı
Konu merkezli tasarımda programın her bir ögesi bir bütün olarak algılanmaktadır. Okullarda
uygulanan eğitim programlarının çoğunluğu bu tasarım yaklaşımıyla düzenlenmiştir. Öğrenenin en iyi
nasıl öğreneceğini, problem çözme, karar verme ve kavrama stratejilerini içermektedir. Öğrenen
merkezli tasarımda öğrenmenin, öğrenenin yaşantısından ayrılmaması, öğrenenlerin ilgi ve
ihtiyaçlarının ön planda tutulması ve her öğrenenin kendi doğasında ele alınması gerektiği
savunulmaktadır. Bireyin toplumda rolü ve sorumluluğu vardır. Öğretmenden öğrenene aktarılan bilgi
kullanışsızdır (Wilson 1996:83). Sorun merkezli tasarımda gerçek yaşam problemlerinin ön planda

5. 5
tutulması, öğrenenlerin sorun çözmeye ve öğrenmeye özendirilmesi üzerinde durulmuştur (Demirel
2004a).
PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ
Program geliştirme modellerinden Taba, Tyler, Taba-Tyler, Wulf ve Schave’in sistem yaklaşımı,
Skillbeck’in durumsal modeli ve Stenhouse’un süreç yaklaşımı modeli yurt dışında en çok kullanılan
modellerdir (Demirel 2004a).
Program geliştirmede ilk olarak Taba modeli kullanılmıştır. Taba modelinin ilk aşaması ihtiyaçların
belirlenmesidir. Bunu amaçların belirlenmesi, içeriğin seçimi ve düzenlenmesi, öğrenme yaşantılarının
seçimi, neyin nasıl değerlendirileceğinin saptanması ve program ögelerinin sırası ve ilişkilerinin
kontrolü izlemektedir.
Tyler modeline göre program geliştirme aşamalarında ilk programın kaynakları olarak birey, toplu ve
konu alanı ele alınmasıdır. Kaynaklardan hareketle olası genel amaçların belirlenmesi ve bunların
eğitim felsefesi ve öğrenme psikolojisi süzgeçlerinden geçirilerek kesinleşmiş öğretim amaçlarının
belirlenmesi izler. Daha sonra sırasıyla öğrenme yaşantılarının sağlanması, düzenlenmesi,
yönlendirilmesi ve değerlendirilmesi gerçekleştirilir.
Rasyonel planlama (teknokratik) Taba ve Tyler modellerinin ortak yönleri ele alınarak geliştirilmiştir.
Taba-Tyler program geliştirme modeline ihtiyaç belirleme ile başlanmaktadır. Genel amaçların
belirlenmesinden sonra amaçları saptama, içeriği seçme ve düzenleme, öğrenme yaşantılarını
belirleme ve düzenleme, değerlendirme yapma, sonuçlara göre yeterli bulunduğu takdirde işleri
ayrıntılı formüle etme ve son olarak işlemleri tekrar belirleme gerçekleşmektedir. Sonuçların yetersiz
bulunması durumunda amaçları saptama basamağına geri dönülmesi gerekmektedir.
Wulf ve Schave, sistem yaklaşımını temele alarak üç aşamalı bir model geliştirmişlerdir. Birinci
aşamada problemin tanımı (amacın belirlenmesi, komisyon üyelerinin seçimi), ikinci aşamada gelişme
(amaçların davranışa dönüştürülmesi, uygun ders planlarının yazılması, öğretim materyallerinin
geliştirilmesi, öğrenme ortamının desenlenmesi) ve son aşamada değerlendirme (sonuçların
değerlendirilmesi, sürekli dönüt sağlanması) yer almaktadır.
Skillbeck’in durumsal modelinde okul merkezli program geliştirme anlayışına ağırlık verilmiştir. Son
olarak Stenhouse’un süreç yaklaşımı modeli daha çok öğretmenlerin ders planı yapmalarındaki
yaklaşımlarından esinlenerek geliştirilmiştir.
Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı program geliştirme modeli onbeş aşamadan oluşmaktadır. 1) İlgili
birimlerin teklifi, 2) Programın çerçevesinin belirlenmesi, 3) Amaç ve süreç kavramlarının
tanımlanması: a) programın başlığı, genel amaçları, formatı b) komisyon üyelerinin isimleri ve görevleri
c) zaman çizelgesi, d) komisyon tarafından izlenecek yöntem ve ilkelerin bulunduğu bir dokümanın
ilgili birim tarafından hazırlanması, 4) Ders alanı komisyonun oluşturulması, 5) İhtiyaç belirleme
çalışmalarının yapılması, 6) Ana konu başlıklarının belirlenmesi, 7) Ders ve sınıf düzeylerine göre
hedeflerin belirlenmesi, 8) Öğretim stratejileri ve materyallerin belirlenmesi, 9) Ünite planlarının
geliştirilmesi, 10) Öğretim materyallerinin belirlenmesi ya da geliştirilmesi, 11) Taslak programın
alanda test edilmesi, 12) Test sonuçlarına göre programda gerekli düzeltmelerin yapılması, 13)

6. 6
Programın ülke genelinde uygulanması, 14) Program türünün değerlendirilmesi ve 15) Yeni bir
programın geliştirilmesi ya da programın yeniden gözden geçirilmesi amacıyla modelin sistemli bir
şekilde tekrarlanmasıdır.
MEB tarafından 2004 yılında yukarıda açıklanan modele ek olarak program geliştirme modeli
hazırlanmıştır. İlk aşamada ihtiyaç belirleme yer almaktadır. Sonraki aşamalarda genel amaçların ve
alanın kavram, ilke ve becerilerinin belirlenmesi, öğrenme alanları ve alanı kapsayan kazanımların
belirlenmesi gelmektedir. Öğrenme alanlarının kapsadığı ünitelerin/temaların belirlenmesi aşamasında
diğer alanlarla bağlantılar, kavram haritalarının oluşturulması, öğretim etkinlikleri, ölçme-değerlendirme
ve öğretmen kılavuzu bulunmaktadır. Bunu paydaşlarla paylaşımın sağlanması, materyal geliştirilmesi,
programların onaya sunulması, programların denenmesi, izlenmesi/değerlendirilmesi izlemektedir.
Bu modellerin yanı sıra Taba-Tyler modeline uygun düşen Demirel modeli bulunmaktadır. Demirel
modeli sekiz aşamadan oluşmaktadır. 1) Planlama: karar-koordinasyon, çalışma ve danışma olmak
üzere üç değişik grubun oluşturulması, 2) İhtiyaç analizi ve değerlendirmesi: politik ve felsefi temeller
için destek aranması, ülkenin uzak hedefleri ile tutarlı yol izlenmesi, 3) Program taslağını hazırlamada
hedeflerin belirlenmesi, 4) İçerik oluşturulması, hedef-içerik ilişkisinin kurulması, 5) Taslak programın
denenmesinde öğrenme ortamının düzenlenmesi, çoklu ortamın seçilmesi, 6) Sonucun
değerlendirilmesinde alan testinin işe koşulması, 7) Değerlendirme sonuçlarına göre sisteme sürekli
dönüt sağlanması: yeni program uygulama kılavuzunun hazırlanması ve 8) Program tanıtıldıktan sonra
ülke genelinde uygulamanın yaygınlaştırılmasıdır. Program geliştirme çalışmaları sürekli, araştırma ve
geliştirmeye açık bir süreçtir. Program geliştirme çalışmalarında sürekliliği sağlamak için her okulda ve
il merkezinde bir araştırma-geliştirme merkezinin kurulması ve bu merkezlerin eğitimin hizmetinin
niteliğini arttırıcı çalışmalar yapması önerilmektedir (Demirel 2004a).
PROGRAM GELİŞTİRMENİN PLANLANMASI
Program geliştirme çalışmalarının planlanması sürecinde program geliştirme çalışma gruplarının
oluşturulması, program geliştirme çalışma planının hazırlanması ve ihtiyaç saptama aşamaları yer
almaktadır.
Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması
Program geliştirme çalışma gruplarının üç gruptan oluştuğu söylenebilir. Birinci grup program karar ve
koordinasyon grubu, ikinci grup program çalışma grubu, üçüncü grup program danışma üyeleri
grubudur. Program geliştirme çalışmaları sürecinde bu üç grup işbirliği içindedir. Program geliştirme
çalışmalarının bir komisyon aracılığı ile yürütülmesinde yarar görülmektedir.
Program karar ve koordinasyon grubu:
 Milli Eğitim Bakanlığı temsilcileri
 Program geliştirme alan uzmanı
 Öğretmen örgütlerinin temsilcisi
 Konu alanı ile ilgili temsilciler
 Veli temsilcileri
Program çalışma grubu;

7. 7
 Eğitimde program geliştirme uzmanı
 Eğitimde ölçme ve değerlendirme uzmanı
 İlgili konu-alanı uzmanı (üniversitelerden)
 İlgili konu-alanı öğretmenleri
Program danışma grubu;
 Eğitim felsefecisi
 Eğitim psikoloğu
 Eğitim sosyoloğu
 Eğitim ekonomisti
 Eğitim denetçisi
 Okul yöneticisi
 Eğitim teknoloğu
 İletişim uzmanı
Program Geliştirme Çalışma Planı
Program geliştirme çalışmalarının sistemli bir şekilde ilerlemesi için önceden bir planlama
yapılmasında yarar görülmektedir. Planlama bir işlem-zaman çizelgesi, PERT-işlem ağı ya da bir akış
şeması üzerinde yapılabilir.
İhtiyaç Saptama
Program geliştirmenin planlanmasında ihtiyaç saptama büyük önem taşımaktadır. Bir program
ihtiyacının ortaya çıkması ve bu ihtiyacın en iyi şekilde karşılanması için gerçek ihtiyacın ne olduğunun
ortaya çıkarılması gerekmektedir. İhtiyaç değerlendirmesinde bir çok yöntem ve teknik bulunmaktadır.
Bu teknikler:
1. Delphi tekniği-Anket Geliştirme: Bir dizi anketin kontrollü dağıtımı sonucu konu ile ilgili seçilmiş
uzmanlar grubundan elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi sürecidir.
2. Progel-Dacum Tekniği: Bir mesleğin beceri profilinin çıkarılmasında kullanılır. Profil ile meslek
içinde yeterlilik olarak birleştirilmiş davranış ya da becerilerin her biri bağımsız olarak
tanımlanır.
3. Gözlem: Bireysel bilgi ve araştırmaya dayanır. Program geliştirme uzmanının önem verdiği
konu üzerinde yoğunlaşması söz konusudur.
4. Meslek (İş) Analizi: Meslekteki her iş/fonksiyon alanı gerçek iş işlem basamaklarına ayrılır.
Bunlar; beceri, bilgi ve mesleki tutum ve alışkanlıklardan oluşur.
5. Ölçme Araçları-Testler: Ölçme araçları içinde en yaygın olan test, bireyde aranan özelliklerin
derecesini saptamak üzere kullanılır.
6. Görüşme-Grup Toplantıları: Öğrenenlerin program hakkındaki görüşleri sözlü olarak alınır.
Görüşme yazılı olarak anket formları ile de yapılabilir.
7. Kaynak Tarama: Kaynak tarama çalışmaları arasında literatür taraması, rapor değerlendirme
ve mevcut programların incelenmesi yer almaktadır.

8. 8
SORULAR
1. Aşağıdakilerden hangisi “konu merkezli” program tasarımı altında yer alan tasarımlardan
biri değildir?
A) Konu Tasarımı,
B) Disiplin Tasarımı,
C) Geniş Alanlı Tasarım,
D) Süreç Tasarımı
E) Hümanistik Tasarım
2. Program geliştirme çalışmalarının planlanması sürecinde hangisi yer almaz?
A) Program geliştirme çalışma planının hazırlanması
B) Bireylerin sosyo-ekonomik geçmişlerini ve inançlarının belirlenmesi
C) Program geliştirme çalışma gruplarının oluşturulması
D) ihtiyaç saptama
E) Program danışma üyeleri grubunun oluşturulması
3. Aşağıdakilerden hangisi ihtiyaç saptama tekniklerinden değildir?
A) Delphi-Anket Geliştirme
B) Progel-Dacum Tekniği
C) Pert-İşlem Ağı
D) Görüşme-Grup Toplantıları
E) Meslek (İş) Analizi
4. Program geliştirme modellerinden okul merkezli program geliştirme anlayışına ağırlık
veren hangisidir?
A) Skillbeck’in durumsal modeli
B) Taba-Tyler modeli
C) Wulf ve Schave’in sistem yaklaşımı
D) Stenhouse’un süreç yaklaşımı
E) Tyler modeli
YANITLAR
1 E 2 B
3 C 4 A
PROGRAM TASARISI HAZIRLAMA

9. 9
Eğitim programının ögeleri hedef, içerik, öğrenme yaşantıları (eğitim durumları) ve değerlendirmedir.
Hedef
Planlanmış ve düzenlenmiş yaşantılar yoluyla bireyde gözlenmesi kararlaştırılan istendik özelliklerdir
(Demirel 2004a; Sönmez 1994). Bireyde davranış değişikliği oluşur. Hedef boyutu ile “bireyleri neden
eğitiyoruz?” sorusuna yanıt aranmaktadır. Hedef saptamada istendik davranışların belirleyicileri
toplum, konu alanı ve bireydir. Bu belirleyiciler dikkate alınarak saptanan aday hedefler eğitim
psikolojisi, eğitim felsefesi, eğitim ekonomisi ve eğitim sosyolojisi süzgeçlerinden geçirilmelidir.
Hedeflerin basitten karmaşığa, kolaydan zora, somuttan soyuta doğru sıralanması eğitim durumlarının
düzenlenmesinde olumlu yönde etkileyecektir.
Eğitimde hedefler üç temel düzeyde belirlenmektedir (Ertürk 1997; Bilen 1996; Demirel 2004a):
1) Uzak Hedef: Ülkenin politik felsefesini yansıtır.
2) Genel Hedef: Uzak hedefin bir bakıma yorumudur. Aynı zamanda okulun iş görüsünü yansıtır.
3) Özel Hedef: Bir disiplin ya da bir çalışma alanında öğrenciye kazandırılması uygun bulunan bilgi,
beceri, yetenek, ilgi ve tutum gibi özelliklerdir.
Öğrenende istendik davranış değişikliğinin oluşabilmesi uzak, genel ve özel hedeflerin birbirleriyle
tutarlı olmasına bağlıdır.
Hedeflerin özellikleri aşağıdaki gibi ifade edilebilir (Bilen 1996);
 Öğrenciye dönük olmalı,
 Açık ve anlaşılır biçimde ifade edilmeli,
 Bir içerikle bağlantılı olmalı,
 Genelleme yapılabilecek nitelikte kapsamlı, özel bir duruma uygulanabilecek ölçüde sınırlı
olmalı,
 Binişik değil bitişik (aşamalı) olmalıdır.
Söz konusu özel hedeflerin bu niteliklerin yanı sıra gözlenebilen özelliklere ulaşmaları için davranışa
dönüştürülmesi gerekmektedir. Davranışların bazı özelliklere sahip olması beklenmektedir.
Davranışlar:
 hedef alanının bütününü kapsamalı,
 kapsamlı olmalı,
 sınırlı ve bitişik olmalı,
 gözlenebilir ve ölçülebilir olmalı,
 davranış ifadeleri açık ve seçik olmalıdır.
Hedeflerin yazımında Bloom ve arkadaşları tarafından geliştirilen taksonomi kabul görmüştür. Bu
taksonominin üç temel alanı vardır. 1) Bilişsel alan: Altı ana basamağa ayrılmıştır. Zihinsel
öğrenmelerin gerçekleştiği alandır. 2) Duyuşsal alan: Duygusal yönlerin ağırlıklı olduğu basamaktır. 3)
Devinişsel alan: Zihin ve kas koordinasyonu gerektiren becerilerin ön planda olduğu alandır.

10. 10
Hedeflerin Aşamalı Sınıflaması:
BİLİŞSEL Hedef-Davranış DUYUŞSAL Hedef-Davranış DEVİNİŞSEL Hedef-Davranış
ALAN ALAN ALAN
Bilgi hatırlama/tanıma Alma farkındalık, almaya Algılama Duyuşsal
isteklilik, kontrollü ya da uyarılma, belli bir
seçici dikkatlilik hareket içi,n hazır
olma
Kavrama bir başka forma Tepkide Uysal davranma, Kurulma Uygun vücut ya da
çevirebilme, Bulunma karşılık verme isteği organsal davranışı
açıklayabilme/yorumlay gösterme gösterme
abilme, yordama/tahmin
etme
Uygulama uygulayabilme Değer Verme Bir değeri Kılavuzla Taklit etme
kabullenmişlik, Yapma
adanmışılk
Analiz ögelere ayırabilme, Örgütleme Değerleriyle Mekanikleş Davranışı kendi
ilişkileri belirleyebilme uyumlaştırma me başına yapma
Sentez özgün bir bütün Kişilik Haline Davranış ölçütü haline Beceri Belli bir yeterlik
meydana getirebilme Getirme getirme, karakterlenme Haline derecesine ulaşma
Değerlen bir ölçüte dayalı yargıda Getirme
dirme bulunabilme Uyum Hareket biçimini
tekrar gözden
geçirme, yeniden
düzenleme
Yaratma Yeni bir duruma
uyum sağlama
İÇERİK
Eğitim programının içerik boyutunda “ne” öğretelim sorusuna yanıt aranmaktadır. İçeriğin
düzenlenmesi sürecinde öğretilecek konular, içeriğin hedeflerle tutarlılığı ve aşamalı olması dikkate
alınmaktadır. İçeriğin seçiminde ele alınması gereken temel ilkeler arasında somuttan soyuta, basitten
karmaşığa, kolaydan zora, bütünden parçaya ya da parçadan bütüne, günümüzden geçmişe,
olaylardan kavrama ve genellemelere, yakın çevreden uzak çevreye doğru bir düzenleme söz
konusudur. İçeriğin seçiminde ele alınması gereken ölçütler aşağıdaki gibi belirlenmiştir (Demirel
2004a):
 Kendi kendine yeterlilik
 Anlamlılık
 Geçerlilik
 İlgililik
 Yararlılık
 Öğrenebilirlik
 Ekonomiklik

11. 11
İçerik düzenlemede farklı yaklaşımlar kullanılmaktadır. Bu yaklaşımlar:
1. Doğrusal Programlama Yaklaşımı: Birbiri ile ardışık, yakın ilişkili ve zorunlu ya da önkoşul
öğrenmelerin düzenlenmesinde kullanılmaktadır. Aşamalılık özelliği taşıyan dersler için kullanılır.
2. Sarmal Programlama Yaklaşımı: Konuların yeri geldikçe tekrar öğretilmesi söz konudur. Her
konunun kendi içindeki konular arasında bir ardışıklık bulunmaktadır.
3. Modüler Programlama Yaklaşımı: Öğrenme üniteleri modüllere ayrılır. Her modül kendi içinde
farklı bir programlama yaklaşımıyla düzenlenebilir ve kendi içinde anlamlı bir bütün oluşturur.
4. Piramitsel ve Çekirdek Programlama Yaklaşımı: İlk yıllarda geniş tabanlı konuların yer aldığı
giderek uzmanlaşmanın küçük birimlerde olduğu ve daraldığı bir yaklaşım tarzıdır.
5. Konu Ağı-Proje Merkezli Programlama Yaklaşımı: Öğrencilere konuların ağı bir harita gibi
çıkartılıp verilir ve belirli zamanlarda nerelerde olmaları gerektiği söylenir.
6. Sorgulama Merkezli Programlama Yaklaşımı: Öğrencilerin sorularına ve gereksinimlerine göre
oluşturulur.
Belirtke Tablosu (Hedef-İçerik Çizelgesi): Belirtke tablosu hedeflerin, öğrenme yaşantılarının ve
ölçe-değerlendirme tekniklerinin seçimine olanak verebilmesi amacıyla hazırlanmış iki boyutlu bir
çizelgedir. Belirtke tablosunda hedefler ve ders içeriği yer almaktadır.
Ünite Analizi: Eğitim programındaki özel hedefler ya da davranışsal özellikler, bu hedeflere ulaşmak
için yararlanılması düşünülen ünitenin bölümleri ile bu hedeflerle ünitenin bölümleri arasındaki
bağlantıların gösterildiği bir tablodur. Belirtke tablosundaki numaralandırma yerine sözcük yazılması
söz konusudur (Demirel 2004a).
ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ (EĞİTİM DURUMLARI)
Öğrencilere istenilen davranışların kazandırılmasını sağlayan öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi
bu aşamada gerçekleşmektedir. Eğitim durumları öğrenci açısından öğrenme yaşantıları düzeneğini,
öğretmen açısından öğretmen yaşantıları düzeneği olarak ele alınır. Eğitim durumlarının
düzenlenmesinde ele alınan önemli özellikler bulunmaktadır; 1) Hedefe göre, Öğrenciye göre, 3)
Ekonomiklik ve 4) Diğer yaşantılar ile kaynaşık olmadır (Ertürk 1997; Demirel 2004a).
Eğitim durumlarının öğrenenin temel gereksinimlerinden yola çıkarak kazandırılması planlanan
öğrenme yaşantıları giriş (hazırlık), gelişme ve sonuç etkinliklerine göre sıralanır. Bu etkinliklerde neler
yapılması gerektiği aşağıda belirtilmiştir (Demirel 2004a):
Giriş Etkinlikleri: Öğrenen öğreneceği ünite ile ilgili sorulara yanıt bularak ön öğrenmelerini
gerçekleştirmelidir. Öğrenenler öğretmenleriyle birlikte öğrenme hedeflerine karar vererek ne ile ilgili
çalışacaklarından haberdar olurlar.
Gelişme Etkinlikleri: Ünite işlenirken yapılması planlanan etkinlikler, program hazırlama aşamasında
program geliştirme çalışma grubu tarafından çok iyi bir şekilde analiz edilip düşünülmeli ve alan bilgisi
iyi olan öğretmenlerin katkısı ile programın eğitim durumları bölümünde yer almalıdır.

12. 12
Sonuç Etkinlikleri: Sonuç etkinliklerinde ders ya da ünite bittikten sonra yapılması planlanan tartışma
soruları, gezi, gözlem, deney, araştırma projeleri gibi etkinlikler yer alır.
Eğitim programcılarının öğrenme yaşantılarını düzenlerken öğrenme biçimleri (stillerini), öğrenme
stratejilerini ve öğrenme modellerini dikkate almaları ve bunlardan uygun olanını işe koşmaları
gerekmektedir.
Öğrenme biçimi bireyin öğrenme koşulları ve sürecindeki tercihleriyle ilgilidir (Ülgen 1994).
Öğrenme Stratejileri
Öğrenme stratejileri bireyin öğrenme sırasında duyularına gelen uyarımları kısa ve uzun süreli belleğe
transfer etmesini ve uzun süreli belleğe kodlamasını sağlayan teknikleri içerir. öğrencinin
güdülenmesini ve öğrenilen davranışların kalıcı olmasını sağlar (Erden ve Akman 1995). Öğrenenler
yeni öğrendikleri ile geçmiş yaşantılarında kazandıkları bilgileri bütünleştirmek ve bilgiyi
anlamlandırmak için “tekrar, anlamlandırma ve örgütleme” öğrenme stratejilerinden yararlanabilirler.
Tekrar stratejisi: Öğrencilerin yeni gelen bilgileri tekrarlayarak kısa süreli bellekte tutmasını ya da uzun
süreli belleğe kodlamasını sağlayan öğrenme stratejisidir. Bu stratejinin başarısında sunulan mesajı
not alan öğrenciler ile metnin altını çizerek çalışan öğrenciler, tuttukları notu ya da belirledikleri yerleri
tekrar gözden geçirdikleri ve önemli bilgileri seçtikleri zaman başarılı olmaktadırlar.
Anlamlandırma stratejisi: Öğrencilerin yeni gelen bilgileri geçmiş yaşantılarında kazandıkları bilgilerle
ilişkilendirmeleridir. Bilgiler öğrenci tarafından değişikliğe uğratılarak uzun süreli belleğe kodlanır. Bir
paragrafı okuyup anladığını özetleyen, öğretmenin anlattıklarını kendi sözcükleri ile not alan bir
öğrencinin bu stratejiyi kullandığı söylenebilir.
Örgütleme stratejisi: Öğrencilerin yeni gelen bilgileri bir araya getirerek kendi önbilgilerine göre
yeniden düzenlemesidir. Genellikle anlamlandırma ile örgütleme stratejisi aynı anda kullanılır.
Öğrenciler çok uzun bir metni basit bir şema ya da tablo ile özetleyebilirler ya da bilgileri
sınıflayabilirler.
Öğrenmede güdüsel ve duygusal engelleri kaldırmaya yardım eden stratejiler duyuşsal stratejilerdir.
En önemli duyuşsal stratejiler arasında dikkat toplama, tutum, güdüleme ve kaygı yer almaktadır.
Öğrenciler öğrenmelerindeki engelleri bu duyuşsal stratejileri kullanarak aşabilirler.
Öğrenme Modelleri
1. Buluş Yoluyla Öğrenme Modeli: Öğrencinin kendi etkinliklerine ve gözlemlerine dayalı olarak
yargıya varmasını teşvik eder. Öğrenmede bilgiyi keşfetme söz konusudur. Öğrencilerin aktif
araştırmacılar haline gelebilecekleri düşünülmektedir (Senemoğlu 2004).
2. Programlı Öğrenme: Pekiştirme kuramının birçok ilkesini kapsayan bu modeli oluşturan temel
özellikler bulunmaktadır. Küçük adımlar ilkesine göre ünite küçük birimlere ayrılmakta, bilgi
birimlerinden biri öğrenildikten sonra diğerine geçilmektedir (Senemoğlu 2004).
3. Bireyselleştirilmiş Öğretim Sistemi: Bireylerin özellikleri birbirlerinden farklılaşmaktadır. Her
öğrencinin kendi yetenek düzeyine uygun bir biçimde yönlendirilmesi, kendi düzeylerine uygun

13. 13
öğrenme tekniklerinin uygulanması ve her bireyin kendi özgü düzeyde davranması beklenmektedir
(Demirel 2004a).
4. Bloom’un Tam Öğrenme Modeli: Tam öğrenme modeli tüm öğrenciler okulda öğretilenleri
öğrenebilir sayıltısına dayanmaktadır. Tam öğrenmede ana değişkenler: 1) öğrenci nitelikleri; bilişsel
giriş davranışları (bilgi, beceri, yeterlik), duyuşsal giriş özellikleri (ilgi, tutum, akademik benlik), 2)
öğretim hizmetinin niteliği; ipucu, pekiştirme, katılım, dönüt ve düzeltme, 3) öğrenme ürünleri; öğrenme
düzeyi ve çeşidi, öğrenme hızı ve uyuşsal ürünlerdir. Öğrencinin özgeçmişi ve öğretim hizmetinin
niteliğinin uygun hale getirilmesi durumunda öğrencilerin %95’i öğretilenlerin çoğunu öğrenerek tam
öğrenme gerçekleşebilir (Demirel 2004b).
5. Gagne’nin Öğrenme Modeli: Gagne’ye göre okul öğrenmelerinde en önemli yeri zihinsel beceriler
tutar. Eğitim durumlarının düzenlenmesinde sekiz temel aşama belirlemiştir:1) Dikkat çekme, 2)
Öğrenciyi hedeften haberdar etme, 3) Ön bilgileri hatırlatma, 4) Uyarıcı materyali sunma, 5) Öğrenciye
rehberlik etme, 6) Davranışı ortaya çıkarma, 7) Dönüt-düzeltme verme ve 8) Kalıcılığı ve transferi
sağlamadır (Erden ve Akman 1995).
6. Anlamlı Öğrenme Modeli (Ausubel): Birey, algılarını üst düzeyde genelleme ve soyutlama yaparak
daha önceki öğrendiklerinin üzerine organize ederek çözümler bunun sonucunda zihinde yeni bir
anlam gelişir. Bu anlamlı öğrenmedir. Anlamlı öğrenme etkileşimli ortamda gerçekleşir (Ülgen 1994).
7. Carroll’un Okulda Öğrenme Modeli: Öğrencilere bireysel farklılıklarına rağmen öğrenme için yeterli
zaman verilirse tüm öğrenciler istenilen hedefe ulaşabilir. Bu modele göre öğrenme derecesi öğrenme
için harcana sürenin öğrenme için gerekli süreye oranının bir fonksiyonudur. Öğrencilerin ne
öğreneceğini belirlemek, öğrencileri motive etmek, öğrencilerin düzeyine uygun öğretim materyallerini
sağlamak, öğrencilerin öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarmak ve onlara yardımcı olmak, doğru
davranışları pekiştirmek ve öğrenmenin kalıcılığı için tekrar ve uygulamalar yer vermek bu modelin
temelini oluşturmaktadır (Erden ve Akman 1995).
8. Glaser’in Temel Öğretme Modeli: Öğrenme-öğretme süreciyle ilgili çok sayıda olgunun, kavramın,
ilkenin örgütlenmesini ve sürecin basit olarak algılanmasını sağlayan bir modeldir. Bu model dört temel
ögeden oluşmaktadır: 1) Öğretim hedefleri, 2) Giriş davranışları, 3) Öğretim işlemleri ve 4)
Değerlendirmedir (Erden ve Akman 1995).
Öğretme Durumları
Öğreten için hazırlanan kılavuz niteliğindeki öğretme yaşantıları düzeneğinde “nasıl” sorusuna yanıt
aranmaktadır. Öğretme durumları etkinlikleri de üç aşamada ele alınmaktadır (Demirel 2004a):
1) Giriş Etkinlikleri: Öğretmenin öğrencileri “ne”yi “nasıl” öğreteceği konusunda bilgilendirdiği ilk
aşamadır. Öğretmen çoğunlukla sunuş yoluyla öğretim yaklaşımını ve buna uygun anlatma, gösteri
gibi öğretme yöntem ve tekniklerini kullanır.
2) Gelişme Etkinlikleri: Öğrencilere bilgiyi buldurmak ön plandadır. Öğretmen genellikle buluş yoluyla
öğretme yaklaşımı ve buna uygun tartışma, soru-cevap gibi öğretme yöntem ve tekniklerini kullanır.
3) Sonuç Etkinlikleri: Öğretmen araştırma yoluyla öğretme yaklaşımı ve buna uygun bireysel ya da
grup projeleri, problem çözme gibi değişik öğretme yöntem ve tekniklerini kullanır. Öğrenenlerin
tümünü araştırma ve inceleme yapmaya yöneltir.

14. 14
Öğretme Stratejileri
Öğretme stratejilerinin genel olarak belirlenmesi; kullanılacak araç-gereçlere, yöntem ve tekniklere bir
ipucu verebilir ve öğrenme-öğretme sürecinin amacına uygun bir şekilde düzenlenmesine yardımcı
olabilir. Öğretme stratejileri üç ana grupta toplanmaktadır (Demirel 2004b):
1) Sunuş (Alış) Yoluyla Öğretme Stratejisi: Bu stratejide bilgilerin verilmesi, kavram, ilke ve
genellemelerin açıklanması söz konusudur. Tümdengelim (genelden özele) yöntemi kullanılır.
Öğretmen öğrencilere çok sayıda örnek verir ve bilgileri resim, şema vb. ile somutlaştırmaktadır. Ders
sunumunda aşamalılık ilkesini uygulamaktadır.
2) Buluş Yoluyla Öğretme Stratejisi: Bu stratejide öğrenci daha aktiftir. Ön öğrenmelerinden hareketle
yeni öğrenmeleri arasında bağlantı kurar. Öğrenci problemi çözmeye çalışır. Öğretmen öğrencilere
örnekler sunar; öğrenci konunun yapısını, fikirler arasındaki temel ilişkileri, ilkeleri, özellikleri
keşfedinceye kadar bu örneklerle çalışır. Tümevarım (özelden genele) yöntemi kullanılır.
3) Araştırma Yoluyla Öğretme Stratejisi: Bu strateji tümüyle öğrencilerin araştırma ve inceleme
yapmalarına ağırlık verir. Öğrenci araştırma yoluyla bir problemin nasıl çözüleceğini öğrenmiş olur.
Problem çözme yolunun aynısı izlenir.
SINAMA DURUMLARI (DEĞERLENDİRME)
Değerlendirme ölçme sonuçlarını bir ölçütle vurup yargıya varma sürecidir (Özçelik 1992). Öğrencide
gözlemeye karar verdiğimiz doğrudan ve dolaylı davranışları kazanıp kazanmadığını; kazandıysa ne
ölçüde kazandığını, kazanmadıysa neden kazanamadığını, kazanabilmesi için eğitim sisteminde neler
yapılması gerektiğini belirleme sınama durumunun kapsamı içindedir (Sönmez 1994).
PROGRAMIN DENENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ
Program değişikliği de bir gerek olarak ortaya çıkmalı ve yeni hazırlanan program denenmek üzere
uygulama sürecine programda gerekli düzeltmelerin yapılmasına olanak sağlamalıdır. Programın
denenmesinde izlenecek sırada altı aşamalıdır: 1) uygulamanın planlanması, 2) deneme yapılacak
okulların ve sınıfların seçilmesi, 3) okul yöneticisi ve öğretmenlerin seçilmesi, 4) okul yöneticisi ve
öğretmenlere denenecek programın tanıtılması, 5) hazırlanan program ve öğretim materyallerinin işe
koşulması ve 6) denenen programın ve öğretim materyallerinin değerlendirilmesidir (Demirel 2004a).
Program değerlendirme, programın etkililiği hakkında bir karara varma sürecidir. Eğitim hedeflerinin
gerçekleşeme derecesini tayin etme süreci olarak da ele alınabilir (Ertürk 1997). Program
değerlendirmede sistematik bir sürece uymak gerekir. Program değerlendirmede başlıca işlemler
şunlardır: anlamın kesinleştirilmesi, amacın, anahtar tarafların, olanak ve engellerin, yanıt aranacak
soruların belirlenmesi, tasarının kesinleştirilmesi, verilerin toplanması, verilerin çözümlenmesi,
sonuçların yorumlanması ve ilgililere bildirilmesidir.
Değerlendirme amacına göre üçe ayrılmaktadır:
1) Programa girişte yapılan tanılayıcı değerlendirme,

15. 15
2) Program sürecinde yapılan biçimlendirici değerlendirme ve
3) Programın çıkışında yapılan düzey belirleyici değerlendirmedir.
PROGRAMA SÜREKLİLİK KAZANDIRILMASI
Programın değerlendirme sonuçlarına göre programa süreklilik kazandırılması amacıyla araştırma-
geliştirme çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Programa süreklilik kazandırılmasında program
geliştirme uzmanının ulusal ve okul düzeyinde görev ve sorumluluklarını en iyi şekilde yerine
getirmesinin gerekliliğinden söz edilebilir. Ayrıca programa süreklilik kazandırılmasında bu süreci
engelleyen yönetici tutum ve davranışları, öğretmen tutum ve davranışları ya da okul düzeyinde gibi
bir takım etmenler bulunabilir. Tüm bunlara yönelik önlemler alınmasında ve program geliştirme
uzmanı, öğretmenler, yöneticiler vb. herkesin işbirliği içinde çalışmasında yarar görülmektedir (Demirel
2004a).
SORULAR
1. Bireyleri “neden” öğretiyoruz sorusuna hangi aşamada yanıt aranır?
A) İçerik
B) Öğretim süreci
C) Hedef
D) Değerlendirme
E) Eğitim durumları
2. Konuların yeri geldikçe tekrar öğretilmesi hangi programlama yaklaşımının bir özelliğidir?
A) Modüler programlama
B) Sarmal programlama
C) Çekirdek programlama
D) Piramitsel programlama
E) Doğrusal programlama
3. “Uzak hedef” aşağıdakilerden hangisini belirler?
A) Bir ülkenin politik felsefesini
B) Topluma kazandırılacak insan niteliklerini
C) Bir okulun eğitim felsefesini
D) Öğrenciye kazandırılması uygun bulunan özellikleri
E) Bir disiplin alanına özgü nitelikleri
4. Aşağıdakilerden hangisi bir öğrenme modeli değildir?
A) Buluş Yoluyla Öğrenme

16. 16
B) Gagne’nin Öğrenme Modeli
C) Sunuş Yoluyla Öğretme
D) Glaser’in Temel Öğretme Modeli
E) Carroll’un Okulda Öğrenme Modeli
5. Öğrenciye bilgi buldurma hangi öğretme durumları etkinliklerinde yer alır?
A) Giriş etkinlikleri
B) Geliştirme etkinlikleri
C) Sonuç etkinlikleri
D) Öğretim etkinlikleri
E) Ders dışı etkinlikler
6. Aşağıdakilerden hangisi sunuş yoluyla öğretme stratejisinin bir özelliğidir?
A) Tümevarım yöntemi kullanılmaktadır
B) Ön bilgiler ile yeni bilgi arasında bağlantı kurulur.
C) Öğrencilerin daha aktif olduğu bir stratejidir.
D) Tümdengelim yöntemi kullanılmaktadır.
E) Öğrenci bir problemin nasıl çözüleceğini öğrenir.
7. Aşağıdakilerden hangisi “Tam Öğrenme” modelinde öğretim hizmetinin niteliğini arttıran
ögeler arasında yer almaktadır?
A) Akademik Benlik
B) Öğrenme Hızı
C) Tutum
D) Öğrenme Düzeyi
E) Pekiştirme
YANITLAR
1 C 2 B 3 A
4 C 5 B 6 D
7 E
EĞİTİMDE PLANLAMA
Öğretimde başarı iyi ve dikkatli planlamayla sağlanabilmektedir. Nitelikli bir planın dört temel soruya
yanıt vermesi gerekmektedir (Bilen 1996):
1. Dersin sonunda öğrenciler neler öğrenmeli, ne gibi bir davranış değişikliği edinmelidir?
2. Söz konusu davranış değişikliği ne ile-hangi içerikle gerçekleştirilmelidir?
3. Davranış değişikliği nasıl bir yöntem ve araç-gereç-kaynaklarla öğrenciye ulaştırılmalıdır?

17. 17
4. Elde edilen başarı nasıl değerlendirilmelidir?
Planlamanın Yararları (Bilen 1996; Demirel 2004b):
 Öğretmenin kendine güvenmesini sağlar.
 Programların süresi içinde tamamlanmasını sağlar.
 Öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerine göre yetiştirilmesini sağlar.
 İçeriğin mantıklı bir sıra içinde sunulmasını sağlar.
 Hedefe ve konuya uygun öğretme tekniklerini seçmeyi kolaylaştırır.
 Eğitim durumlarını düzenleme ve uygulamayı gerçekleştirir.
 Sınıfta olabilecek disiplin sorunlarını tahmin etme ve önlem almaya yardım eder.
Yıllık Plan
Öğretilecek temel konuları ve her konu için kullanılacak ortalama süreyi içeren bir ana
taslaktır.Öğrencilere bir yılda kazandırılacak davranışlarla içerik boyutunun bir matris üzerinde
gösterilmesidir (Bilen 1996; Demirel 2004b).
Yıllık planın birinci bölümünde öğretim yılı, okulun adı, dersin adı ve sınıflar yer alır. İkinci bölümünde
ise süre, konular, amaçlar, yöntem ve teknikler, kaynak, araç-gereç, diğer zümre öğretmenleriyle
işbirliği, ödev, yazılı değerlendirme ve düşünceler yer alır.
Ünite Planı
Ünite planı hedef, davranış, içerik, yöntem ve teknikler, araç-gereç ve kaynaklar, eğitim durumu, gezi,
gözlem, deney, ödev vb. ve değerlendirme gibi bölümlerden oluşur (Bilen 1996). Belirli bir süre içinde
ve eğitim amaçlarına uygun olarak bir takım bilgi, beceri ve anlayışları kazandırmayı öngören belli bir
konu ya da sorun çerçevesinde düzenlenmiş çeşitli etkinlikleri, öğrenme yaşantılarını ve
değerlendirme çalışmalarını kapsayan ayrıntılı ders planıdır. Ünite planı yıllık plana göre daha ayrıntılı
bir şekilde hazırlanır (Demirel 2004b).
Günlük Plan
Bir günde yapılması planlanan farklı dersler için öğretme-öğrenme etkinliklerinin birlikte
tasarlanmasıdır. Günlük planın içeriği, yıllık plan ve ünite planının içeriği ile aynıdır.
Ders Planı
Ders planı sadece bir ders için yapılan plandır. Bir derste işlenecek konu ya da konular için öğretme-
öğrenme etkinliklerinin tasarlanmasıdır.
Günlük Ders Planı Örneği
I. HAZIRLIK
Dersin Adı:……………………………………………..
Ünitenin Adı:…………………………………………...
Konunun Adı:…………………………………………..
Sınıf:……………………………………………………
Süre:……………………………………………………
Yöntem ve Teknikler:………………………………….
Kaynak, Araç-Gereç: ………………………………….
Hedefler: ……………………………………………….
Hedef ve Davranışlar: ………………………………….

18. 18
II. DERSİN İŞLENİŞİ
1. Dikkat Çekme: …………………………………….
2. Güdüleme-İstekli Kılma: ………………………….
3. Gözden Geçirme: ………………………………….
4. Hedef-Davranışı Söyleme: ………………………..
5. Geçiş-Açıklama: ………………………………….
6. Geliştirme-Sunu:…………………………………..
7. Özetleme: ………………………………………….
8. Ödev Verme: ………………………………………
9. Tekrar Güdüleme: …………………………………
10. Kapanış: …………………………………………...
Ders Planı Hazırlarken Dikkat Edilecek Hususlar
1. Dikkat Çekme: Öğretmen dersin başında öğrencinin dikkatini çekmek için bir olay,
anı, fıkra ya da espri ile derse başlar.
2. Güdüleme-İstekli Kılma: Öğrenciler konuyu niçin öğrendikleri, öğrendiklerinin bir
sonraki derste ya da yaşamlarında nasıl işe yaracağı hakkında bilgi sahibi olurlar.
3. Gözden Geçirme: Öğrencilerin neyi, nasıl kazanacakları konusunda bilgi sahibi
olmaları gerekir.
4. Hedef-Davranışı Söyleme: Öğrencilere kazandırılacak hedef ve davranışların neler
olduğu söylenir.
5. Geçiş-Açıklama: Öğretmenin dersin geliştirme bölümüne girmeden önce açıklama
yapması ve kullanılacak araç-gereçlerin sunulmasıdır.
6. Geliştirme-Sunu: Öğrenciye kazandırılacak beceri ve davranışların uygulamasının
yapılacağı her türlü etkinliği kapsar.
7. Özetleme: Ders sonunda ya da bilgi aktarırken ve her temel nokta açıklandıktan sonra
yapılmasında da yarar vardır.
8. Ödev Verme: Öğrenilenleri desteklemek ve öğrencileri araştırma yapmaya yöneltmek
amacıyla ders sonunda öğrenciye ödev verilir.
9. Tekrar Güdüleme: Öğrencilerin ilgilerinin devamı için ve gelecek derse güdülenmiş
olarak gelmeleri için yapılır.
10. Kapanış: Dersin sonunda öğretmenin yaptığı kısa açıklamalar ya da kimi zaman
oynanan eğitsel oyunlar yer alır.
Plan hazırlama çalışmalarının her aşamasında Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye
Kurulundan çıkmış olan öğretim programları izlenerek bir kılavuz kitap gibi kullanılmalıdır
(Demirel 2004b).
SORULAR
1. Aşağıdakilerden hangisi planlamanın yararlarından değildir?
A) Öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerini dikkate alma
B) İçeriği mantıklı bir sıra içinde düzenleme
C) Öğrencinin kendisine güvenmesini sağlama
D) Zamanı verimli bir biçimde kullanma
E) Konuya uygun yöntem ve tekniği belirleme

19. 19
2. Tekrar güdüleme ders planının hangi aşamasında gerçekleşir?
A) Giriş
B) Geçiş
C) Gelişme
D) Sunu
E) Sonuç
3. Derse uygun araç-gerecin sunulduğu aşama hangisidir?
A) Hazırlık B) Değerlendirme
C) Geçiş D) Geliştirme
E) Sonuç
4. Aşağıdakilerden hangisi günlük ders planının işleniş bölümünde yer alır?
A) Dikkat Çekme
B) Hedef-davranış
C) Önerilen süre
D) Değerlendirme
E) Kapanış
5. Birden çok ders için öğretme-öğrenme etkinliklerinin tasarımlandığı plan türü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yıllık
B) Günlük
C) Ders
D) Ünite
E) Ünitelendirilmiş Yıllık
YANITLAR
1-C 2-E 3-D 4-A 5-B

20. 20
KAYNAKLAR
BİLEN, Mürüvvet 1996 Plandan Uygulamaya Öğretim. Aydan Web Tesisleri. 4. Baskı. Ankara
DEMİREL, Özcan 2004a Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme, Pegem-A Yayıncılık,
7. Baskı, Ankara.
DEMİREL, Özcan. 2004b Öğretme Sanatı, Pegem-A Yayıncılık, 7. Baskı, Ankara.
ERDEN, M. ve Y. AKMAN 1995. Eğitim Psikolojisi: Gelişim, Öğrenme, Öğretme, Arkadaş Yayınevi,
Ankara.
ERTÜRK, Selahattin 1997. Eğitimde Program Geliştirme, Meteksan Matbaacılık, Ankara.
ORNSTEIN, A. C. and F. B. HOPKINS 1988. Curriculum: Foundations, Principles and Issues, Prentice
Hall, Englewood Cliffs, New Jersey
ÖZÇELİK, Durmuş Ali 1987 Eğitim Programları ve Öğretim (Genel Öğretim Yöntemi, ÖSYM Eğitim
Yayınları 8, Ankara.
ÖZÇELİK, Durmuş Ali 1992 Ölçme ve Değerlendirme, ÖSYM Yayınları-2, Ankara.
SENEMOĞLU, Nuray 2004 Gelişim öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya, Gazi Kitabevi 9.
Baskı, Ankara.
SÖNMEZ, Veysel 1994 Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı, Önder Matbaası,7. Baskı, Ankara.
ÜLGEN, Gülten 1994. Eğitim Psikolojisi: Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Kuramlar ve Uygulamalar,
Lazer Ofset, Ankara.
VARIŞ, Fatma 1996. Eğitimde Program Geliştirme: Teori ve Teknikler, Alkım Yayıncılık, Ankara.
WILSON, Brent G. 1997. Reflections on Constructivism and Instructional Design, Englewood Cliffs NJ:
Educational Technology Publications, Denver.