2. Seboreya ilk dəfə 1887-ci ildə
Paul Gerson Unna tərəfindən
təsnif olunan bədənin piy
vəzlərilə zəngin hissələrində
yerləşən,xroniki,residivli,
eritemalı,infiltirasiyalı,yağlı
sarımsı skvamlarla
xarakterizə olunan dərinin
səthi iltihabi xəstəliyidir.
Giriş
3. Epidemiologiyası
Seboreya 20-50 yaş arası,xüsusən cinsi
yetişkənlik dövründəki oğlan və qızlarda
rast gəlinir.Kişilər qadınlara nisbətən bu
xəstəlikdən daha çox əziyyət çəkirlər.Bu
isə kişilərdə androgenlərin piy vəzlərinə
olan təsiri ilə izah olunur.
4. Etiologiyası və patogenezi
Səbəbi tam olaraq bilinməməklə bərabər etiologiyasında bir
çox faktorun rol aldığı multifaktorial xəstəlikdir.Bu faktorlara
androgenlər,stress,depressiya,yorğunluq,mikroangiopatik
vaskulyar pozğunluqlar,atmosferdəki
dəyişikliklər,fəsillər,geyim,qidalanma tipləri və qida
allergenləri,autoimmunitet,klimakterik dəyişikliklər,P.ovale
,dərmanlar,riboflavin,piridoksin,biotin çatışmazlıqları aiddir.
Mədə-bağırsaq,xroniki infeksion xəstəliklər,hipovitaminozlar
və s. Seboreyanın gedişini ağırlaşdırır.
5. Seboreyalı dermatitin çox sıx görüldüyü xəstəliklərə Parkinson
xəstəliyi,facial paraliz,supraorbital yaralanma
,polimielit,sirinqomielit,epilepsiya,gasser ganglionunun təktərəfli
yaralanması kimi nevroloji pozğunluqlar aiddir.
Bakteriyaların və lipofil göbələklərin yağ və tər vəzlərinin artıq
miqdarda ifrazatlarının dəri səthində əmələ gətirdiyi hidrolipik
təbəqəyi parçalamaları nəticəsində iltihab reaksiyası orataya çıxır.
6. Seboreyalı dermatitin əmələ gəlməsində rolu
olan amillər:
Pityrosporum Ovale
Candida albicans
Staphylococcus aureus
Alimentar faktorlar(piridoksin,biotin və essensiyal yağ turşuları çatışmazlığı,D-6-
desaturaza fermentinin yetkinsizliyi)
Günəş şüaları və stress
Digər faktorlar(genetik,rütubət,istilik,alkoqollik pankreatit,hepatit C və müxtəlif
növ bədxassəli şişlər)
7. QİÇS və Seboreyalı Dermatit
T-limfositlərin funksiyasının
pozulması hüceyrəvi immunitetin
zəifləməsinə və göbələklərin dəridə
sağ qalmasına səbəb olur.QİÇS
xəstələrində seboreyalı dermatitin
prevalansı təxminən 30-85% -ə
bərabərdir.
8. Seboreyalı dermatit və dərman reaksiyaları
Xüsusilə metildofa,simetidin
və xlorpromazinlə bağlı
dərman reaksiyaları
xəstəliyin klinikasını təqlid
edə bilirlər.
9. Klinikası
Seboreya əsasən başın tüklü hissəsində,alında,burunda,
çənədə,köks qəfəsinin ön və arxa yuxarı
nahiyələrində,cinsiyyət üzvlərində,xarici qulaq
keçəcəyində,sternal nahiyədə və s. müşahidə
olunur.Seborayının üç klinik forması vardır:
Duru seboreya
Qatı seboreya
Qarışıq seboreya
10. Duru Seboreya
J.F.Korolyovun fikrincə,xəstə qadınların 75%-ində
və kişilərin 40%-ində duru seboreya müşahidə
olunur.Seboreya adətən üzdə və başın tüklü
hissəsində piylənmənin artması ilə başlanır.
Dəri piyi duru olduğundan o genişlənmiş piy
axarlarından asanlıqla axıb gedir.Ona görə də
xəstələrdə komedonlar demək olar ki,əmələ
gəlmir.Xəstələrin üzü qızarır,onların yanaqları,burnu
alnı yağlılıqdan parıldayır,saçları yağlı parıltılı olur
və bir-birinə yapışır.
Yağlanmış dəri əsasında adətən irinli sızaqlar və
qabarcıqlar əmələ gəlir.
11. Qatı Seboreya
Kişilərdə 20-30% Qadınlarda 3%
Bu zaman xəstələrin üzündə yağlanma artır və
tək-tək kamedonlar və sızanaqlar əmələ gəlir.
Piy qatı olduğundan o,piy axarlarından
çətinliklə xaric olur.Dəri səthində qalın quru
piy təbəqəsi müşahidə
olunur.Sızanaqlar,komedonlar,ateromalar
adətən xəstələrin üzündə,sinəsində və
kürəklərində müşahidə olunur.
12. Qarışıq Seboreya
Xəstəlik əsasən 12-14 yaşında,duru
seboreya kimi xəstələrin üzündən
başlayır.Sonralar döş qəfəsinin ön və
yuxarı nahiyələrində piylənmə artır və
qatı seboreyaya məxsus səpgilər baş
verir.Səpgilər həm qadınlarda,həm də
kişilərdə 26-28 yaşa qədər davam edir.
13. Infantil tip seboreya adətən həyatın ilk aylarında
özünü büruzə verir.Xarakteristik olaraq,ilk əvvəl
başın tüklü hissəsi prosesə qoşulur.Saç tökülməsi
müşahidə olunmur.Xalq arasında ona “qonaq” da
deyilir.Barmaqarası sahələri tutduğunda ikincili
olaraq C.albicans və S.aureus tərəfindən iltihabi
reaksiya əmələ gələ bilir.Bəzən körpələrdə
seboreya anidən yayılaraq eritrodermiya
törədən,anemiya,ishal,qusma,inkişafda geriləmə
və limfaadenopatiya ilə müşaiyət olunan Leiner
xəstəliyini əmələ gətirir.Bu xəstələrdə C5
komplement çatışmazlığı və neytrofillərin
disfunksiyası müşahidə olunur.
15. Gedişi
Seboreya oğlan və qızların cinsi
yetişkənlik dövründə başlanır.Təkrar
xəstəliyin vüsət alması zamanı sızanaqlar
əmələ gəlir.18-20 yaşlarda xəstəlik
maksimuma çatır,26-28 yaşlarda isə
seboreya qurtarır.
16. Diaqnoz
Bəzən çəhrayı sıznaqdan və qabarcıqlı-nekrozlu vərəmdən difense etmək
lazımdır.Çəhrayı sızanaq yaşlılarda müşahidə olunur,o,əsasən alın,yanaqlar,çənə
nahiyəsində teleangioektaziyalarla təzahür edir.Seboreya sızanaqları gənc oğlan və
qızlarda alın,burun,yanaq,çənə və döş qəfəsinin ön və arxa yuxarı nahiyələrdə
komedonlarla əmələ gəlir.Papula-nekrozlu vərəmə polimorf səpkilər
məxsusdur.Xəstəlik zamanı xəstələrdə eyni zamanda papulalar,nekroz və çapıqlar
müşahidə olunur.Belə ardıcıllıq seboreya səpkilərində olmur.
18. Topikal Müalicə
1-Skalp zədələrində müalicə : Tinkturalar,spirtli məhlullar,saç tonikləri və oxşar
preparatlardan qaçınılmalıdır.Salisil turşusu,benzoil peroksid,Zn pirityon,selenium
sulfid tərkibli şampunlarla yuyunma kəpəyə qarşı yaxşı nəticə verir.
Zinc pyrithione malassesia sayısını azaltmaqda,hüceyrələr arası artıq lipid
miqdarını azaltmaqdadır. Qətran özlü şampunlar faydalıdır.İmidazol törəməsi olan
ketokonazol və flukonazol tərkibli şampunlar digərlərindən daha təsirlidir.Ağır
hallarda topikal steroidlərdən də istifadə olunlmalıdır.
2-Üzdə aparılan müalicə : Spirtli məhlullar,təraşdan əvvəl və sonrası losyonlardan
qaçınılmalıdır.Kortikosteroidlərdən istifadə olunmalıdır.1%-li hidrokortizon
effektlidir.2%-li ketokonazol krem və metraindazol gel veriləbilər.1%-li terbinafin
kremin də təsiri yüksək qiymətləndirilir.
3-Gövdədəki səpkilərə qarşı müalicə : Çətin sağalır.2%-li ketokonazol,topikal
takrolimus effektlidir.Ağır hallarda UVB fototerpiyası aparılmalıdır.
19. Seboreyanın xalq təbabəti üsulları ilə
müalicəsi
1. Saçlar yuyulduqdan sonra başın dırisinə soğanla sarımsağın qarışığından hazırlanmış kütlə və ya
ayıpəncəsi yağı çəkilir, saçlar polietilen papağa salınır. Yarım saatdan sonra isə yenidən yuyulur.
2. Saçları yaxalamaq üçün bərabər miqdarda aptek çobanyastığı və gülümbahar çiçəkləri bağayarpağı
yarpaqları ilə qarışdırılır, qarışıqdan 4 xörək qaşığı 300 ml qaynar suda termosda bir gecə dəmlənir.
Saçlar təmiz yuyulduqdan sonra başın dərisinə sürtülür.
3. 100 qr xırdalanmış gicitkən kökləri, hərəsindən 50 qr atpıtrağı kökləri, kəklikotu və lavanda otu,
hərəsindən 5 yarpaq sarmaşıq və oleandr qarışdırılır. Yığıntının üzərinə 1,5 litr üzüm sirkəsi əlavə olunur
və ağzıbağlı qabda yarım saat bişirilir. Soyudqdan sonra süzülür və yağlı seboreya zamanı həftədə bir dəfə
3-5 dəqiqə müddətində saç diblərinə sürtülür.
4. Saç dibi dərisinin yağlı seboreya ilə zədələnməsi zamanı bir hissə palıd qabığı tozu ilə beş hissə su
qarışdırılır və bişirmə hazırlanır. Bir stəkan bişirməyə az miqdarda bal əlavə olunur və asçların diblərinə
sürtülür.
5. Bərabər həcmdə əzilmiş sarımsaq və xırdalanmış gicitkən yarpaqları qarışdırılır, saç dibinin dərisinə
qoyulur. Üzərindən kətan dəsmal bağlanır. 20 dəqiqədən sonra saçlar tozağacı yarpaqlarının isti
dəmləməsi ilə yuyulur. Belə maska quru seboreya və kəpəklənmə zamanı faydalıdır.
20. Ümumi Müalicə:
Topikal müalicəyə inadçı seboreyalarda
sistemik streoid və izotertinoin
veriləbilər.İzotretinoin piy ifrazını
azaldır.Oral olaraq
ketokonazol,itrakonazol,terbinafin
effektli təsir göstərir.Oral nikel və brom
müalicəsi də yaxşı nəticələr verir.
21. Komendonlar
(Qara nöqtələr)
Piy və ya keratinin tük folikulunun içini
doldurması ilə əmələ gəlir.Ucu havada
oksidləşdiyindən və müxtəlif tozlarla
çirkləndiyindən tünd rəngdədir.Piy
follikulu iltihablaşarsa,akne əmələ gələ
bilər.
22. Acne Vulgaris (Qapalı komedon)
Akne Vulgaris tük follikulu və piy vəzlərinin xroniki iltihabi
xəstəliyidir.
İnsanların demək olar ki,hamısında həyatı boyunca bu və ya digər
dərcədə ortaya çıxır.
Ən sıx məskunlaşma yeri üzdür . Meydana gəlməsində androgen
hormonlar , yağ vəzi ifrazatı (sebum ) , folikuldakı mikroblar
və follikul keratinizasyasının pozulması ortaq rol oynayır.
Androjenler , yağ vəzisini stimulə edərək sebum ifrazını artırır.
Həddindən artıq keratin sintezi və sebum ifrazı tüklərin follikul
kanalında tıxac əmələ gətirir.Ostium folliculusu-da genişləyən
tıxac kliniki olaraq solğun , azca qabarıq , iynə başı ölçüsündə ,
çirkli ağ papula şəklində olur və qapalı komedon adlandırılır.
23. Akne Vulgaris
(Açık komedon)
Açıq komedonlar yastı, azca qabarıq, mərkəzi
qara nöqtələr şəklində görünür. Qara rəngi
keratin və yağ oksidləşməsindən asılıdır.Ən sıx
üz, sinə və kürəkdə yerləşir.Kiçik yaşlarda
komedonlar daha çox müşahidə olunur.. Acne
vulgaris müalicəsi sızanaqlar görə dəyişir.
Bəzən aylarla hətta illərlə davam edə
bildiyindənxəstələrin uyğunlaşması çox
əhəmiyyətlidir. Tretinoin, adapalen və Benzoil
peroksid istifadə edilən topik dərmanlardır.
Komedonları sıxmaq dəridə qalıcı izlərə səbəb
ola bilər. Yalnız komedonlar olan xəstələrdə
ümumiyyətlə sistemik müalicə lazım deyil.
24. Steatoma (Yağlı kista)
Sebumun dəri altında tutulub toplanması nəticəsində yağlı ur
ya da kist adı verilən kiçik bir düyüncük əmələ gəlir. Ölçüsü
noxud dənəsi ilə bir yumurta böyüklüyü arasında tərəddüd
edir. Kistalar daha çox qoltuq altı, üzdə və başda-yağ vəzləri
olan hissələrdə meydana gəlir. Bəzi kistlerin ucu bir az
açıqdır, burada olan turş qoxulu yağlı maddə sıxılıb çıxardıla
bilər. Açıq olmayan kistalar, lokal anesteziyadan sonra
yarılaraq çıxarıla bilər ancaq zərərsiz olduqları üçün çox
böyük olmadıqca ya da uyğunsuz bir yerdə olmadıqca
toxunulmaya bilər. Normal kosmetikadan istifadə etmək olar.
25. Milia (Ağ piy vəzləri)
Tük köklərinin ağzında görülən keratin və sebumun meydana gətirdiyi, kiçik, sərt, ağ rəngdəki
kistalardır. Dərinin yuxarı hissəsi kisti örtdüyü üçün açıqlıq yoxdur. Zərərsizdir. Ancaq dəridə,
xüsusilə də quru dəriyə sahib olan şəxslərdə gözlər ətrafında tapılır. Bir həkim ya da bir gözəllik
mütəxəssisi tərəfindən sterilizə edilmiş iynə istifadə edilərək çıxarıla bilər.
26. Çəhrayı sızanaq(Akne rozase)
Səthi qan damarlarının davamlı genişlınməsi nəticəsində üzdə dərinin qızarması ilə
təzahür olunan xroniki dermatozdur.S.T.Pavlov çəhrayı sızanağı qan
damarlarının xüsusi nevrozu kimi qiymətləndirir.Qan damarların davamlı
genişlənməsi nəticəsində piy vəzlərinin funksiyası artır.
Adətən orta yaş və üzərindəki qadınlarda və açıq dərililərdə daha çox müşahidə
olunur.Kişilərdə daha nadir görülür. Yetkinlik dövründə keçirilmiş şiddətli acne
vulgaris ilə rozasenin ortaya çıxması arasında heç bir əlaqə yoxdur. Başlıca
olaraq burun, yanaqlar, alın və çənədə təzahür olunur.Üzdə istilik və yanma
hissinə yol aça bilir. Komedonlar, kist və sikatris olmaması, boyun və gövdəni
çox nadir tutması acne vulgaristen ən əhəmiyyətli fərqidir.
Müalicə:Birinci növbədə xəstəliyi törədə bilən amillər ləğv olunmalı və
qidalanma qaydaya salınmalıdır.Xəstələr günəş şüalarından qorunmalı və bayıra
çıxmazdan əvvəl üzünə “Луч” krem sürtməlidir.Ümumi müalicə məqsədilə
fotodesenibilizəedici maddələrdən istifadə olunmalıdır.
Xarici müalicə üsullarından kükürd məlhəmi,steptosid emulsiyası və səthi
elektrokoaqulyasiya təyin olunur.
28. Rinofima
Əsl adı Rhinophyma olan xəstəlik yunan dilində olan 2 sözdən Rhis-burun,phyma-
böyümə əmələ gəlmişdir. Xəstələrdə orta yaşdan sonra burun dərisi böyüyüb
qalinlaşmağa başlayır, xüsusən burunun uc hissəsini əhatə edən proses bu hissədə
güclü qabarma və şəkildəyişməyə səbəb olur. Bəzən isə proses burun sərhədlərini
aşaraq yanaqlara yayılır. Xəstəliyə kişilərdə qadınlarda 12 dəfə çox rast gəlinir.
Rinofima xəstəliyinin səbəbi dəqiq sübut olunmasa da bəzi alimlər xəstəliyi
alkoqolizmlə, hormonal pozğunluqlarla, mikrob agentləri (demodex follicolorum)
və irsiyyətlə əlaqələndirirlər.
Xəstəliyin əlamətləri: burun dərisi qalınlaşır, dəridə damarlanma artdığından qabarıq
sahə qızarıq olur, prosesə dəri infeksiyası qoşulursa ifrazat və pis qoxu meydana
çıxa bilər.
Histoloji olaraq Rinofima xəstəliyinin 2 növü vardır:
1 – Rosacea tipi: yağ vəziləri bu tipdə artmış olur
2 – Fibroz tipi: bu növdə yağ vəziləri burun dərisində azalmış olur.
29. Müalicə: İstifadə olunan müalicə metodları
aşağıdakılardır:
1 – Burun dərisinin tamamilə əməliyyat
edilməsi və yaranan dəri deffektinin dəri
yamağı ilə örtülməsi.
2 – Burun dərisinin hissəvi əməliyyat
edilməsi (tangensial eksiziya) və yaranmış
yara sahəsinin dəri yamağı örtülməsi və ya
müdaxilə edilmədən sağalmasına icazə
verilməsi.
3 – Dermabraziya
4 – CO2 lazer ilə yandırılma
5 – Koterizasiya
30. Vitiligo
Vitiliqo xəstəliyi (latın dilində "vitium" - "qüsur") qazanılmış xroniki xəstəlikdir. Bu xəstəliyin əsas
simptomu xəstənin dərisində əmələ gələn ağ rəngdə ləkələrdir.
Vitiliqo, dərinin melanosit hüceyrələrinin itkisinin nəticəsidir. Bunun səbəbi naməlumdur. 4 tipi
vardır: Xallar halında, yayılan, universal (bütün bədəndə), Halo Nevus.
Bu xəstəlik hətta bizin eramızdan bir neçə əsr əvvəl məlum idi. Qədim Misir papiruslarında dəridə ağ
ləkələri olan insanlar haqqında məlumat tapılıb.
Ümumdünya Səhiyyə təşkilatının məlumatlarına əsasən, hal hazırda dünyada orta hesabla 30 mln.
insanlar bu xəstəlikdən əziyyət çəkir. Həkimlərin müşahidələrinə görə, xəstələrin sayı getdikcə
artmaqdadır.
31. Xəstəlik adətən cavan yaşlarda (hətta
südəmər uşaqlarda) başlayır. Xəstəlik adətən
gizli şəkildə başlayır. Bəzən ləkələr əmələ
gəldikdən əvvəl dəridə qaşınma, qarışqaların
yeriməsi hissi, arabir sancma hiss oluna
bilər
Vitiliqo probleminin əsas aktuallığı onun
xəstənin psixo-sosial statusuna təsiri ilə
bağlıdır. Məsələ burasındadır ki, bu xəstəliyi
olan insanların əksəriyyəti böyük psixoloji
sıxıntılar yaşayır, özünə qapanır, insanlarla
ünsiyyətdən qaçırlar.
32. Bu günümüzə qədər vitiliqo xəstəliyinin əmələ gəlmə səbəbləri məlum deyil.
Məhz bu səbəbdən bu xəstəliyin effektli və tamdəyərli müalicə metodları da
müasir tibbdə problem olaraq hələ də qalmaqdadır. Müasir təbabət vitiliqo
xəstəliyini autoimmun xəstəliklərinə aid edir.
Müalicə kompleks şəklində aparılır. Bu zaman müxtəlif qrup dərman
preparatlarından istifadə olunur - kortikosteroidlər, immunopreparatlar, fermentativ
preparatlar, mübadilə proseslərini stimullaşdıran preparatlar, vitaminlər və
mikroelementlər, xüsusi məlhəmlər, kremlər, zərdablar və s. Lazım olduqda
antidepressantlar, neyroleptiklər və s. bu kimi preparatlar istifadə oluna bilər.
Xəstəliyin müalicəsində ultrabənövşəyi şüalanma metodları böyük yer tutur. Belə
müalicə zamanı müxtəlif "fotosensibilizatorlar" adlı xüsusi preparatlar istifadə
olunur ki, onların köməyilə dərinin ultrabənövşəyi şülarına olan həssaslıq artır.
Nəticədə isə melanoqenez - dəridə melanin piqmentinin əmələ gəlməsi prosesi də
stimullaşdırılır.
Bundan əlavə müalicə zamanı lazer, təbii gün işığı istifadə olunur.
Vitiliqo xəstəliyinin cərrahi müalicə üsulları da mövcuddur.
33. Vitiliqo xəstəliyi olan insanların pəhrizində
tərkibində C və B vitaminləri (sitrus
meyvələri, bibər, pomidor, kartof, kələm,
itburnu, qara ciyər, qarabaşaq, yulaf yarması,
araxis, süd və süd məhsulları, yumurta, balıq
və s.), mis mikroelementi (qoyunun qara
ciyəri, pendir, noxud və s.) olan qida
məhsulları böyük yer tutmalıdır.
