1. 1. Një përshkrimi shkurtër: Në Shqipëri kushdo që dëgjon fjalëtKukës, Tropojë dhe krahinatrreth e rrotull tyre i
shkon mendja se do të udhëtoje në një botë të largët legjendash,në një vend ku e sotmja dhe e shkuara përzihen
fort mes bjeshkëve, majavekrenare dhe luginavetë thella.Nëse doni të shikoni njëShqipëri ndryshe,atë larg
rrëmujës së qyteteve të mëdha, atë që ka ditur të ruajëfort zakonet dhe traditate vjetra, atëherë ja ku e keni
rastin.Në përfundim të këtij udhëtimi do të mbeteni me siguri tëkënaqur. Do të shihni njënga pjesët më
tërheqëse jo vetëm të Shqipërisë,por të krejt Ballkanit.
2. Pozita Gjeografike:Kukësi shtrihetnë pllajën mbi pikën e bashkimittë lumenjve Drin i badhë dhe Drin i Zi, në anë
të liqenitartificial tëFierzës, në rrëzë të malittë Gjallicës350-400 mmbi nivelin edetit.
Si njësi e madhe e ndarjes administrativetë Shqipërisëqarku i Kukësit(ku përfshihen krahinattradicionaletë
Tropojës dhe Kukësit), kufizohet në lindjeme Republikën e Kosovës,në perëndim me qarkun e Shkodrës, në veri
me Malin e Zi, në jug me qarkun e Dibrës dhe pjesërishtme atë të Lezhës.
3. Si të mbërrini
Nëpërmjet Ajrit:Nëpërmjet aeroportitndërkombëtar “Nënë Tereza”, 130 km.
Nëpëmjet Detit: Nga deti mund të vini nëpërmjet portitkryesor të Durrësit,149 km.
Nëpërmjet Tokës: Nëpërmjet autostradës Durrës-Tiranë-Kukës,193 km. Kjo është edhe rruga më e përdorshme.
Janë tri pika kufitaretokësore midis qarkuttë Kukësitdhe Kosovës: në Morinë në rrethin e Kukësit, në qafën e
Prushtitnë rrethin e Hasit,dhe në qaf Morinë në komunën e Bytycit.
Një tjetër shteg për të ardhur në Qarkun e Kukësitështë një rrugë ujore, me traget përmes liqeneve të Komanit
dhe Fierzës.
4. Historia:Gjurmëtmë të herëshme të vendbanimeve të fisitIlirtëDardanëve u përkasin shekujvetë parë para
Krishtit.Emri i Kukësit lidhetme familjen feudaletë Kukajve, komandantë në ushtrinëe heroit komëbëtar Gjergj
Kastritotit-Skënderbeut. Për herë të parë përmenden në regjistrin Osman tëvitit1571. Sipas njëdokumenti të vitit
1610 fshati Kukës ishte ndërtuar në mes dy Drinavedhe kishte 50 shtëpi. Kukësi i ri filloi ndërtimin nëviti n 1962
ndërsa Kukësi i vjetër u mbulua nga ujërat e liqenittë Fierzës në vitin 1978.Qyteti i ri në planin urbanistik u
konceptua dhe ndërtua si qendër urbane e rëndësishme për gjithë Shqipërinëme rrugë të gjëra, me godina banimi
shumëkatëshe, me institucioneshtetërore, arsimoree social-kulturore,me lulishte, hotele e shërbime të
shumëllojshmetregtare e komunale. Emri i Kukësit u bë i njohur në të gjithë botën kur më 1999 priti dhe strehoi
mbi 400 000 qytetarë shqiptarënga Kosova,të dëbuar me dhunë nga paramilitarëte Milosheviçit.Kukësi
zbukurohet me bustin e Skënderbeut, vepër e OdisePaskalit,vendosur që në vitin 1939,me skulpturën e Shote
Galicës dhepërkujtimoren kushtuar Lidhjes Shqiptaretë Prizrenit.Nëpër Kukës kalon rruga automobilistikemë e
rëndësishme e quajtur Autostrada e kombit, që lidh Shqipërinëme Kosovën. Në vitin 2005 këtu u ndërtua
aeroporti i dytë civil,pas Rinasit,me rëndësi shumë të madhe për shqiptarëtnë R.Sh, në Kosovë e Maqedoni.
5. Popullsia,Besimi,Ekonomia
2. Popullsia
Popullsia epërgjithëshme në Qarkun e Kukësit është 115 097 banorë (2008 ) nga e cila:nërrethin e Kukësit 62 983,
në rrethin e Hasit21 317 banorë dhe në rrethin e Tropojës 30 797 banorë (2008 ). Përveç shqiptarëvenë këtë qark
ka edhe fshatra osekomuna që i përkasin grupimitetnik të quajtur goranë, popullsi ecila jeton kryesishtnë
krahinën e Hasit.Ajo është një popullsi muslimaneecila nështëpi dhe në jetën e përditëshme përdor një dialekt
shumë të vjetër të sllavishtes.
Besimi fetar
Qarku i Kukësit është modeli i harmonisësë besimeve të ndryshme fetare në shekuj. Popullsia nëshumciën e saj
është muslimanedhe më pak katolike.Këto krahina janëtë njohura për bashkëjetesën e gjatë mes besimeve të
ndryshme fetare. Në shumë fshatra dhe qytete ka nga njëndërtesë kulti,xhami,teqe ose kishë.
Ekonomia
Degë e rendësishme ka qenë dhe është industria energjetikepërfaqësuar nga HEC-i Fierzës, një nga më të
rëndësishmet në të gjithë sistemin energjetik shqipar.Vitet e fundit është aktivizuar shumë përpunimi i prodhimit
bujqësor (fruta-perime) dhe blegtorale
6. Tradita dhe Zakone
Këngët: Në Lumë në folklorin gojorëkryesojnëkëngët lirike,janëtë pranishmebaladatdheepika historike.Tipike
janehomofonia tek këngët e burravedhe polifoniatek ato të grave. Shoqërimi i këngëve të burravebëhet me
çifteli,i atyre të grave me daire.
Në Malzi,në folklorin gojorëvendin kryesorë e zenë këngët lirikeqë këndohen nga gratë në grup të shoqëruara me
daire.
Në Alpet Shqiptare janëtë pranishmekëngët e eposit të kreshnikëve që shoqerohen me lahutë, por përdoren edhe
kënget e shoqëruara me çifteli.
Vallet: Në Lumë karakteristikeështë valljanëformë gjysëmrrethi ose “horra”. Për burrattipikejanëvalletepike,
për gratë ato lirikedhe rituale.Valletshoqërohen me lodër dhe curle, ato të grave edhe me dairee çifteli.
Në Malëzi tipikeështë vallja dysheqëshoqerohet me daire,fyell e çifteli.
Kuzhina tradicionale:Banorët e këtij rajoni kanëpërvojë të pasur gatimi.Krenohen me prodhimet e veçanta që u
ofrojnë mysafirëvesiç janë:peshku i liqenitluçiper,trofta e lumenjve alpinë,qingji ferrlik,djathi i bardhëi dhisë,
mjaltëgështenje, mishi i tharëi pjekur. Ndër gatimet tradicionaletë rajonitjanëtë famshme flija,byrek që
përgatitet me miell-vezë-gjalpëdhe piqet në saç bakri.Të njohur janëedhe byreku i Hasitdhe një byrek tjetër i
përgatitur me miell misri.Njëgatim original quhet mazë e zier.
7. Vende për tu vizituar
Çfarë mund të vizitoni
Koleksioni etnografik me vlera unikalei rajonittëKukësit mbahet në Pallatin eKulturës të këtij qyteti. Ai përbëhet
nga një numër i konsiderueshëmobjektesh etnografike që pret të regjistrohet,fotografohet dhe të mbrohet e
restaurohet me qëllimqë jo vetëm t’u trashëgohet brezave që vijnëpor të bëhet edhe objekt për tërheqjen e
turistëve për vlerate larta të këtij thesari.
3. Busti i Skënderbeut: Vepër e një prej skulptorëve më të shquar të vendit tonë, OdisePaskali,u vendos në Kukës në
vitin 1939.Ai është derdhur në bronx dhe ka lartësi 65 centimetra. Megjithëse me përmasa të vogla,ai është nga
ato vepra madhore që i ka vleratshumë të mëdha siç mund ti kenë vetëm kryeveprat e artittë vërtetë.
Kisha eBrisës:Në varrezën e këtij fshati tërheq vëmendjen e vizitoritnjëkishëshumë e vjetër për faktin se një
ndërtim i tillënuk është karakteristik jo vetëm për ShqipërinëVerilindore por as edhe për krahinatetjera të
Shqipërisë.Për nga stili i ndërtimittë çatisëajo të kujton atë të Shënkollitnë Toplanëqë si edhe kjo është ndërtim
paraotoman.Godina ka planimetri katërkëndëshe, pa absidë.Është ndërtuar me gurë rrasorë,qoshet dhe porta e
ndërtesës janë ngritur me gurë diçka me të punuar. Porta ka pasur qemerin e saj në formë të harkuar.Kreku
(qemeri) siçequajnëvendasit,në faqet e jashtme ka vijëzimeharkore dhe një kryq. Në ballin ekishës,në të
djathtë ka pasur të zbukuruar një pjesë të thelluar në mur, po në këtë anë ka pasur dy dritare.Në këtë vend, nga
brenda ka të punuar një pjesë të futur si dhe në krahun e majtë të hyrjes së ndërtesës. Kisha ka shërbyer si kapelë
varreze. Gojëdhëna thotë segjatë sulmeve nga ushtritë pushtuese popullata epaarmatosr në këtë vend gjente
mbrojtje të sigurtë.
Itinerare
Parku Kombëtar i Valbonës:Lugina e Valbonës është shpallur Park Kombëtar në janar 1996.Ky park ka një
sipërfaqeprej 8000 hektarësh. Konsiderohetsi mrekullia eAlpeve. Ndodhet 25-30 kilometra m në veriperëndim të
qytetit BajramCurri,qendra e rrethit të Tropojës. Kufizohet me Parkun Kombëtar të Thethit dhe zonën natyrore
strikttë mbrojtur “Lumi i Gashit”.Territori i tij përshkohet nga rruga automobilistikeBajramCurri -Dragoti-Valbonë
e Çerem. Ka maja të larta etë thepisura dhe për çdo stinëndërron koloritin engjyrave dhe duke paraqitur një
dinamikëtë jashtëzakonshmeimazhesh në kushtet e një lugineplottë papritura e me shumë labirinte.Ka vlera të
larta shkencore,turistike,shoqërore rekreative, të cilatpasurohen me një biodiversitetme rëndësi kombëtare e
ndërkombëtare. Një kuriozitetkëtu është kanioni i Shoshanitdisametra i lartë. Këtu lumi i Valbonës ngushtohet
dhe duket sikur pret shkëmbin si me thikë. Valbona buron nga shpatet e malittë Jazercës, më e larta e Alpeve
Shqiptare(2693.5 metra). Valbona është lumi më i madh i Alpeve që derdhet në Drin.Zbritjet e lumitnga Bjeshkët
e Raganite të Çeremit vijnëplotzhurmë e shkumëzim. Ai gjen qetësi në fshatin Valbonëpër të ecur plotgjallëri
drejt Dragobisë.Deri 1 metër thellësi uji është i pastër,i kthjellëte mjaft i tejdukshëm. Në natyrën e larmishmetë
këtij terreni ju mund të praktikoni të gjitha llojete sporteve, të bëni turizëm e të argëtoheni. Këtu do gjeni dëborën
e përjetëshme edhe gjatë verës, do admironi ujvaratmagjepëse.
Lumi i Gashit: Përfshin njësipërfaqeprej 3076 hektarësh dhe është nga zonat natyrore rreptësishttë mbrojtura në
të gjithë vendin tonë. Ka vlera të larta biodiversiteti dhepërfaqëson ekosisteme të rëndësishme dhe unikalepër
gjithë Shqipërinë.Kjo zonë ofron habitate të rëndësishme për të gjitha llojete gjitarëvetë mëdhej: ariut,ujkut,
rrëqebullit,kaprollit,dhisësëegër dhe derrit të egër. Këtu ndodhen masivetë mëdha ahu, bredhi, dhe llojetë
ndryshme pishash,kullota alpine,përrej malorëdhe liqeneakullnajorë.Të gjitha këto peisazheme vlera të larta
shkencore, edukative dhe estetike zbukurohen edhe më shumë nga prania këtu e gjelittë egër dhe shqiponjës si
dhe vidrës (Lutra lutra),që lundron në ujërate kthjellta dhe të pastërta të lumittë Gashit.
Punoi: Genti Germizi
